निर्णय नं. २०५ - लेनदेन

निर्णय नं. २०५            ने.का.प. २०२०

फुल बेञ्च

माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद प्रधान

माननीय न्यायाधीश श्री ईश्वरीराज मिश्र

माननीय न्यायाधीश श्री वाशुदेव शर्मा

दे.फु.नं. ६

निवेदक, प्रतिवादी : सागरमल सोथालिया माडवारी

विरुद्ध

विपक्षी, वादी : हुलासचन्द्र गोल्छा माडवारी

मुद्दा : लेनदेन

(१)   साहु आसामीको २क.– दृष्टिबन्धक लेखि दिएकोमा धितो समाउन २ बर्ष भित्र नालिस दिनु पर्ने । सो म्याद भित्र नालिस नपरे कपाली सरह मात्र भरी पाउने साहुले धितोको वास्ता छाडी कपाली सरह दावी गर्न पाउने ।

            ...यो ०९ साल माघ ९ गते परेको फिरादमा दृष्टी लेखिएको धितो चलन चलाई दिनुपर्ने हो वा कपाली सरह रुपैयाँ दिलाई दिनुपर्ने हो ? भन्ने प्रश्न उपस्थित हुन आउँछ । साहु आसामीको २ नं. ले साहुले चाहेमा धितो चलन गर्न पाउने नचाहेमा ब्याज पाउने दुवै व्यवस्था भएको देखिन्छ । साहुलाई पनि मर्का नपरोस र आसामीलाई पनि मर्का नपरोस भन्ने उक्त ऐनको मतलब देखिन्छ । ऐनले साहुलाई २ बाटो दिएको देखियो । धितो समाउने साहुको मनसाय भए २ बर्ष भित्र नालेस गर्नुपर्ने । त्यसपछि उसले धितो पक्रन नपाउने भएकाले साहुले धितोको वास्तै नगरी कपाली सरह नै दावी गर्छ भने उक्त ऐनले बाधा दिएको देखिदैन । वादीको फिराद र प्रतिवादीको प्रतिउत्तर लेखाइको रुप विचार गर्दा, दुवै पक्षले कपाली सरह नै मानी मुद्दामा पैरवी गर्दै आएको देखिँदा त्यस अवस्थामा दुवै पक्षले जिकिर लिएको नदेखिएकोमा धितोको प्रश्न उठ्दैन । यस्तो दावी जिकिर नलिएको कुरामा ०११।५।२२ गते मो.वि. अपीलबाट भएको फैसला र अघिल्लो ०१५।५।२२ का डिभिजन बेञ्चले समेत चलन चलाई दिएतर्फ निर्णय गरेको मनासिव भन्नु भएन।

(प्रकरण नं. १६)

(२)   साहु आसामीको ५ क.–सावाँ ब्याज भराउँदा साँवाको डब्बल मात्र भराउनु पर्ने ।

            साँवा कं.रु. ४४००१ को ब्याज आजसम्म तिरेको नदेखिएको तमसुकको मितिले १० बर्ष नाघी सकेको देखिँदा साहु आसामीको नं. क५ का ऐनबमोजिम साँवाको डब्बल मात्र दिलाउन मिल्ने हुनाले सावाँ रु. ४४००१ को डब्बल रु. ८८००२ प्रतिवादीले वादीलाई दिनुपर्ने ठहर्छ ।

(प्रकरण नं. १९)

(३)   आसामीले तिर्नुपर्ने रुपैयाँ किस्ताबन्दी गरी पाउँ भनेमा साहुको मञ्जुर हुने किसिमसँग कुनै बन्देज भए किस्ता बन्दी गरी दिलाउन हुने ।

