निर्णय नं. ३००९ - लिखत बदर गरी हक कायम गरिपाउँ।
निर्णय नं. ३००९ ने.का.प. २०४४ अङ्क २
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
माननीय न्यायाधीश श्री हिरण्येश्वरमान प्रधान
सम्वत् २०४२ सालको दे.पु.नं. ६४५
मुद्दा : लिखत बदर गरी हक कायम गरिपाउँ।
पुनरावेदक/प्रतिवादी : नेपालगञ्ज न.पं. वार्ड नं. ३ बस्ने रामशुमिरन बैष्य।
विरुद्ध
विपक्षी/वादी : साविक इन्द्रपुर गा.पं.हाल ने.गा.न.पं. वार्ड नं. १६ बस्ने राम फल धोवी
फैसला भएको मिति : २०४४।१।२५।६ मा
सगोलका अंशियारले सगोलको सम्पत्ति अरु अंशियारको मन्जूरी नलिई बिक्री गरेमा जो जस्को जति कुरामा हक लाग्छ उस्ले उति कुरामा दावी लिई लेनदेनको १० नं. अन्तर्गत दावी लिनु पर्ने र त्यस्तो उजूर परेकोमा उजूर गर्नेको हक जति बदर हुने ।
(प्रकरण नं. १३)
पुनरावेदक,प्रतिवादी तर्फबाटःX
विपक्षी,वादी तर्फबाटःX
उल्लेखित मुद्दाःX
फैसला
न्या.हिरण्येश्वरमान प्रधानः मध्यपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमति प्राप्त गरी बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यस प्रकार रहेछ।
२. स्व.बाजे महगुको जेठा छोरा स्व.ओरिलाल माहिला स्व.वलाली कान्छा स्व.विपत समेत ३ छोरा भएको ओरिलालको छोरा म वादी सम्पत बुलालीको छोरा प्र.भेगाले र विपतको छोरा म रामफल भई हामी वादी र प्रतिवादी समेत सगोलका अंशियार हौं अंश बण्डा भएको छैन पूख्र्यौली जग्गा बुलालीका नाउँबाट प्र.भेगालालले आफ्नो नाममा नामसारी गरी हाम्रा हक अंश लाग्ने इन्द्रपुर गा.पं. वार्ड नं. २ कि.नं. २९२ को जग्गा विगहा ०–११–१३ प्र.राम सुमिरन वैश्यलाई २४,५००।– मा २०३७।८।१५ मा राजीनामा पारीत गरी दिएको २०३७।९।१५ मा नक्कली लिई थाहा पाएकोले फिराद गरेका छौं लेनदेन व्यवहारको १० नं. बमोजिम बण्डाको ३ खण्डको दुई खण्ड जग्गाको राजीनामा बदर गरी हाम्रो अंश हक फिर्ता गरी दर्ता गरिपाउँ भन्ने समेत फिराद दावी ।
३. ओरिलालको छोरा सम्पत मात्र नभई कामताप्रसाद असउ, शितल समेत छन् र यस्तै विखतको छोरा रामफल मात्र नभई कुन्नु, भुन्नु समेत छन् । मेरा दाता भगोले धोवी र वादीहरू एकासगोलमा छैनन्, बाबुहरू एकासगोलमा छैनन् बाबुहरूकै पालामा छुट्टी भिन्न भई ४० वर्ष अघिदेखि छुट्टै व्यवहार गरी घर समेत छुट्टाछुट्टै भई जग्गा समेत बेग्ला बेग्लै नाममा दर्ता भई अंश बण्डा भई सकेको हुँदा लिखत बदर हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत राम सुमिरन बैश्यको प्रतिउत्तरपत्र ।
४. प्रतिवादी भोगोले धोवीले प्रतिवाद नै नगरी शुरु म्याद नै गुजारी बसेको रहेछ ।
५. ओरिलालको कामता, आशाराम, शितल र सम्पत समेत ४ छोरा छन् बुलालको एकमात्र छोरा भगोले र विपतको कुन्नु, भुन्नु रामफल र ललान समेत ४ छोरा हुन भन्ने समेत प्र.को पेटवोलीबाट बुझिएका भुन्नु धोवी, शितल धोवी, कामता धोवी असउ भन्ने आशाराम धोवी समेतको बयान ।
