निर्णय नं. २९७८ - कर्तव्य ज्यान
निर्णय नं. २९७८ ने.का.प. २०४४ अङ्क १
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०४३ सालको फौ.पु.नं. ४५६
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान
पुनरावेदक/वादी: गोविन्द गिरीको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
प्रत्यर्थी/प्रतिवादी: जि. बझाङ भैरवनाथ गा.पं. वा.नं. १ सुडि खोला बस्ने देव गिरी।
फैसला भएको मिति: २०४३।१०।२६।२ मा
§ आफ्नो मानसिक सन्तुलन ठीक भई होस भएको अवस्थामा गृहस्थ जीवनको सर्वोपरी जीवन सहारा आफ्नो श्रीमतीलाई मार्न सम्मकै व्यवहार गरी घाइते पार्नुको साथै बालक छोरा माथि आघातित क्षति गरी मार्न सक्नु र आफ्नो प्राण रक्षाको मुख्य साधनको लागि राखेको अन्न पात धन पैसा र बास बस्ने घर समेतमा आगो लगाई नष्ट भ्रष्ट पार्नु इत्यादि दुर्भिक्ष प्रकृया होश भएको कुनै मानव जातिबाट घट्न सक्ने सम्भाव्य घटना हो भन्न र होश भएकै अवस्थामा यी घटना घटेका हुन् भनी ठहर्याउन मिल्ने स्थिति जाहेरी देखि लिएर बुझिएको साक्षी सरजमीन तथा घाइते भई बचेकी अभियुक्त श्रीमती जसमा समेतका घटना घटेका क्रमको बकाई लेखाई समेत आधार प्रमाणबाट समेत मुलुकी ऐन दण्ड सजायँको १ नं. बमोजिम अभियुक्तलाई सजायँ नगर्ने गरी गरेको इन्साफ मिल्ने देखिँदा मनासिब ठहर्ने ।
(प्रकरण नं. १९)
फैसला
न्या. हरिहरलाल राजभण्डारीः सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफमा चित्त नबुझी यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदनमा प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य संक्षेपमा निम्नानुसार छ ।
२. केही दिन अघि देखि मगज बिग्री गाली गर्ने, राती उठी हिंड्ने गरेका मेरा काका देव गिरीले म समेत मसानी पूज्न गएको अवस्था मिति ०४१।६।२० गते राती घरमा आगो लगाई १ वर्ष ३ महिनाको बालक दिनेशलाई समेत मारेकोले ज्यानसम्बन्धीको महल बमोजिम कानूनी कारवाही गरिपाउँ भन्ने समेत गोविन्द गिरीको मिति ०४१।६।२१ को जाहेरी दर्खास्त ।
३. पूर्व पूणा गिरीको बारी, पश्चिम पन्त गिरीको बारी, उत्तर भिर, दक्षिण मूल बाटो यति ४ किल्ला भित्रको प्र.देव गिरीको छाना जलेको १३/९ हात लम्बाई चौडाई भएको दुईतले फुसको घर मूल ढोका र दुई झ्यालको बाहिर पट्टी रगत लागि सुकेको मूल ढोकाको दैलोमा गहुँ र मकै छरिएको, झ्याल ढोका साविक रहेका, घरभित्र गई हेर्दा मूल ढोकाको भित्र पट्टि र दुवै झ्यालहरूमा रगत लागी सुकेको, काठको खटिया सो नजिक भित्तामा रगतका छिट्टा सुकेको, झ्यालहरू दायाँ बायाँबाट रगत चुहिरहेको भन्ने घटना स्थल प्रकृति मुचुल्का ।