            प्रतिवादीले सालको रु. १०,००० किस्ता गरी दिन पाउँ भन्ने जिकिर लिनु भएकोमा वादीतर्फलाई रोहवरमा सोद्धा केही बन्देज भए किस्ता बन्दी गरेकोमा मञ्जुर छु भनेको प्रतिवादीले किस्ताबन्दीबमोजिम पुरा चुक्ति नगरेसम्म दृष्टिमा लेखिएको जेथा बिक्री बन्धक गर्ने छैन भन्ने कागज लेखी दिए सालको रु. १०००० किस्ता गरी हरसालको रामनवमीमा तिर्न पाउँछ ।

(प्रकरण नं. २०)

निवेदक तर्फबाट : एडभोकेट कृष्णप्रसाद उपाध्याय

विपक्षी तर्फबाट      : सिनियर एडभोकेट देवनाथप्रसाद बर्मा

फैसला

      १.     यसमा मबाट प्रतिवादीले घर खर्च गर्न समेत भनी कं.रु. ४४००१ लिई निजका नाउँको दर्ताको शंखरपुरको जग्गा ।।३।।।४ र त्यसमा बनेको टिन र टायलको समेत घर गोदाम छ र औ जोत जिरायत जग्गा विगाहा ९०९१।३ समेत ०६।१०।१३ गतेमा दृष्टिबन्धक तमसुक लेखी ऐ. १७ गते पास भएको । लेखिएका माघ महिनासम्मको भाखा नबुझाएको हुँदा लिखितका मितिदेखि मुद्दा किनारा भएका मितितकको ब्याज साँवा भराई पाउँ भन्नेसमेत ०९।१०।१९ को वादी ।

      २.    वादी दावीबमोजिम सबै रुपैयाँ लिएको नभई ब्याजसमेत जोडी तमसुक भएको हो वादीका बाबु रामलालले मेरो पटवा लिने जमान गरेकाले सो पटुवा दिई वादीको कर्जामा कट्टा गरी हर्सा फर्सा गरी पाउँ नभए सालको रु. १०००० का दरले बुझाउने किस्ताबन्दी गरीपाउँ भन्नेसमेत ०१०।१०।२८ को प्रतिवादी ।

      ३.    दृष्टि लेखिएका घर जग्गाबाट वादी दावाबमोजिमको साँवा ब्याज प्रतिवादीले बुझाउनु पर्ने ठर्हछ भन्नेसमेत मोरङ विराटनगर अमिनीको ०१०।१०।२९ को फैसला ।

      ४.    सो फैसला उपर चित्त बुझेन भन्नेसमेत ०११।१ को प्रतिवादीको अपील ।

      ५.    सावाँब्याज नबुझाएसम्म दृष्टि लेखिएको घर जग्गा नै साहुले भोग गर्नु पाउँछ भन्नेसमेत मोरङ विराटनगर अपीलको ०११।५।२२ को फैसला ।

      ६.    उक्त फैसला उपर चित्त बुझेन भन्ने दुवै थरको अपील ।

      ७.    शुरु विराटनगर अमिनीको इन्साफ मनासिव देखिएको दृष्टि भोग गर्नु भन्ने मो.वि. अपीलको इन्साफ गल्ती ठर्हछ भन्नेसमेत ०१२।५।९ को प्र.न्या. सिंगलबेञ्चको फैसला ।

      ८.    सो फैसला उपर रिभ्यू गरीपाउँ भन्ने सागरमलको निवेदनमा ३५ दिन नघाई निवेदन दिएकोले रिभिजनको निस्सा दिन मिल्दैन भन्ने डिभिजन बेञ्चको ०१३।१२।२७ को आदेश।

      ९.    चित्त बुझेन दोहराई पाउँ भन्ने सागरमलको निवेदनमा शाही आदेशबमोजिम रिभ्यूको निस्सा गरी दिने भन्ने ०१४।८।१४ को आदेश ।

      १०.    साहुले थैली वापत दृष्टि लिलाम गराई लिन नपाउने भोग चलन गर्नसम्म पाउने हुँदा छलफलमा वादीलाई झिकाई पेश गर्नु भन्ने ०१५।२।२१ को डिभिजन बेञ्चको आदेश ।

