निर्णय नं. २८९३ - उत्प्रेषणयुक्त परमादेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २८९३ ने.का.प. २०४३ अङ्क १०
संयुक्तइजलास
माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा
माननीय न्यायाधीश श्री प्रचण्डराज अनिल
सम्वत् २०४२ सालको रिट नं. १४३६
आदेश भएको मिति : २०४३।१०।१९।२ मा
निवेदक : राजविराज नगर पञ्चायत वडा नं.३ घर भई हाल रा.उ. स्मारक अस्पताल लाहानमा कार्यरत नरेश ठाकुर
विरुद्ध
विपक्षी : श्री स्वास्थ्य सेवा विभाग, पचली काठमाडौंसमेत
विषय : उत्प्रेषणयुक्त परमादेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ
(१) विज्ञापन अनियमित भयो भनी त्यसलाई बदर गर्नु अघी त्यो विज्ञापनको आधारबाट नियुक्ति पाइसकेको व्यक्तिलाई आफ्नो तर्फबाट प्रतिवाद गर्ने मौका दिनु पर्ने ।
(प्रकरण नं. १६)
(२) अनियमित विज्ञापनको आधारमा नियुक्ति दिएकोलाई कानुन बमोजिम हक प्राप्त गरेको भन्न सकिने नदेखिँदा निवेदकको सो नियुक्ति नियमित मान्न मिलेन ।
(प्रकरण नं. १६)
(३) विज्ञापन बदर गर्ने गरी गरेको स्वास्थ्य सेवा विभागको निर्णय प्राकृतिक न्याय विपरीत भएको हुँदा सो आधारमा पुनः विज्ञापन गर्ने भन्ने निर्णय मिल्ने नदेखिने ।
(प्रकरण नं. १६)
रिट निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारी
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट
आदेश
न्या.महेशरामभक्त माथेमा : नेपालको संविधान २०१९ को धारा १६।७१ अन्तर्गत परी निर्णयार्थ पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनको विवरण यसप्रकार छ ।
२. ल्याब टेक्निसियन रा.प.अ.प्रथम (प्रा.) पद समेतको पदहरू स्थायी पूर्ति गर्ने स्थानीय पत्रिका गोरेटोमा मिति २०४१।५।४ मा विज्ञापन प्रकाशित भएकोमा उक्त ल्याव टेक्निसियन पदको लागि निर्धारित योग्यता पुगेकोमा मैले पनि दर्खास्त दिई अन्तरवार्तामा सम्मिलित भई उक्त पदको लागि छानिई सगरमाथा अञ्चल जनस्वास्थ्य शाखा कार्यालय सप्तरी राजविराजको प.सं.ले प्र.शा.च.नं. २४८ मिति २०४१।७।३० को गोप्य पत्रानुसार श्री लाहान अस्पताल सिराहाको दरबन्दीको उक्त ल्याब टेक्निसियन पदमा स्थायी नियुक्ति पाई कार्यरत थिएँ ।
३. कार्यरत रहेकै अवस्थामा सगरमाथा अञ्चल जनस्वास्थ्य कार्यालयको मिति २०४१।१२।४ को स्वास्थ्य सेवा विभागको मिति २०४१।११।२१ को प्राप्त गोप्य पत्रानुसार यस कार्यालयबाट मिति २०४१ भदौ ४ गते गोरेटोमा प्रकाशित विज्ञापन मिति २०४१।११।२ को निर्णयानुसार रद्द गरिएकोले तपाइले पाएको यस कार्यालयको मिति २०४१।७।३० को नियुक्ति पत्र बदर गरिएको व्यहोरा जानकारी गराइएको छ भन्ने समेत व्यहोराको गोप्य पत्रको साथ सोही मिलानको व्यहोरा उल्लेख गरी विपक्षी रा.उ. स्मारक अस्पताल लाहानबाट मिति २०४२।१।१ गते देखि लागू हुने गरी अवकाश पत्र दिएको छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०४१।१२।२५ को अवकाश पत्र विषयको पत्र बुझाई मिति २०४२।१।१ गते देखि ल्याब टेक्निसियन पदबाट अवकाश दिइयो ।
४. स्थायी नियुक्ति पाई ५ महीना काम गरी सकेको म निवेदकलाई विपक्षीहरूको मिति २०४२।१।१ गते देखि लागू हुने गरी अवकाश दिने निर्णय गर्दा मलाई प्रतिवाद गर्नसम्म मौका नदिई नोकरीबाट अवकाश दिएकोले प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त समेत कुण्ठित भएको छ । साथै निजामती सेवा ऐन, २०१३ र नि.से.नि., ०२१ को परिधि भन्दा बाहिर रहेर कुनै पनि निजामती कर्मचारीलाई सेवाबाट अवकाश जस्तो कठोर सजायँ त परै जावस अन्य सानातिना सजायँ पनि गर्न सकिन्न तर मलाई अवकाश दिएको उक्त पत्रमा नि.से.ऐन र नि.से.नि.को नाम समेत उच्चारण छैन, यसबाट उक्त नि.से.ऐन र नि.से.नि. को अस्तित्वमा प्रश्न चिन्ह खडा गराई निर्जिव तुल्याई दिएकोले मूलतः नि.से.ऐनको दफा ६(१) तथा नि.से.नि.को नियम १०.१ र १०.६ लाई समेत उपेक्षा गरेको छ ।
