निर्णय नं. २८५७ - जग्गा खिचोला

निर्णय नं. २८५७    ने.का.प. २०४३      अङ्क ९

डिभिजनबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् २०४१ सालको दे.पु.नं. ५६६

फैसला भएको मिति : २०४२।११।३०।५ मा

 

निवेदक/प्रतिवादी : का.प.जि.मल्पी गा.पं.वडा नं.२ बस्ने रामबहादुर कार्की

विरुद्ध

विपक्षी/वादी : का.प.जि.मल्पी गा.पं.वार्ड नं. २ बस्ने तेजप्रताप सिंह कार्की

 

मुद्दा : जग्गा खिचोला

 

(१)         बेचविखन गर्दा पनि सो बारे उजूर बाजुर दावी विरोध गरेको देखिन नआएबाट वादी दावी जग्गा प्रतिवादीकै हक स्वामित्व रहेको कुरा सिद्ध हुनआएकोले विवादीत जग्गाको वादी दावी बमोजिम दर्ता  बदर भई हक कायम हुनसक्ने अवस्था देखिएन ।

(प्रकरण नं. १७)

पुनरावेदक/प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री लवदेव भट्ट

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

 

फैसला

न्या.जोगन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव : मध्यपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णयमा चित्त बुझेन भनी पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने निवेदनमा अनुमति प्राप्त भई पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य यसप्रकार छ :

२. मेरो हक तिरोको का.प.जि. मालमा ७३३ नं. मा दर्ता भएको तिरो रु.१९।९८।१ लाग्ने मल्पी गा.पं.अन्तर्गतको बाहचा खेत माटो मुरी ।२६।१२।४ को जग्गा मध्ये आधी जग्गा ऐ.वा.नं.१ कि.नं.२०२ को क्षेत्रफल ४–२–१।। कायम ठहर भई मेरै नाममा नाप जाँच हुन गएछ र बाँकी जग्गा विपक्षी रामबहादुर कार्कीका नाममा कि.नं.२०३ नं. भई क्षेत्रफल ज.रो. ३–१०–० कायम ठहर भई नाप जाँच हुन गएको कुरा ज.ध.प्र. पूर्जा लिएपछि थाहा भएकोले सो पुरै जग्गा मेरो पिताजी बमबहादुर कार्कीका नाउँको हुँदा उहाँको २०२५ सालमा परलोकावस्था पछि गाउँ पञ्चायत मार्फत तिरो बुझाए भोगचलन गर्दै आएको छु । त्यसले जग्गामा विपक्षीले कि.नं.३०२ को ज.रो ३–१०–० आफ्नो साविक कि.नं.७३९ को माटो मुरी ।११।६।४ को तिरो रु.७।२८ लाग्ने संग भिड्ने जग्गा हो भनी झुठ्ठा बयान गरेर दर्ता गराएको पूर्व वन जाने ठाडो बाटो पश्चिम गुठी खेत उत्तर गुठी खेत दक्षिण जगतबहादुरको खेत भनी ४ किल्ला भित्रको कि.नं.२०३ को क्षेत्रफल ३—१०–० को दर्ता बदर गराई मेरा नाममा दर्ता गराई मेरै हक कायम गरी विपक्षीको दावी छुटाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको फिरादपत्र ।

३. वादी दावीको जग्गा बाबुकै पालामा अंशबण्डा भई अहिले हामी छोरा नातीहरूले भोगचलन गरी आएका छौं र उक्त जग्गाको ३ वर्षको अर्थात् वादीले ०२७।०२८।०२९ सालको तिरो आफ्नै हस्तेवारीबाट मेरा नाउँमा बुझाई दिएका छन् त्यस किसिमको तिरो बुझाई बाट पनि हाम्रो बाबु बाजेको अंश भागको रहेछ भन्ने कुरा प्रष्ट हुनआएको छ सो जग्गा अंशबण्डा नभएकोबाट खान्गि खारेज भई २००९ सालमा वादीका बाला बमबहादुर जीवित छँदै आ–आफ्नो अंश भागको जग्गाहरू बाबा छउञ्जेल बाबाहरूले नै तिरो नामसारी भोग गरी आएको र अहिले मेरो बाबाको शेषपछि मैले नै आफ्नो नाममा नामसारी तिरो बुझाई आएको हुँदा झुठ्ठा वादी दावीबाट फुर्सद पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिउत्तरपत्र ।

४. विवादग्रस्त जग्गामा वादीको बाबु बमबहादुरका नाममा दर्ता कायम हुँदा प्रतिवादीले सबूद बेगर खिचोला गरेको ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको का.प.जि.अ.बाट मिति ०३२।११।२५।२ मा भएको फैसला ।

५. शुरुले गरेको फैसला बदर गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदनपत्र ।

६. प्रतिवादीबाट पेश भएका रसीद सद्दे हो होइन अ.बं.१९२ नं.ले एकैसाथ निर्णय गर्न पर्ने हुँदा जग्गामासम्म शुरुले गरेको फैसला बदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको बा.अं.अ.बाट ०३५।३।११।१ मा भएको फैसला ।