      ११.    साहुका थैलीमा लेखिएको दृष्टि लिलाम गराई लिन नपाउने भोग चलन गर्न पाउने गरेकोसम्म मो.वि. अपीलको सदर गरी डिभिजन बेञ्चले गरेको राय मनासिव । साहुको साँवा ब्याज एकमुष्ट नबुझाएसम्म लेखिएको घर जग्गा साहुले भोग गर्न पाउँछ भन्ने डिभिजन बेञ्चको ०१५।५।२२ को फैसला ।

      १२.   सो फैसला उपर फुल बेञ्चबाट दोहर्‍याई पाउँ भन्नेसमेत सागरमलको निवेदनमा व्यहोरा साँचो भए रिभ्यू गरी दिनु भन्ने हुकुम बक्सेको भन्ने निजी सचीवालयको पत्र ।

      १३.   अपीलमा प्र.ले सगोल भनी लेखेको । छुट्टिएको भए पनि बाबुले छोरालाई अ.बं. ९८ नं. ले वारेस दिन पाउने भई वारेस दिंदा धरौट राख्न नपर्ने डिभिजनको फैसलाउपर चित्त नबुझी निवेदन दिँदा व्यहोरा साँचो भए रिभ्यू गरी दिनु भन्ने हुकुम बक्सेकोले त्यसमा व्यहोरा साँचो होइन भन्न पनि नमिल्ने ०६।१०।१३ गतेको दृष्टि बन्धकी तमसुकमा ०९ साल माघको भाखा लेखिएकाले ०९ साल माघ भरमा सा.अ.का २ (क) नं. ले चलन गर्न नदिए चलन माग्नलाई अदालतमा नालेस दिनु पर्नेमा धितोतर्फ दावा छाडी साँवा ब्याज भराई पाउँ भन्ने मात्र दावा भई चलन पाउँ भन्ने वादीकै दावा नभएकाले सोही सा.अ. को ९ (क) नं.ले भोग दृष्टिमा समाउन नपाउने अन्तिम निर्णय हुन अब १० बर्ष नाघी सकेकोले साँवा कं.रु. ४४००१ को डबल कंरु. ८८००२ वादीले साँवा ब्याज प्रतिवादीको जेथा देखाई ऐनबमोजिम भरी पाउँछ । दावा नभएको धितो चलन गर्न पाउने गरी ०१५।५।२२ को डिभिजन बेञ्चको फैसलासँग राय सहमत नभएकोले सर्वोच्च अदालत नियमबमोजिम फुल बेञ्चमा पेश गर्न का.मु.प्र. न्यायाधीशमा पेश गर्नु भन्नेसमेत ०१८।८।२८।४ को डिभिजन बेञ्चको फैसला ।

      १४.   फुल बेञ्चमा पेश गर्नु भन्ने माननीय प्रधान न्यायाधीशज्यूको ०१८।९।१०।१ को आदेश ।