५. अतः प्रत्यर्थीहरूको उक्त काम र निर्णयबाट म निवेदकलाई नेपालको संविधानद्वारा प्रदत्त धारा १०(१) बमोजिम कानुनको समान संरक्षणको हक र धारा ११(२)(ङ) एवं १५ बमोजिम सम्पत्ति विषयक हक धारा समेतका मौलिक हकहरू कुण्ठित भएकोले अन्य उपचारको अभाव हुँदा नेपालको संविधानको धारा १६ तथा ७१ अनुरुप सविनय निवेदन गर्न आएको छु ।
६. विपक्षीहरूको मलाई अवकाश दिने भन्ने निर्णय तथा कारवाही बदर गरी म निवेदकलाई पूर्ववत सेवामा बहाल गर्नु भन्ने उत्प्रेषणयुक्त परमादेश वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरी मेरो कुण्ठित मौलिक हकहरू संरक्षित गरी प्रचलित गरी पाउँ साथै यस रिट निवेदनको अन्तिम किनारा नलागुञ्जेल म कार्यरत रा.प.अ. प्रथम श्रेणी ल्याब टेक्निसियन पद पूर्ति सम्बन्धमा कुनै कारवाही नगर्नु भनी विपक्षीहरूको नाममा अन्तरिम आदेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने मिति ०४२।४।२० को निवेदन जिकिर ।
७. यसमा के कसो भएको हो ? विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ झिकाई वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने सिंगलबेञ्चको मिति २०४२।४।३२ को आदेश ।
८. सगरमाथा अञ्चल अस्पतालबाट रा.प.अ.नं.प्रा. प्रथम श्रेणीको ल्या.टे. फार्मेसी असिष्टेन्ट रेडियो ग्राफर र सहायक हेल्थ एजुकेटर पदको स्थायी पद पूर्तिको लागि विज्ञापन गर्दा योग्यता पुगेका व्यक्तिहरू सबैले जानकारी पाउने गरी नियमानुसार गो.प.मा विज्ञापन प्रकाशित गर्नु पर्ने सो पनि हुन नसकेमा स्थानीय दैनिक पत्रिकामा प्रकाशित गर्नु पर्नेमा सो पनि नगरी साप्ताहिक गोरेटो पत्रिकामा २०४१।५।४ मा विज्ञापन प्रकाशित गरी ०४१।५।३० सम्मको फर्म भर्ने अन्तिम मिति राखेको र सोको अवधि एक महीनाको पनि नभएको र डबल दस्तूरको म्याद समेत नराखेकोले विज्ञापन नै नियम विरुद्ध भएकोमा सोही आधारमा लिइएको अन्तर्वार्ता अनुसारका पदहरूको लागि सगरमाथा अञ्चल अस्पतालले स्थायी नियुक्ति दिई समर्थनको लागि विभागमा पठाएको लगत्तै अ.दु.नि. आयोग, लोकसेवा आयोग र स्वा.से.विभागमा समेत उजूर परी यस विभागबाट प्रशासन तर्फको मुखिया पदमा कार्यरत व्यक्तिले कुनै व्यक्ति विशेष या डाक्टरको क्लिनिकमा ५ वर्षसम्म ल्याब सम्बन्धी कार्य गरेको हो भनी गरेको प्रमाणितलाई मान्यता दिई सोही आधारमा गरेको नियुक्ति त्रुटिपूर्ण देखिँदा नि.से.ऐन तथा नि.से.नि.ले दिएको अधिकार प्रयोग गरी गैरकानुनी नियुक्ति बदर गरिएको हो । अतः यस निर्णयबाट निवेदकको मौलिक हकमा आघात परेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने मिति ०४२।७।३० को स्वास्थ्य सेवा विभागको लिखितजवाफ ।
९. लोकसेवा आयोगबाट अधिकार प्रत्यायोजित भई आए अनुसार कारवाही गरी निवेदक नरेश ठाकुरलाई लाहान अस्पतालको रिक्त ल्या.टे.पदमा यस कार्यालयबाट नियुक्ति दिइएको थियो । स्वास्थ्य सेवा विभागको मिति २०४१।११।१२ को पत्रानुसार यस अस्पतालबाट मिति २०४१।५।४ गतेको गोरेटो पत्रिकामा प्रकाशित विज्ञापन अनुसार कारवाही गरी स्थायी नियुक्ति दिइएको सो पद (ल्या.टे.) समेतको लो.से.आ.को नियम विपरीत पूर्ति गरिएकोले उक्त त्रुटिपूर्ण नियुक्तिलाई बदर गरी पुनः नियमानुसार विज्ञापन गरी पदपूर्ति गर्ने भन्ने निर्देशानुसार निवेदकलाई अवकाश दिइएको कानुनसंगत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने सगरमाथा अञ्चल अस्पतालको मिति २०४२।६।२० को लिखितजवाफ ।
