निर्णय नं. २२२० - उत्प्रेषण मिश्रित परमादेश

निर्णय नं. २२२० ने.का.प. २०४१             अङ्क १२

डिभिजन बेञ्च

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०४४ सालको रिट नं. १५९२

विषय : उत्प्रेषण मिश्रित परमादेश

निवेदक : जिल्ला बाँके र्इन्द्रपुर गा.पं. वार्ड नं. ९ (घ) स्थित गणेश हिमाल राइस मिल्स प्रा.लि.का तर्फबाट मेनेजिङ डाइरेक्टर ऐ ऐ बस्ने पदमकुमार अग्रवाल

विरूद्ध

विपक्षी : नेपालगञ्ज नगरपञ्चायत नेपालगञ्ज

जि. बाँके नेपालगन्ज भन्सार कार्यालयमा कर चौकी राखी कर असूल गर्ने ठेकदार गणेश श्रेष्ठ

आदेश भएको मिति : २०४१।१२।२९।२ मा

§  व्यापार कर, प्रकाश कर र सफाई कर असूल गर्न विपक्षी नगरपञ्चायतबाट गरिएका ठेक्का तथा कारवाहीहरू त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिएको छ ।

(प्रकरण नं. ११)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कमलनारायण दास

विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेल र विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

उल्लेखित मुद्दा : x

आदेश

          न्या. जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव : नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं जिकिर यस प्रकार रहेछ ।

          २.   प्रस्तुत उद्योगले आफ्नो औद्योगिक र व्यवसायिक क्रियाकलाप जि.बाँके इन्द्रपुर गा.पं. वार्ड नं. ९ मानपुरमा सीमित राखेको छ । उद्योगले खरीद र बिक्री गर्ने गरेका सामान प्रतिरक्षीको क्षेत्र बाहिर सीमित छन् । प्रतिरक्षीको क्षेत्र भई श्री ५ को सरकारको स्वामित्वमा रहेको महेन्द्र राजमार्गको बाटोबाट स्वदेश तथा विदेशमा आयात निर्यात गर्ने गरेको छ । यस्तो अवस्थामा विपक्षी ठेकेदारले सयकडा रू. ।५० व्यापार कर, सयकडा रू. ।१५ पैसा सफाई कर रू. ।१० पैसा प्रकाश कर समेत जम्मा रू. ।७५ पैसा सयकडाका दरले कर असूल गरेको छ । यसरी विभिन्न मितिमा पटक–पटक गरी जम्मा रू. २२।८।९५ असूल समेत गरी सकेको छ ।

          ३.   प्रतिरक्षीको क्षेत्र बाहिर खरीद, संकलन, तयार भएका माल सामानमा कर लिन नमिल्नेमा नगर पञ्चायत (कार्य व्यवस्था) नियमावली, २०२० को नियम ७(१), ७(२)(ठ) को बिपरीत कर असूल गरिएको छ । विपक्षी न.पं.क्षेत्रभित्र मेरो उद्योगको कारोबार छैन । नियमावलीको नियम ८(ग) ले दैनिक उपभोगका अत्यावश्यक पदार्थमा कर लगाउन नमिल्ने भनी व्यवस्था भएको छ साथै यस सम्बन्धमा स.अ.फुल बेञ्चबाट ठे.गणेशप्रसाद भट्टराई वि.गायत्रीप्रसाद रिजाल (ने.का.प. २०३८ नि.नं. १४३६ अंक २ पृष्ठ १) को मुद्दामा सिद्धान्त प्रतिपादन भएको छ । तसर्थ विपक्षीले कर लिएको अ.बं. ३५ नं. ले बदरभागी छ । सफाई कर र प्रकाश कर लिने व्यवस्था कुनै ऐनमा छैन । तसर्थ संविधानको धारा ५८(१) बिपरीत कर असूल गरिएको छ । गा.पं.इन्द्रपुरको निर्णयानुसार यस उद्योगले सालसालै व्यापार र पैसा कर तिर्दै आएको छ तसर्थ दोहोरो कर लगाउन मिल्दैन । अतः उपरोक्त कर असूल गर्न विपक्षीले दिएको ठेक्का उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी असूल गरिएको करको रकम फिर्ता दिनु भनी परमादेश समेत जारी गरिपाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन ।

