निर्णय नं. २६९७ - उत्प्रेषण लगायत जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २६९७     ने.का.प. २०४३ अङ्क -४

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री हिरण्येश्वरमान प्रधान

सम्वत् ०४२ सालको रिट नं. १४६६

आदेश भएको मिति : २०४३।४।१०।६ मा

 

रिट निवेदक : जि.भक्तपुर गा.पं.चागुँ वार्ड नं.५ बस्ने रामबहादुर तामाङ

विरुद्ध

विपक्षी : भू.सु.शाखा, भक्तपुरसमेत

 

विषय : उत्प्रेषण लगायत जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

 

(१)         आधिकारिक व्यक्तिबाट विषयगत कारवाई किनारा गर्दा छुट्टाछुट्टै (Seperately) मिसिल खडा गरी विवादको निरोपण गर्नुपर्ने ।

(प्रकरण नं. १२)

 

रिट/निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री विष्णुप्रसाद नेपाली

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्‍न तुलाधर र विद्वान का.मु.सहन्यायाधिवक्ता श्री मोहनमणि दाहाल

 

आदेश

न्या.हिरण्येश्वरमान प्रधान : नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको रिट निवेदनको संक्षिप्त विवरण एवं जिकिर यसप्रकार छ :

२. विपक्षी कृष्णमान श्रेष्ठ र विपक्षी मध्येका चन्द्रमान श्रेष्ठको बाबु जगतमान श्रेष्ठ १ समेत जना दुईका नाममा सगोल दर्ता भएको मालपोत कार्यालय भक्तपुरको लगतमा भ.पु.चाँगु गा.पं.वार्ड नं. ५(ग) कि.नं. ८९ को क्षेत्रफल ६–३–० ऐ.ऐ.कि.नं. ९५ पा.दो. क्षेत्रफल २–७–० ऐ.ऐ.कि.नं. १०५ दो. क्षेत्रफल ४–१–० समेतका तीन कित्ता जग्गा मैले साविक देखिन जोती जोताहा मोहीको प्रमाणपत्र समेत प्राप्त गरेको छु । जग्गावाला जगतमान श्रेष्ठको परलोक पछि निजको छोरा चन्द्रमान श्रेष्ठले जग्गावालाको हक दायित्व बहन गरी आउनु भएको हो । ०४१ सालको गहुँ बालीमा विपक्षी जग्गावालाले जोत बेदखली गरेको हुँदा मिति ०४१।९।११ मा भू.सु. शाखामा मेरो उजूर परेकोमा विपक्षी जग्गावालाहरूले म जोताहा मोहीले २०२४ सालमा जोत छोडपत्र गरेको हुँदा विपक्षी चन्द्रमानको आधा भाग जग्गा धनबहादुर पण्डितलाई विपक्षी कृष्णमानको आधा भाग पद्‌मबहादुर पण्डित क्षेत्रीलाई प्रत्येक कित्ताबाट आधा आधाका दरले कबूलियत गरी कमाउन दिएको हुनाले वेदखली गरेको होइन भनी प्रतिवादी बयान गर्नु भएछ । म निवेदकले उल्लिखित जग्गाका जोत छोडपत्र गरेकोले ०३१ साल देखि कूत कबूलियत गरी कृष्णमानको आधा जग्गामा जोत कायम गरिपाउँ भनी मिति ०४१।१०।१९ मा धनबहादुर पण्डितले निवेदन गरेको तथा विपक्षी चन्द्रमान, कृष्णमान, पद्‌मबहादुर समेत जना ३ ले सोही व्यहोराको कूत कबुलियत बमोजिम पद्‌मबहादुर र धनबहादुरको नाममा संयुक्त मोहियानी कायम गरिपाउँ भन्ने ०४१।१२।४ मा संयुक्त निवेदन परेछ । मैले जोत हक नछोडेको छोडपत्र झुक्याई गराएको भन्ने व्यहोराको प्रतिवाद गरेको थिएँ । छोडपत्र गरी सकेपछि मोही कायम हुन पुनः कानुनी प्रक्रिया अपनाउनु पर्नेमा सो नगरेको समेत हुँदा सजायँ समेत गर्ने गरी विपक्षी भू.सु.शाखाका शाखा अधिकृतले फैसला गर्नुभयो ।

