निर्णय नं. ३१२६ - गर्भपतन

निर्णय नं. ३१२६   ने.का.प. २०४४ अङ्क ६

 

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

माननीय न्यायाधीश श्री रुद्र बहादुर सिंह

सम्वत् २०४२ सालको फौ.पू.नं. ४१२

मुद्दा : गर्भपतन ।

 

पुनरावेदक/प्रतिवादी:जि.धनुषा जदुकोहा गा.पं. वडा नं. ६ बस्ने कृष्णलाल यादव ।

विरुद्ध

विपक्षी/वादी: प्र.ह.मेघराज कोइरालाको जाहेरीले श्री ५ को सरकार ।

फैसला भएको मिति: २०४४।४।११।२ मा

    एउटा स्त्री जातीले आफ्नो लोग्ने भएकै अवस्था खास तथ्यको अभावमा अर्को संग करणी लिनुदिनु भएको हो, जसबाट गर्भ पनि रहयो र गर्भ पतन समेत भयो भनी सिलसिलेवार रुपले घटना क्रमको वर्णन गर्दै कसैको नाम लिनु पर्ने अवस्था पर्न नआउने ।

(प्रकरण नं. २०)

पुनरावेदकतर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री महादेव यादव

विपक्षीतर्फबाट  : विद्वान सह-न्यायाधिवक्ता श्री जीतबहादुर कार्की

उल्लेखित मुद्दाःX

फैसला

न्या.महेशरामभक्त माथेमाः पुनरावेदनको अनुमति प्रदान भई निर्णयार्थ आज यस बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको विवरण संक्षेपमा यस प्रकार छ ।

२.  जदुकोहा बस्ने धनिकालाल यादवकी छोरी इश्वरीदेवी माइति घरमा बसिरहेकी अवस्थामा नमालुम कस्को गर्भ बोकी ५।६ महीनाको गर्भ भएपछि २०३५।५।२८ गते गर्भ गराएको रहेछ भन्ने थाहा पाई पत्ता लगाउँदा निज इश्वरीदेवीलाई कृष्णलाल यादवको घरमा राखी निज इश्वरी देवीका बाबु समेत भई उपचारको निमित्त जनकपुर अञ्चल अस्पतालमा भर्ना गराएको भन्ने व्यहोराको प्र.ह. मेघराज कोइरालको मिति ०३५।६।२ को प्रतिवेदन ।

३.  माइतीमा बस्दा किसुनलालसँग सम्पर्क भइराखेकोमा चैत्र महीना देखि मेरो मासिक नभएको कुरा किसुनलाललाई भन्दा जे परेको म बेहोर्छु भनेकोले म चुप लागी बसें । गर्भ रहेको ५ महीनापछि एकदिन किसुनलालले पहेंलो रंगको पाउडर जस्तो धुलो औषधि खा भनी दिंदा मैले मानिन् त्यसको ३, ४ दिनपछि म घाँस काटी घरतर्फ आउँदै गर्दा बाटोमा पर्ने शिवधारी यादवको भूसघरमा मिश्रिलाल यादव, रामसागर यादव, किसुनलाल यादव बसिरहेका रहेछन, किसुनलालले मलाई बोलाई भूसाघरमा तीनै जना मिली जबरजस्ती औषधि खुवाए, सो कुरा घर पुगी कसैलाई पनि भनिन । भोलिपल्ट विहान उठ्दा देखि मेरो भगबाट रगत खस्न लाग्यो, साँझ घाँस काट्न गएका बखत पेटमा सारै पीडा भएको किसुनलाललाई भनेपछि निजले सोही भूसाघरमा लिई आए तहाँ नै मेरो गर्भपतन भयो, बेहोस जस्तै हुँदा मलाई केही थाहा भएन भन्ने समेत व्यहोराको इश्वरी देवीको कागज ।

४.  इश्वरीदेवी यादवलाई ०३५।५।३० मा शारीरिक जाँच गर्दा २८ हप्ता भन्दा बढीको बच्चा हालै पतन भएकै लक्षण सबै पाइन्छ भन्ने व्यहोराको जनकपुर अञ्चल अस्पतालको मेडिकल बोर्डको रिपोर्ट ।

