निर्णय नं. ३१७९ - कर्तव्य ज्यान
निर्णय नं. ३१७९ ने.का.प. २०४४ अङ्क ८
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्र केशरी बास्तोला
माननीय न्यायाधीश श्री हिरण्येश्वरमान प्रधान
सम्वत् २०४२ सालको फौ.पु.नं. ४१८
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान ।
पुनरावेदक/वादी: गुणनिधि घिमिरेको जाहेरीले श्री ५ को सरकार ।
विरुद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी: जि.मोरङ इटहरा गा.पं. वडा नं. ७ बस्ने विष्णुप्रसाद कटेल ।
ऐ.ऐ बस्ने हरि प्रसाद घिमिरे ।
ऐ.ऐ बस्ने गोपाल प्रसाद खतिवडा ।
फैसला भएको मिति:२०४४।३।२२।२ मा
मुद्दामा देखाइएको तथ्यबाट अभियुक्तहरूको मर्ने भगिरथसंग यस भन्दा अघि कुनै किसिमको रिसइवी नभई अभियुक्त मध्येको हरिप्रसाद र षडानन्दको भिनाजु नाताको पनि देखिन आएको खाली मर्ने भगिरथले षडानन्दलाई निजले गरेको व्यवहारको कारणबाट रिसाई निजको मुखमा लिंग हाली दिए भनेकै कारणबाट रीस लिई सोही रीसको आवेगमा सम्म यो वारदात गरी भगिरथलाई मारेको देखिन आएकोले यस्तो अवस्थामा अभियुक्तहरूलाई उक्त ज्या.सं.को १३(३) बमोजिम सजायँ गर्दा चर्को पर्ने देखिएकोले अ.बं. १८८ नं. बमोजिम जनही १० वर्ष मात्र कैद हुने।
(प्रकरण नं. १५)
पुनरावेदक, वादीतर्फबाट: विद्वान सह-न्यायाधिवक्ता श्री राजकिशोर सिंह
विपक्षी,प्रतिवादी तर्फबाटःX
उल्लेखित मुद्दाःX
फैसला
न्या.गजेन्द्र केशरी बास्तोलाः पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर पुनरावेदन परी बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार रहेछ ।
२. मिति २०३९ साल श्रावण १४ गते रातको कुन समयमा जलोमा सनपाटको डोरीले पासो लगाई भेनाज्यू मरेछन् भोलिपल्ट प्रहरीलाई लाश रुँगाई जाहेर गर्न आएको छु कर्तव्य हो या आत्महत्या हो बुझी अनुसन्धान गरी लाश सदगद गर्न पाउँ भन्ने व्यहोराको गुणनिधि घिमिरेको जाहेरी दर्खास्त ।
३. मृतक भगिरथको लाशको टाउको दक्षिण ढल्किएको, दुवै खुट्टाले भुँई छोएको, दुवै हात खुल्ला जिउ देखि बाहिर भएको, दाँत देखिएको, आँखा चिम्लेको लिड्ड भाँचे जस्तो र खून आएको आङमा चोट नदेखिएको, लाश सड्न र फुल्न लागेको भन्ने लाश प्रकृति मुचुल्का ।
४. जिउमा किरो तथा मुखमा लिड्ड राखी दिएको कुरालाई लिएर छलफल गर्न मिति २०३९।४।१४ गते हरिप्रसादले मृतक भगीरथसंग कुरा गर्दा त्यसकुरामा इन्कार भएको पछि पञ्च भलाद्मी राखी छलफल गर्दा पनि इन्कार भएकोले त्यसको रीसबाट साँझको समयमा हामी ३ जना भई मारी निजैको घर दलानमा पासो लगाई झुण्डाएका हौं भन्ने व्यहोराको मिति २०३९।४।१९ गते हरिप्रसाद समेत ३ जनाले प्रहरीमा गरेको बयान ।