७. प्राप्त भएका दर्ता श्रेस्ताबाट ७३३ नं. बाहचा खेत ।२६।११।४ वादीकै हकको ठहर्छ र प्रतिवादीको जिकिर पुग्न नसकी कि.नं.२०३ को दर्ता बदर हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको का.प.जि.अ.को मिति ०३६।७।१।५ को फैसला ।

८. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीको पुनरावेदन ।

९. तिरो भोगबाट प्रतिवादीको देखिएको र वादी प्रतिवादी अंशियार भैयाद देखिएकोले दर्ता मूल बाजेको नाममा रहँदैमा हक हुन्छ भन्न नमिल्नेमा पनि दर्ताको नाताले मात्र हक भएको भन्न नमिल्ने भनी श्री स.अ.फुलबेञ्चबाट नि.नं.७२० ने.का.प. ०३० पेज २४ मा निर्णय भएको समेत देखिएकोले वादी दावी झुठ्ठा ठहर्नाले शुरुले केही गल्ती गरी जालसाज नठहराएको इन्साफ मनासिब ठहर्ने भन्ने समेत व्यहोराको बा.अं.अ.बाट मिति ०३८।९।२९।४ मा भएको फैसला ।

१०. उक्त बा.अं.अ.को फैसला उपर पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने निवेदनमा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको सिंगलबेञ्चको ०३९।९।२९ को आदेश ।

११. वादी दावी नपुग्ने ठहर्‍याएको बागमती अञ्चल अदालतको इन्साफ नमिलेकोले उल्टी हुन्छ भन्ने समेत व्यहोराको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०४१।१।७।५ को फैसला ।

१२. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने निवेदनमा वादी प्रतिवादी एकै जिजु बाजेका सन्तान हुनुको साथै वादी स्वयंले विवादीत जग्गाको तिरो प्रतिवादीको नाउँबाट तिरेको समेत देखिन आएकोले त्यस्तो जग्गामा प्रतिवादीको हक कायम नरहने गरी मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको फैसला अ.बं.१८४(क) १८५ तथा प्रमाण ऐन, ०३१ को दफा ५४ समेतको त्रुटि गरी गरेको देखिन आएको र न्यायप्रशासन सुधार ऐन, ०३१ को दफा १३(५)(ख) अनुसार पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने यस अदालत डिभिजनबेञ्चको मिति २०४१।४।१०।४ को आदेश ।

१३. पुनरावेदक प्रतिवादीतर्फबाट रहनु भएको विद्वान अधिवक्ता श्री लवदेव भट्टले आधा माटो मुरी ।१३।६।२ मध्ये माटो मुरी ।२ भतिजा ज्ञानेन्द्रबहादुरलाई अंश बापत २०३० सालमा दिएको भतिजा ज्ञानेन्द्रबहादुरको नाममा नापी भई दर्ता पनि भइसकेको छ । प्रतिवादी रामबहादुरको नाममा भएको रसीद सद्दे ठहरी जि.अ.बाट फैसला भए उपर वादीको पुनरावेदन परेको छैन अतः वादी दावी नपुग्ने ठहराएको अञ्चल अदालतको इन्साफ सदर हुनुपर्दछ भन्ने र विपक्षीतर्फबाट रहनु भएको विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी जि.अ.को फैसलामा उल्लेख भए अनुसार जग्गा प्रतिवादीको नाममा भएको रसीदको भरमा वादीको नाममा भएको दर्ताको जग्गा प्रतिवादीको कायम हुन नसक्ने हुनाले रसीद सद्दे ठहरे उपर पुनरावेदन गर्नु पर्ने आवश्यकता नभएको हो ज्ञानेन्द्रबहादुरको नाममा दर्ता भए उपर उजूरी नगर्दैमा वादीको हक जाँदैन अतः प्रतिवादी जिकिर पुग्न नसक्ने गरी भएको क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ सदर हुनुपर्दछ भन्ने बहस गर्नु भयो ।

१४. प्रस्तुत मुद्दामा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मिले नमिले के छ सो तर्फ निर्णय दिन पर्ने हुनआएको छ ।

१५. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा बाख्चा खेत माटो मुरी ।२६।१२।४ मध्ये रोपनी ४–२–१–२ कि.नं.२०२ मा वादी नेत्रप्रताप सिंहको नाउँमा दर्ता भएको र सोही कित्ताको जग्गा कि.नं.२०३ मा रोपनी ३–१०–० प्रतिवादी रामबहादुरले अनाधिकार दर्ता गराएकोले सो जग्गा मेरो पिताजी बमबहादुरको नामको जग्गा मेरै हकको हुँदा उक्त दर्ता बदर गरी हक कायम गरी पाउँ भन्ने फिराद दावी भएकोमा बाहचा खेत माटो मुरी ।२६।१२।४ मध्ये आधी जग्गा अंशको आधारमा भोग गर्दै आएको र वादी तेजप्रताप सिंहले नै हस्तेवारी गरी सो जग्गाको तिरो मेरो नाउँबाट बुझाएको हुँदा झुठ्ठा वादी दावी खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रतिउत्तर जिकिर देखिन्छ ।

