निर्णय नं. २८८० - उत्प्रेषण लगायत अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २८८०     ने.का.प. २०४३            अङ्क  १०

संयुक्तइजलास

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा

सम्वत् २०४१ सालको रि.नं. १५५९

आदेश भएको मिति : २०४३।१०।८।५ मा

 

निवेदक : प्रहरी फोर्सको प्र.स.नि.सम्बोधित प्र.ना.नी.प्रेमबहादुर ठकुरी अञ्चल प्रहरी कार्यालय मातहत सदर ट्राफिक प्रहरी कार्यालय रामशाहपथ

विरुद्ध

विपक्षी : श्री ५ को सरकार गृह मन्त्रालयसमेत

 

विषय : उत्प्रेषण लगायत अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ

 

(१)         प्रहरी महानिरीक्षकलाई एकपटक रीतपूर्वक बढुवा समितिको सिफारिशमा बढुवा भई बढुवाको पत्र समेत प्राप्त गरीसकेको व्यक्तिलाई भूलबाट नाम उल्लेख हुन गएको रहेछ भनी भइसकेको बढुवालाई रद्द गरी अरु कुनै व्यक्ति बढुवा हुने गरी बढुवा संशोधन गर्ने अधिकार प्रहरी ऐन तथा नियम दुबैले प्रदान गरेको पाइँदैन ।

(प्रकरण नं. १४)

 

निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी र विद्वान अधिवक्ता श्री वद्रीबहादुर कार्की

विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री जीतबहादुर कार्की

 

आदेश

न्या.पृथ्वीबहादुर सिंह : नेपालको संविधानको २०१९ को धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य यसप्रकार रहेछ ।

२. मैले २०२३ सालदेखि प्रहरी फोर्सको जवानमा भर्ना भई देश र जनताको सेवा गरी आएकोमा २०२४ सालमा प्र.ह.मा प्रमोशन समेत भई २०३६ सालमा प्र.स.नि. मा पदोन्नती समेत भई बफादारीको साथ अडर आदेशको पालना गरी अञ्चल प्रहरी कार्यालय मातहत सदर प्रहरी ट्राफिक कार्यालयको रामशाहपथमा बाहाल रहेकोमा प्रहरी प्रधान कार्यालयको मिति २०३९।११।२४।३ को पत्रबाट गठीत बढुवा समितिको सिफारिशमा प्र.ना.नी.तारादेवी शर्मा सरुवा भई रिक्त स्थानमा प्र.ना.नी. मा बढुवा भएको भन्ने पत्र प्राप्त भएको थियो । यस्तैमा अर्को आदेश नभएसम्म २०३९।११।२९ बाट प्र.प्र.का.व्यवस्था शाखामा प्रतिवेदन गर्ने गरी काज खटाएको भनी मिति २०३९।१२।२७ को पत्र मलाई दिई विभिन्न कार्यालयलाई बोधार्थ पनि दिइयो । त्यसैगरी प्रहरी प्रधान कार्यालय व्यवस्था उपशाखाको मिति २०३९।११।२९ को पत्रद्वारा पदोन्नतीको पदबाट सम्बोधन गर्दै धादिङ र नुवाकोटको लागि विशेष काज खटाइसकेको बोधार्थ प्र.प्र.का.नगदी शाखा र स.ट्रा.प्र.का.रामशाहपथ समेतलाई दिइएको थियो तर प्रहरी प्रधान कार्यालयको मिति ०४०।७।१२ को पत्रमा सम्बोधनमा प्र.स.नि. प्रेमबहादुर ठकुरी भनेर स.ट्रा.का.बाट मिति २०४०।७।१३ मा जिल्ला प्रहरी कार्यालय चरिकोटमा सरुवा गरेको प्र.प्र.का.व्यवस्था शाखाको पत्र बमोजिम हाजिर हुन जानु भनी रमाना दिँदा प्र.स.नि.को पदबाट सम्बोधन गरियो । यसरी मलाई प्र.ना.नी. मा प्रमोशन गरेपछि धादिङ नुवाकोटबाट आफ्नो स्थानमा जानु भनी करीब आठ महीना पछि पत्र लेख्दा मेरो बढुवाबाट प्राप्त गरेको प्र.ना.नि. पदलाई गुमगरी प्र.स.नि. पदबाट सम्बोधन गरियो सो खाई पाई आएको प्र.ना.नी. पद के कारणबाट र कसरी गुम गरियो । सो व्यहोरा आजसम्म मलाई थाहा छैन । यसरी मेरो खाई पाई भोगी आएको र पद गुम गरी मलाई मार्का पारेकोले चित्त नबुझी पुनरावेदन नियम बमोजिम दर्ता गर्न जाँदा दर्ता नै गरी नदिएको र दरपीठ समेत गरी नदिएकोले सोही व्यहोराको निवेदन साथ गृह मन्त्रालयमा पुनरावेदन दर्ता गरें । मैले खाई पाई भोगी आएको प्र.ना.नी. पद म उपर कुनै कार्यवाही बेगर, मेरो जानकारी बेगर कसरी बढुवा गरियो हेरी पाउँ र पुनः खाई पाई आएको प्र.ना.नी. पद मै रहन पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन गर्दा १ वर्ष पछि अर्थात् २०४१।७।१२ गतेको पत्र भनी मलाई ०४१।७।१९ गते बुझाएकोले हेर्दा तपाइको गयल खाली बदर गरी बाहाल कायम गर्न श्री ५ को सरकारको निर्णय भएकोले पत्र प्राप्त भएपछि प्र.प्रधान कार्यालयमा हाजिर हुन जानु भनी लेखिएको रहेछ । उक्त पत्रमा मलाई प्र.स.नि.बाटै सम्बोधन गरिएकोमा मैले १ कुराको पुनरावेदन गरेकोमा उक्त पत्रबाट अर्कै कुराको निर्णय गरी मेरो पुनरावेदन माग अधुरो नै रह्यो । यसरी पुनरावेदनको मागतर्फ केही नबोलिँदा सोतर्फ चित्त नबुझी उजूर गर्न अन्य कुनै कार्यालय र कानुनी उपचार समेत नहुँदा यस सम्मानीत अदालतको शरण पर्न आएको छु ।