      १५.   यसमा ०१८।८।२८ का डिभिजन बेञ्चमा बस्नु भएका मा.न्या. ईश्वरीराज मिश्रसमेत उपस्थित भएको यो फुल बेञ्च हुँदा उहाँ रहेको आपत्ति भए उहाँ नभएको अर्को फुल बेञ्चबाट यो मुद्दा हेरिने प्रबन्ध हुनेछ भनी बेञ्चले दुवै पक्षलाई सुनाउँदा केही आपत्ति छैन । यसै बेञ्चबाट मुद्दा निर्णय होस भनी दुवै पक्षतर्फबाट बेञ्च समक्ष अनुरोध गरिएकाले तारेखमा रहेका पक्षहरू राखी वादीतर्फका विद्वान वकील एडभोकेट कृष्णप्रसाद उपाध्याय र प्रतिवादीतर्फका विद्वान वकील सिनियर एडभोकेट देवनाथ बर्माको बहससमेत सुनी इन्साफतर्फ विचार गर्दा, प्रतिवादी सागर मलले वादी हुलासचन्द्र गोल्छालाई गरी दिएको ०६।१०।१३ को तमसुकमा ०७ सालको माघ महिना भरमा साँवा ब्याज रुपैयाँ एकमुष्ट चुक्ति भुक्तान गरी बुझाउँला । यदि सो भाखामा बुझाउन नसके तपार्इं धनीलाई पहिले दृष्टि लेखिदिएको अरु कसैको हक नलाग्ने खास मेरो हक भोगको मेरै नाउँमा दर्ता रहेको तपसील खण्डमा लेखिएका जग्गा घर र मेरा जि.सो मेठाइसाथ जोत जिरायत समेत सो माथि लेखिएका रुपैयाँमा दृष्टिबन्धक लेखिदिएको छु । भाखा उप्रान्त सोही जग्गा घर मेठाई समेतबाट साहुले गर्ने कृति गरी आफ्नु सुफत रुपैयाँ उपर गरी लिनु भन्ने उल्लेख भएको । वादीका दावाबमोजिमको रुपैयाँ साँवा सूदसमेत प्रतिवादीले दृष्टि लेखिएको जग्गा घरबाट तिर्नु बुझाउनु पर्ने ठहराई मो.वि. अमिनीबाट ०१० साल माघ २९ गते र साँवा–ब्याजमा लिलाम गरी दिलाउन नभई साँवा–ब्याज नबुझाएसम्म दृष्टि लेखिएको घर जग्गा नै साहुले भोगबन्धकी सरह चलन गरी खानु पर्ने ठहराई मोरङ विराटनगर अपीलबाट ०११।५।२२ गतेमा, सुरु विराटनगर अमिनीको इन्साफ सदर गरी प्रधान न्यायालय सिंगलबेञ्चबाट ०१२।५।९ गतेमा, इन्साफ मोरङ विराटनगर अपीलको मनासिव । साँवा ब्याज वापत तमसुकमा लेखिएको जग्गा घर मेटाई समेत साँवा ब्याज बुझाउन नलयाएसम्म साहुले भोग चलन गर्न पाउने ठहराई सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट ०१५।५।२२ मा, साँवा र ब्याज भराई पाउँ भन्ने दावा भई चलन चलाई पाउँ भन्ने दावा नभएकाले साँवा कं.रु. ४४००१ को डबल ८८००२ वादीले प्रतिवादीबाट भरी पाउने ठहराई सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट ०१८।८।२८।४ मा फैसलाहरू भएको देखियो । यो ०९ साल माघ १९ गते परेको फिरादमा दृष्टि लेखिएको धितो चलन चलाई दिनुपर्ने हो वा कपाली सरह रुपैयाँ दिलाई दिनुपर्ने हो ? भन्ने प्रश्न उपस्थित हुन आउँछ । साहु आसामीको २ “क” नं. ले साहुले चाहेमा धितो चलन गर्न पाउने नचाहेमा ब्याज पाउने दुवै व्यवस्था भएको देखिन्छ । साहुलाई पनि मर्का नपरोस र आसामीलाई पनि मर्का नपरोस भन्ने उक्त ऐनको मतलब देखिन्छ । ऐनले साहुलाई २ बाटो दिएको देखियो । धितो समाउने साहुको मनसाय भए २ बर्ष भित्र नालेस गर्नुपर्ने, त्यसपछि उसले धितो पक्रन नपाउने भएकोले साहुले धितोको वास्तै नगरी कपाली सरहै नै दावी गर्छ भने उक्त ऐनले बाधा दिएको देखिदैन । वादीको फिराद र प्रतिवादीको प्रतिउत्तर लेखाईको रुप विचार गर्दा, दुवै पक्षले कपाली सरह नै मानी मुद्दामा पैरवी गर्दै आएको देखिंदा त्यस अवस्थामा दुवैपक्षले जिकिर लिएको नदेखिएकोमा धितोको प्रश्न उठ्दैन । यस्तो दावी जिकिर नलिएको कुरा ०११।५।२२ गते मो.वि. अपीलबाट भएको फैसला र अघिल्लो ०१५।५।२२ का डिभिजन बेञ्चले समेत चलन चलाई दिएतर्फ निर्णय गरेको मनासिव भन्न भएन।

