निर्णय नं. २७९८ - उत्प्रेषण वा उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २७९८ ने.का.प. २०४३ अङ्क ७
डिभिजनबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी
माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल
सम्वत् २०४२ सालको रिट नं. १७५३
आदेश भएको मिति : ०४३।६।१२।१ मा
निवेदक : कपिलवस्तु जिल्ला कुदान गा.पं.वार्ड नं. ८ बस्ने रामलाल नाउँ
विरुद्ध
विपक्षी : भूमिसुधार कार्यालय कपिलवस्तु जि. कपिलवस्तु गोटिहवा गा.पं.वार्ड नं.८ मौजे श्रीरामपुर बस्ने गया पाण्डेसमेत
विषय : उत्प्रेषण वा उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ
(१) आफूले कायम गरेको निर्णयलाई स्वयं पटक पटक हेरफेर गर्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. १२)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्ज विहारीप्रसाद सिंह
प्रत्यर्थीतर्फबाट : विद्वान का.मु.सहन्यायाधिवक्ता श्री श्यामबहादुर प्रधान
आदेश
न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी : नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार छ ।
२. शुशिला देवी कुर्मीको नाउँमा दर्ता भएको जि. कपिलवस्तु गौटिहवा गा.पं वा.नं.(ग) हाल कायम भएको कि.नं.१७९ को ०–१–१९ जग्गामा म मोहीले पाउने स्थायी मोहियानी हकको प्रमाणपत्र दिने ठहर गरी २०३५।४।१२ मा निर्णय भएको थियो । उक्त कि.नं.को जग्गा साविक जग्गाधनी शुशिला देवीको हक भन्दा बढ्ता भएकोले विपक्षी कार्यालयको निर्णय अनुसार मैले बिक्री वितरणमा प्राप्त गरेको प्रमाणपत्र समेत मिति २०३५।५।२ मा प्राप्त गरी जग्गाधनीको हैसियतले भोगचलन गरी आएको छु ।
३. विपक्षी मध्येका गया पाण्डे, राम सुभग, मजिद फकिरले उक्त कि.नं.१७९ को मोहियानी दावी गरी प्रमाणपत्र पाउँ भनी भू.सु.का.मा.निवेदन दिनु भएको र विपक्षी मध्येका जग्गाधनी भनिएकी शुशिला देवीले निजहरूले नै जोतेको हो भनी विपक्षी कार्यालय समक्ष बयान गर्नुभएकोमा मैले जोताहाको अस्थाई निस्सा पाएको र मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाएको समेत जिकिर लिएकोमा विपक्षी भू.सु.का.कपिलवस्तुबाट मोही हक सम्बन्धमा दावी भए उपर मेरो समेत हुक नपुग्ने गरी मिति २०४०।५।६ मा निर्णय हुँदा स.अ.मा मैले रिट निवेदन गर्दा स.अ.को मिति २०४१।५।१२ को निर्णयले उक्त बदर भई परमादेशको आदेश समेत जारी भएको थियो । सोही बदर भएको पहिलो निर्णयमा नै ग्रहण गरी सकेकोमा अन्य थप प्रमाण केही नभएकोमा सोही पहिलेको सरजमीन र ज.ध.को बयानलाई आधार लिई विपक्षीहरूलाई मोही ठहर्याउनु भएको मिति २०४२।६।१ को निर्णयमा भू.सु.ऐन, २०२१ समेतको कानुनी त्रुटि भएकोले उक्त मिति २०४२।६।१ को भूमिसुधार कार्यालय कपिलवस्तुको निर्णय उत्प्रेषणको भूमिसुधार कार्यालय बदर गरी पाउँ भन्ने समेत रिट निवेदक रामलाल नाउँको मिति २०४२।७।१५ को रिट निवेदन ।
४. हामीले मोहीको जोताहा अस्थाई निस्सा पाएको तथा जग्गाधनीको रसीद भर्पाई भएको र जग्गाधनीले हामीलाई मोही स्वीकार गरेको सरजमीन बुझ्दा सरजमीनका मानिसहरूको भनाई समेतबाट हाम्रो जोतभोग भएको १ नं., २ नं., ४ नं.पनि भएको वास्तविक मोही हामीहरू भएकोमा रिट निवेदकले झुठ्ठा व्यहोरा देखाई बिक्री वितरणमा प्राप्त गरेको सो बिक्री वितरण समेत बदर भएको र हामी आफ्नो हक कायम गराउने तर्फ प्रयत्नशील नै रहेकोमा कानुन बमोजिम अधिकार प्राप्त अधिकारीबाट सबूद प्रमाण बुझी, सबूद प्रमाणको मूल्यांकन गरी कानुन बमोजिम निर्णय भएकोमा विपक्षीको हक अधिकारमा आघात नपरेको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत प्रत्यर्थी गया पाण्डे, मजिद फकिर, राम सुभग अहिरको मु.स. गर्ने राजदेई अहिर्नीको संयुक्त लिखितजवाफ ।