५. मिति २०३९।४।१४ गते हरिप्रसादका भाइ षडानन्दले मृतक भगिरथको जिउमा किरो राखिदिएको र लिड्डको कुरालाई लिएर छलफल गर्न रातको १ बजे हरिप्रसादको घरमा भगिरथलाई बोलाई छलफल गर्दा कुरा नमिली म भोलि चौकीमा जान्छु भनी हरिप्रसादले भनेपछि हामी आ–आफ्नो घरमा हिड्यौं भन्ने माधव उप्रेती, षडानन्द घिमिरे, गोपालप्रसाद कट्टेल, टिकाबहादुर बस्नेत, नन्दबहादुर विश्वकर्मा र रामनाथ ढुंगेल समेतको एकैमिलानको कागज ।
६. विष्णुप्रसाद कट्टेल समेतका प्रतिवादीहरूले भगीरथलाई कुटपिट गरी मारेको हो भन्ने समेत व्यहोराको भीमप्रसाद उप्रेती समेत ११ जनाको सरजमीन मुचुल्का ।
७. प्रतिवादी हरिप्रसाद घिमिरे, गोपालप्रसाद खतिवडा र विष्णुप्रसाद समेतले मुलुकी ऐन ज्यानसम्बन्धीको १ नं. को कसूर गरेको देखिँदा ऐ.ऐनको १३ को (३) अनुसार सजायँ हुन राय पेश गरेको भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन ।
८. शरीरमा किरा राखिदिएको तथा लिड्डको कुरालाई लिएर २०३९।४।१३ गते पञ्च भलाद्मी राखी छलफल गर्दा भगीरथ त्यसमा इन्कार भएपछि भोलि हरिप्रसाद चौकी जान्छु भनेपछि सबै आ–आफ्नो घर गयौं । २०३९।४।१४ गते बिहान भगिरथ पासो लगाई मरेको देखेका हौं तर हामीले मारी झुण्ड्याएको होइनौं भन्ने २०३९।४।३१ गते प्र.हरूले अदालतमा गरेको एकैमिलानको बयान ।
९. प्र.का साक्षीहरूले प्र.हरू निर्दोष हुन भनी किटानीसाथ लेखाउन सकेको छैन वादी श्री ५ को सरकारका तर्फबाट जाहेरवाला र सरजमीनका व्यक्तिहरूले अदालतमा आई बकपत्र गर्दा प्र.हरू उपर शंका देखाई लेखाई दिएका छन्, यसबाट प्र.हरूकै कुटपिट तथा कर्तव्यबाट भगीरथको मृत्यु भएको देखिन आएकोले प्र.हरू उपर ज्यानसम्बन्धीको १४ नं. बमोजिम १० वर्ष कैद हुने ठहर्छ भन्ने मिति २०४०।२।९ गते मो.जि.अ.को फैसला ।
१०. शुरु मो.जि.अ.ले हामीलाई कैदवर्ष १० हुने गरी गरेको इन्साफ चित्त बुझेन सो फैसला बदर गरी हाम्रो पुनरावेदन जिकिर बमोजिम गरिपाउँ भनी प्रतिवादीहरूको र प्र.हरूलाई शुरु प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गरिपाउँ भनी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा पर्न आएको दोहोरो पुनरावेदनपत्र ।
११. ज्यानसम्म लिनु पर्ने पहिले देखिकै इवी मनसाय रहे भएको नदेखिएको र लुकी चोरी हानेको नभई छलफलमा भेला भएकोमा मृतकले आफ्नो भूल स्वीकार नगरेकोबाट तत्काल उठेको रीसबाट कर्तव्य गरी मारेको देखिँदा ज्यानसम्बन्धीको १४ नं. बमोजिम प्रतिवादीहरूलाई जनही कैदवर्ष १० मात्र हुने ठहर्याएको शुरु जि.अ.को इन्साफ मनासिब ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको पू.क्षे.अ.को फैसला रहेछ ।
१२. पू.क्षे.अ.को फैसलामा ज्या.सं. को १४ नं. समेतको त्रुटि हुँदा चित्त बुझेन शुरु प्रहरी प्रतिवेदन मागदावी बमोजिम गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको श्री ५ को सरकारको यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको रहेछ ।