५.  चन्दर यादव र इश्वरी ग्वार्नीको लसपस भई गर्भ रहन गएको सुनेको हुँ । ०३५ साल भदौ २७ गतेका दिन डाक्टर सीतारामले सुई दिई गौरीशंकरले दवाई खुवाए, शिवशंकर यादव, पलट यादव, काशी यादव, चन्दर यादव, धनिकलाल समेत भई इश्वरीको गर्भपतन गराएको हो, रिसइवीबाट मलाई झुठ्ठा पोलाएका हुन, म निर्दोष छु भन्ने समेत व्यहोराको किसुनलाल यादवको कागज ।

६.  आजभन्दा १ वर्ष अघि देखि नै इश्वरी र कृष्णलाल यादव घाँस दाउरा काट्न र खेतीपाती गर्न जाँदा समेत संगै हिड्ने, हाँस ख्याल गर्ने गरेको, २।३ महीना देखि इश्वरीको पेट केही बढ्दै आएको थियो, गाउँको सबै जनाले कृष्णलालको गर्भ हो भनी हल्ला गर्दथे, के कसरी गर्भपतन गराएको हो थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको सरजमीन मुचुल्का ।

७.  कृष्णलाल यादव र इश्वरीदेवीले आपसमा सल्लाह गरी मन्जूरी साथ गर्भ पतन गराई कसैलाई थाहा नदिएको कुरा रगत लागेको सारीको कारणले मात्र प्रकाशमा आएको देखिन्छ। जाँचबाट २८ हप्ता भन्दा बढीको गर्भपतन गराई ज्यानसम्बन्धीको २८ नं. को कसूर गरेको देखिएकोले निज कृष्णलाल यादव र इश्वरी ग्वार्नीलाई ज्यानसम्बन्धीको ३१ नं. बमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन ।

८.  मैले गर्भपतन गराएको होइन, गर्भ गाउँकै चन्दर यादवको हो । प्र.इश्वरीका बाबुसंग रिसइवी हुँदा झुठ्ठा आरोप लगाएको हो । मैले अस्पताल भर्ना समेत गराएको छैन भन्ने समेत व्यहोरको कृष्णलाल यादवको बयान ।

९.  २०३४ साल मार्ग महीनामा घाँस काटिरहेको अवस्था कृष्णलाल यादव आई करणी गर्‍यो । त्यसपछि गोप्य रुपले करणी गर्न थाल्यो । निजको गर्भ  मेरो पेटमा रह्यो सो कुरा कृष्णलाललाई भन्दा २०३५ साल भाद्र महीनामा निज समेत भई जबरजस्ती मलाई औषधी खुवाए, सो को भोलिपल्ट साँझ भूसा घरमा आउनु भनेकोले त्यहाँ गएँ, पछि मेरो पेटमा पीडा भयो र धेरै रगत बगी गर्भ पतन भयो भन्ने समेत व्यहोराको इश्वरदेवीको बयान ।

१०.  जनकपुर अञ्चल अस्पतालको प्रतिवेदनबाट नै गर्भ प्राकृतिक वा अप्राकृतिक के कारणबाट पतन भएको हो खुल्न आएको नहुँदा त्यस्तो पत्रको आधारमा प्रतिवादीहरूले नै पतन गराएको हो भन्न न्यायोचित नपर्ने देखिँदा प्रतिवादीहरूले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको धनुषा जिल्ला अदालतको मिति ०३६।६।५ को फैसला ।

११.  इश्वरीदेवी र कृष्णलालले अपराध दवाउन खोजेको कुरा इश्वरी देवीको बयानबाट देखिएको हुँदा शुरुले गरेको इन्साफ बदर गरी दावी बमोजिम होस भन्ने समेत व्यहोराको श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन ।

१२.  प्र.इश्वरी देवीको हकमा शुरुले सफाई दिएको इन्साफ मनासिब ठहर्ने र प्र.कृष्णलालले औषधि खुवाएको भनी प्र. इश्वरीदेवीले गरेको बयान निजले खण्डन गर्न सकेको नदेखिँदा प्र. कृष्णलालले गर्भ पतन गराएको ठहर्छ भन्ने जनकपूर अञ्चल अदालतको २०३९।४।१७ को फैसला ।

१३.  जनकपुर अञ्चल अदालतको फैसला प्रत्यक्ष कानूनी त्रुटिपूर्ण, सबुद प्रमाणको विपरीत शंकामा आधारित रहेकोले पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको कृष्णलाल यादवको निवेदनमा अनुमति प्रदान भएको रहेछ ।

