निर्णय नं. २७६१ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २७६१     ने.का.प. २०४३     अङ्क - ६

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

२०४० सालको रिट नं. २२८५

आदेश भएको मिति : २०४३।६।६।२ मा

निवेदक : ल.पु.न.पं.वार्ड नं. ५ बस्ने मेघनाथ ढुड्डाना

विरुद्ध

विपक्षी : का.न.पं.वार्ड नं. २ गैरीधारा बस्ने सुवर्णराज सत्यालसमेत

 

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

 

(१)         विवादको जग्गामा निवेदकको पूर्ण हक भइसकेको भन्ने कुरा नदेखिएको र अदालतको विचाराधीन रही अन्तिम भई नसकेको पुनरावेदन गर्ने तह बाँकी नै रहेको र निवेदकका जिकिर समेतमा अदालतबाट विचार हुने कुरालाई कारवाहीको सिलसिलामा पुनरावेदन सरह रिट क्षेत्रबाट हेरी प्रमाणको मूल्यांकन गरी फैसला सरहको आदेश गर्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १०)

 

निवेदकतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री रामगोपाल श्रेष्ठ

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट  विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेल

 

आदेश

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालतमा मिति ०४२।१।२५ मा दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर यसप्रकार छ ।

२. ल.पु.जि.ल.पु.न.पं.वार्ड नं. ५(च) कि.नं. १६४ पा.पै. ०–१४–० जग्गा का.इ. भोसिको टोल बस्ने धामनाथ अर्यालको जग्गा कमाएको भनी ०२१ सालको नापीमा मोहीको हैसियतले फिल्डबुकमा जनाएको र जग्गा कमाई आएको छु । विर्ता उन्मूलन ऐन, ०१६ बमोजिम म विर्तावालले रैकरमा परिणत गर्नुपर्ने म्यादभित्र रैकरमा परिणत नगरेकोले उल्लिखित कि.नं. १६४ र अरु जग्गा समेत मोही मेरो नाउँमा रै.प.गरी पाउँ भन्ने मेरो निवेदन २०३४ सालमा भू.प्र.का.ल.पु. मा निवेदन परी कारवाही चलेकोमा भू.प्र.का.खारेज भई उक्त काम मालपोत कार्यालयमा परेपछि घामनाथको नाउँको दिन ३० को म्याद मालपोत कार्यालय काठमाडौंबाट तामेल हुन जाँदा का.न.पं.वार्ड नं.२४ समितिले खोज तलास गर्दा निजले घरबार बेची अन्त बसोवास गर्नुभयो भन्ने भई, ०३५।१२।२१ को पत्रसाथ पठाएको मा.पो.का.ल.पु.बाट ०३६।३।१० मा गोरखापत्रमा प्रकाशित गर्दा पनि कसैको उजूर नपरेको र कोही पनि हाजिर भएनन् । सरजमीन बुझ्दा मेघनाथले जोति आएको निजको नाउँमा कायम गरी दिए हुन्छ भनी सरजमीनका व्यक्तिहरूले ०३६।३।३० मा मुचुल्का गरी त्यसपछि हाजिर हुन आउनु भनी घामनाथका नाउँमा ल.पु.जि.अदालत, भू.सु.का., ल.पु.न.पं.र जिल्ला कार्यालय ल.पु.मा. समेत सूचना टाँस भयो त्यसमा पनि कोही हाजिर नभएपछि ०१६ सालदेखिको मालपोत लिई दफा ७(३) अनुसार २५।– जरिवाना गरी मोही मेघराजका नाउँमा दर्ता प्रमाणित गरी दिने भन्ने समेत ०३६।११।२२ मा आदेश भए अनुसार ०३६।११।२४ मा ज.ध.द.प्र.पू.प्राप्त गरेको छु । जो.अ.नि.पेश गरेको छु । मोठमा घामनाथको नाउँमा दर्ता बाँकी भन्ने जनिएको र मोहीको लगत प्रकाश भएको छ ।

