निर्णय नं. १३२ - जग्गा खिचोला लुटपीट

निर्णय नं. १३२                  ने.का.प.२०१८

फुलबेञ्च

का. मु प्रधान न्यायधीश श्री भगवतीप्रसाद सिंह

न्यायाधीश श्री रत्नबहादुर विष्ट क्षेत्री

न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री क्षेत्री

ठा. फु. न. ४५

निवेदक      : जीवनिधी पाण्डे जैशी

विरुद्ध

विपक्षी : खगनिधी तिवारी समेत

मुद्दा : जग्गा खिचोला लुटपीट

(१)   जग्गा जमिनको गोश्वाराका ५ नं. मा सरकारबाट केही कुरा बनाउदा सरकारलाई चाहिने भएमा लेखिएको सरकारबाट बनिएको निस्सा प्रमाण नदेखिएमा र अदालतमा तेरो मेरोमा झगडा परी नै रहेको भएमा – बीचैमा अरुमा दर्ता गरी दिनु भनी लगत काट्ने निकासा दिएमा सो निकासा मुनासिब भन्न नहुने ।

            भोगचलन गर्न पाउने हैन भन्न मुनासिब नपर्ने हुँदा शुरु कुन्छा अदालतको अपील तेश्राको सदर गरेको इन्साफ सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको ०१७।११।२६।५ को मुनासिब छ ।

(प्रकरण नं. ५)

            जग्गा जमिनको गोश्वाराका ५ नं. मा सरकारबाट केही कुरा बनाउदा सरकारलाई चाहिने भएमा भन्ने लेखिएको । त्यस्तो सरकारबाट बनिएको निस्सा प्रमाण नदेखिएको । पब्लिक स्कूल बनाउन माग भई अदालतमा तेरो मेरोमा झगडा परेको किनारा नहुँदै बीचमा ९१ सालको दर्ता जग्गा पाठसालामा दर्ता गरी दिनु भनि निकासा दिई लगत काट्ने निकासा भएको र भई आएको नक्शा सरजमिन मुचुल्कामा पनि सो झगडा परेको जग्गामा सरकारी पाठशाला छैन । हाल सरकारी पाठशाला कटुवाल डाँडामा राखी पढाई आएको छ भन्ने समेत लेखिएको देखिनाले समेत अर्काको ९१ साल देखि दर्ता तिरो तिरी आएको जग्गा दर्तावालाका बेवर्जित, पाठशाला खडा गराउने गरेको समेत सिंगल बेञ्चको राय मुनासिब ठहराई गरेको ०१२।११।२३।३ को डिभिजन बेञ्चको फैसलाबाट भएको ईन्साफ मुनासिव भन्न नमिल्ने । १६।१२।२९।२ को डिभिजन बेञ्चको राय मुनासिव देखिएकोले शुरु र अपीलका फैसालामा लेखिएका बुँदा प्रमाणबाट समेत इन्साफ शुरुको सदर गरेको ०१०।७।१२।४ को अपील तेश्राको इन्साफ मुनासिब ठहर्छ । १२।११।२३।३ को डिभिजन बेञ्चको फैसलासँग सहमत नभई रुलिंग बाझिएको हुँदा निर्णय निमित्त फुलबेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको ०१७।११।२६।५ को फैसला ।

(प्रकरण नं. ४)