१६. उक्त विवादीत कि.नं.२०३ को जग्गाको तिरो रसीद वादी तेजप्रताप सिंह हस्ते भई प्रतिवादी  रामबहादुरको नामबाट वादीले बुझाएको देखिन्छ । उक्त तिरोको रसीदहरू अ.बं.७८ नं. बमोजिम सद्दे कीर्तेमा सुनाई कारवाई चली सद्दे ठहरे उपर वादी तेजप्रताप सिंहको पुनरावेदन परेको पनि पाइँदैन । विवादीत जग्गा मध्येबाट २ दुई रोपनी जग्गा प्रतिवादीले ज्ञानेन्द्रबहादुरलाई राजीनामा गरी दिएको देखिन्छ । उक्त राजीनामा गरी दिएको जग्गा सम्बन्धमा वादीबाट कुनै उजूर बाजुर परेको पनि छैन ।

१७. यसरी विवादीत जग्गाको हक दर्ता तथा तिरो प्रतिवादीको रहेको कुरा स्वीकार गरी स्वयं वादीले जग्गाको तिरो बुझाई आएको तथा पेश भएको रसीद सद्दे ठहराएतर्फ पुनरावेदन समेत नगरी स्वीकार गरी बसेको तथा विवादीत जग्गा ज्ञानेन्द्रबहादुरलाई बेचबिखन गर्दा पनि सो बारे उजूर बाजूर दावी विरोध गरेको देखिन नआएबाट वादी दावी जग्गा प्रतिवादीकै हक स्वामित्व रहेको कुरा सिद्ध हुनआएकोले विवादीत जग्गाको वादी दावी बमोजिम दर्ता बदर भई हक कायम हुनसक्ने अवस्था देखिएन । अतः विवादीत जग्गामा प्रतिवादीको हक कायम गरी वादी दावी नपुग्ने ठहराएको बागमती अञ्चल अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्छ ।

१८. वादी दावी बमोजिम दर्ता बदर हक कायम गरी वादी दावी नपुग्ने ठहराएको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ त्रुटिपूर्ण हुँदा उल्टी हुने ठहर्छ । सो हुनाले अरु तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ उल्टी हुने ठहरेकाले वादीले शुरु फिराद दायर गर्दा राखेको कोर्टफी रु.१६०।– क्षेत्रीय अदालतमा पुनरावेदन गर्दा राखको कोर्टफी रु.२४।९० समेत जम्मा रु.१८४।९० म.क्षे.अ.को मिति ०४१।१।७ को फैसला बमोजिम प्रतिवादीबाट भराउन नपर्ने हुँदा सो भराउने गरी राखेको लगत कट्टा गरी दिनु भनी काभ्रेपलाञ्चोक जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.मा लगत दिनु...........१

प्रतिवादीका नाउँको कि.नं.२०३ को ज.रो. ३–१०–० जग्गामा प्रतिवादीकै हक कायम हुने ठहरी फैसला भएकाले म.क्षे.अ.को मिति ०४१।१।७ को फैसला बमोजिम प्रतिवादीको नाउँको दर्ता बदर गरी वादीको दर्ता हक कायम गर्न सम्बन्धित मालपोत कार्यालयमा जानकारी दिइरहन नपर्ने हुँदा सो लगत कट्टा गर्नु भनी काभ्रेपलाञ्चोक जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.मा लेखी पठाउने.......२

प्रतिवादीले मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर यस अदालतमा राखेको पुनरावेदन तहको कोर्टफी रु.२४।– प्रतिवादीले वादीबाट भरी पाउने हुँदा प्रतिवादीले वादीको नेपाल सरहद भित्रको जेथा देखाई उक्त जेथाबाट उक्त कोर्टफी भराई पाउँ भनी प्रतिवादीको म्यादभित्र दर्खास्त परे कानुनको रित पुराई वादीबाट प्रतिवादीलाई भराई दिनु भनी काभ्रेपलाञ्चोक जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.मा लगत दिनु.......३

प्रतिवादीले बागमती अञ्चल अदालतमा पुनरावेदन गर्दा राखेको शुरु कोर्टफी रु.१६०।–मिति ०३२।१२।२९ मा र मध्यमाञ्च क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर यस अदालतमा पुनरावेदन गर्दा म.क्षे.अ.ले प्रतिवादीबाट वादीलाई भराई ठहराइको कोर्टफी रु.१८४।९० प्रतिवादीबाट दाखिल भई ०४१।५।२९ मा का.जि.अ.मा धरौट रहेको रेकर्डबाट देखिएको र उक्त धरौटी प्रतिवादीले फिर्ता पाउने नै हुँदा सो धरौटी फिर्ता पाउँ भनी ऐनमा म्यादभित्र प्रतिवादीको दर्खास्त परे केही दस्तूर नलिई फिर्ता खर्च लेखी दिनु भनी का.जि.अ.मा लगत दिनु ......४

मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु.........................................५

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इतिसम्वत् २०४२ साल फाल्गुण ३० गते रोज ५ शुभम् ।

