निर्णय नं. २७९६ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २७९६     ने.का.प. २०४३ अङ्क ७

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हरगोविन्द सिंह प्रधान

सम्वत् २०४२ सालको रिट नं. १६५६

आदेश भएको मिति : २०४३।७।२१।६ मा

 

निवेदक : का.जि.विष्णु गा.पं.वा.नं.५ बस्ने नारायणबहादुर खत्री

विरुद्ध

विपक्षी : मुख्य सचिव, मन्त्रीपरिषद्‌ सचिवालयसमेत

 

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

 

(१)         राजपत्र अंनकित तृतीय श्रेणी (मुखिया) मा लिएको तालिम राजपत्र अनंकित द्वितीय श्रेणी (खरिदार) पदमा प्रमोशन पाउँदा नम्बर पाइसकेकोले राजपत्र अनंकित प्रथम श्रेणी (ना.सु.) पदको लागि उक्त तालिमको नम्बर दिन नमिल्ने ।

(प्रकरण नं. १४)

(२)        ०१४ को निजामती मध्यमा परीक्षामा प्रथम श्रेणी, द्वितीय श्रेणी, तृतीय श्रेणी भन्ने खुलेको देखिन्छ, यसबाट श्रेणी नखुलेको परीक्षाको सरह द्वितीय श्रेणीको नम्बर पाउने कुरा नहुने ।   

(प्रकरण नं. १४)

 

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्मा

 

आदेश

न्या.हरगोविन्द सिंह प्रधान : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरी विपक्षी कार्यालयको निर्णय बदर गरी पाउँ भनी रिट निवेदन मिति ०४२।६।१०।५ मा दर्ता भएको रहेछ ।

२. संक्षिप्त तथ्य तथा जिकिर यसप्रकार छन् : श्री ५ को सरकार रक्षा मन्त्रालयको ०४१।११।१० को गो.प.द्वारा प्रकाशित सूचना अनुसार आमन्त्रीत ना.सु.पदको म पनि एक उम्मेदवार भएकोले मैले पनि माग अनुसारको कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन फाराम भनी निर्धारीत म्यादभित्र पेश गरेको थिएँ । उक्त रक्षा मन्त्रालयको का.मु.रक्षा सचिव अध्यक्ष, सहसचिव सदस्य र कार्यरथी सदस्य भएको ०४२।३।४ मा बसेको बढुवा समितिले मैले ऐन नियमले पाउनु पर्ने नम्बर हरण गरी घटाई विपक्षी रक्षा मन्त्रालयले प्रकाशित निम्नांक १८३.०५५ भएको मेरो नम्बर भन्दा घटीवालालाई अर्थात् म भन्दा जुनियरलाई समेत ना.सु.पदमा बढुवा गर्ने गरी अन्यायसाथ निर्णय गरेको छ । सो कुरा रक्षा मन्त्रालयले ०४२।३।१०।२ को गो.पं.द्वारा प्रकाशित सूचनामा उक्त ना.सु.पद २ मा बढुवा गर्ने रक्षा मन्त्रालयमा मिति ०४२।३।४ मा बसेको बढुवा समितिबाट निम्न लेखिएको खरिदारहरूलाई बढुवा गर्ने निर्णय भएकोले नि.से.नि. ३–५ को उपनियम ९, ८, १०, को प्रयोजनको लागि यो सूचना प्रकाशित गरिएको छ भनी विपक्षी मध्येका ख.निलप्रसाद  ढुड्डाना र ख.रामनारायण विडारीको भनी प्राप्त निम्नांक १८३.०५५ भएको सूचना प्रकाशितबाट थाहा पाएँ । तत्सम्बन्धमा मेरो पेश भएका कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन फाराम बमोजिमको नम्बर, तालिम शैक्षिक योग्यता र ज्येष्ठता समेत निम्नानुसार जम्मा अंक १९६.६५२ हुने प्रष्ट भई रक्षा मन्त्रालयको प्रकाशित सूचना बमोजिम निम्नांक १८३.०५५ भन्दा मेरो अंक बढी नै भएकोेले मलाई उक्त ना.सु.पदमा बढुवा गर्ने नाम प्रकाशित गर्नु पर्नेमा पक्षपात गरी मेरो नाम ननिकाली घटी नम्बर प्राप्त हुने म भन्दा जुनियर विपक्ष रामनारायण समेतलाई बढुवा गर्ने नाम प्रकाशित गरी अन्याय गरेकोले उक्त रक्षा मन्त्रालयमा बसेको ०४२।३।४ को बढुवा समितिले गरेको निर्णय बदर गरी उक्त ना.सु.पद २ मध्ये एकमा म निवेदकलाई बढुवा गर्ने गरी न्याय पाउँ भनी मैले द.नं. २०४८ मिति ०४२।४।१० मा निम्न नम्बर पाउने कुरा समेत उल्लेख गरी श्री मन्त्रीपरिषद्‌ सचिवालयमा उजूरी निवेदन दिएको थिएँ ।

