निर्णय नं. २८९१ - उत्प्रेषण
निर्णय नं. २८९१ ने.का.प. २०४३ अङ्क १०
संयुक्तइजलास
माननीय न्यायाधीश श्री हरगोविन्द सिंह प्रधान
माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल
सम्वत् २०४२ सालको रि.नं. १५६०
आदेश भएको मिति : २०४३।१०।१५।५ मा
निवेदक : जि.पर्सा बसन्तपुर गा.पं.वार्ड नं. २ बस्ने अव्यादेवी कलवारनी
विरुद्ध
विपक्षी : भूमिसुधार अधिकारी भू.सु.का.पर्सासमेत
विषय : उत्प्रेषण
(१) अधिकार क्षेत्रात्मक त्रुटि गरी गलत निकायमा पक्ष आफैं जान्छ र विलम्ब गरी रिट दायर गर्दछ भने पक्षले गरेको गल्तीबाट निजलाई नै फाइदा हुने गरी रिट क्षेत्रबाट मद्दत गर्न नसकिने ।
(प्रकरण नं. १०)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री बासुदेवप्रसाद ढुङ्गाना
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट
आदेश
न्या.हरगोविन्द सिंह प्रधान : नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यस अदालतमा मिति ०४२।५।२३ मा दर्ता हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर निम्नानुसार रहेछ ।
२. गोपाल शाहबाट नारायण शाहले मिति ०३६।१०।२३ मा खरीद गरी लिएको बसन्तपुर गा.पं.वार्ड नं. २ कि.नं.११९ ज.वि.०–५–० मैले नारायण शाहबाट ०४०।५।२४ मा फार्छे राजीनामा लिई भोगचलन गरी आएको र मैले लिँदा उक्त जग्गामा मोही नभएको हुँदा मैले नै जोत भोग गरी आएको छु । उक्त जग्गामा मोही कायम गरी पाउँ भनी नारायणदेवीले २०३१।१।१५ मा विपक्षी भू.सु.का.मा गोपाल शाहका नाउँमा उजूरी दिनु भएछ । बाली बुझेको रसीद साविक जग्गाधनीबाट मिलोमतो गरी लिएको हुुनु पर्दछ । मैले कबूलियत गरी दिएको र कमाउन समेत दिएको छैन । मैले जग्गा लिइसकेपछि सो उजूरी परेको हुँदा खारेज गरी पाउँ भन्ने मेरो दाता रामनारायणले ०४०।६।८ मा बयान गर्नु भएछ ।
३. साविक जग्गाधनीले बाली बुझी लिएको भर्पाई पेश हुनआएको स्थानीय पञ्चायतमा कूत धरौटी राखेको निस्सा मिसिल सामेल रहेको र सरजमीनका बहुसंख्यकले नारायणदेवीले जग्गा जोती बाली लगाई आएको देखिन आएको हुँदा वादी दावी बमोजिम मोही कायम गरी दिने ठहर्छ भन्ने समेत विपक्षी भूमिसुधार कार्यालयबाट मिति ०४०।७।२८ मा निर्णय भएछ ।
४. मिति ०४०।५।२४ मा उक्त जग्गा मैले खरीद गरी लिएकोमा मलाई बझ्दै नबुझी मेरो हकमा असर पर्ने गरी विपक्षी भू.सु.का.मा निवेदन दिएकोमा दरपिठ समेत गरिएन । सो सम्बन्धमा फैसला बदर हक कायम गरी पाउन जिल्ला अदालत समक्ष उजूर गर्दा मोही पनि विपक्षी भएकोले अ.बं.८६ नं. अन्तर्गत भू.सु.का.बाटै निर्णय हुने भनी पर्सा जि.अ.बाट खारेज भएको र ना.अं.अ.ले पनि सोही निर्णयलाई सदर भएकोले विपक्षी भू.सु.का.मा पुनः उजूर गरेकोमा मिति ०४०।७।२ मा मोही कायम हुने गरी निर्णय भइसकेको हुँदा पुनः कारवाही गर्न नमिल्ने भनी दरपिठ गरी दिनु भयो ।
५. २०२१ साल पछिका जग्गामा कमाउन लिए दिएमा भू.सं.ऐनको दफा ३४(१) बमोजिम कबूलियत लिनु दिनु पर्दछ । कबूलियत नभएको अवस्थामा कूत बुझाएको वा धरौट राखेको आधारमा वा सरजमीनको आधारमा मोही कायम गर्न नमिल्ने भन्ने सम्मानीत अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्त र प्राकृतिक न्याय सिद्धान्त समेतको प्रतिकूल हुने गरी मेरो जग्गामा विपक्षीलाई मोही कायम गर्ने गरेको भू.सु.का.पर्साको मिति ०४०।७।२८ को निर्णय र सो निर्णयलाई नै कायम राख्ने गरी मिति ०४२।४।२२।३ मा भएको दरपिठ आदेश समेत बदर गरी पाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर रहेछ ।
६. विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने यस अदालत सिंगलबेञ्चको मिति ०४२।६।१।१ को आदेश प्राप्त हुनआएको लिखितजवाफ निम्नानुसार रहेछ ।
७. उक्त विवादीत जग्गा नारायणीदेवीले जोती कमाई आएको कुरा स्थानीय पञ्चायतले सिफारिश गरेको साविक ज.ध.ले बाली भर्पाई गरी दिएको र सरजमीन बुझ्दा वादीले नै जग्गा जोतेको भनी उल्लेख भई आएको समेतबाट नारायणीदेवीले नै धेरै पहिले देखि जग्गा जोती आएको देखिन्छ । अतः निजको नाममा मोही कायम गरी दिने गरेको यस कार्यालयको निर्णय कुनै कानुनी त्रुटि भएको नहुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने भू.सु.का.पर्साको लिखितजवाफ रहेछ ।
८. मोही कायम गरी पाउँ भनी दिएको निवेदनमा कारवाही भई मोही कायम हुने गरी भू.सु.का.बाट मिति ०४०।७।२ मा निर्णय भएपछि सो जग्गा नारायण शाहले खरीद गरी निजबाट यो रिट निवेदकले खरीद गरी लिएकोमा मोहीको हैसियतले थैली दाखेल गरी मा.पो.का.पर्साबाट निखनी पाउने फैसला भई सो बमोजिम ०४२।६।१८ मा जग्गाको लालपूर्जा समेत प्राप्त गरिसकेकै छु । साथै यी रिट निवेदकले विलम्ब गरी रिट दर्ता गरेको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने विपक्षी नारायणदेवीको लिखितजवाफ रहेछ ।
९. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा रिट निवेदकका तर्फबाट विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री बासुदेव ढुङ्गाना र विपक्षी भू.सु.का.पर्साको तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो ।
१०. मेरो नाममा दर्ता रहेको जमीनको सम्बन्धमा मलाई बुझ्दै नबुझी विपक्षी नारायणीदेवीलाई मोही कायम गरी दिने गरी भएको भू.सु.का.पर्साको मिति ०४०।७।२८ को निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी पाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर भएकोमा रिट निवेदनको माग बमोजिमको आदेश जारी हुने नहुने के रहेछ, सो सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो । यसमा भूमिसुधार कार्यालयबाट मिति ०४०।७।२८ मा विपक्षीलाई मोही कायम गरी दिने गरी गरेको निर्णय बदर गरी पाउँ भन्ने प्रस्तुत रिट निवेदन मिति ०४२।५।२३ मा मात्र दर्ता हुनआएको देखिन्छ । यसरी यति लामो समयसम्म विलम्ब गरी आउनुको कारणमा उक्त मिति ०४०।७।२८ को भू.सु.का.को निर्णय फैसला बदर गरी हक कायम गरी पाउँ भनी यो रिट निवेदकले पर्सा जि.अ.मा नालेश उजूर गर्न गएकोमा अ.बं.८६ नं. बमोजिम भू.सु.का.बाट नै निर्णय हुने भनी खारेज गरे उपर ना.अं.अ.मा पुनरावेदन गर्दा शुरुकै सदर गरेको हुँदा पुनः भू.सु.का.मा निवेदन दिँदा कारवाही गर्न नमिल्ने भनी दरपिठ भएपछि मात्र सो दरपिठ आदेश समेत बदर गराई माग्न रिट निवेदन दिएको भन्ने कुरा रिट निवेदनमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ । यसरी अधिकार क्षेत्रात्मक त्रुटि गरी गलत निकायमा पक्ष आफैं जान्छ र विलम्ब गरी रिट दायर गर्दछ भने पक्षले गरेको गल्तीबाट निजलाई नै फाइदा हुने गरी रिट क्षेत्रबाट मद्दत गर्न नसकिने हुँदा विलम्बको आधारमा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.प्रचण्डराज अनिल
इतिसम्वत् २०४३ साल माघ १५ गते रोज ५ शुभम् ।