      १६.    अब रु. ३५००१ लिएकोमा ब्याजको ब्याज गरी रु. ४४००१ को कागज गरेको भन्ने प्रतिवादीको जिकिरलाई ०६।१०।१३ गतेको तमसुक हेर्दा पहिलेको तमसुकी रु. ३५००१ र घर खर्चका निमित्त फेरि लिएको रु. ९००० समेत गरी रु. ४४००१ भन्ने प्रष्ट उल्लेख भएकोले ब्याजको ब्याज गभाई तमसुक गरेको भन्न मिल्दैन ।

      १७.   कपाली सरह फिराद र प्रतिउत्तरपत्रसमेत परेकोमा ०१८।८।२८ का डिभिजन बेञ्चले कपाली सरह भराउने गरेको मनासिव देखिएकोले ऐनबमोजिम बुझाउनु पर्ने साँवा र ब्याज प्रतिवादीले वादीलाई बुझाउनु पर्ने देखिन्छ ।

      १८.   तसर्थ, साँवा कं.रु. ४४००१ को बयाज आजसम्म तिरेको नदेखिएको । तमसुकको मितिले १० बर्ष नाघी सकेको देखिंदा साहु आसामीको नं.क ५ का ऐनबमोजिम साँवाको डबल मात्र दिलाउन मिल्ने हुनाले साँवा रु. ४४००१ को डबल रु. ८८००२ प्रतिवादीले वादीलाई दिनुपर्ने ठर्हछ ।

      १९.    प्रतिवादीले सालको रु. १०००० किस्ता गरी दिन पाउँ भन्ने जिकिर लिनु भएकोमा वादीतर्फलाई रोहवरमा सोद्धा केही बन्देज भए किस्ताबन्दी गरेकोमा मञ्जुर छु भनेकोले प्रतिवादीले किस्ता बन्दीबमोजिम पूरा चुक्ति नगरेसम्म दृष्टिमा लेखिएको जेथा बिक्री बन्धक गर्ने छैन भन्ने कागज लेखिदिए सालको रु. १०००० किस्ता गरी हरसालको रामनवमीमा तिर्न पाउँछ ।

      २०.   उक्त लेखिएबमोजिम प्रतिवादीले बन्देजको कागज गरी दिन मञ्जुर नगरेमा यस फैसलाबमोजिम पाउने ठहरेको कं.रु. ८८००२ ऐनबमोजिम साहुले असूल उपर गरी लिन पाउँछ ।

      २१.   ०१८।८।२८।४ का डिभिजन बेञ्चका फैसलाबमोजिम लगत दिई अरुमा तपसीलबमोजिम गर्नु ।

 

तपसील

माथि लेखिएबमोजिम हाल भरी पाउने ठहरेको बिगो समेतको लगत दिने हुनाले प्रञञञञधान न्यायालय सिंगलबेञ्चको ०१२।५।९।५ को फैसलाबमोजिमको बिगोको लगत सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको ०१५।५।२२।१ का फैसलाले काट्ने गरेको मनासिव हुँदा अरु उक्त ०१५।५।२२ का फैसलाले गर्ने गरेको देहायबमोजिमको कलममा देहायबमोजिम गर्नु भनी तहसीलमा लगत दिनु ......................१