३. मिति ०४१।९।११ मा वादी म र प्रतिवादी कृष्णमान, चन्द्रमान बनाई दिएको उजूरीबाट चलेको मुद्दा १, विपक्षी जग्गावालाहरू तथा विपक्षी धनबहादुर पद्‌मबहादुर समेतले जोत कायम गरिपाउँ भनी ०४१।१०।२९ मा र ०४१।१२।१ मा दिएको उजूरीबाट चलेको मुद्दा १ समेतको उजूरी छुट्टाछुट्टै दर्ता भएकोमा ती मुद्दाको मिसिल एउटै मिलाई भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २५, २६ अ.बं. १८, १९ र २० को प्रत्यक्षतः उल्लंघन गरी भएको निर्णयमा अधिकार क्षेत्रको दुरुपयोग भएको छ, मैले जग्गा धनीहरूलाई छोडपत्रको कागज गरी दिएको हैन, छोडपत्रमा विवाद उठेपछि अ.बं.७८ नं. को कार्यविधि अपनाई निरोपण गर्नुपर्नेमा वादी प्रतिवादी बीचमा मुख नमिलेको विषयमा केही नबोली यसरी गरिएको निर्णय पर्चामा अ.बं. ७८ र नं. १८४(क) को त्रुटि भएको छ । कानुन बमोजिम प्राप्त मोहियानी हकमा आघात पारी भए गरिएको निर्णयले नेपालको संविधान, २०१९ को धारा १०, ११, १६ र १६ द्वारा प्रदत्त हकाधिकारमा आघात परेको हुँदा  भू.सु.शाखा भक्तपुरको मिति ०४२।३।५ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी कानुन बमोजिम हुन परमादेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदक ।

४. विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाउनु भन्ने यस अदालतको सिंगलबेञ्चबाट ०४२।४।३१ मा आदेश भएपछि प्राप्त लिखितजवाफको व्यहोरा संक्षेपमा निम्नानुसार छ ।

५.    छोडपत्रलाई झुक्यानमा पारी गराएको भनी विपक्षीले नामाकरण गर्नुभएको हुँदा अ.बं. ७८ नं. को प्रकृया अपनाउनु पर्ने भएन । त्यसरी छोडपत्र गरी सकेपछि जग्गाधनी स्वयंले जग्गा कमाई त्यसपछि २०३० सालदेखि धनबहादुर, पद्‌मबहादुरलाई कमाउन दिएको र निजहरूले कमाई आएको पनि १२ वर्ष भइसकेको छ । यसरी अर्काको हक श्रृजना भइसकेको र छोडपत्र गरेको १८ वर्ष पछि रिट दिन आउनु भएको हुँदा यस शाखाबाट कानुन बमोजिम निर्णय गरिएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने भू.सु.शाखा, भक्तपुर ।

६. रिट निवेदक साविकको जोताहा र हालको वास्तविक जोताहा अरु नै प्रष्ट रुपमा खुलेको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने वैष्णवराज श्रेष्ठ ।

७. विपक्षीले उल्लिखित जग्गा कमाउन सक्दिन भनी २०२४ सालमा छोडपत्र गरी दिएको हुँदा ०३० साल देखि धनबहादुर, पद्‌मबहादुरलाई मोहियानीमा कमाउन दिएको हो सो सालदेखि निजहरूले साल सालको बाली हामीहरूलाई बुझाउँदै आएका छन् । यसरी तेश्रो व्यक्तिहरूको हक श्रृजना भइसकेको कुरामा अहिले १८ वर्ष पछि रिट निवेदन दिनु विलम्बको सिद्धान्तले मिल्ने हैन, रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने व्यहोराको कृष्णमान श्रेष्ठ र चन्द्रमान श्रेष्ठको लिखितजवाफ ।

८. विवादीत जग्गा कमाउन दिँदा हामीबाट जग्गा धनीले कबूलियत गराई लिनु भएको थियो । सो कबूलियत बदर गराउन रिट निवेदकले सक्नु भएको छैन । छोडपत्र गरी जग्गा कमाउन छोडेको १८ वर्ष पछि हामीले जोती हक स्थापित भइसकेपछि गरेको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने धनबहादुर पण्डित र पद्‌मबहादुर पण्डित ।