४. पूर्व आँपको रुख, पश्चिम घटना घटेको देव गिरीको घर, उत्तर भिर, दक्षिण मूल बाटो यति ४ किल्ला भित्रको अभियुक्त देव गिरीको दाजु पूर्ण गिरीको दुइतले, दुई कोठा भएको फुसको घरको माथिल्लो तलाको बाहिरी कोठामा उत्तर, टाउको दक्षिण पट्टि खुट्टा भई उत्तानो परेको मृतक लाशको नाक डाँडीमा दाहिने आँखा माथि अं. ७ इन्च लामो भित्री हड्डी छिनिएको घाउ र दाहिने गाला आँखी भौं देखि कानसम्म काटिएको गहिरो चोट माथिल्लो दुई हात बाहिर देखिएको दुवै आँखा बन्द रही लाश सडी नाकबाट पानी निस्किरहेको बायाँ गाला मुखदेखि कानसम्म काटिने गरी धारिलो हतियारले काटिएको दाहिने हातको नाडी काटिई छालाले मात्र हात झुण्डिरहेको तल्लो आङमा कुनै कपडा नभएको दुवै खुट्टा रगतले पोती सकेको मृतकको लाश फर्काई घोप्टो पारी हेर्दा गर्धनमा अं. ४ इन्च लम्बाई र ४ इन्च गहिराई भित्र हड्डी समेत देखिने माथिल्लो आङमा लगाएका लुगा रगतले भिजी सुकेको कक्रक्क परेको लाश सडी गली दुर्गन्ध आइरहेको भन्ने समेत लाश प्रकृति मुचुल्का ।
५. मेरो लोग्ने देव गिरीले जुवा खेल्दा झगडा परी कुटपिट भएको देखि मगज बिग्रेको थियो । घटनाको दिन भतिजा गोविन्द गिरीले समेत बौलाएको राम्रो हुन्छ भनी मसानी देवता पूज्न गएका अवस्थामा अं. ९ बजे राती गोठको काम सकी म भित्र आउँदा लोग्नेले ढोका बन्द गरी चुकुल लगाउ भनेर बन्द गरी आउँदा खटियाको नजिक कागज पोली फोहर गरेका रहेछन् । फोहर सफा गर्न लगाए । सफाई गर्न लाग्दा पछाडिबाट मेरो चुल्ठा समाई हँसियाले हान्न लाग्दा ओठमा काटियो । दोश्रो हातमा लागी चार औंला काटिए, छातिमा समेत उल्टा हँसियाले हान्दा काखमा आएको बालक त्यही छोडी बाहिर भागी बच्चा बचाई देउ भनी कराउँदा मानिसको मद्दतले भित्र पसी बच्चा जेठाजू पुरन गिरीको घरमा ल्याउँदा बच्चा मरिसकेको रहेछ मार्नामा अरुको हात छैनन् भन्ने समेत जसमा गिरीको प्रहरीमा बयान ।
६. ०४१।६।२० को राती अं. ९ बजेको समयमा कान्छी आमा नाता पर्ने जसमा गिरी रगत पच्छे भई हाम्रो घरमा आई लोग्नेले हँसियाले काटी यस्तो हालत गरे छोरालाई मारे तिम्रो दाजु गोविन्द र तिम्रा बाबु समेतलाई पूजा गर्ने ठाउँमा गई बोलाई देउ भनेकोले बोलाएको छु, दिनेशलाई देव गिरीले नै मारेको कान्छी आमाबाटै थाहा पाएको छु, भन्ने समेत कुन्ति गिरीको बयान कागज ।