६. वादी दावीको समुच्चा जग्गा जग्गाको ३ खण्डको १ खण्ड ओरिलालको छोराहरूमा पर्न आई सो १ खण्ड मध्ये ४ खण्डको १ खण्ड सम्मको लिखत सम्पतको हकमा बदर भई यसै गरी ३ खण्डको १ खण्ड विपतको छोराहरूमा पर्न आई सो १ खण्ड मध्ये ३ खण्डको १ खण्डसम्मको लिखत रामफल धोवीको हकमा बदर भई सो हदसम्म वादीहरूको सम्पत र रामफलका नाउँमा दर्ता हुने ठहर्छ भन्ने बाँके जि.अ. को २०४०।१०।१७ को फैसला ।
७. हामीहरूले भाइहरूको अंशबण्डा गर्ने अवस्थामा मात्र बराबर अंश लाग्ने हो अहिले सो स्थिति विद्यमान नभएकोले सगोलका भाइहरुबाट अंशबण्डा गरिदिने गरी शुरुबाट भएको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा सो फैसला बदर गरी बाबुको अंशमा पर्ने जति जग्गा दिलाई पाउँ भन्ने समेत सम्पत धोवी समेतको भेरी अञ्चल अदालतमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
८. वादी सम्पत धोवी र रामफल धोवीको मात्र दावी भई अन्य अंशियारहरूको दावा परेको देखिन नआएबाट दावा नपरेको हकमा जग्गा फिर्ता गर्न मिल्ने नदेखिँदा शुरु बाँके जि.अ. को इन्साफ मनासिब ठहर्छ भन्ने समेत भेरी अञ्चल अदालतको फैसला ।
९. भे.अं.अ. को उक्त फैसलामा चित्त नबुझी सम्पत धोवी समेतले म.प.क्षे.अ. मा निवेदन दिएकोमा पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको रहेछ ।
१०. यस्मा यिनै वादी सम्पत धोवी र रामफल धोवीले यिनै प्र. मध्येका भोगोले धोवी उपर अंश पाउने गरी मिति ०४१।३।६।३ मा भएको बाँके जि.अ. को फैसला अन्तिम रुपमा रहेका, साथै छुट्टी सकेका यी प्रतिवादीहरूले एकाघर सागोलका भनी जालसाजी गरेमा सजायँ गरिपाउँ भनी यी रामसुमिरनले सम्पत रामफल समेत उपर दिएको मुद्दा २०४०।१०।१७ मा खारेज भई अन्तिम रुपमा रहेको देखिएको समेतले प्रस्तुत लिखत बदर हक फिर्ता मुद्दाबाट अरु अंशियार देखाई रामफलका हकमा ३ खण्डको एक खण्ड सम्पतका हकमा ४ खण्डको एक खण्ड जग्गाको लिखत बदर गरी हक फिर्ता हुने ठहर्याएको शुरुको सदर गरेको भे.अं.अ. को फैसला मिल्न आएन। अतः वादी दावी बमोजिम कि.नं. २९२ को ०–११–१३ मध्ये ०–७–१६ को जम्मा ३ खण्डको २ खण्ड बदर भई सो हक वादीलाई फिर्ता भई वादीको नाउँमा दर्ता हुने समेत ठहर्छ भन्ने समेत म.प.क्षे.अ.को ०४२।५।३०।१ को फैसला ।
११. म.प.क्षे.अ.को फैसलामा अंशबण्डाको १ र २ नं. समेतको त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भनी प्रतिवादी राम शुमिरन वैश्यको निवेदन यस अदालतमा पर्न आएको रहेछ ।