निवेदक तर्फबाट : वैतनिक वकिल कृष्णबहादुर

सरकार तर्फबाट : बकिल श्री वेदप्रसाद धिताल

फैसला

      १.     यसमा ९१ साल जाँचमा बीज ५ मुठी मोही नं. ११ मा मेरा नाउँमा दर्ता तिरो भोग चलन गरेको मुल बाटो देखि पूर्व दत्तु पाँडेले लगाएको वांनु देखि पश्चिम ऋषिप्रसादको साउने पानी खेतको बांनो साँध देखि उत्तर मुरारीदत्त पन्त सन्ते दमाईको आवादी पाखा देखि दक्षिण यति ४ किल्ला भित्रको पाखो जग्गा दर्ता गर्न पाउँ भनी अन्यायवाला ऋषीप्रसादले कुन्छा तहसीलमा दर्खास्त दिंदा तेरो मेरोमा नालिस गर्नु भनि सुनाएकोले मेरो साविक दर्ता तिरोको जग्गा हो भनि मैले नालिस दिंदा पोखरा अदालतबाट मरो जग्गा ठहरी २००७।७।२६ मा फैसला भएकोले मेरो भोग चलन भईरहेको जग्गामा फुसको घर समेत बनाई परालको टौवा समेत हाली चलन गरेकोमा २००६।११।११ गते अन्यायीको मानिस समेत भई सो जग्गाको वन बुट्यानमा दाउरा काटी परालको टौवा समेत काटी बाली नोक्शान पारी भतिजोलाई कुटी मैले काटेको दाउरा भारी १५ पराल भारी १० लुटी जग्गामा समेत खिचोला गरेकाले नालिस गर्न आएको छु । बिगो रु. ३५। भराइ जग्गाको खिचोला मेटाई मेरै सदर थामी पाउँ भन्ने समेत जिवनीधि पाण्डेको फिरादपत्र ।

      २.    म खगनीधिका हक भोग तिराको ठाडा खोल्सी देखि दक्षिण ठाडो तेर्सो गली बाटो देखि पूर्व उत्तर मुरारीका खेतको साँध पश्चिम यति ४ किल्ला भित्रको बीजमाना १ को काले नेवारबाट राजिनामा गरी लिएको साउने पानी पाखो वन बुटेनसम्म चलन गरी आएको जग्गामा काटी राखेको दाउरा भरी २० यी अन्यायवाला समेत ५ जनाले लान लाग्दा किन यसो गर्छौ भन्दा मलाई कुटेमा र लुटेमा समेत म खगनीधिले नालिस दिएको र म रमणकुमारी घरमै छु । म उमाकुमारी लामा खेतमा तोरी छर्न गएकी छु । म खगनिधी १२ थर गाउँमा गएको छु । वादीको दावीको साउने पानी जग्गा म समेत धेरैको सन्धीसर्पन भई मैले मुद्दासम्म गरी अरु सरजमिनले सन्धीको जग्गा भनी सरजमिन मुचुल्का गरी दिएको । सो कुरा लोप गराई वादीले नालिस गरेछ । प्रतिवादी जोड्न नपाए पनि सन्धीको जग्गा हुँदा उजुर कारवाई चलाउँला भनी बसेको तालुकदार रंगनीधिले झुठ्ठा उजुर हलाएको हो । फाल्गुन २१ गते खगनीधिको घरमा छु भन्ने समेत ऋषीप्रसाद, म रामबहादुर बेसिकाले भन्ने जग्गामा मकै छर्न गएको छु । वादीले घर खडा गरेको र टौवा राखे भोगेको र हामीले पराल दाउरा लुटेको समेत कौनै कुरा हैन छैन । टेकनीधि तिवारीले रु. २४। ठेक्का दिई पाठशाला त्यो जमिनमा बनाएका छन् । मेरो उत्तर किल्ला देखि उत्तर वादीको जग्गा खडै छ । नक्सा सरजमिन समेत बुझी सन्धीसर्पन राखी वादी दावी र बिगोबाट समेत अलग गराई पाउँ भन्ने समेत ऋषीप्रसाद, रमणकुमारी, उमाकुमारी, रामबहादुर तमाङ, गंगानीधि, खगनीधि तिवारी समेतको प्रतिउत्तरपत्र ।