१४. गर्भपतन प्राकृतिक वा अप्राकृतिक कुन किसिमबाट भएको भन्ने अस्पतालको पत्रबाट प्रष्ट नभए पनि, प्र.कृष्णलालको अदालतको बयानबाट गर्भपतन प्राकृतिक होइन भन्ने प्रष्ट भएको र गर्भ अरुले नै पतन गराएकोमा इश्वरी देवीले कृष्णलालको नाम लिनुपर्ने तर्कसंगत अवस्था र प्रमाण समेत केही नदेखिएको र सो गर्भपतन गराउनमा इश्वरीदेवीको मन्जूरी रहेको कुरा पुष्टि हुन नआएकोले जनकपुर अञ्चल अदालतको फैसला मनासिब छ भन्ने समेत व्यहोराको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०४२।५।२७ को फैसला ।

१५. सह अभियुक्तको भनाईको भरमा सबुद प्रमाण विपरीत फैसला भएको र अपराधी ठहरेको अवस्थामा पनि ज्यान सम्बन्धीको ३१ नं. ले बढीमा डेढ वर्षको व्यवस्था गरेकोमा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले तीनवर्ष कैद गर्ने गरेको निर्णय प्रत्यक्ष कानूनी त्रुटिपूर्ण हुँदा पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भन्ने निवेदनपत्र ।

१६.  प्र. कृष्णलाल र इश्वरीले आफू आफूमा सल्लाह मिलाई मन्जूरसाथ गर्भपतन गराएको भन्ने समेत प्रहरी प्रतिवेदन दावी भएकोमा जनकपुर अञ्चल अदालतबाट प्र.कृष्णलाललाई ३ वर्षको सजायँ गर्ने गरी गरेको इन्साफलाई सदर गरेको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णयमा ज्यानसम्बन्धी महलको ३१ नं. को त्रुटि देखिएकोले पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको छ भन्ने मिति ०४२।७।१४ को यस अदालत संयुक्त इजलासबाट भएको आदेश ।

१७. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मिसिल सहितको कागजातहरू अध्ययन गरी पुनरावेदक तर्फबाट उपस्थित हुनु भएको विद्वान अधिवक्ता श्री महादेव यादव र विपक्षी तर्फबाट उपस्थित हुनु भएको विद्वान सह-न्यायाधिवक्ता श्री जितबहादुर कार्कीको बहस समेत सुनियो ।

१८.  विद्वान अधिवक्ता तथा सह न्यायाधिवक्ताले गर्नु भएको बहस जिकिर समेतलाई ध्यानमा राखी इन्साफ तर्फ विचार गर्दा जनकपुर अं.अ. को फैसला सदर गरी गरेको म.क्षे.अ. को इन्साफ मिले नमिलेको के रहेछ सो कुराको नै प्रस्तुत मुद्दामा निर्णय दिनु पर्ने देखिन आएको छ।

