निर्णय नं. २९१२ - कर्तव्य ज्यान
निर्णय नं. २९१२ ने.का.प. २०४३ अङ्क ११
संयुक्तइजलास
माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वीबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी
सम्वत् २०४३ सालको फौ.सा.नं. ७०
फैसला भएको मिति : २०४३।११।६ मा
वादी : सतन धोवीको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
विरुद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी : नेपालगञ्ज न.पं.वार्ड नं. १० बस्ने हरिराम धोवीसमेत
मुद्दा : कर्तव्य ज्यान
(१) अदालत समक्ष आएर कसूर गरेमा इन्कार रहे तापनि निजहरूको प्रहरीमा गरेको बयानमा उल्लिखित परिस्थिति र पोष्र्टमार्टम एवं जाँच मुचुल्काबाट लाशमा पाइएका लक्षणहरू मेल खान आएबाट उक्त बयान समर्थित भएको देखिन आयो ।
(प्रकरण नं. २४)
(२) प्र.को भान्जी नाताको भएको साथै निजले अवैध गर्भ माइतमा बसी बोकेको कारण सो गर्भपतन गराई लोकलज्जाबाट बच्ना खातिर औषधी खुवाएको, सो औषधीबाट ज्यान मर्ला जस्तो लागि खुवाएको समेत मिसिलबाट नदेखिएकोले ज्यान मार्ने मनसाय प्रतिवादीहरूमा भएको नदेखिने ।
(प्रकरण नं. २४)
फैसला
न्या.पृथ्वीबहादुर सिंह : मध्यपश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर साधक निकाशाको लागि पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त व्यहोरा यसप्रकार रहेछ :
२. ०३६।८।१९ मा मेरो श्रीमती रामबच्चीलाई माइत ल्याई प्र.हरिराम र बाबुराम धोवी मिली म उपर सम्बन्ध विच्छेद मुद्दा दायर गराई रामबच्चीलाई ०३९।४।२५ मा बगियामा लगी माटो दिएको थाहा पाई जाहेर गरेको छु । कर्तव्य गरेमा शंका लाग्छ भन्ने समेतको जाहेरी दर्खास्त ।
३. रामबच्चीको गर्भ खसाल्न मिति ०३९।४।२१ मा औषधी १ टिकिया र भोलिपल्ट १ टिकिया खुवाएकोमा २४ गतेसम्म रगत बगी २४ गते राती रामबच्चीको मृत्यु भएको भन्ने समेतको हरिराम धोवीको प्रहरीमा गरेको कागज ।
४. साला हरिराम र स्वास्नी गुल्वी मिली रामबच्चीलाई मारेमा शंका लाग्छ भन्ने समेतको मृतकको बाबुको प्रहरी कागज ।
५. भाइ हरिरामको चिनेको मान्छेले गर्भ खसाल्न औषधी ल्याई १ टिकिया २१ गते २२ गते १ टिकिया खाएकोमा २४ गते राती रामबच्चीको मृत्यु भयो भन्ने समेतको गुल्बी धोवीले प्रहरीमा गरेका कागज ।
६. रामबच्ची हरिरामको घरमा विरामी भई मरेकी हुन् पेटमा गर्भ रहे नरहेको थाहा भएन भन्ने केही र रामबच्चीलाई कर्तव्य गरी मारेमा शंका लाग्छ भन्ने कृपाराम समेत भएको सरजमीन मुचुल्का ।
७. रामबच्चीको सदगत गर्नसम्म गएका हौं अरु कुरा हामीलाई थाहा भएन भन्ने समेतको जानकीप्रसाद समेतका मलामीहरूको बयान कागज ।
८. ५ दिनसम्म गाडेको लाश हुँदा मृत्युको कारण यकीन गर्न नसकिने भन्ने पोष्टमार्टस रिपोर्ट ।
९. हरिराम धोवी तथा गुल्वी धोविनीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(२), मलामी गोपाल धोवी समेतलाई ज्यानसम्बन्धीको २, ५ नं.र ४ नं.एवं बाबुराम धोवीलाई द.स.को १२ नं.बमोजिम कारवाही भई सजायँ गरी पाउँ भन्ने प्रहरीको दावी भएको र प्र.बाबु धोवीलाई द.स.को १२ नं.बमोजिम समेत सजायँ हुनुपर्ने भन्ने स.स.अ.को राय भएको प्रहरी प्रतिवेदन ।
१०. पेट दर्दको कारण रामबच्चीको मृत्यु भएको हो । गर्भपतनको लागि टिकिया खाएको खुवाएको होइन भन्ने समेतको गुल्वी धोविनीको अदालतको भएको बयान ।
११. रामबच्ची पेट दुखेर मरेकी हुन प्रहरीले कुटपिट गरी मलाई बयान गराएका हुन् भन्ने समेतको हरिराम धोवीको अदालतमा भएको बयान ।
१२. छोरीलाई कसैले मारेको मराएको होइन कालगतिले मरेकी हुन् भन्ने समेतको बाबुराम धोवीले अदालतमा गरेको बयान ।
१३. रामबच्ची कसरी मरिन् थाहा छैन, आगो दिन जानपर्यो भनी गएको हुँ भन्ने समेत रामगोपाल धोवीले अदालतमा गरेको बयान ।
१४. रामबच्ची कसरी मरिन् थाहा छैन, बुलबलियामा गई माटो दिएको हुँ भन्ने समेतको बृजमन, हुसेनी, भरी धोवीको छुट्टाछुट्टै अदालतमा भएको बयान ।
१५. रामबच्ची कसरी मरी थाहा छैन, कसै उपर शंका लाग्दैन भन्ने समेतको प्र.भिखारी धोवीको अदालतमा भएको बयान ।