      मेरो ३ वर्षको कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन फाराम बमोजिम हुने अंक ११४.६६६ मुिखया पदमा १४ वर्ष ६ महीना २० दिनको नि.से.नि. ३.५ को ४(क)(२) अनुसार प्रतिवर्ष २ का दरले हुने अंक ...........२९.१११ ख. पदमा सूचनामा उल्लिखित म्याद सम्म ३ वर्ष ११ महीना २१ दिनको नि.से.नि.३५ को ४(क) १ अनुसार प्रतिवर्ष चारका दरले हुने अंक १५.९०० वर्गीकृत क्षेत्रको काम गरेको प्रतिवर्ष १ को दरले नि.से.नि. ३.५.४ (ख) को देहाय (ङ) मा भए अनुसार हाल रहेकै ख. पदको ३ वर्ष ११ महीना २१ दिनको हुने अंक ९७५ शैक्षिक योग्यता निजामती मध्यमा पास भएको र श्रेणी नखुलेकोले नि.से.नि. ३.५ को ६(ख) को उदाहरणमा तर भन्ने वाक्यांशको नियम २ अनुसार श्रेणी नखुलेकोलाई द्वितीय श्रेणी सरहको अंक दिइने छ भन्ने प्रष्ट भएबाट उक्त नि.से.नि. ३.५ को ६(ख) को देहाय क २ अनुसार मैले पाउने अंक.........२६ सेवा कालिन तालिम बापत प्रशासन सेवाकै एकाउण्टेण्ट तालिम हासिल गरी तृतीय श्रेणीका उर्तीण भएकोले नि.से.नि. ३.५ को ४(ग) को देहाय ३ अनुसारको अंक.........७/१९६ ६५२ को मा मेरो नम्बर घटाई विपक्षीहरूलाई अगाडि बढाएको रहेछ भनी बुझ्दा मेरो तालिमको नम्बर दिँदै नदिएको र मेरो शैक्षिक योग्यतामा निजामती मध्यमा परीक्षाको सर्टिफिकेटमा श्रेणी नखुलेको देखि कानुनी आधार बिना तृतीय श्रेणीको अंक २२ मात्र दिई मलाई पछि हटाएको रहेछ । सो नियम विपरीत आफ्ना पक्षको मानिसलाई बढाउन भइरहेको कानुनको प्रष्ट उद्देश्यलाई बंग्याई संविधानको धारा १० विपरीत पक्षपात गरी गरेको प्रष्ट देखिन आउँछ ।

      किन भने शैक्षिक योग्यताको अंक दिँदा श्रेणी नखुलेकोलाई द्वितीय श्रेणी सरहको अंक दिइने छ भन्न नि.से.नि. ३.५ को ६(ख) उदाहरहणको तर भन्ने वाक्यांस देहाय २ मा प्रष्ट भएको र नि.से.नि. ३.५ को ६(ख)२ मा द्वितीय श्रेणीलाई २६ नम्बर पाउने भएबाट मैले उक्त नियमले २६ नं. पाउनु पर्ने सिद्ध छ । सो २६ नं. नपाउने कुनै कानुनी अधिकार छैन । आधारै नदेखाई निर्णय गरिन्छ भने त्यस्तो निर्णयलाई न्यायिक तरीकाले निर्णय गरेको भन्न नमिल्ने भन्ने स.अ.फुलबेञ्चको निर्णय नम्बर ११५६।०३५ को निर्णय नजीरले पनि मलाई २६ नं.नदिएको निर्णय बदरभागी छ । त्यसप्रकार उक्त ऐन नियमलाई काट्न सक्ने तत्कालीन ऐन नियम नभएबाट कुनै हालतमा पनि मेरो शैक्षिक योग्यताको नम्बर २६ मा घटाउन नहुने प्रष्ट कानुनी हुँदाहुँदै न्यायिक मनको प्रयोग नगरी संवैधानिक कानुनी हक अधिकारको हनन् गरी मलाई विपक्षी भन्दा घटी गराएको निर्णय नि.से.नि. संशोधित दफा ३.५ को ६(ख) उदाहरणको तर भन्ने वाक्यांशको देहाय २ समेतको प्रत्यक्ष त्रुटि हुन गएको छ ।