          ४.   विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत यस अदालत सिंगलबेञ्चको आदेश ।

          ५.  नगरसभाको बैठकको २०४०।३।२२ को निर्णय नं. २१ अनुसार न.पं. क्षेत्र भई विदेश निकास हुने सामानमा व्यापार कर, सफाई कर र प्रकाश कर गरी १०० मा रू. ।७५ को दरले लगाउने भन्ने निर्णय भएको छ । त्यस्तो निर्णय कार्यान्वयन गर्ने अधिकार प्रधान अधिकृतको हो । न.पं. ऐन, २०१९ को दफा ३६(क) ले ठेक्का दिन पाउने अधिकार तोकेकै छ । तसर्थ ऐन कानुन अनुरूप ठेक्का दिने र कर असूल गर्ने काम भएको न.पं.ले कानुन विरूद्ध कर लिएमा न.पं. ऐनको दफा ३९(११) ले निवेदकलाई उजूरी गर्न पाउने अन्य उपचारको बाटो विद्यमान छ । तसर्थ रिट दायर गर्न अ.बं. ८२ नं. ले हक छैन । न.पं.को बैठकको निर्णयानुसार कर लिएको हो । सो निर्णयलाई चुनौती दिनुभएको छैन । तसर्थ रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भन्ने समेत नेपालगञ्ज नगरपञ्चायतको लिखितजवाफ ।

          ६.   मिलका पार्टनरहरूले अधिकार नदिई निवेदकलाई यो निवेदन गर्ने हकदैया प्राप्त हुँदैन । नगरपञ्चायतले कानुन बमोजिम उठाउन पाउने कर उठाउन ठेक्का दिएकोबाट मैले कर असूल गरेको कानुन अनुरूप छ । निवेदकको मिल न.पं. क्षेत्र बाहिर भए पनि व्यापार क्षेत्र न.पं.क्षेत्रभित्रै पर्ने हुँदा कर लगाउन नपाउने भन्न मिल्दैन । मैले न.पं. सीमानामा रहेको चौकीबाट कर उठाएको हो । गा.पं.मा कर तिर्नेले न.पं.मा तिर्नुपर्ने छैन भनी कतै उल्लेख भएको छैन । म र न.पं. बीच ०४०।४।१० मा भएको करार अनुरूप मैले कर उठाएको हो । तसर्थ रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत ठे.गणेश श्रेष्ठको लिखितजवाफ ।

          ७.  रिट निवेदकको तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ताद्वय श्री कमलनारायण दास र श्री जयकान्त लाल दासले न.पं.क्षेत्र बाहिर सीमित रहेको उद्योगमा व्यापार कर लगाउन मिल्दैन साथै प्रकाश कर र सफाई कर उठाउने अधिकार न.पं.लाई कुनै ऐनले दिएको छैन । तसर्थ निवेदन माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्दछ भन्ने समेत र विपक्षी न.पं.को तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री सिन्धुनाथ प्याकुरेलले निवेदकको उद्योग न.पं.बाहिर भए पनि कारोबार न.पं. क्षेत्र भित्र हुनेगरेकोले कर असूल गरिएको कानुनसंगत छ भन्नेसमेत र विपक्षी ठे.गणेश श्रेष्ठका तर्फ बाट रहनुभएका विद्वान व.अ.श्री मुकुन्द रेग्मीले मेरो पक्षले ठेक्का र शर्त बमोजिम कर उठाई न.पं.मा बुझाई सकेकोले रिट निवेदन खारेज हुनुपर्दछ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