      ३.    यही जग्गा ऋषिप्रसादले दर्ता गर्न पाउँ भनी दर्खास्त दिंदा सन्धीसर्पन हो भनी कुनै रैतीको उजुर नपरेको । अहिले पनि उजुर नहुनाले त्यस तर्फ बिचार गर्न नपर्ने । तेरो मेरो उजुर भएकोले त्यस तर्फ बिचार गर्दा वादीका ४ किल्ला भित्रको जग्गा प्र. खगनीधिले लेखेका ४ किल्ला लेखेको भए पनि सो किल्ला दर्ताबाट देखिएको नभई कालु नेवार दर्ताको र झगडा परेको जग्गा एकै नदेखिएको भई झगडा परेको जग्गा ऋषीप्रसादले दर्ता गर्न पाउँ भन्दा खगनीधिले उजुर गर्न नसकी वादीका उजुर परी वादीकै हक दर्ताको ठहरी २००६।७।२६ गते पोखरा अदालतबाट फैसला भएको फैसला नक्कलबाट देखिएकोले समेत वादिको जग्गामा प्रतिवादीले मेरो भनी खिचोला गरेको र बिगो रु. ३५। को दाउरा पराल लुटेको ठहर्छ भनी शुरु कुन्छा अदालतले फैसला गरे उपर प्र. खगनीधिको अपील पर्दा इन्साफ शुरुको मुनासिब ठहराई अपील दोश्राबाट छिने उपर खगनीधिको अपील परेमा साउने पानी भन्ने सन्धीसर्पनको जग्गामा गाउँलेका सल्लाहाले पाठशाला बनाउन खोज्दा खगनीधि जिवनीधिले रोके भन्ने र बुझी आएका सरजमिन मुचुल्कामा सो जग्गा तेरो मेरो दर्ताको भनी अदालतमा झगडा परीरहेको छ । सोही जग्गानिर जिवनीधिले घर  भन्ने पनि लेखिएको सो व्यहोरा सबै पेश भई कृषी डाईरेक्टरबाट भएको ९।६।९ को आदेशमा जिवनीधिको र काले नेवारको दर्ताको बीच ।१।५ को लगत काटी श्री माननीय मन्त्रीज्यूबाट ११।१।९ गते आदेश भएको भन्ने र १० साल चैत्रको आदेशमा १ बर्ष भित्र स्कूल बनाई सक्नु पर्छ । नबनाए जग्गा धनीकै नाममा थामी दिनु भन्ने मेमो सदर भएको भन्ने पनि आदेश भएको लेखिएको सो अनुसार स्कूल बनाउन पाएको नदेखि झगडा भईरहेको कारणले म्याद खिलाप हुन गए तापनि मन्त्रीज्यूका आदेशानुसार स्कूल बनाउन पाउने देखिएको । दामासाहीले तिरो दिन्छौं । सन्धीसर्पन होस भन्ने लेखेकाले कबुलवालाबाट जग्गाको तिरो लिई लोकाभारमा सन्धीसर्पन कार्य गरी दिंदा दुनियाँलाई सुविस्ता पर्ने देखिएकोले जिवनिधिले  भन्ने घरका हकमा पंचकृति मोल स्कूल बनाउने तर्फबाट दिलाई दिनु मुनासिव देखिएकोले शुरु अपीलसँग राय नमिलेकोले डिभिजन बेञ्चमा पेश गरी दिनु भन्ने समेत प्रधान न्यायालय सिंगल बेञ्च श्री माननीय न्यायाधीश हिरामान प्रधानको १२।११।१५।२ को आदेश ।