३. उक्त सचिवालयमा म पुनरावेदकलाई उक्त  निर्णय सदर वा बदर के भएको छ त्यस्को जानकारी नि.से.नि. ३.५ को ६(च) को प्रष्टीकरण ११ अनुसार सूचना दिनु भन्ने नि.से.नि. मा प्रष्ट हुँदाहुँदै मलाई कुनै जानकारी नदिएकोले उक्त नि.से.नि. अनुसार निवेदन दिँदा पनि दर्ता नगरी नियमले दिनु पर्ने सूचना नै नदिएकोले उक्त निर्णय बदर गरी पाउँ भन्ने रिट निवेदकको जिकिर रहेछ ।

४. विपक्षीहरूद्वारा लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने सिंगलबेञ्चको मिति ०४३।६।१५।३ को आदेशानुसार प्राप्त हुनआएको लिखितजवाफ निम्न प्रकार छन् ।

५. निवेदकको कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन बापत ११४.६६६ र तालिम बापत ७ अंक समेत पाउनु पर्ने भन्ने जिकिरका सम्बन्धमा प्रचलित निजामती सेवा नियमावलीमा कार्य सम्पादन मूल्याङ्कनमा पूर्णाङ्क ११२ तोकिएको हुँदा ११४.६६६ पाउनु पर्ने विपक्षीको दावी पूर्णतया तर्कहिन छ । रिट निवेदनपत्र खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत मुख्य सचिव मन्त्रीपरिषद्‌ सचिवालयको लिखितजवाफ रहेछ ।

६. निजामती सेवा नियमावली अनुसार तल्लो पदमा हुँदा लिएको तालिमले माथिल्लो पदमा बहाल भइसकेपछि निजले नपाउने नै ठहर्छ । निवेदकका बढुवा सम्बन्धी भएको कारवाई र पुनरावेदन निर्णय कानुन अनुरुप भएको छ । रिट निवेदनपत्र खारेज गरी पाउँ भन्ने सचिव, सहसचिवको रक्षा मन्त्रालयको एकै मिलानको लिखितजवाफ रहेछ ।

७. निवेदकको माग बमोजिमको ओदश जारी हुन नपर्ने हुँदा रिट निवेदनपत्र खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत ना.सु.निलप्रसाद ढुंगानाको लिखितजवाफ रहेछ ।

८. निजामती सेवा नियमावली अनुसार तल्लो पदमा हुँदा लिएको तालिमको माथिल्लो पदमा बहाल भइसकेपछि निजले नपाउने नै ठहर्छ निवेदकको रिट निवेदनपत्र खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत उपरथी कार्यरथीको कार्यालयको लिखितजवाफ रहेछ ।

९. रिट कर्तालाई बढुवा नगर्ने गरी गरिएको निर्णय कानुन बमोजिम हुँदा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनु नपर्ने हुँदा रिट निवेदनपत्र खारेज गरी पाउँ भन्ने रामनारायण विडारीको लिखितजवाफ रहेछ ।

१०. रिट निवेदकको जिकिर विपक्षी मुख्य सचिव मन्त्रीपरिषद्‌ सचिवालयतर्फका विद्वान मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्माले विपक्षी कार्यालयहरूले गरेको निर्णय कानुन बमोजिमको हुँदा रिट निवेदनपत्र खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नु भयो ।

११. प्रस्तुत केशमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ निर्णय दिनु परेको छ ।