१६. रामबच्ची कसरी मरिन् थाहा छैन माटो दिन बुलबुलियामा बगियामा गएको थिएँ भन्ने समेतको प्र.असर्फी धोवी, गोकूल धोवी, भरोसे धोवी, स्वामीदयाल धोवीको अदालतमा छुट्टाछुट्टै भएको बयान ।
१७. ०३९।४।२४ गते हरिरामको घरमा पेट दुख्ने व्यथाले रामबच्चीको मृत्यु भएको हो । कर्तव्य गरी मरेको होइन भन्ने समेत प्रतिवादी बाबुराम, गुल्बी हरिरामका साक्षीहरूले गरेको बकपत्र मिसिल सामेल रहेको ।
१८. रामबच्ची माइतमा मरेको र मट्टी दिन मलाई निजको छोरालाई समेत नबोलाएकोले हरिराम, गुल्बी, बाबु धोवी समेतले कर्तव्य गरेमा शंका लाग्छ भन्ने समेतको जाहेरवालाको अदालतमा भएको बकपत्र ।
१९. प्रतिवादीहरूले कसूर गरेका हुन् भन्ने सबूद प्रमाणको अभावमा भन्न नसकिने भएकोले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेतको बाँके जि.अ.को फैसला ।
२०. प्रहरी प्रतिवेदन दावी बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेतको श्री ५ को सरकारको म.प.क्षे.अ.मा परेको पुनरावेदनपत्रमा झ.झि. भएको ।
२१. प्र.गुल्बी धोविनी र हरिराम धोवीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(२) नं. अनुसार जन्मकैद हुने ठहर्छ । अन्य प्रतिवादीले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेतको म.प.क्षे.अ.को फैसला ।
२२. उक्त फैसला उपर साधक निकासाको लागि प्रस्तुत मुद्दा यस अदालत समक्ष पेश हुनआएको रहेछ ।
२३. नियम बमोजिम दैनिक कजलिष्टमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको सक्कलै मिसिल अध्ययन गरियो । अब यो मुद्दामा म.प.क्षे.अ.बाट भएको निर्णय मनासिब वा बेमनासिब के रहेछ भन्ने कुराको निर्णय दिनु परेको छ ।
२४. निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा रामबच्ची धोवीको मृत्यु भएकोमा विवाद देखिँदैन । निजको मृत्यु कर्तव्यबाट भएको वा कालगतिले भएको हो भन्नेतर्फ विचार गर्दा रामबच्चीको लाशको पोष्टमार्टम गर्दा लाशको पेट भित्रबाट निस्केको पदार्थको रासायनिक जाँच गराउँदा सो पदार्थ इन्ट्रिन र मिनरल आयल भएको साथै सो बाट मानिसको मृत्यु हुनसक्ने चिकित्सकको राय भएको देखिन्छ । यसर्थमा रामबच्चीको मृत्यु उक्त विशालु पदार्थ सेवनबाट भएको देखियो । प्र.गुल्वी धोवीनी र हरिराम धोवीको अधिकार प्राप्त अधिकारी प्रहरी समक्ष भएको बयानमा रामबच्चीले पेट बोकेबाट बच्चा खसाल्न ०३९।४।२१ र २२ गते १।१ टिकिया औषधि दिएकोमा सो दिनदेखि योनीबाट रगत बगी २४ गते राती मृत्यु भएको भन्ने कुरा उल्लेख गरेकोबाट लाशमा भेटिएका पदार्थ र लक्षण समेतसंग निजहरूको बयान मेल खान आएको देखियो । अदालत समक्ष आएर प्र.गुल्बी धोविनी र हरिराम धोवी कसूर गरेमा इन्कार रहे तापनि निजहरूको प्रहरीमा गरेको बयानमा उल्लिखित परिस्थिति र पोष्टमार्टम एंव लाश जाँच मुचुल्काबाट लाशमा पाइएका लक्षणहरू मेल खान आएबाट उक्त बयान समर्थित भएको देखिन आयो । अन्य प्रतिवादीहरू औषधि खुवाउन सहमति तथा खुवाएको जानकारी प्राप्त गरेका देखिँदैनन् । अतः गुल्बी धोविनी र हरिराम धोवीलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(२) बमोजिम सजायँ गर्ने गरेको म.प.क्षे.अ.को फैसला मनासिब देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । तर मृतक रामबच्ची प्र.गुल्बी धोविनीको छोरी र प्र.हरिरामको भान्जी नाताको भएको साथै निजले अवैध गर्भ माइतमा बसी बोकेको कारण सो गर्भपतन गराई लोकलज्जाबाट बच्ना खातिर औषधी खुवाएको, सो औषधिबाट ज्यान मर्ला जस्तो लागी खुवाएको समेत मिसिलबाट नदेखिएकोले रामबच्चीको ज्यान मार्ने मनसाय प्रतिवादीहरूमा भएको नदेखिँदा जन्मकैदको सजायँ गर्दा चर्को हुने देखिँदा प्र.गुल्बी धोवीनी र प्र.हरिराम धोवीलाई अ.बं.१८८ नं. बमोजिम १० वर्ष कैदको सजायँ हुने ठहर्छ । जन्मकैदको लगत काटी १० वर्ष कैद लगत कायम गर्नु भनी शुरु बाँके जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिई मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी
इतिसम्वत् २०४३ साल फाल्गुण ६ गते रोज शुभम् ।