      ४.    सो झगडा परेका जग्गा लोकाभारमा सन्धीसर्पनै कायम गरी दिई स्कूल बनाउन पाउने र जिवनीधिले  घरको पंचकृति मोल स्कूल बनाउने तर्फबाटै जिवनीधिलाई दिने गरेको सिंगल बेञ्चको राय मुनासिब छ । ३ महिना भित्र घरको पंचकृति मोल जिवनीधिलाई दिलाउने समेत ठहराई प्रधान न्यायालय डिभिजन बेञ्च १२।११।२३।२ मा श्री मा. न्या. ले. ज. प्रकाश शम्शेर ज. बं. रा., श्री मा. न्या. उपेन्द्रराजबाट फैसला भए उपर दोहर्‍याई पाउँ भन्ने जिवनिधिको निवेदन पर्दा दोहर्‍याई दिनु भन्ने श्री ५ महाराजाधिराजबाट हुकूम बक्सेको छ भन्ने लेखी आएको १३।४।३१ को हुकूम प्रमांगी बमोजिम दोहरिएकोले पेश हुँदा श्री मन्त्रीज्यूबाट आदेश भएको भनेको मिसिल झिकाउनु भन्ने १५।२।२१।३ को र नक्सा गर्नु भन्ने १५।४।१२ को डिभिजन बेञ्चबाट भएका आदेश बमोजिम कृषी तर्फको मिसिल र नक्सा समेत भई आई पेश हुँदा मुद्दा परीरहेको अबस्था इन्साफको टुंगो नलाग्दै झगडा परेको जग्गाको लगत काट्ने निकासा कुन कानूनको आधारमा भएको ? लिखित जवाफ र बहसको लागि एटर्नी जनरललाई पठाई दिनु भनी कृषी मन्त्रालयलाई लेखी पठाई जवाफ आएपछि पेश गर्नु भन्ने २०१६।१२।२९ मा भएका आदेशानुसार मिसिल र जवाफ आएपछि निवेदक तर्फ वैतनीक वकिल कृष्णबहादुर र सरकार तर्फबाट आउनु भएका विद्वान बकील श्री वेदप्रसाद धिताल समेत राखी पेश हुँदा झगडा परेको रैकर जग्गा भएको जग्गा जमिन गोश्वाराका ५ नं. ले सरकारलाई चाहिए लिन सक्ने समेत हुँदा सार्वजनिक स्कूल निमित्त सरकारबाट दिएको भई लगत काट्ने गरेको हो भनी सरकारी वकिलले बहस गर्नु भएकोलाई सो जग्गा जमिनको गोश्वाराका ५ नं. मा सरकारबाट केही कुरा बनाउदा सरकारलाई चाहिने भएमा भन्ने लेखिएको । त्यस्तो सरकारबाट बनिएको निस्सा प्रमाण नदेखिएको पव्लिक स्कूल बनाउन माँग भई अदालतमा तेरो मेरोमा झगडा परेको किनारा नहुँदै बीचमा ९१ सालको दर्ता जग्गा पाठशालामा दर्ता गरी दिनु भनी निकाशा दिई लगत काट्ने निकासा भएको र भई आएको नक्सा सरजमिन मुचुल्कामा पनि सो झगडा परेको जग्गामा सरकारी पाठशाला छैन । हाल सरकारी पाठशाला कटुवाल डाँडामा राखी पढाई आएको छ भन्ने समेत लेखिएको देखिनाले समेत अर्काको ९१ साल देखि दर्ता तिरो तिरी आएको जग्गा दर्तावालको बेवर्जित, पाठशाला खडा गराउने गरेको समेत सिंगल बेञ्चको राय मुनासिव ठहराई गरेको, ०१२।११।२३।३ को डिभिजन बेञ्चको फैसलाबाट भएको इन्साफ मुनासिब भन्न नमिल्ने । ०१६।१२।२९।२ को डिभिजन बेञ्चको राय मुनासिव देखिएकोले शुरु र अपीलका फैसलामा लेखिएका बुँदा प्रमाणबाट समेत इन्साफ शुरुको सदर गरेको ०१०।७।१२।४ को अपील तेश्राको इन्साफ मुनासिव ठहर्छ । १२।११।२३।३ को डिभिजन बेञ्चको फैसलासँग सहमत नभई रुलिंग बाझिएकोले निर्णय निमित्त फुलबेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको ०१७।११।२६।५ को फैसला ।