१२. यसमा मेरो पेश भएका कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन फाराम बमोजिमको नम्बर तालिम शैक्षिक योग्यता र ज्येष्ठता समेत निम्नानुसार जम्मा अंक १९६.६५२ हुने प्रष्ट भई रक्षा मन्त्रालयको प्रकाशित सूचना बमोजिम निम्नांक १८३.०५५ भन्दा मेरो अंक बढी नै भएकोले मलाई उक्त ना.सु.पदमा बढुवा गर्ने नाम प्रकाशित गर्नु पर्नेमा पक्षपात गरी मेरो नाम ननिकाली घटी नम्बर प्राप्त हुने म भन्दा जुनियर विपक्षी रामनारायण समेतलाई बढुवा गर्ने नाम प्रकाशित गरी अन्याय गरेकोले उक्त रक्षामन्त्रालयमा बसेको ०४२।३।४ को बढुवा समितिले गरेको निर्णय बदर गरी उक्त ना.सु.पद २ मध्ये एकमा म निवेदकलाई गर्ने गरी न्याय पाउँ भन्ने समेत रिट निवेदकको जिकिर भएको देखिन्छ । त्यसतर्फ के रहेछ भनी हेर्दा प्राप्त हुनआएको विपक्षी रक्षा मन्त्रालयको लिखितजवाफको प्रकरण २ मा “०१४ सालको कार्तिक पटकको निजामती मध्यमा परीक्षामा लेख र श्रेस्ता दुई विषय लिई क्रमशः ४०८.४३ अंक प्राप्त गरेको देखिन्छ । उक्त परीक्षामा २ विषय मात्र जाँच दिई उर्तीण हुनलाई  न्यूनतम अंक नै ४० प्राप्त गर्न पर्ने प्रचलनमा रहेको हुँदा निजले प्राप्त गरेको अंकलाई तृतीय श्रेणी मानी बढुवाको कार्य गरेको र यसै विषयमा शिक्षा मन्त्रालय परीक्षा नियन्त्रण कार्यालय बुझ्दा ०१४ सालको कार्तिक पटकमा फा.नं. ४४३१ बाट लेखमा ७१ हिसाबमा ७५ श्रेस्तामा ६७ भूगोलमा ४९ सहितमा ४१ पाएकालाई द्वितीय श्रेणी उल्लेख छ । साथै फा.नं. ५८३९ बाट लेखमा ५७ हिसाब ४४ श्रेस्तामा ५० भूगोलमा ४० साहित्यमा ४३ प्राप्त गरेकोलाई तृतीय श्रेणी उल्लेख गरिएको व्यहोरा अनुरोध छ भन्ने समेत व्यहोराको पत्र प्राप्त हुनआएकोले निजले २ विषयमा क्रमश जाँची दिई ४० र ४३ नम्बर प्राप्त गरेको देखिनाले तृतीय श्रेणी कायम गरी अंक प्रदान गरिएको हो ।

      उक्त प्रकरण ४ मा निजले नालिश बापतको ७ अंक पाउनु पर्ने विषयमा निजले राजपत्र अनंकित तृतीय श्रेणीको पदमा रहँदा तालिम लिएकोले यस बढुवामा सो तालिम बापतको नम्बर निजामती सेवा नियमावली अनुसार तल्लो पदमा हुँदा लिएको तालिमले माथिल्लो पदमा बहाल भइसकेपछि निजले नपाउने नै देखिन्छ भन्ने समेत उल्लेख भएको पाइन्छ ।

१३. साथै विपक्षी मन्त्रीपरिषद्‌ सचिवालयको लिखितजवाफको प्रकरण ४ मा निवेदकको कार्य सम्पादन मूल्याङ्कन बापत ११४.६६६ र तालिम बापत ७ अंक समेत पाउनुपर्ने जिकिरका सम्बन्धमा प्रचलित निजामती सेवा नियमावलीमा कार्य सम्पादन मूल्याङ्कनमा पूर्णाङ्क ११२ तोकिएको हुँदा ११४.६६६ पाउनु पर्ने निवेदकको दावी पूर्णतया तर्कहिन छ । निजको तालिमको सम्बन्धमा रा.पं.अनंकित तृतीय श्रेणीको मुखियामा छँदा उक्त तालिम लिएको हुँदा नियमानुसार उक्त तालिमको अंक निजले नपाउने देखिन्छ भन्ने समेत उल्लेख भएको पाइन्छ ।

१४. माथि व्यक्त गरिएअनुसार निजामती सेवा नियमावलीको कार्य सम्पादन मूल्याङ्कनमा पूर्णाङ्क ११२ तोकिएको हुँदा निवेदकले जिकिर लिएअनुसार ११४.६६६ नम्बर पाउने कुरा आएन । राजरात्र अंनकित तृतीय श्रेणी (मुखिया) मा लिएको तालिम राजपत्र अनंकित द्वितीय श्रेणी (खरिदार) पदमा प्रमोशन पाउँदा नम्बर पाइसकेको देखिएको र अहिले राजपत्र अनंकित प्रथम श्रेणी (ना.सु.) पदको लागि उक्त तालिमको नम्बर दिन मिल्ने देखिएन निवेदकले निजामती मध्यमा परीक्षाको २ विषयमा मात्र जाँच दिएको देखिन्छ । ०१४ सालको निजामती मध्यमा परीक्षामा प्रथम श्रेणी, द्वितीय श्रेणी र तृतीय श्रेणी भन्ने खुलेको देखिन्छ । यसबाट निवेदकले श्रेणी नखुलेको परीक्षाको सरह द्वितीय श्रेणीको नम्बर पाउने कुरा भएन । तसर्थ निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी गरी रहनु परेन रिट निवेदनपत्र खारेज हुने ठहर्छ । नियम बमोजिम गरी फायल बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

 

इतिसम्वत् २०४३ साल कार्तिक २१ गते रोज ६ शुभम् ।