निर्णय नं. ३१८८ - उत्प्रेषण वा उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. ३१८८ ने.का.प. २०४४ अङ्क ८
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा
माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल
सम्वत् २०४३ सालको रिट नं. २४३१
विषय : उत्प्रेषण वा उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ ।
निवेदिका: मोरंग बनिगामा गा.पं. वा.नं. ९ बस्ने धनसरिया दासिन।
विरुद्ध
विपक्षी : गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालय, रामशाहपथ ।
मोरङ गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालय,विराटनगर ।
मालपोत कार्यालय,मोरङ विराटनगर ।
आदेश भएको मिति: २०४४।५।२९।२ मा
दर्ता भएको जग्गाको दर्ता बदर गर्न गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयलाई कानूनी अधिकार गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा ३९ ले दिएको भन्न मिल्दैन ।
(प्रकरण नं. १२)
निवेदक तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्ती
प्रत्यर्थीतर्फबाट : विद्वान मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्मा,विद्वान अधिवक्ता श्री शोभाकर उपाध्याय
उल्लेखित मुद्दाःX
आदेश
न्या.महेशराम भक्त माथेमाः नेपालको संविधान, २०१९ को धारा १६।७१ अन्तर्गत परी निर्णयार्थ पेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार छ ।
२. मोरंग प्रगन्ना मानगढ मौजे धोवियारे जिमिदार छेदुलाल चौधरी जिम्माको नं. ३५ को दुर्गदास नागाको ज.वि. १९–१५–० मध्ये ०२४ सालमा नापी हुँदा मोरंग बनिगामा गा.पं. वा.नं. ९(क) मा कि.नं. २०, २१, ३६, ३८, ३७, ४३, ४४, ४५, ४६, ४७, ४८, ४९, ५०, ५१, ५२, ५३, ५४ कूल १७ कित्ता कूल ज.वि. १३–१०–१३ कायम हुन पुगेको छ । यी कित्ताहरू मेरा पति बजनलालको रैतान नम्बरी भएको फिल्डबुकमा जनिएको छ ।
३. रै.नं ३५ को उक्त जग्गा पति वजनलाल र मेरा नाउँमा संयुक्त नाममा दर्ता भई पोत तिरी आएको र २०३८ सालमा पतिको देहान्त हुँदा मेरो नाममा विधिवत् एकलौटी दर्ता पूर्जा हुन आएको छ । २०३२ सालदेखि २०३८ सालसम्म संयुक्त नामबाट र सो पछि ०४१ सालसम्मको मालपोत मेरा नामबाट मैले नै दाखिल गरी ०४१।११।१० मा ज.ध.प्र.पु. समेत प्राप्त गरी भोगचलन गरी आएको छु ।
४. केन्द्रको आदेशानुसार भनी ०४२।४।८ को मिति अंकित विपक्षी नं. २ को पत्र पाई बयान गरेकी छु । मिति २०४३।१।१५ मा २०४२ सालको मालपोत दाखिल गर्न विपक्षी नं. २ समक्ष जाँदा मालपोत नबुझ्नु भन्ने गुठी संस्थानको आदेश छ भनी नबुझी फिर्ता पठाइयो ।
५. विपक्षी नं. १ बाट मिति २०४२।१०।४ को मिति अंकित विपक्षी नं. २ लाई लेखेको पत्र प्राप्त गरी हेर्दा, मिति ०४२।१०।४ को पत्रको हवाला दिँदै म वजनलालकी श्रीमती नभई चेली भएको गुठीको ११ नं. को विषयवस्तुको, सम्बन्धमा फरक पारी गराएको दर्ता कायम राख्न नमिल्ने भन्दै मेरो नाउँको दर्ता बदर गरी मठको नाममा नामसारी गरिदिने एवं कुनै व्यहोराले हस्तान्तरण गर्न नपाउने विपक्षी ३ लाई समेत लेखिपठाउन भनिएको रहेछ ।
६. प्रस्तुत रैतान नम्बरी जग्गा भएको विपक्षी नं. ३ को श्रेस्ता लगतबाट पनि निर्विवाद छ । प्रचलित गुठी संस्थान ऐनको दफा ३२ ले निर्धारित गरेका सबै सीमा रेखाभित्र प्रस्तुत जग्गा पर्छ । गुठी संस्थान ऐनको दफा २२ देखि २४ सम्मका व्यवस्थाका अधीनमा रही विवादित जग्गा भोगचलन भइआएको छ । मेरा नाममा सो जग्गा दर्ता गरिदिने विपक्षी नं. २ को निर्णय यथावत रहेको स्थितिमा दर्ता बदर भन्न मिल्ने होइन । मेरो र वजनलालको सम्बन्ध पति पत्नीको होइन भन्ने र मेरो नामको दर्ता बदर हुने भन्ने समेत निर्णय गर्ने अधिकार विपक्षी नं. १ लाई छैन । जग्गा चेलामा सरेको स्थिति नभई बाबुबाट छोरामा सर्दै आएको छ । मेरा पति ससुरा समेतलाई भेषधारीको संज्ञा दिई गरेको विपक्षी नं. १ को ०४२।१०।४ को निर्णय र त्यसको आधारमा विपक्षी नं. २ र ३ ले गरेको निर्णय समेत सम्पूर्ण काम कारवाहीबाट मेरो संवैधानिक हक हनन् भएको हुँदा बदर गरिपाउँ भन्ने समेत धनसरिया दासिनको रिट निवेदन जिकिर ।
७. यसमा विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि वा अवस्था नाघेपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत सिंगल बेञ्जको मिति २०४३।२।६ को आदेश ।