      ५.    उक्त डिभिजन बेञ्चका फैसला बमोजिम पेश हुन आएको यो मुद्दामा तारिखमा रहेको निवेदक वादी जिवनीधि पाण्डे र विपक्षी प्रतिवादीको वारिस मकरमान समेत राखी हेर्दा ९१ साल देखि वादी जिबनीधिका दर्ता हक भोगको विज माना ।।।५ को जग्गा निजले भोग चलन गर्न पाउने हैन भन्न मुनासिब नपर्ने हुँदा शुरु कुन्छा अदालतको अपील तेश्राको सदर गरेको इन्साफ सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको ०१७।११।२६।५ को मुनासिव छ । तपसिल बमोजिम गरी नियम बमोजिम मिसिल बुझाई दिनु ।

 

तपसिल

देहायको वादी प्रतिवादीहरूलाई ०९।६।२३।४ का कुन्छा अदालतका र अपील तेश्राका ०१०।७।१२ का फैसलाले गर्ने गरेको दन्ड जरिवाना बिगो समेत प्रधान न्यायालय डिभिजन बेञ्चका १२।११।२३।३ का फैसलाले र अ. त. फौं्र. का १२।१२३० का र विगो तर्फ ऐ मितिका लगतले नलाग्ने गरेकोमा हाल शुरु कुन्छा अदालतको र अ. तेश्राको इन्साफ मुनासिव भएकोले प्रधानन्यायालयको फैसला उल्टी भई सो फैसलाको लगत कायम नभएबाट सो लगत काटी शुरु के देहाय बमोजिमको लगत कायमगर्नु भनी लगत दिनु ................१

प. ३. नं. लम्जुङ चिठी बन्दीथोक बस्ने देहायका प्रतिवादीको दण्ड –

खगनीधि तिवारीके दन्ड मोरु – ९।७५

ऋषीप्रसाद पन्तके दण्ड मोरु –४।३८

गंगानीधि तिवारीके ऐ –४।३८

ऐ बस्ने वादी जिवनीधि पाण्डे जैशी के सलामी र जितावरी मोहरू – १।३५

ऐ बस्ने ऐ के प्र. खगनीधिबाट भरी पाउने बिगो मो. रु.–३५

ऐ बस्ने प्र. खगनीधि तिवारीके अ. तेश्राका १०।७।१२ का फैसला र ०१०।८।२५ का लगतले लिने गरेका दण्ड मो. रु. अन्ठान्नब्ने पैसा – ।९८

प्रधान न्यायालय डिभिजन बेञ्चका फैसलाले देहाय बमोजिम गर्ने गरेको सो बमोजिम गर्नु नपर्ने हुँदा देहायबमोजिम गर्नु भनी पूर्जी गर्ने ...................... २

कालुमान नेवारका नाउँको बीजमाना ।।१ को साउने पानी भन्ने पाखो जग्गा र जिवनीधि पाण्डेको नाउँको विजमाना ।। ५ को साउने पानी माथिको वन पाखो जग्गा टेकनीधि तिवारी समेत र वादी समेतबाट लोकाभारको तिरो असुल गर्नु भनी तालुकदारलाई जनाउ दिई दर्ता मोठमा सन्धीसर्पन जनाई राख्नु भनी कुन्छा माललाई ०१०।२।१०।४ मा हु. नं. ४०५३ मा पुर्जी भई गएकोमा मुद्दा उल्टिएकोले सो बमोजिम गर्नु पर्दैन । जिवनीधि दर्ताको वीज ।। ५ निजकै नाउँमा कायम राखी निजबाट तिरो असुल गर्नु गराउनु भनी कुन्छा माललाई अड्डैबाट पुर्जी गरी पठाई दिनु जिवनीधिको घर कटेरोको पन्चकृति मोल जिवनीधिलाई दिलाई दिनु भनेकोमा सो बमोजिम गर्नु नपरी सो घर कटेरा जिवनीधिले पाउने कायम भएकोले हाल केही गर्नु नपर्ने .....................३

 

इति सम्बत् २०१८ साल आषाढ ६ गते रोज ४ शुभम् ।