१९.  यस्मा इश्वरी देवीको गर्भपतन भएको कुरा अन्य श्रोतबाट प्रकाशमा आएपछि गर्भपतन गरे गराएको अभियोगमा कृष्णलाल यादव र इश्वरीदेवी उपर ज्यानसम्बन्धीको ३१ नं. बमोजिमको सजायँको माग दावी लिई प्रहरी प्रतिवेदन दायर हुन आएकोबाट प्रस्तुत मुद्दाको श्रृजना भएको देखिन आएकोले यस मुद्दामा गर्भपतन भएको हो होइन ? भएको हो भने प्राकृतिक वा अप्राकृतिक कुन रुपको हो ? त्यसतर्फ हेरे पश्चात अनिमात्र सो वारदातमा क–कस्को संलग्नता थियो वा रहेछ भन्ने कुराको निराकरण गर्न पर्ने हुनाले सर्वप्रथम गर्भपतन भएको हो होइन ? सो प्राकृतिक वा अप्राकृतिक के हो ? भन्ने निर्णयको पहिलो प्रश्नमा नै विचार गरिनु पर्ने देखिन आउँछ । अतः पहिलो प्रश्नमा विचार गर्दा इश्वरीको गर्भपतन भएको भन्ने कुरा पुनरावेदक प्रतिवादी किसुनलाल यादवले समर्थन गरी अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष कागज गरेकोबाट र जनकपुर अञ्चल अस्पतालको प्रतिवेदनमा इश्वरी देवी यादवलाई २०३५।५।३० मा शारीरिक जाँच गर्दा २८ हप्ता भन्दा बढीको बच्चा हालै पतन भएको सबै लक्षणहरू पाइन्छ भनी उल्लेख भई आएकोले इश्वरीदेवीको गर्भपतन भएको कुरा जनकपुर अञ्चल अस्पतालको प्रतिवेदन समेतले स्पष्ट हुन आएको देखियो । अब निज इश्वरी देवीको गर्भपतन प्राकृतिक वा अप्राकृतिक कुन किसिमको रहेछ भनी त्यसतर्फ हेर्दा पुनरावेदक प्रतिवादी किसुनलालले आफू कसूरमा इन्कारी गरी इश्वरीको गर्भपतन गराइएको हो भनी अन्य व्यक्तिहरूलाई पोल गरी बयान गरेकोले इश्वरीको गर्भपतन प्राकृतिक किमिले भएको हो रहेछ भन्ने कुरा सम्झन मिल्ने अवस्था देखिँदैन । जुन कुरा स्वयं घटनाबाट प्रत्यक्ष रुपले प्रभावित भएकी इश्वरीले अधिकार प्राप्त अधिकारी र अदालतमा समेत औषधि खुवाएपछि त्यस्को भोलिपल्ट मेरो गर्भपतन भयो भनी वकी लेखाई दिएको कुरा समेतबाट समर्थित भई पुष्टि हुन आएको छ । यस्का अतिरिक्त गर्भपतन भएको कुरा कसैलाई थाहा नदिई अभियुक्तहरूले प्रकाशमा ल्याउने प्रयास नगरेको क्रियाकलापले समेत सो कुराको पुष्टि हुन आएको देखिन्छ । किनकी अपराधिक भावनाले प्रेरित भई गरिएको कार्य नै अपराधिले लुकाउन खोज्छ यदि इश्वरीको गर्भपतन प्राकृतिक रुपले नै भएको थियो भने सो कुरा लुकाउनु दवाउनु पर्ने अवस्था पर्दैनथ्यो । त्यसकारण इश्वरीको गर्भपतन अप्राकृतिक किसिमले भएको रहेनछ भनी भन्न सम्झन मिल्ने अवस्था मिसिलमा विद्यमान भएको देखिन आउँदैन ।

२०. यसरी इश्वरी देवीको गर्भपतन भएको र सो गर्भपतन अप्राकृतिक रुपले भएको भन्ने कुरा देखिन आएपछि सो कार्यमा क–कस्को संलग्नता रहेछ भनी त्यसतर्फ विचार गरी हेरिएमा अभियुक्त मध्येकी इश्वरी देवी यादवनीले किसुनलाल यादवसंग सम्पर्क भई करणी लिनुदिनु गर्दा रहन गएको गर्भ खसाल्न म खेतबाट घाँस लिई घरतर्फ फर्कंदा किशुनलालले मलाई बोलाई लगी आफ्नो मुठ्ठीमा भएको दवाई ला खा भनी दिए, मैले इन्कार गर्दा भुईमा पछारी मेरो मुखमा हालिदिए भोलि पल्ट मेरो भगबाट रगत खस्न थाल्यो पेटमा सा¥है दर्द भएकोले सो कुरा किशुनलाललाई भन्दा भूसाघरमा नै किशुनलालले मलाई ल्याए, त्यही मेरो गर्भपतन भयो भनी अधिकार प्राप्त अधिकारी प्रहरीमा बयान कागज गरिदिएकी र सोही कागजलाई नै समर्थन गरी किशुनलालले खुवाएको औषधिबाट मेरो गर्भपतन भएको हो भनी अदालतमा समेत बयान गरेको देखिन आउँछ । यस प्रकारले घटनासँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्ने र प्रभावित हुने व्यक्ति यी इश्वरी देवीले आफ्नो रहेको गर्भ पतन गराउनमा किशुनलालले खुवाएको औषधिको कारणले हो गर्भपतन गराउन सो औषधि मलाई ख्वाएका हुन भनी किशुनलालको नाम लिएकी छिन् जोसंग पहिले देखि नै करणी लिनुदिनु हुने गरेको कुरा पनि इश्वरी देवीले आफ्नो बयानमा शुरु देखि नै स्वीकार गर्दै आइरहेको देखिन्छ । तर किशुनलालले आफ्नो नाम इश्वरी देवीले लिनुपर्ने तथ्ययुक्त कुनै कारण दिन सकेको मिसिलबाट देखिन आउँदैन । इश्वरी देवी विवाहित स्वास्नी मानिस  हुन जस्को लोग्ने छँदैछन । माइतमा रहेको अवस्था यी सब घटनाहरू क्रमबद्ध रुपले भएको अवस्था हुनाले पनि एउटा स्त्री जातीले आफ्नो लोग्ने भएकै अवस्था खास तथ्यको अभावमा अर्कोसंग करणी लिनु दिनु भएको हो, जसबाट गर्भ पनि रहयो र गर्भपतन समेत भयो भनी सिलसिलेवार रुपले घटनाक्रमको बर्णन गर्दै कसैको नाम लिनुपर्ने अवस्था पर्न आउँदैन । भएको सरजमीनमा आफ्नो व्यहोरा लेखाई दिने व्यक्तिहरूबाट पनि निज पुनरावेदक किशुनलाल उपर गडाउ भएकै देखिन्छ । आफ्नो करणी लिनुुदिनुको सम्पर्क रहिरहेको, गर्भपतन गराउन औषधि खुवाएको र तत्पश्चात गर्भपतन भएको भन्ने कुरा देखिन आएकोमा पुनरावेदक प्रतिवादी किशुनलालको सो वारदातमा संलग्नता रहेनछ भनी भन्न मिल्ने अवस्था नहुँदा सो वारदातमा निजको संलग्नता रहे भएको भन्ने कुरा देखिन आउँछ ।