३. बाजे विष्णुप्रसादका नाउँमा ल.पु.मालमा मा.का.बा. १५० नं. नापीमा दर्ता भएको टछे खेत सिम जग्गा १–८–० बाजे पिता परलोक भई मेरो हक हुन आएको मुक्तिनाथ मार्फत विवरण पेश गरी ल.पु. माल श्रेस्तामा ०२१।१२।२४ मा धरौटी राखेको छु । जग्गा विपक्षीले कमाएको नापीमा वार्ड नं. ५(च) कि.नं. १६४ को ०–१४–० धनीको नाउँमा खाली राखी नापी गराएको कल्पीत घामनाथ अर्यालको जग्गा देखाई आफ्नो नाउँमा दर्ता गराई ज.ध.प्र.पू. लिनु भएछ । ०३९।९।२० मा नक्कल सारी थाहा पाएँ । ज.प.को २(क) ले जहिले सुकै नामसारी गरी गराउन सकिने जग्गा विपक्षीले दर्ता गराएको मितिले ज.प.को १७ नं. को हदम्याद ६ महीनाभित्र आएको छु । विपक्षीले दर्ता गरेको बदर गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको ०३९।११।२७।६ मा फिराद परेको विर्ता उन्मूलन ऐन, ०१६ को दफा ७(१) बमोजिम रैकरमा परिणत गरेको सबूद वादीले पेश गर्न नसकेको दफा ७(४) को सम्पूर्ण प्रकृया पूरा गरी मा.पो.का.ल.पु. ले प्रतिवादीका नाउँमा विवादीत जग्गा ०३६।११।२२ गते दर्ता गर्ने निर्णय गरेको र प्रतिवादीले रै.प.गरी दर्ता गरी हक स्थापित गरिसकेको देखिन्छ । वादीले उजूर गर्ने हकाधिकार समाप्त भइसकेपछि फिराद दायर हुन आएको अ.बं. १८० नं. ले खारेज हुने ठहर्छ भन्ने ल.पु.जि.अ.को फैसला उपर विपक्षीको पुनरावेदन पर्दा ज.प.को १७ नं. अनुसार थाहा पाएको ६ महीनाभित्र नालिश गर्न सक्ने म्यादभित्रै परेको देखिन्छ । विर्ता उन्मूलन ऐन अनुसार जग्गा रै.प. गर्ने ०२१।१२।२४ मा विवरण पेश गरी धरौटी राखेको छ भन्ने वादी लेख भएपछि उजूर गर्ने हक अधिकार समाप्त भइसकेको भन्दै खारेज गरेको बदर गरिएको  छ ठहर फैसला गर्नु भनी ल.पु.जि.अ.मा पठाउने भन्ने बा.अं.अ.बाट ०४१।७।२१ मा भएको फैसला ।

४. पुनरावेदन गर्ने अनुमति पाउँ भनी निवेदन गर्दा विष्णुकुमारीका नाउँको नं.१५० को लगतको जग्गा मुक्तिनाथ हस्ते बुझाएको पोता तहसीलको रसीद सामेल रहेको र विष्णुकुमारीको दर्ता देखाएको र घामनाथको श्रेस्ता नै फेला नपरेको भनी निवेदकलाई ज.ध.प्र.पू. दिएको देखिन्छ । कि.नं. १६४ मा मेघनाथको दर्ता नभई कि.नं. ३६९ बाँकी देखिएको भन्ने व्यहोराबाट प्रमाण बुझी ठहर गर्नु भन्ने फैसलामा अनुमति दिन मिलेन भन्ने समेत म.क्षे.अ.को मिति ०४२।१।१८।३ को आदेश ।

५. विवादीत जग्गा मैले कमाएकोमा विपक्षले स्वीकार गरेको छ । २०२१ सालको नापीमा जग्गाधनी धीमनाथ अर्याल उल्लेख भएको कुरामा ०३९।११।२७ मा फिराद गर्न आउन तत्कालीन ज.प.को १७ नं. ज.मि.को १८ नं. को म्याद नघाई आउनु भएको खारेज हुने भई जि.अ.बाट खारेज गरेकोमा म्यादभित्रको नै हुँदा जि.अ.को इन्साफ बदर गरी इन्साफ गर्नु भनेको बा.अं.अ.को फैसला त्रुटिपूर्ण छ । जग्गा नाप जाँच ऐन बमोजिम २०२१ सालमा नापी भएकोमा फिल्डबुकमा ज.ध. धामनाथ भनी किसानको व्यहोरा उल्लेख छ । मोहीको लगत प्रकाशित हुँदा पनि ज.ध.धामनाथ जनिएको छ । मालपोत कार्यालयमा भएको कारवाहीमा पनि वादीले उजूर बाजुर गर्न सक्नु भएको छैन । २०२१ सालमा बहाल रहेको ज.प.को १७ नं., ज.मि.को १८ नं. बमोजिमको हदम्याद २ वर्ष भित्रमा उजूर गर्न सक्नु भएको छैन । २०३४ मा ज.प.को १७ नं. आएकोमा अघिको ऐनको कारवाहीको हदम्याद भित्र परेको मान्न मिल्दैन, अतः विवादीत जग्गा सुवर्णराजको भए ऐन बमोजिम समयमा नै विवरण पेश गरी रैकरमा परिणत गरी आफ्नो नाउँमा गरी सक्नु पर्नेमा सो बमोजिम केही गर्न नसक्नुको साथै निजको जग्गा म मोही भई कमाएको भन्ने कुनै सबूत प्रमाण मूल्याङ्कन नगरी गरेको निर्णय तथा म.क्षे.अ.को आदेश समेत उत्प्रेषणको आदेशबाट बदर गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको निवेदन जिकिर रहेछ ।