८. विपक्षीले वजनलालको मृत्युपछि पञ्जिकाधिकारी समक्ष मृत्यु प्रमाणपत्र लिँदा निज धनसरिया दासिनको भाइरामको गुरु वजनलाल भन्ने देखिएको, २०३६ सालमा नागरिकताको प्रमाणपत्र लिंदाका बखतमा पनि वजनलालको श्रीमती भन्ने नलेखी बाबुलालको छोरी उमेर ५५ वर्ष भनी लेखाउनु भएको र ०४१।१।१२ मा वनिगामा स्थित विद्यालयमा जग्गा छोडाउने कागजको सम्बन्धमा पनि वजनलाल आफ्नो गुरु र आफू चेली भनी लेखेकी छिन । तसर्थः श्रीमान् श्रीमतीको सम्बन्ध नभई गुरु चेलीको सम्बन्ध देखिन आउँछ । गुठी जग्गाको दर्ता गर्ने र दर्ता बदर गर्ने समेत अधिकार गुठी संस्थानलाई भएको, फिल्डबुकमा समेत कविरमठको जग्गा भएको, मठ मन्दिरको जग्गाको व्यवस्था गर्ने निकाय पनि गुठी संस्थान नै हो । गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा ३९ ले प्रमाणबाट गुठीको देखिन आएको जग्गा रैकरमा परिणत गर्न खोजेमा जहिलेसुकै पनि गुठीमा पुनः दर्ता हुने व्यवस्था छ र सो अनुरुप गरिएको हो विपक्षको विवादित जग्गामा कुनै हक अधिकार नभएकोले प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत गुठी संस्थानका तर्फबाट अध्यक्षको लिखितजवाफ ।
९. विवादित जग्गा साविक वजनलालको नामबाट निवेदिकाको नाममा गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालय मोरंगको सिफारिश समेतमा यस कार्यालयबाट नामसारी दर्ता भएको हो । पछि गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालयबाटै कारवाही भई केन्द्रीय कार्यालय सम्म पुग्दा उल्लिखित जग्गा धनसरिया दासिनको नामबाट सम्बन्धित मठकै नाउँमा नामसारी गरिदिने मिति २०४२।१०।४ मा निर्णय भएकोले निर्णय अनुसार गर्नु गराउनु हुन भनी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालय काठमाडौंले गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालय मोरङलाई लेखेको पत्रको बोधार्थ प्रति प्राप्त भएको र सोही निर्णय र पत्र अनुसार उल्लिखित जग्गा धनसरियाको नामबाट सतगुरु कवीर मठ धोवियारेको नाममा कायम गरिदिन हुन भन्ने गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालयको २०४२।१०।१४ को पत्र समेत प्राप्त भएको । निर्णय कार्यान्वयनको सम्बन्धमा धनसरियालाई बुझ्न म्याद जारी गरिएको दर्ता श्रेस्ता अवलोकन गर्दा धनसरियाको नाउँको उक्त जग्गा मोरंग जि.अ.बाट ०४२।३।१८ मा रोक्का भएको देखिएको र रिट समेत परेको भन्ने निवेदन समेत परेको हुँदा मठको नाउँमा दर्ता गर्ने अन्य कुनै काम कारवाही भई नसकेको हुँदा हाल स्थगित नै रहेकोले निवेदिकाको हकाधिकारमा आघात पुग्ने कुनै काम नभएकोले रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत प्रत्यर्थी मालपोत कार्यालय मोरंगको लिखितजवाफ ।
१०. रिट निवेदकतर्फबाट उपस्थित विद्वान () अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्ती तथा प्रत्यर्थी मालपोत कार्यालयका तर्फबाट उपस्थित विद्वान मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्मा र प्रत्यर्थी गुठी संस्थानका तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री शोभाकर उपाध्यायले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो ।
११. प्रस्तुत मुद्दामा रिट निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।
१२. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा विवादित जग्गाका सम्बन्धमा मोरङ गुठी तहसील तथा खर्च कार्यालयको निर्णय अनुसार धनसारियाका नाउँमा सिफारिश गरी मालपोत कार्यालय मोरङबाट यी निवेदिकाले २०४१।११।१० मा जग्गाधनी प्रमाणपुर्जा पाएको देखिन्छ । निजले जग्गा प्राप्त गरे उपर उजुरी पर्दा गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयबाट निवेदिका धनसारिया दासिनको दर्ता बदर गरी कविर मठको नाममा दर्ता गर्ने गरी मिति २०४२।१०।४ मा निर्र्णय भई र मालपोत कार्यालय मोरङलाई लेखिएको पाइन्छ । त्यसरी दर्ता भएको जग्गाको दर्ता बदर गर्न गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयलाई कानूनी अधिकार गुठी संस्थान ऐन, २०३३ को दफा ३९ ले दिएको भन्न मिल्दैन । तसर्थः विवादित जग्गाबाट निवेदिका धनसारिया दासिनको नामको दर्ता बदर गर्ने गरेको प्रत्यर्थी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयको मिति २०४२।१०।४।६ को निर्णय र सो निर्णयको आधारमा विपक्षी नं. २ र ३ ले गरेको काम कारवाही समेत कानूनी त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.प्रचण्डराज अनिल
इतिसम्वत् २०४४ साल भाद्र २९ गते रोज २ शुभम् ।