७. ०४१।५।२७ मा बुद्धि विष्टसँग जुवा खेल्दा मलाई कुटी खुट्टा लुलो बनाएदेखि मेरो होश ठेगानामा थिएन, घटनाको दिन बिहानै स्वास्नीको मुन्द्री झिकी बेहोस् भई कहाँ गएँ थाहा भएन, मसानी देवताको दोष देखाएपछि होस आयो । यसरी लुलो भई बाच्नु भन्दा मर्नु बेश भन्ने सम्झी मर्नु अघि सम्पूर्ण परिवार मारी घरमा आगो लगाई म पनि मर्छु भन्ने सोची योजना बनाई हँसिया लुकाई परिवारका मानिस पूजा गर्न गएको मौका देखि मैले पोलेको कागज स्वास्नीलाई बढार्न लगाउँदा छोरा उठी आमाको काखमा गएको थियो स्वास्नीको चुल्ठो समाई गर्धनमा हँसियाले हान्दा स्वास्नीको हातले छेक्दा हातका औंला काटिए, स्वास्नी कराउँदा हान्दै गएपछि स्वास्नी उम्की झ्यालबाट बाहिर जाँदा छोरा त्यही खसेछ, पछि हँसियाले छोरा दिनेशको घाँटिमा ताक्दै हानी मारेको हुँ कुन ठाउँमा कति चोट लागे थाहा छैन । घटना घटाउन अरुको सम्मत्ति छैन भन्ने समेत अभियुक्त देव गिरीको प्रहरीमा बयान कागज ।
८. बुद्धि विष्ट समेतको कुटाई देखि देव गिरी लुलो भई थला परी होश ठेगानामा नभई कहिले काहीँ झल्लाउन गरेको थियो । ०४१।६।२० गते बिहानै देखि सर्वाड्ड नाड्डो भई सेती नदीको छाल तिर गई रहेको अवस्थामा म समेतले घरमा ल्याई धामी झाँक्री देखाउँदा मसानी देवताको दोष देखाएकोले बोका खोजी देवता पूज्न भनी म समेत गएका मौकामा देव गिरीले आफ्नो छोरा र स्वास्नीलाई हँसियाले हानी घरमा आगो लगाएको कुन्तीबाट सुनी घरमा आई आगो निभाउन लागि निभाई सकेपछि प्रतिवादीहरूलाई त्यहीँ देखेका हौं, बच्चालाई निजकी आमाले बाँझो घर पुर्याएकी बच्चा मरी सकेको थियो । अभियुक्तलाई किन यसो गरेको भनी सोद्धा यस्तो अवस्थामा बाच्न भन्दा मर्नु जाती भनी परिवारलाई मारी आफू पनि मर्ने उद्देश्यले छोरालाई समेत यसरी मारें भनी भनेका हुन् । यसमा अरुको सहमति छैन भन्ने सोही ठाउँ बस्ने ललितराज गिरी समेतका ११ जना मानिसको ०४१।६।२५ को सरजमीन मुचुल्का ।
९. लुलो भई बाँच्नु भन्दा मर्नु बेश भनी सम्पूर्ण परिवारलाई समेत मार्ने योजना बनाई स्वयंले हँसियाले हानी स्वास्नी जसमालाई घाइते पारी सवा १ वर्षको छोरा निदेशलाई मारेको हुँ, अरुको सहमति छैन भन्ने अभियुक्त देव गिरीको साविती बयान कागज र सरजमीनका सम्पूर्ण मानिसहरूले, अभियुक्त देव गिरी आफैंले श्रीमतीलाई घाइते पारी छोरालाई हँसियाले काटी मारी घरमा आगो समेत लगाएको हो, सो घटनामा अरुको सहमति छैन, भनी किटानी साथ सरजमीन मुचुल्कामा लेखाई दिएबाट समेत अभियुक्त देव गिरीलाई मुलुकी ऐन ज्यानसम्बन्धीको १३ नं. बमोजिम अपराध गरेबाट सोही ऐनको १३(१) बमोजिम सजायँ हुन माग दावी साथ पर्न आएको मिति ०४१।६।२८ को प्रहरी प्रतिवेदन ।