१०. यस आयोगबाट प्रत्यायोजित अधिकार अनुसार स्वास्थ्य सेवा विभाग अन्तर्गत सगरमाथा अञ्चल अस्पताल राजविराजले रेडियोग्राफर पद १, फार्मेसी असिष्टेन्ट पद १, ल्याब टेक्निसियन पद १ र सहायक हेल्थ एजुकेटर पद १ पूर्ति गर्दा आयोगको सिद्धान्त विपरीत गरी त्रुटिपूर्ण नियुक्ति गरेकोले सबै कारवाही रद्द गरी पुनः नियमानुसार विज्ञापन गरी पदपूर्ति गर्न सगरमाथा अञ्चल अस्पताललाई लेखिएको मिति २०४१।११।२१ को पत्रको बोधार्थपत्र र उक्त पदहरू नियमित तरिकाले पदपूर्ति गरी अनियमित तरिकाले काम गर्ने अधिकृतलाई सतर्क गराउन स्वास्थ्य सेवा विभागमा लेखी पठाएको हो । आयोगबाट रिट निवेदकको हकको सम्बन्धमा कुनै आघात नपुर्याइएको हुँदा रिट निवेदन खारेज होस् भन्ने मिति २०४२।६।२६ को लोकसेवा आयोगको लिखितजवाफ ।
११. नियम बमोजिम अन्य विपक्षीहरूलाई तामेल गरेको म्याद बुझी लिखितजवाफ नफिराई बसेको मिसिल संलग्न तामेली भर्पाईबाट देखिन्छ ।
१२. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी निर्णयार्थ पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदकतर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद भण्डारीले विज्ञापन भएकै छ, विज्ञापन भए मुताबिक मेरो पक्ष निवेदकले नियुक्ति पाइसकेपछि कुनै स्पष्टीकरणसम्म नलिई प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त विपरीत हुने गरी निवेदकलाई अवकाश दिएको हुँदा मिलेको छैन । विज्ञापन रीतपूर्वकको थिएन भन्ने त्यस्तो अनियमित काम कारवाही गर्ने सम्बन्धित अख्तियारवाला व्यक्ति नै त्यसको जवाफ देही हुन्छ । त्यस कुरामा मेरो पक्षले चासो लिई रहनु पर्ने जरुरी छैन । तसर्थ खाली विज्ञापन अनियमित भयो भनेर मेरो पक्षलाई प्रत्यक्ष असर पर्ने गरी अवकाश दिनु तर्कसंगत भएन । निवेदकको नियुक्ति सदर हुनुपर्दछ भनी बहस प्रस्तुत गर्नु भयो भने विपक्षी कार्यालय तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले ल्याब टेक्निसियन पदको लागि रिट निवेदक आवश्यक न्यूनतम योग्यता पुगेका व्यक्ति होइनन् । आफूलाई प्रत्यायोजित अधिकारको प्रयोग गर्दा जुन निकायबाट आफूलाई अधिकार प्राप्त भएको हो त्यो निकायको नीति नियम अनुरुप प्राप्त अधिकारको प्रयोग हुनुपर्नेमा सो नभई लोकसेवा आयोगबाट प्रत्यायोजित अधिकारको प्रयोग गर्दा लोकसेवा आयोगको कार्यविधि नै नअपनाई गरेको विज्ञापन रीतपूर्वक र नियमित मान्न मिल्ने अवस्थामा छैन । यसकारण यस्तो अनियमित विज्ञापन बदर हुने स्थितिको भएकोले सो विज्ञापनको आधारमा नियुक्ति पाउने व्यक्तिलाई सफाइको मौका दिइरहनु पर्ने कुनै आवश्यकता समेत नभएकोले अवकाश दिएको मिलेकै हुँदा माग बमोजिम रिट जारी हुनुपर्ने होइन । रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भनी बहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
१३. विद्वानहरूको उल्लिखित बहस जिकिर समेतलाई ध्यानमा राखी प्रस्तुत निवेदनमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन ? सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुनआएको छ ।