१२. दावीको सम्पत्तिमा एकमात्र छोराको हक अधिकार हुने नभई समान रुपमा अन्य छोराहरूको समेत समान हक अधिकार कायम हुने हुँदा अन्य छोराहरूको फिराद दावी नभई वादी सम्पत र रामफल सम्मको दावी हुँदा ३ खण्ड मध्ये १ खण्ड ओरिलालको छोराहरूमा पर्न आई सो १ खण्ड मध्ये ४ खण्ड सम्मको लिखत सम्पतको हकमा बदर हुने समेत गरी शुरु जि.अ. बाट फैसला भएकोमा क्षे.अ.ले ३ खण्डको २ खण्ड बदर हुने ठहर गरेको देखियो । यसरी जि.अ.को फैसलामा उल्लेख भएको हदसम्म बदर गर्नु पर्नेमा सो भन्दा बढी बदर गरेको उक्त म.प.क्षे.अ.को फैसलामा अंशबण्डाको १ नं. तथा प्रमाण ऐनको दफा ५४ समेतको त्रुटि देखिँदा पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको छ भन्ने समेत यस अदालत डिभिजन बेञ्चको मिति ०४२।१०।३ को आदेश रहेछ ।
१३. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा मिसिल अध्ययन गरी इन्साफतर्फ विचार गर्दा म.प.क्षे.अ.को फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो । यस्मा म.प.क्षे.अ.बाट यिनै वादीहरूले भगोले उपर दिएको अंश मुद्दामा यी वादीहरूले २ खण्ड अंश पाउने ठहर्याई अन्तिम फैसला भएको आधार लिई दावीको लिखत मध्ये २ खण्ड बदर गर्ने ठहर्याएको देखिन आएको छ । तर प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक प्रतिवादीले दिएको प्रतिउत्तरमा देखाएको अंशियारहरूलाई वादीतर्फबाट खण्डन नभई पेटवोलीबाट बुझिएका अंशियारहरूलाई पनि प्रतिउत्तरमा लेखी देखाए बमोजिम अंशियारहरू भएको कुरा समर्थन गरेबाट शुरुले सो प्रतिउत्तरमा देखाए बमोजिमको अंशियार कायम गरी अंश हिस्साबाट वादीहरूको हक कायम हुने जति मात्र दावी बमोजिम बदर हुने ठहर्याएको देखिन्छ । सो उपर पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी यिनी वादीहरूले दिएको निवेदनमा प्रतिउत्तरमा देखाएको अंशियार भएको कुरा स्वीकार गरी सगोलमा रहेको भन्नेसम्म जिकिर लिएबाट प्रतिउत्तरमा लेखी देखाइए बमोजिम अंशियार रहे भएकोमा शंका लिइरहनु परेन । सगोलका अंशियारले सगोलको सम्पत्ति अरु अंशियारको मञ्जूरी नलिई बिक्री गरेमा जो जस्को जति कुरामा हक लाग्छ उस्ले उति कुरामा दावी लिई लेनदेनको १० नं. अन्तर्गत दावी लिनु पर्ने र त्यस्तो उजूर परेकोमा उजूर गर्नेको हक जति बदर हुने सम्म व्यवस्था भएको पाइन्छ । प्रस्तुत मुद्दामा वादी सम्पततर्फ ४ अंशियार र वादी रामफुलततर्फ ३ अंशियार रहेको भनी प्रतिउत्तरमा देखाइएकोमा दुवैका हाँगाका यिनी वादीहरू एक एकजनाको बाहेक अरु अंशियारको दावीको लिखतमा आफ्नो हक जति बदर गरिपाउँ भन्ने फिराद परेको नहुँदा निजहरूको हकमा प्रस्तुत मुद्दाबाट विचार गरी रहनु पर्ने अवस्थै रहन आउँदैन । म.प.क्षे.अ.