५. प्रस्तुत मुद्दामा मोही तेरो मेरो सम्बन्धी निर्णय दिनु पर्ने भएको र भू.सु.ऐनको मनसाय बमोजिम जोत भोग गर्नु पर्र्ने व्यक्ति नै मोही मान्नु पर्ने भई कसको भोग जोत हो भनी सम्बन्धित सांध संधियारको सरजमीन समेत बुझ्दा पहिले देखि नै मजिद फकिर समेतको जोत भोगमा रहेको छ भन्ने कुरा उक्त सरजमीनबाट देखिएको, ज.ध. को बयानबाट पनि मजिद फकिर समेतको जोत भोगमा छ भन्ने व्यहोरा खुलेको र ४नं. जो.अ.नि.को प्रतिलिपि समेत पेश भएको रामलाल नाउँले जोत भोग गरेको कुनै सबूद प्रमाण पेश हुन नआएकोले जोत्ने व्यक्तिलाई नै मोही भनी कि.नं.१७९ को जग्गामा मजिद फकिर समेतलाई मोही ठहर्याई यस कार्यालयबाट मिति २०४२।६।१ मा भएको निर्णय न्यायसंगत हुँदा विपक्षीको प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यलय कपिलवस्तुको लिखितजवाफ ।
६. रिट निवेदकका तर्फबाट रहनु भएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कुञ्ज विहारीप्रसाद सिंहले २०४०।५।६ गते भू.सु.का.ले मोही हक सम्बन्धमा निर्णय गर्दा मोही कायम गर्ने कुनै आधार प्रमाण नभएको भनी उल्लेख गरेको र सो निर्णय सर्वोच्च अदालतबाट बदर भइसकेपछि सोही पहिलाको सरजमीन र ज.ध.को बयानलाई निर्णय आधार लिई गरेको भू.सु.का.कपिलवस्तुको मिति २०४२।६।१ को निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण भएकोले उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुनुपर्छ भन्ने प्रत्यर्थी कार्यालय तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान का.मु. सहन्यायाधिवक्ता श्री श्यामबहादुर प्रधानले भूमिसुधार कार्यालयले जोत भोग गर्ने व्यक्तिकै नाममा मोही कायम गराउँदा साँध संधियार सरजमीन समेत बुझेको र जोत्ने व्यक्तिहरूलाई नै विवादीत जग्गामा मोही कायम गरेको निर्णयमा कानुनी त्रुटि नभएकोले रिट निवेदकको माग बमोजिमको आदेश नभई प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
७. प्रस्तुत मुद्दामा रिट निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो वा होइन सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुनआएको छ ।
८. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा भूमिसुधार कार्यालय कपिलवस्तुबाट मिति २०४२।६।१ मा मजिद फकिर समेतलाई विवादीत कि.नं.१७९ को मोही ठहराई निर्णय भएको पाइन्छ । उक्त निर्णय बदर गराई माग्न यो निवेदकको प्रस्तुत रिट निवेदन पर्न आएको रहेको रहेछ ।
९. भूमिसुधार कार्यालयबाट यसै कि.नं.१७९ को जग्गा विषयमा मिति २०४०।५।६ मा भएको निर्णय उपर सर्वोच्च अदालतमा यिनै रिट निवेदक रत्नलाल नाउँको रिट निवेदन परी उक्त मिति २०४०।५।६ भू.सु.का.को निर्णय सर्वोच्च अदालतको मिति २०४१।५।१२ को निर्णय यिनै रिट निवेदकलाई नबुझेको भन्ने आधारबाट बदर भएको पाइन्छ ।
१०. प्रस्तुत रिट निवेदनका प्रत्यर्थी गया पाण्डे समेतले विवादीत कित्ता नं.१७९ कै विषयमा गरेको मोहियानी दावीको सम्बन्धमा भूमिसुधार कार्यालय कपिलवस्तुले मिति २०३७।३।३१ गते वादी प्रतिवादीले तारेख गुजारेकोले मुद्दा डिसमिस गरेको रहेछ ।
११. पुनः सोही विषयमा प्रत्यर्थी गया पाण्डे समेतको मोही कायम गरी पाउँ भन्ने उजूरी लिई प्रत्यर्थी भू.सु.कार्यालयले मिति २०४२।६।१२ मा अर्को निर्णय गरेको देखिन्छ ।
१२. त्यस्तो आफूले कायम गरेको निर्णयलाई स्वयं भूमिसुधार कार्यालयले पटक पटक हेरफेर गर्न नमिल्ने तथा एकपटक डिसमिस गरिसकेको विषयमा प्रत्यर्थी भूमिसुधार कार्यालयको पुनः उजूरी लिई सो निर्णयको प्रतिकूल गरी कारवाही गर्न समेत मिल्दैन ।
१३. तसर्थ भूमिसुधार कार्यालय कपिलवस्तु विवादीत कि.नं.१७९ को जग्गामा प्रत्यर्थी गया पाण्डे समेतलाई मोही कायम गर्ने गरी गरेको मिति २०४२।६।१ को निर्णय कानुनी त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुन्छ । जानकारीको लागि निर्णयको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फायल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. प्रचण्डराज अनिल
इतिसम्वत् २०४३ साल आश्विन १२ गते रोज १ शुभम् ।