९. नियमानुसार बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकतर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री विष्णुप्रसाद नेपालीले जोत कायम, बेदखली जस्ता विविध प्रकारको उजूरीमा एउटै मिसिल खडा गरी विवादीत छोडपत्र सद्देकीर्ते केही यकीन नगरी भएको प्रत्यर्थी शाखाको निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने र विपक्षीका तर्फका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री सर्वज्ञरत्‍न तुलाधरले एकै विषयवस्तुमा एउटै मिसिल कायम गरी निर्णय गर्न मिल्ने नै हुँदा भू.सु.शाखाका अधिकार प्राप्त अधिकारीबाट भएको निर्णयमा कुनै त्रुटि नहुँदा रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने र प्रत्यर्थी कार्यालयका तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका विद्वान का.मु.सहन्यायाधिवक्ता श्री मोहनमणि दाहालले विवादीत विषयमा ०४२।२।८ मा एउटै मिसिल कायम गर्ने भनी आदेश भएपछि एउटै मिसिलबाट आधिकारिक अधिकृतबाट भएको निर्णयमा कानुनी त्रुटि नहुँदा रिट खारेजयोग्य छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

१०.    अब रिट निवेदकको माग अनुसारको आदेश जारी गर्न मिल्ने हो, होइन निर्णय दिनु परेको छ ।

११. निर्णयार्थ विचार गर्दा यसमा विवादीत जग्गाको जोत बेदखली गरेकोले भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा ३२ अनुसार सजायँ गरी उक्त जग्गामा नजानु भन्ने आदेश गरिपाउँ भनी रिट निवेदकले विपक्षी चन्द्रमान र कृष्णमान उपर भू.सु. शाखा, भक्तपुरमा मिति २०४१।९।११ म उजूर दिएको र कृष्णमान, जगतमान श्रेष्ठका नाउँ दर्ताको जोताहामा रामबहादुर तामाङ्ग भएको उल्लिखित जग्गा २०३१ साल देखि मैले मोहियानीमा कमाएको हुँदा जोत कायम गरिपाउँ भनी धनबहादुर पण्डितले मिति ०४१।१०।२९ मा र विवादीत जग्गा पद्‌मबहादुर पण्डित र धनबहादुर पण्डितले  मोहीमा कमाएको हुँदा निजहरूका नाउँमा जोत कायम गरिपाउँ भनी मिति २०४१।१२।४ मा कृष्णमान, चन्द्रमान, पद्‌मबहादुरले प्रत्यर्थी भू.सु. शाखामा निवेदन दर्ता गराएको सम्बन्धित सक्कल फायलबाट देखिन्छ ।

१२. यस स्थितिमा आधिकारिक व्यक्तिबाट विषयगत कारवाही किनारा गर्दा छुट्टाछुट्टै (Seperately) मिसिल खडा गरी विवादको निरोपण गर्नुपर्ने हुन आउँछ । तर सो बमोजिम कारवाही नगरी ती निवेदनहरूलाई एउटै मिसिलमा समावेश अर्थात् एउटै मिसिल कायम गरी भएको निर्णय मिलेको देखिन आएन । यस्तै विवादसँग सम्बन्धित कतिपय रिट मुद्दामा छुट्टाछुट्टै मिसिल कायम गरी निर्णय गर्नुपर्ने भनी यस अदालतबाट सिद्धान्त समेत प्रतिपादन भइसकेको छ ।

१३. अतः भू.सु.शाखा भक्तपुरबाट मिति २०४३।३।५ मा भएको निर्णयमा उल्लिखित बुँदा तथा प्रतिपादित सिद्धान्तको समेत त्रुटि विद्यमान हुँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ, अब पुनः परेका निवेदनहरूमा कानुन बमोजिम छुट्टाछुट्टै निर्णय गर्नु भनी प्रत्यर्थी शाखाका नाउँमा परमादेश समेत जारी गरी दिएको छ । जानकारीका लागि आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी शाखामा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत पठाई नियमानुसार मिसिल बुझाइदिनू ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. पृथ्वीबहादुर सिंह

 

 

इति सम्वत् २०४३ साल श्रावण १० गते रोज ६ शुभम् ।