३. प्रहरी ऐन, २०१२ को संशोधन सहित दफा १० मा मनोमानी बर्खास्ती इत्यादिबाट बचाउ भन्ने शिर्षकबाट मुद्दा चलाई सजायँ दिने व्यवस्था छ तर मलाई बढुवा गर्दा कुनै मुद्दा चलाइएको छैन । त्यस्तै प्रहरी नियमावली, २०३३ को नियम ९(४) मा दर्जा या तलब घटाउने शिर्षकमा खण्ड (क) देखि (छ) सम्मको  अपराध गरेमा मात्र तल्लो दर्जामा घटुवा गर्ने व्यवस्था छ तर मलाई कुनै अपराध गरेको आरोप पनि आजसम्म कतै छन् । मैले प्र.ना.नी.मा प्रमोशन पाई सोही बमोजिमको तलब पनि खाई कामकाज भोगी पाएको हकलाई कानुनले निदृष्ट गरे बमोजिम बाहेक पद घटाउन पाउने अधिकार कसैलाई पनि छैन । नेपालको संविधानको भाग ३ द्वारा प्रदत्त मौलिक हकमा धारा १५ ले कानुन बमोजिम बाहेक कुनै पनि व्यक्तिको सम्पत्ति अपहरण हुने छैन भन्ने लेखिएको तर मैले प्र.ना.नी. पदबाट खाई भोगी सकेको नोकरीको सम्पत्ति नै आफूले खाईपाई आएको पदलाई नै मान्नु पर्ने सो सम्पत्ति बिना कानुनले अपहरण हुन गई उक्त संविधानद्वारा प्रदत्त हकको पनि हनन् हुन गई मेरो संवैधानिक तथा कानुनी हकको हनन् भएको छ । यसर्थ प्रहरी प्रधान कार्यालयबाट मेरो दर्जा घटाउने कुनै आदेश निर्णय रहे भएको भए उक्त कार्यालयबाट पेश हुने नै हुँदा त्यस्तो गैरकानुनी आदेश उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी पाउँ उक्त निर्णय आदेश केही छैन भन्ने मलाई लेखी आएको प्रहरी प्रधान कार्यालय व्यवस्था शाखा, व्यवस्था उपशाखाको मिति २०४०।७।१२ को पत्रमा उल्लेख गरिएको प्र.स.नि. भन्ने पदको सम्बोधित आंशिक वाक्यांश र श्री ५ को सरकारको गृह मन्त्रालयको मिति ०४१।७।१२ को पत्रमा उल्लिखित प्र.स.नि. भन्ने संबोधन वाक्यांश समेत आंशिक उत्प्रेषणको आदेश बदर गरी मैले खाईपाई आएको प्र.ना.नी. पद कायम गरी दिनु भन्ने विपक्षीहरूको नाममा परमादेशको रिट जारी गरी पाउन सम्मानीत अदालत समक्ष नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत निवेदन गर्न आएको छु भन्ने समेत व्यहोराको रिट निवेदक जिकिर रहेछ ।

४. विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०४१।७।२८ को आदेश ।

५. निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने होइन किनकी निज प्रेमबहादुरको बढुवा गर्ने गरेको नभई काजमा खटाई पठाउँदा भूलबाट प्र.ना.नी. हुन गएकोले भूल गर्ने उपर नसिहत र मौखिक चेतावनी दिई निज प्रेमबहादुर ठकुरीलाई मध्य क्षेत्र प्रहरी कार्यालयले मिति २०४०।७।१५ देखि अनियमित गयल खाली गर्ने गरेको आदेश बदर गरी बहाल कायम गर्ने गरी यस मन्त्रालयलाई कानुनले प्रदान गरेको अधिकार क्षेत्रभित्र रही गरेको निर्णयबाट निवेदकको संवैधानिक हक अधिकार हनन् भएको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने श्री ५ को सरकार गृह मन्त्रालयको लिखितजवाफ ।

६. निवेदक प्रेमबहादुर ठकुरीलाई प्र.प्र.का.स.व. उपशाखाको मिति २०३९।११।२४ को पत्रद्वारा प्र.ना.नी. पदमा बढुवा गर्ने आदेश भएको भन्ने सम्बन्धमा मिति २०३९।११।२४ को आदेश पत्रको क्रम संख्या २ मा स्नातक उत्तिर्ण गरेको प्र.स.नि. कृष्णप्रसाद मैनालीलाई सदर ट्राफिक प्रहरी कार्यालय रामशाहपथ दरबन्दीको प्र.ना.नी. तारादेवी शर्मा सरुवा भई रिक्त स्थानमा बढुवा हुनुपर्नेमा भूलबाट सोही सदर ट्राफिक प्रहरी कार्यालय दरबन्दीको प्र.स.नि. प्रेमबहादुर ठकुरीलाई बढुवा भन्ने उल्लेख भएको हुँदा सो बढुवा बदर गरी उपयुक्त प्र.स.नि. कृष्णप्रसाद मैनालीलाई बढुवा गरिएको हुँदा किताबमा आवश्यक व्यहोरा खुलाई दिनु हुन अनुरोध भनी गृह मन्त्रालय प्रहरी किताब खाना सिंहदरबारलाई मिति २०३९।११।२४ मा संशोधित पत्र लेखी गएको हुँदा निवेदकको निवेदन तथ्यहिन छ । यसरी निवेदकको बढुवाको आदेश पत्र मिति ०३९।११।२४ मा बदर भइसकेकोमा मातहतका प्रहरी अधिकृतबाट प्र.ना.नी. भनी सम्बोधन गरी काजमा खटाई पठाउने अधिकृत कर्मचारी उपर यस कार्यालयबाट सजायँ स्वरुप सख्त चेतावनी दिइसकेको हुँदा निवेदकको निवेदन खारेज हुनुपर्ने । नियम बमोजिम पुनरावेदन गर्न जाँदा पुनरावेदन दर्ता भएन भन्ने सम्बन्धमा निवेदकलाई यस कार्यालयबाट घटुवा गर्ने कुनै कारवाही नै नभएको र निवेदकलाई  प्र.प्र.का.स.स.व उपशाखाबाट मिति ०३९।११।२४ को बढुवा आदेशलाई ऐ.मितिमा ०३९।११।२४ मा नै बढुवा बदर गरिएको हुँदा निवेदकको निवेदन न्यायसंगत छैन । र फेरि निवेदकलाई जि.प्र.का.चरिकोट हाजिर हुन जानु भनी स.ट्रा.प्र.का.बाट रवाना दिएकोमा ठेगिएको दरबन्दीमा हाजिर हुन नगएकोले ग.खा.गरेकोमा उक्त निर्णय श्री ५ को सरकारले मिति ०४१।५।१७ को निर्णयले बदर गरी प्र.प्र.का.मा हाजिर हुन जानु भनी मिति ०४१।७।१९ मा पत्र बुझाएपछि पनि निवेदक ०४१।७।२२ सम्म हाजिर हुन नआएको र कुनै किसिमको प्रतिवेदन समेत नगरेको हुँदा निवेदकलाई मिति ०४१।७।२२ गते देखि नै ग.खा.भइसकेको हुँदा निजलाई पुनः सेवामा बहाल गर्न नमिल्ने समेत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रहरी प्रधान कार्यालयको लिखितजवाफ ।

७. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दामा रिट निवेदकको तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी र अधिवक्ता श्री बद्रीबहादुर कार्की र विपक्षीहरूको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री जीतबहादुर कार्कीले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो ।

८. अब रिट निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने हो कि होइन सो कुरामा नै निर्णय दिनु पर्ने हुनआएको छ ।

९. निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा प्रहरी प्रधान कार्यालयको मिति २०३९।११।२४।३ को पत्रबाट गठित बढुवा समितिको सिफारिशमा प्र.ना.नी.मा बढुवा भई मिति २०३९।११।२९ को पत्रद्वारा धादिङ र नुवाकोटको लागि विशेष काज खटाएकोमा करिब ८ महीना पछि मिति ०४०।७।१२ को पत्रमा प्र.स.नि.श्री प्रेमबहादुर ठकुरी भनी सम्बोधन गरिएको त्रुटिपूर्ण हुँदा उण्ण्क्त मिति ०४०।७।१२ को पत्रमा उल्लिखित प्र.स.नि. भन्ने वाक्यांश बदर गरी पाउँ भन्ने मुख्य रिट निवेदन जिकिर देखिन्छ । प्रहरी प्रधान कार्यालयको लिखितजवाफ हेर्दा प्र.स.नि. कृष्णप्रसाद मैनाली हुनुपर्नेमा भूलबाट प्रेमबहादुर ठकुरी उल्लेख भएको हुँदा सो बढुवा बदर गरी किताबमा आवश्यक व्यहोरा जनाई दिनु भनी गृह मन्त्रालय प्रहरी किताबखानालाई २०३९।११।२४ मा नै पत्र लेखिसकेको भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ ।

१०. कानुन बमोजिम एकपटक बढुवा हुने गरी सिफारिश गरी सकेको प्रहरी कर्मचारीलाई घटुवा गर्न पाउने नपाउने के हो त्यस सम्बन्धमा सम्बन्धित विद्यमान कानुनी व्यवस्थालाई अवलोकन गर्नु अनिवार्य हुन आउने भई हेर्दा प्रहरी नियमावली, २०३३ को नियम ९(४) को खण्ड (क) देखि (छ) सम्मको अपराध गरेको अवस्थामा मात्र दर्जा घटाउन सक्ने अधिकार कानुनले अधिकार प्र्राप्त अधिकारीलाई प्रदान गरेको पाइन्छ र त्यसरी दर्जा घटाउनु नै पर्दा पनि प्रहरी ऐन, २०१२ को दफा १०(१) बमोजिम सम्बन्धित कर्मचारीलाई सफाई पेश गर्ने उचित मौका प्रदान गरेर मात्र गर्न सक्ने स्पष्ट कानुनी व्यवस्था भएको पाइन्छ ।

११. उपरोक्त कानुनी व्यवस्था अनुसार प्रहरी नियमावली, २०३३ को नियम ९(४) को खण्ड (क) देखि (छ) सम्म उल्लिखित कुनै कसूर गरेबाट कारवाही चलेकोमा बाहेक कुनै पनि प्रहरी कर्मचारीलाई दर्जा घटाउन दिने देखिँदैन । रिट निवेदक उपर यस्तो कुनै अभियोग लागेको र सजायँ गरेको भन्ने कुरा लिखितजवाफ समेत कहीं कतैबाट पनि खुल्न आउँदैन र दर्जा घटाइँदा प्रहरी ऐन, २०१२ को दफा १०(१) बमोजिम दिइनु पर्ने सफाइको उचित मौका पनि दिएको देखिँदैन ।