६. यस अदालतको मिति ०४२।२।२० को सिंगलबेञ्चको आदेशले पेश हुन आएको लिखितजवाफ यसप्रकार रहेछ ।

७. रिट निवेदकको विरुद्धमा कानुनले तोकिएको प्रकृया अपनाई यस अदालतबाट निर्णय गरिएको र सो निर्णय उपर विपक्षीलाई उत्प्रेषणको रिट दायर गर्ने अधिकार नहुनुको साथै कानुनमा नै व्यवस्था भएको कुरामा कानुन बमोजिम भए गरेको कानुनी उपचार गरिसकेपछि पनि रिट निवेदनको तहबाट दायर गरेको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने म.क्षे.अ.को लिखितजवाफ रहेछ ।

८. वादी सुवर्णराज विपक्षीमा मेघनाथका बीच परेको दर्ता बदर मुद्दामा अ.बं. १८० नं. बमोजिम खारेज हुने ठहर्‍याएको शुरु ल.पु.जि.अ.को फैसला उपर वादी सुवर्णराज सत्यालको बा.अं.अ.मा पुनरावेदन परी अ.बं. २०२ नं. बमोजिम विपक्षी मेघनाथ छलफलको लागी झिकाई शुरुले खारेज गरेको फैसला बदर भई पुनः कानुन बमोजिम इन्साफ गर्नु भनी ल.पु.जि.अ.मा नै पठाई दिने गरी यस अदालतबाट भएको फैसला अनुसार मिसिल शुरु जि.अ.मा बुझाई सकिएको छ । यसप्रकार कानुन बमोजिमको कार्यविधि पूरा गरी कानुन बमोजिम भएको यस अदालतको फैसलालाई म.क्षे.अ.बाट पनि समर्थन भइसकेको समेत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने बा.अं.अ.को लिखितजवाफ रहेछ ।

९. म.क्षे.अ.को मिति ०४२।१। को पुनरावेदन गर्न अनुमति प्रदान नगर्ने गरेको आदेश र अं.अ.को निर्णय समेतमा कानुनी त्रुटि नदेखिएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी सुवर्णराज सत्यालको लिखितजवाफ रहेछ ।

१०. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक मेघनाथ ढुङ्गाना तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री रामगोपाल श्रेष्ठ तथा विपक्ष म.क्षे.अ. तथा बा.अं.अ.को तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट र विपक्षी सुवर्णराज सत्यायलको तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामप्रसाद खरेलले गर्नुभएको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो । यसमा निवेदकले ल.पु.जि. ल.पु.न.पं.वार्ड नं. ५(च) कि.नं. १६४ को वारेस निवेदक र विपक्षीका बीच दर्ता बदरमा अदालतमा उजूर परी जिल्ला अदालतबाट खारेजी र बागमती अञ्चल अदालतबाट सो खारेजी फैसलालाई बदर गरी ठहर फैसला गर्नु भनी ल.पु.जि.अ.मा पठाई दिने गरेको देखिन्छ । यसरी अदालतमा विचाराधीन रहेको विवादको कुरामा रिट क्षेत्रबाट मुद्दाको तथ्यतर्फ प्रवेश गरी जिल्ला र अञ्चल अदालतले लगाएका प्रमाणको मूल्याङ्कन गरी निवेदकका जिकिर बमोजिममा बागमती अञ्चल अदालतको कानुन बमोजिम फैसला गर्नु भन्ने निर्णय फैसला त्रुटिपूर्ण हो भनी परोक्ष रुपले ल.पु.जि.अ.ले निवेदकलाई जिताई गरेको फैसला कायम हुने गरी उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बागमती अञ्चल अदालतको मिति ०४१।७।२१।३ को फैसला बदर गर्न मिलेन किनभने विवादको जग्गामा निवेदकको पूर्ण हक भइसकेको भन्ने कुरा नदेखिएको र अदालतको विचाराधीन रही अन्तिम भई नसकेको पुनरावेदन गर्ने तह बाँकी नै रहेको र निवेदकका जिकिर समेतमा अदालतबाट विचार हुने कुरालाई कारवाहीको सिलसिलामा पुनरावेदन सरह रिट क्षेत्रबाट हेरी प्रमाणको मुल्यांकन गरी फैसला सरहको आदेश गर्न नमिल्ने हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाइदिनू ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.महेशरामभक्त माथेमा

 

इति सम्वत् २०४३ साल आश्विन ६ गते रोज २ शुभम् ।