१३. भाइको मुखमा लिङ्ग हालेको रीसले मारेको हो भनी प्रतिवादीहरूले साविती बयान दिएकोमा प्रहरी प्रतिवेदन मागदावी बमोजिम नगरी ज्या.सं. को १४ नं. बमोजिम १० वर्ष मात्र कैद गर्ने गरेको शुरुको इन्साफ नै सदर गरेको पू.क्षे.अ.को फैसला मिलेको नहुँदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी प्रतिवादीहरूलाई झिकाई पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०४३।९।४ को आदेश ।
१४. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पू.क्षे.अ.को फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो । यसमा पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट शुरु जिल्ला अदालतले विपक्षी प्रतिवादीहरूलाई प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम ज्या.सं.को १३(३) नं. बमोजिम सजायँ नगरी ऐ. १४ नं. बमोजिम १० वर्ष कैद गर्ने गरेको फैसला सदर गरी गरेको इन्साफ उपर प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन नपरी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट मात्र पुनरावेदन पर्न आई बेञ्च समक्ष पेश हुँदा तत्काल ज्यान मारेको नभई राती ढुकी ज्यान मारेको देखिँदा शुरु जि.अ.ले अभियुक्तहरूलाई ज्यानसम्बन्धीको १४ नं. बमोजिम सजायँ गरेको नमिलेको भन्ने आधारले विपक्षी समेतलाई सूचना दिई पेश हुन आएको हुँदा बहसमा उपस्थित हुने विद्धान सह-न्यायाधिवक्ता श्री राजकिशोर सिंहको बहस समेत सुनी पू.क्षे.अ.को इन्साफ मिले नमिलेको के हो भन्नेतर्फ विचार गरिएमा प्रस्तुत मुद्दामा जुन घटनाको सिलसिलाबाट मृतक भगीरथको ज्यान मारिएको भन्ने दावी छ सो घटनामा २०३९।४।१३ गते भएको कुरालाई लिई पञ्चायती छलफल समेत गराएकोमा पनि भागीरथीले सो घटनाको कुरा इन्कार गरेबाट केही निर्णय हुन नसकी सोही दिनको राती मर्ने भागीरथ पिशाव फेर्न जाँदा अभियुक्त समेतले मारेको कुरामा अभियुक्तहरू प्रहरीमा सावित भएको अदालतमा सो कुरा इन्कार गरी बयान गरेबाट निजहरू वास्तवमा निर्दोष हुन् कि भन्नलाई क्षे.अ.ले निजहरूलाई कर्तव्य गरेको ठहर्याई ज्या.सं.को १४ नं. बमोजिम सजायँ गरे उपर पुनरावेदन नै नगरी चित्त बुझाई बसेकोबाट त्यसतर्फ विचार गरी रहनु पर्ने अवस्था रहेन मृतक भगिरथलाई मार्न वारदात सो घटना भएकै अवस्थामा सो घटनाबाट तत्काल उठेको रीसको आवेशमा भएको नदेखिई घटना सम्बन्धमा पञ्चायती गरी सोबाट केही हुन नसकेपछि सोही रीस लिई अभियुक्तहरू ३ जनाले रातको समयमा मर्ने भगिरथ पिसाव फेर्न आउँदा निजलाई अभियुक्तहरूले आफ्नो सावितीमा लेखाई देखाई दिए बमोजिम कर्तव्य गरी मारेको देखिन आएको हुँदा सो घटनाको विवरणबाट ज्या.सं.को १४ नं. मा भएको व्यवस्थासंग मिल्न नआई प्रहरी प्रतिवेदन दावी बमोजिम ज्या.सं. को १३(३) नं. को व्यवस्था भए बमोजिम दिउँसोको घटनाको रीसबाट अभियुक्तहरू ३ जना मिली मर्ने भगिरथलाई राती पिसाब फेर्न आउँदाको अवस्थामा कर्तव्य गरी मारेको देखिन आएकोले निजहरूले सोही दफा अन्तर्गतको अपराध गरेको ठहर्याई दावी बमोजिम जन्मकैद गर्नु पर्नेमा ज्या.सं.को १४ नं. बमोजिम १० वर्ष मात्र कैद गर्ने गरेको शुरुको सदर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ बदर हुने ठहर्छ ।