२१.  उपरोक्त उल्लेख गरिए अनुसार अप्राकृतिक रुपले गर्भपतन गराएको र पुनरावेदक प्र.किशुनलालको वारदातमा संलग्नता रहे भएकोले के कति सजायँ हुनुपर्ने हो भनी त्यसतर्फ हेरिएमा कृष्णलाल र इश्वरी देवी उपर ज्यानसम्बन्धीको २८ नं. को अपराध गरेकोले सोही ऐनको ३१ नं. को सजायँको माग गरी प्रहरी प्रतिवेदन दायर हुन आएकोमा जनकपुर अञ्चल अदालतका फैसलाबाट प्रतिवादी मध्येको किशुनलाललाई मात्रै सजायँ गरे उपर श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन नपरी किशुनलालले आफूलाई भएको सजायँमा चित्त नबुझाई म.क्षे.अ. मा पुनरावेदन गरी म.क्षे.अ. बाट ज.अं.अ. को इन्साफ मनासिब ठहर्‍याई भएको फैसला उपर यस अदालतमा पुनरावेदन गरेकाले निजको हकमा नै विचार गर्नुपर्ने हुन आएको छ । प्रहरी प्रतिवेदन दावी माग दुवैजना प्रतिवादीहरूको सरसल्लाहले गर्भपतन गर्ने गराउने काम भएकोले भनी ज्या.सं. को ३१ नं. को सजायँको माग गरिएको सन्दर्भलाई हेर्ने हो भने प्रतिवादी मध्येकी इश्वरी देवीको हकमा श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन नपरेकोले विचार गरी राख्नु पर्ने अवस्था छैन । अतः प्र.किशुनलालले २८ हप्ता अर्थात् ६ महीना भन्दा बढीको गर्भपतन गराएको देखिन आएकोले प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गर्नुपर्नेमा ज.अं.अ. को फैसला मनासिब ठहर्‍याई गरेको म.क्षे.अ. को फैसला गल्ती भई त्रुटि भएको देखिँदा सो हदसम्म उल्टी हुने ठहर्छ । अरु तपसील बमोजिम गर्नु।

तपसील

माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए अनुसार पुनरावेदक प्रतिवादी किशुनलाल यादवलाई ज्यानसम्बन्धीको ३१ नं. ले १ डेढ वर्ष कैद हुने भएकोले बेरुजु हुँदा जनकपुर अं.अ. तथा म.क्षे.अ. बाट राखिएको कैदको लगत कट्टा गरी कैद वर्ष १ डेढको लगत कायम गरी असूल उपर गर्नु भनी शुरु धनुषा जि.अ. मा लगत दिन का.जि.अ.त. मा लगत दिनु..........१ मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु......२

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.रुद्र बहादुर सिंह

 

इतिसम्वत् २०४४ साल श्रावण ११ गते रोज २ शुभम् ।