१२. विपक्षी प्रहरी प्रधान कार्यालयको लिखितजवाफबाट रिट निवेदकलाई प्र.स.नि.बाट प्र.ना.नी.मा बढुवा गरिएको र निजलाई पुनः प्र.स.नि.मा घटुवा गरिएको कुरालाई स्वीकारै गरेको पाइन्छ । तर विद्यमान कानुनी व्यवस्था अनुसार रिट निवेदक उपर कुनै किसिमको अभियोग लगाएको कारवाही चलाएको एवं सजायँ  पाएको भन्ने कुरा विपक्षी प्र.प्र.का.को लिखितजवाफ लगायत मिसिल प्रमाणबाट खुल्न आउँदैन । यसबाट प्रहरी प्रधान कार्यालयले बिना कुनै कानुनी कार्यवाही नै निवेदकको पद घटुवा गरेको कुरा निर्विवाद स्थापित भएको छ ।

१३. प्रहरी प्रधान कार्यालयबाट दर्जा घटुवा गरे उपर गृह मन्त्रालयमा रिट निवेदकले पुनरावेदन गरेकोमा पुनरावेदन जिकिर बमोजिम निर्णय नै नगरी मात्र गयल खाली गरेको निर्णय बदर हुन्छ पुनः प्र.प्र.का.मा हाजिर हुन जानु भनी निर्णय गरेको पाइन्छ ।

१४. विपक्षी प्रहरी प्रधान कार्यालयको लिखितजवाफ अनुसार प्र.स.नि. कृष्णप्रसाद मैनाली हुनुपर्नेमा प्रेमबहादुर ठकुरी उल्लेख भएकोले सोही दिन संशोधन गरेको भन्ने कुराको हकमा विचार गर्दा प्रहरी नियमावली, २०३३ को परिच्छेद ४ मा उल्लिखित बढुवा सम्बन्धी व्यवस्था हेर्दा प्रहरी महानिरीक्षकलाई एकपटक रीतपूर्वक बढुवा समितिको रिफारिशमा बढुवा भई बढुवाको पत्र समेत प्राप्त गरी सकेको व्यक्तिलाई भूलबाट नाम उल्लेख हुन गएको रहेछ भनी भइसकेको बढुवालाई रद्द गरी अरु कुनै व्यक्ति बढुवा हुने गरी बढुवा संशोधन गर्र्ने अधिकार प्रहरी ऐन तथा नियम दुबैले प्रदान गरेको पाइँदैन । लिखितजवाफमा बढुवा उही मितिमा संशोधन गरिएको भनिएको छ तर सो संशोधन गरे भएको भन्ने कुरा रिट निवेदकले करिब नौ (९) महीना पछिमात्र थाहा पाएको भन्ने कुरा मिसिल संलग्न कागजातहरू बाटै देखिन आउँछ । त्यसमा पनि बढुवा संशोधन गर्नुभन्दा अगावै रिट निवेदकलाई जानकारी दिएर मात्र संशोधन गर्नु पर्नेमा सो जानकारी समेत दिएको देखिन आएन ।

१५. माथि उल्लिखित कुराहरूबाट एकपटक रीतपूर्वक प्र.स.नि. पदबाट प्र.ना.नी. पदमा बढुवा पाइसकेको रिट निवेदकलाई पुनः प्र.स.नि. पदमा घटुवा गर्नलाई निवेदक उपर कुनै अपराधको अभियोग लागेको र कारवाही भएको भन्ने कुराको अभावमा प्रहरी ऐन, २०१२ तथा नियमावली, २०३३ मा भएको कानुनी व्यवस्थाको विपरीत रीतपूर्वक बढुवा समितिको सिफारिशमा बढुवा भइसकेको कुरालाई संशोधन गर्न अधिकार नै नभएकोमा महानिरीक्षकले अनधिकृत रुपबाट रिट निवेदकलाई दर्जा घटाएको देखिएकोले प्र.प्र.का.बाट निवेदकलाई प्र.स.नि. मा घटुवा गर्ने गरेको भनिएको मिति ०४०।७।१२ मा लेखिएको पत्रमा उल्लिखित प्र.स.नि. भनी उल्लेख गरिएको वाक्यांश र गृ.मं.बाट समेत निवेदकलाई प्र.स.नि. भनी उल्लेख गरेको वाक्यांश समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको निमित्त आदेशको प्रतिलिपि विपक्षीहरूकहाँ पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या. महेशरामभक्त माथेमा

 

इतिसम्वत् २०४३ साल माघ ८ गते रोज ५ शुभम् ।