ले आधार लिएको यिनै वादीहरूले दावीको लिखतको दाता भगोले उपर दिएको अंश मुद्दामा वादीहरूले ३ खण्डको २ खण्ड अंश पाउने ठहरी अन्तिम फैसला भएकै भए पनि निजहरूका हाँगाका अंशियारहरूको हिसाब गर्दा वादी सम्पतले अंश पाउने ठहरेको ३ खण्डको १ खण्डमा ४ खण्डको एक खण्डमा मात्र हक भएको र वादी रामफलले पाउने ३ खण्डको १ खण्डको पनि ३ खण्डको १ खण्डमा मात्र वादी रामफलको हक देखिन आएको प्रस्तुत मुद्दामा निजहरूको हक जतिमात्र बदर हुने लेनदेनको १० नं. मा भएको व्यवस्थाबाट देखिएकोले म.प.क्षे.अ.ले ३ खण्डको २ खण्ड बदर गरेको मिलेको नदेखिँदा सो फैसला बदर हुन्छ शुरु जि.अ. र भेरी अं.अ.ले सोही बमोजिम मात्र बदर गर्ने ठहर्याएको इन्साफ मनासिब ठहर्छ । तपसील बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।
तपसील
माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम म.प.क्षे.अ.को इन्साफ बदर भई शुरुको सदर गरेको भेरी अं.अ.को इन्साफ मनासिब ठहरेकोले सम्पत धोवी र रामफल धोवी समेत कै वादी दावी बमोजिम २३७।८।१५ को लिखतको कि.नं. २९२ को ०–११–१३ मध्ये ३ खण्डको २ खण्ड ज.बि. ०–७–१६ निजहरूको नाममा दर्ता गरिदिनु भनी सम्बन्धित कार्यालयमा लेखि पठाउने गरी म.प.क्षे.अ.ले कायम गरेको लगत कायम राख्नु परेन सो लगत काटिदिनु र उक्त कि.नं. २९२ को ०–११–१३ मध्ये ३ खण्डको १ खण्ड मध्ये ४ खण्डको एक खण्ड अर्थात् १९ धुर ४ मिटर सम्पत धोवीको नाउँमा र यसै गरी ३ खण्डको १ खण्ड मध्ये ३ खण्डको १ खण्ड अर्थात् १ कठ्ठा ५¾ धुर रामफल धोवीका नाउँमा दर्ता गरिदिने ठहरेको हुँदा दर्ता गरिपाउँ भनी सम्बन्धित व्यक्तिको ऐनका म्यादभित्र निवेदन पर्न आएमा माथि उल्लेख गरे बमोजिमहरूको नाउँमा दर्ता गरिदिनु भनी सम्बन्धित कार्यालयमा लेखी पठाउन शुरु जि.अ.मा लगत दिनु...१ माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम म.प.क्षे.अ.को इन्साफ उल्टी भई सुरुको सदर गरेको भेरी अं.अ.को इन्साफ मनासिब ठहरेकोले म.प.क्षे.अ.को फैसला बमोजिम प्रतिवादीहरूबाट वादीहरूलाई भराई दिने गरी कोर्ट फी रु. ८३७।२४ मध्ये २ खण्डको १ खण्डले हुने रु. ४१८।६२ पु.वे. प्रतिवादीले २०४२।११।२४ मा यस अदालतमा धरौटी राखेको देखिँदा सो रुपैयाँ वादीलाई भराई दिनु परेन । अतः सो रुपैयाँ फिर्ता पाउँ भनी पु.वे. प्रतिवादीको ऐनका म्यादभित्र दर्खास्त पर्न आएमा कानून बमोजिम गरी फिर्ता दिनु र निजले यस अदालतमा पुनरावेदन गर्दा राखेको कोर्ट फी रु. ५२।३७ प्रतिवादीलाई वादीहरूबाट भराई दिनु भनी शुरु जि.अ. मा लेखी पठाउन का.जि.अ.त. मा लगत दिनु.....२ माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम म.प.क्षे.अ.को इन्साफ उल्टी भएको हुँदा मा.न्या. श्री रुद्रबहादुर सिंह र मा.न्या. श्री लिलाप्रसाद गिरीको उल्टीमा रेकर्ड राख्नु भनी स.अ.प्रशासन शाखामा जनाउ दिनु.....३
उक्त रायसँग म सहमत छु ।
न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला
इति सम्वत् २०४४ साल बैशाख २५ गते रोज ६ शुभम् ।