१०. ०४१।६।२० गते बिहानै बाहिर निस्के भनी सकेको कुरा थाहा छैन । ०४१।५।२७ मा बुद्धि विष्ट समेतसंग तास खेल्दा भनाबोली भई कुटपिट गरी बेहोस पारी राखेका अवस्था भैरव मा.वि.का. शिक्षक २ र विद्यार्थी ३ भई मलाई बोकी घर पुर्याएका थिए, त्यसबेला देखि मेरो दिमाग सँधै ठिक थिएन । ०४१।६।२० गते दिन हो वा रात घरमा आगो लगाएको, श्रीमतीलाई कुटपिट गरेको छोरालाई मारेको हुँ, होश ठेगानमा थिएन । छोरा मरी सकेपछि अलि अलि होश आई के काम गरे भन्ने लागेको, घर परिवारसँग इवी नभएको र छोरालाई स्वयं मारेको अरुको हात छैन दशीको हतियार पोलिएको रुपैयाँ पनि मेरै हो, प्रहरीमा बयान गर्दा होश ठेगान थिएन के भनियो थाहा छैन, सरजमीनको व्यहोरा सत्य होला अहिले होशमा छु भनी समेत अभियुक्त देव गिरीको अदालतमा भएको कागज ।
११. ०४१।६।२० गते बिहान ५ बजेको समयमा म सुतेकै अवस्थामा मेरो दायाँ कानबाट मुन्द्रि चुडी लग्दा निंद खुली हेर्दा मेरो लोग्ने पागल जस्तो भई घिसारिदै सेती नदी तिर जान लाग्दा हाम फाल्छ कि भन्ने डरले ललित गिरी समेतको मद्दतबाट लोग्नेलाई घरमा लगेका र धामी झाँक्री गर्नेलाई देखाउँदा मसानी दोष देखाई बली दिनु पर्छ भनेबाट बोको खोजी बेलुका गोविन्द गिरी समेत पूजा गर्न गएका बखत घरको कामकाज गरी ढोका बन्द गरी लोग्नेले खरानी बढार्न लगाएका बढार्दा बच्ची उठी काखमा आउँदा लोग्नेले चुल्ठोमा समाई हँसियाले हिर्काउँदा ओठ औला काटियो, झ्यालबाट भागी बाहिर आई बच्चा बचाई दिनु होस् भन्दा मानिस आउँदासम्म घरमा आगो लगाई सकेको थियो, भित्र पसी बच्चा जेठाजू पुरनको घरमा पुर्याउँदा मरी सकेको रहेछ । लोग्नेका मगज बिग्री सकेको हुँदा मार्ने उद्देश्यबाट काटेको हुनु पर्छ । मेरै लोग्नेको चोटबाट बच्चा मरेको हो भन्ने समेत जसमा गिरीको अदालतको बकपत्र ।
१२. म आफ्नै घरमा थिएँ । ०४१।६।२० मा देव गिरीले घरमा आगो लगाएको आफ्नो छोरालाई मारेको सुनेको हुँ । निजको दिमाग बिग्रीएको हुँदा सोही अवस्थामा छोरा मार्यो होला, अरुको सहमति छैन भन्ने समेत व्यहोराको सरजमीनका मानिस कृष्णबहादुर समेत जवान ७ को एकै मिलानको बकपत्र ।
१३. चाल चलन राम्रो भएको, देव गिरी ०४१।५।२७ गते विष्टहरूसंग कुटपिट हुँदा कै दिनबाट पागल भएको थियो र सोही कारणबाट ०४१।६।२० मा घरमा आगो लगाई बालक १५ महिनाकोलाई मारी, श्रीमतीलाई समेत कुटपिट गरेको हो । निजले बेहोश भएको अवस्थामा त्यसो गरेको हो, हाल निजको अवस्था राम्रो छ, निज ज्यान मार्ने सम्मको खराब नियतको मानिस होइन भन्ने समेत प्रतिवादीका साक्षी आँखे सिंह समेत जवान ३ ले मिति ०४१।८।७ मा अदालतमा गरेको एकै मिलानको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको ।
१४. शुरु बझाङ जिल्ला अदालतबाट अभियुक्त देव गिरीले आफूले गरेको प्रकृति र परिणाम थाहा नपाउने गरी मगज बिक्री विक्षिप्त भएको अवस्थामा अपराध गरेको प्रमाणित हुन आएकोले, दण्ड सजायँको १ नं. अनुसार प्रतिवादीलाई कुनै सजायँ हुन सक्तैन भनी प्रहरी प्रतिवेदन दावी पुग्न नसक्ने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको शुरु बझाङ जिल्ला अदालतको ०४२।१।२६ मा भएको जाहेरी फैसला ।