साँवा ब्याज कं.रु. ८१८९०। । वापत दण्ड सजायका ४७ नं. ऐनका म्याद २ बर्षभित्र दृष्टी लिखतबमोजिम जग्गा घर मेठाईसमेत भोगबन्धकी सरह भोग चलन चलाई पाउँ भनी वादीको दर्खास्त पर्न आएका बखत प्र सागर मल्लले तिर्न नल्याएसम्म दं.स.का ४७ न.ऐनका ७ दफाबमोजिम वादीबाट दशौद कं.रु. ८१ ८९। र प्रतिवादीबाट विशौद ४०९४ । । २ लिई चलन चलाई दिने गरी लगत दिएको कट्टा गरी दिने कलम ....................... २

प्र.सागर मल्लको प्रधान न्यायालय सिंगलबेञ्चको उक्त मितिका फैसलाले पहिला दोश्रो अपील गरेमा मो.वि.अ.त मा ११।९।४।१ मा धरौट रहेको कं.रु. १ सदर स्याहा गरी नपुग कं.रु. .। लिने गरेको कं.रु. फिर्ता दिने र नपुग । असुल भए फिर्ता नभए व्यहोरा जनाई लगत काटी फिर्ता गएको भए लगत कसी असूल भई फिर्ता नभएको भए सोही कार्य गर्न कलम वादी हुलासचन्द गोल्छा के प्रधान न्यायालयमा अपील गर्दा ०११।१०।१०।१०।१ मा धरौट राखेको कं.रु. १ । प्र.न्याय सिंगलबेञ्चका उक्त मितिका फैसलाले फिर्ता दिने गरेको मा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेच्चका उक्त फैसलाले लाग्ने भनी फिर्ता गई सकेको भए असूल गर्ने नगएको भए सदर स्याह गर्ने गरेकोमा हाल नलाग्ने ठहरेकाले लगत काटी फिर्ता दिने कलम ........................३

प्रतिवादी सागर मल्ले वादी हुलाकचन्द गोल्छाबाट भरी पाउने ठहरेको वकील फी मो.रु. १५ भरी नपाउने हुँदा लगत काटी दिने कलम ............................ ४

इन्साफ उल्टीमा मो.वि. अमिनीका देहायका मानिसबाट मो.वि. अपीलका ११।५।२२।३। का फैसलाले कं रु. १ लिने गरेको जरिवाना प्र.न्या. सिंगलबेञ्चका उक्त फैसलाले नलाग्ने भनी लगत काट्ने गरेको उक्त डिजिभन बेञ्चका फैसलाले मो.वि.अपीलका फैसलाबमोजिम असुल गर्नु भनी लगत काटी दिनु कलम .............................५

ना.सु.चन्द्रजंग थापा छेत्री  १, ख. नील पराक्रम सिं राजबंशी  १, वि.लेखनाथ अधिकारी  १, इन्साफ उल्टीमा मो.वि.सिंगल  १, बेञ्चका उक्त फैसलाले कं.रु. १ जरिवाना १

बेञ्चका बेञ्चका १२।५।९।५। का फैसलाबमोजिम लगत काटी दिनु भनी लगत दिने हाकिम सु.सारदाप्रसाद पोखेल ख. गेरुप्रसाद कोइराला १, ख. गेरुप्रसाद कोइराला १, वि. दिनानाथ उपाध्याय १

वादी हुलासचन्द्र गोल्छा के माथि लेखियाबमोजिम जितेकोले निजतर्फबाट रहनु भएका विद्वान वकील कृष्णप्रसाद उपाध्यायको पटक १ को बहस फी मो रु. २०। स.अ. नियमावली २४बमोजिम पाउने हुँदा प्रं सागर मलको जेथा देखाई ऐनका म्याद भित्र दर्खास्त परे केही नली भराई दिनु भनी तहसिलमा लगत दिनु ...........................६

रुल नियमबमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु

 

इति सम्वत् २०२८ साल पौष २२ गते रोज ६ शुभम् ।