१४. निर्णयतर्फ हेर्दा रिट निवेदक लोकसेवा आयोगबाट अधिकार प्रत्यायोजन भई आए अनुरुप सगरमाथा अञ्चल अस्पताल राजविराजबाट स्थानीय गोरेटो साप्ताहिक पत्रिकामा विज्ञापन गरी ल्याब टेक्निसियन पद समेत पूर्तिको लागि अन्तर्वार्ताबाट छनौट भई मिति २०४१।७।३० को निर्णयले स्थायी नियुक्ति पाई रा.उ.स्मारक अस्पताल लाहानमा कार्यरत रहेको पाइन्छ । आफू खटिएको कार्यालयमा कार्यरत रहेकै अवस्थामा स्वास्थ्य सेवा विभागको मिति २०४१।११।२ को निर्णय बमोजिम मिति २०४१।५।४ मा सगरमाथा अञ्चल अस्पतालबाट कर्मचारी भर्ना सम्बन्धमा भएको विज्ञापन अनियमित तथा कानुन विपरीत भएको हुँदा उक्त विज्ञापन रद्द गरिएको छ भन्ने प्राप्त पत्र बमोजिम रद्द गरिएको विज्ञापनद्वारा ल्याब टेक्निसियन (रा.प.अनं.प्रथम श्रेणी) पदमा नियुक्त भएको हुँदा निवेदकलाई मिति ०४२।१।१ देखि लागू हुने गरी अवकाश दिएको देखिन्छ ।
१५. म कार्यरत रहेकै अवस्थामा मलाई जानकारीसम्म नदिई प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त तथा नि.से.ऐन नियम विपरीत विपक्षीहरूले मलाई अवकाश दिने निर्णय गरेकोबाट संविधान प्रदत्त मौलिक हक समेतमा आघात परेको हुँदा विपक्षीहरूको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी आफ्नो पदमा पुनः बहालीको लागि परमादेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर रहेको पाइन्छ ।
१६. मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा वर्ष १९ अंक ४२ को गोरेटो पत्रिकामा मिति २०४१।५।४ मा प्रकाशित भएको विज्ञापनमा आवेदन गर्ने म्याद २०४१।५।१ देखि २०४१।५।३० सम्म रहेको देखिन्छ । यसरी १ गते देखि लागू हुने विज्ञापन भाद्र ४ गते प्रकाशित भएकोबाट विज्ञापन ३० दिनको रहेको मान्न मिल्ने अवस्था नभएकोले प्रकाशित सो विज्ञापन लोकसेवा आयोगको कार्यविधि अनुरुपको नहुँदा त्यस्तो विज्ञापनलाई नियमित भन्न सकिने भएन अब त्यस्तो विज्ञापनको आधारमा भए पनि निवेदकले नियुक्ति पाइसकेको स्थिति हुँदा नियुक्ति पाइसकेको यो निवेदकलाई अवकाश दिनु अघि प्रतिवादको मौका दिनु पर्नेमा सो भए गरेको मिसिलबाट देखिँदैन, यसरी विज्ञापन अनियमित भयो भनी त्यसलाई बदर गर्नु अघि त्यो विज्ञापनको आधारबाट नियुक्ति पाइसकेको व्यक्तिलाई आफ्नो तर्फबाट प्रतिवाद गर्ने मौका दिनु पर्नेमा सो नगरी प्राकृतिक न्यायको बर्खिलाप हुने गरी विज्ञापन नै बदर गरेको देखिन्छ । अनियमित विज्ञापनका आधारमा नियुक्ति दिएकोलाई कानुन बमोजिम हक प्राप्त गरेको भन्न सकिने नदेखिँदा निवेदकको सो नियुक्ति नियमित मान्न मिलेन । साथै विज्ञापन बदर गर्ने गरी गरेको मिति २०४१।११।२ को स्वास्थ्य सेवा विभागको निर्णय पनि प्राकृतिक न्याय विपरीत भएको हुँदा सो आधारमा पुनः विज्ञापन गर्ने भन्ने निर्णय पनि मिल्ने देखिँदैन । तसर्थ स्वास्थ्य सेवा विभागको उक्त निर्णय पनि बदरभागी भएकोले सो आधारमा सगरमाथा अञ्चल जनस्वास्थ्य कार्यालय, सप्तरी राजविराजबाट मिति २०४२।२।२३ मा गोरखापत्रमा प्रकाशित विज्ञापन नं. ५।०४२।०४३ को विज्ञापन समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुन्छ । अब कानुन बमोजिम पुनः विज्ञापन गरी पद पूर्ति गर्नु भनी सगरमाथा अञ्चल जनस्वास्थ्य कार्यालयको नाममा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि आदेशको प्रतिलिपी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. प्रचण्डराज अनिल
इतिसम्वत् २०४३ साल माघ १९ गते रोज २ शुभम् ।