१५. माथि लेखि देखाइदिए बमोजिम अभियुक्तहरूले ज्या.सं.को १३(३) अन्तर्गतकै कसूर गरेको ठहरे पनि मुद्दामा देखाइएको तथ्यबाट अभियुक्तहरूको मर्ने भगिरथसंग यसभन्दा अघि कुनै किसिमको रिसइवी नभई अभियुक्त मध्येको हरिप्रसाद र षडानन्दको भिनाजु नाताको पनि देखिन आएको खाली मर्ने भगिरथले षडानन्दलाई निजले गरेको व्यवहारको कारणबाट रीसाई निजको मुखमा लिंग हाली दिए भनेकै कारणबाट रीस लिई सोही रीसको आवेगमा सम्म यो वारदात गरी भगिरथलाई मारेको देखिन आएकोले यस्तो अवस्थामा अभियुक्तहरूलाई उक्त ज्या.सं.को १३(३) बमोजिम सजायँ गर्दा चर्को पर्ने देखिएकोले अ.बं. १८८ नं. बमोजिम जनही १० वर्ष मात्र कैद हुने ठहर्छ । पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी हुने ठहर्छ । तपसील बमोजिम गरी मिसिल बुझाई दिनु ।
तपसील
माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम शुरुको सदर गरेको पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी हुँदा सो दुवै फैसलाले कायम गरेको लगत कायम राख्नु नपर्ने हुँदा लगत काटि दिनु भनी शुरु जि.अ.मा लेखिपठाउन का.जि.त.मा लगत दिनु......१
माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम ज्या.सं.को १३(३) नं. को कसूरमा अ.बं. १८८ नं. बमोजिम प्रत्येक प्रतिवादीहरूके जनही कैदवर्ष १० हुने ठहरेको हुँदा प्रतिवादीहरू मध्ये विष्णुप्रसाद कटेल र हरिप्रसाद घिमिरेले जनही रु. ४,५४९।५० पू.क्षे.अ.मा धरौट राखेको देखिँदा सो धरौटी कानून बमोजिम फिर्ता दिई सबै प्रतिवादीहरू २०३९।४।१९ देखि थुनामा रहेकोमा हरिप्रसाद २०४१।५।१८ सम्म २ वर्ष १ महीना र विष्णुप्रसाद ०४१।९।१८ सम्म २ वर्ष ५ महीनामा थुनामा बसी हाल धरौटी तारेखमा बसेकोमा अनुपस्थित भई फिरार रहेको हुँदा सो कटाई बाँकी हरिप्रसादके ७ वर्ष ११ महीना र विष्णुप्रसादके ७ वर्ष ७ महीना कैदको लगत कसी असूल गर्नु र अर्को प्रतिवादी गोपालप्रसाद खतिवडा २०३९।४।१९ देखि हालसम्म थुनामै रहेको देखिँदा निजको हकमा थुनेको मिति देखि कैदवर्ष १० को लगत कसी सम्बन्धित कारागार शाखामा लेखी पठाउनु भनी शुरु जि.अ.मा लेखिपठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु...१
माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम पू.क्षे.अ.को इन्साफ केही उल्टी हुँदा मा.न्या.श्री झुलेन्द्रप्रसाद छतकुली र मा.न्या.श्री केदारनाथ उपाध्यायको केही उल्टीमा रेकर्ड राख्न स.अ. प्रशासन शाखामा लगत दिनु.......१
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.हिरण्येश्वरमान प्रधान
इतिसम्वत् २०४४ साल आषाढ २२ गते रोज २ शुभम् ।