          ८.   अब प्रस्तुत विवादमा रिट निवेदकका माग बमोजिमको आदेश जारी गर्न पर्ने नपर्ने के रहेछ सो कुराको निर्णय दिनुपरेको छ ।

          ९.   निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा रिट निवेदकबाट व्यापार कर सयकडा ।५० पैसा सफाई कर सयकडा रू. ।१५ पैसा र प्रकाश कर सयकडा रू. ।१० पैसा समेत जम्मा सयकडा रू ।७५ का दरले विपक्षी नगरपञ्चायतले कर उठाएको भन्ने कुरामा विवाद छैन । अब विपक्षी नगरपञ्चायतले त्यस किसिमबाट कर उठाउन पाउने नपाउने के रहेछ भनी हेर्दा नगरपञ्चायत ऐन, २०१९ को दफा ३९(२) मा “नगरपञ्चायतले आफ्नो क्षेत्रभित्र तोकिएको व्यापार व्यवसाय वा पैसामा तोकिए बमोजिम कर दस्तूर लाइसेन्स फिस लगाई असूल गर्न सक्नेछ” भन्ने उल्लेख भएको र नगरपञ्चायत (कार्यव्यवस्था) नियमावली, २०२० को नियम ७(१) र नियम ७(२)(ठ) को अध्ययन गर्दा नगरपञ्चायतले आफ्नो क्षेत्रभित्र व्यापारिक कारोबार भएको मूल्यको सयकडा रू. ।३० सम्म व्यापार कर उठाउन पाउने देखिन्छ । अर्थात् उपरोक्त कानुनी व्यवस्था अनुसार नगरपञ्चायतले आफ्नो क्षेत्रभित्र सीमित रही कर लगाउन पाउने देखिन्छ । प्रस्तुत विवादमा रिट निवेदकको उद्योग (मिल) विपक्षी नगरपञ्चायतको क्षेत्र भन्दा बाहिर इन्द्रपुर गा.पं. वा.नं. ९ मानपुरमा रहेको भन्ने कुरामा विवाद छैन । रिट निवेदकले उद्योगले नगरपञ्चायत क्षेत्रभित्र यो यस किसिमको व्यापारिक कारोबार गरेको भनी विपक्षी नगरपञ्चायतले आफ्नो लिखितजवाफमा उल्लेख गर्न सकेको छैन । यसरी न.पं.ले आफ्नो क्षेत्रभित्र व्यापारिक कारोबार नभएको अवस्थामा व्यापार कर लगाई असूल गर्न पाउने कानुनी व्यवस्था नहुँदा रिट निवेदकबाट व्यापार कर उठाएको कानुनसंगत देखिन आएन ।

          १०.  अब सफाई कर प्रकाश करको सम्बन्धमा विचार गर्दा विपक्षी नगरपञ्चायतले यस किसिमको कर उठाउन पाउने व्यवस्था कुन कानुनमा भएको नदेखिँदा कानुन बिपरीत सफाई कर र प्रकाश कर लगाई असूल गरेको समेत मिलेको देखिन आएन ।

          ११.  तसर्थ रिट निवेदकबाट व्यापार कर, प्रकाश कर सफाई कर असूल गर्न विपक्षी नगरपञ्चायतबाट गरिएका ठेक्का तथा कारवाहीहरू त्रुटिपूर्ण हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरिएको छ । रिट निवेदकबाट असूल गरेको जति उल्लिखित करको रकम रिट निवेदकलाई फिर्ता दिनु भनी विपक्षी नेपालगञ्ज नगरपञ्चायतका नाउँमा परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । जानकारी निमित्त आदेशको प्रतिलिपि विपक्षी न.पं.मा पठाई फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

         

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. पृथ्वीबहादुर सिंह

 

इति सम्वत् २०४१ साल चैत्र २९ गते रोज २ शुभम् ।