१५. सो फैसलामा चित्त बुझेन प्रहरी प्रतिवेदन माग बमोजिम गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट सु.प.क्षे.अ.मा परेको पुनरावेदन ।
१६. दं.स.को १ नं. लगाई सजायँ नगर्ने गरेको बझाङ जि.अ.को इन्साफ फरक पर्ने देखिँदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी प्रतिवादीलाई झिकाउनु भन्ने डिभिजन बेञ्चको आदेश ।
१७. शुरुको इन्साफ मनासिब ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्ने व्यहोराको सु.प.क्षे.अ.को ०४२।६।२० को फैसला ।
१८. सो फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।
१९. यसमा मृतक १५ महिनाको बालक दिनेश गिरी अभियुक्त प्रतिवादी देव गिरीको छोरा भएको र अभियुक्त देव गिरीकै हसियाँको चोटबाट दिनेशको मृत्यु भएकोमा विवाद देखिएन। अभियुक्त देव गिरीको मानसिक सन्तुलन ठिक नभएको र कहिले कहिले विछिप्त भई नाड्डै जथाभावी गर्ने अवस्थाको व्यक्ति भएकोमा निजकी श्रीमती जसमाको भनाई र वारदात गरी घट््ना घटेको दिन ०४१।६।२० गते बिहानै देखि नाड्डो भई सेती नदीको छालतिर गइरहेको र समाती घरमा ल्याई दिएको भन्ने सरजमीनका व्यक्ति र सोही रातमा प्रस्तुत जघन्य घटना घटी स्वास्नी जसमालाई घाइते पारी, छोरा दिनेशलाई मारी घरमा आगो समेत लगाएको आदि घटना निज अभियुक्तबाटै भएको निर्विवाद देखिन आएको । यस्तो स्थितिमा आफ्नो मानसिक सन्तुलन ठीक भई होश भएको अवस्थामा गृहस्थ जीवनको सर्वोपरी जीवन सहारा आफ्नी श्रीमतीलाई मार्न सम्मकै व्यवहार गरी घाइते पार्नुको साथै बालख छोरा माथि आघातित क्षति गरी मार्न सक्नु र आफ्नो प्राणरक्षाको मुख्य साधनको लागि राखेको अन्न पात धन पैसा र बास बस्ने घर समेतमा आगो लगाई नष्ट भ्रष्ट पार्नु इत्यादि दुर्भीक्ष प्रकृया होश भएको कुनै मानव जातिबाट घट्न सक्ने सम्भाव्य घटना हो, भन्न र होश भएकै अवस्थामा यी घटना घटेका हुन भनी ठहराउन मिल्ने स्थिति जाहेरी देखि लिएर बुझिएका साक्षी सरजमीन तथा घाइते भई बचेकी अभियुक्त श्रीमती जसमा समेतका घट्ना घटेका क्रमको बकाई लेखाई समेतका आधारमा प्रमाणबाट समेत मुलुकी ऐन दण्ड सजायँको १ नं. को बमोजिम अभियुक्त देव गिरीलाई सजायँ नगर्ने गरी गरेको शुरु बझाङ जिल्ला अदालतको फैसलालाई सदर गरी सुदुर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदातले गरेको इन्साफ मिल्ने देखिँदा मनासिब ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
इतिसम्वत् २०४३ साल माघ २६ गते रोज २ शुभम् ।