निर्णय नं. २९१७ - कर्तव्य ज्यान

निर्णय नं. २९१७     ने.का.प. २०४३            अङ्क  ११

संयुक्तइजलास

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

२०४१ सालको फौ.पु.नं. ६०७

फैसला भएको मिति : २०४३।८।२४।३ मा

 

पुनरावेदक/वादी : पद्मबहादुर घर्तीको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : अर्घाखाँची जि.ठाड गा.पं.वडा नं.३ भेंडामारा बस्ने पद्मबहादुर घर्ती

 

मुद्दा : कर्तव्य ज्यान

 

(१)         प्रत्यक्ष र भरपर्दो प्रमाणको अभावमा ज्यान जस्तो गम्भीर कसूरको अभियोगमा सजायँ गर्ने भरपर्दो प्रत्यक्ष प्रमाण वादीले पेश गर्न नसकेको अवस्थामा शंकाको सुविधा अभियुक्तले पाउने ।

(प्रकरण नं. १६)

 

पुनरावेदक/वादीतर्फबाट : विद्वान मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्मा

 

फैसला

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोला : वर्ष २७ को मानबहादुर थापा क्षेत्री जन्मै कान नसुन्ने, नबोल्ने लाटो ०३७।११।१५ गते आफ्नो घरबाट हिंडेको रहेछ खोज तलास गर्दा गर्दै ०३७।१२।१४ मा निजको आमा अकल कुमारीले ठाडा गा.पं.वार्ड नं. ३ उँखारी भन्ने जड्डलमा दाउरा खोज्न गएको अवस्थामा सोही जड्डलको चिलाउनेको रुखमा दाम्लाको पासो लगाई झुण्डिएको देखि निज अकल कुमारीले गाउँमा आई मानिसहरूलाई खबर गरी लाश कुरुवा राखेको र निज अकल कुमारी खुट्टाको घाउले गर्दा जाहेर गर्न आउन नसकेकोले काल कर्तव्य के ले मृत्यु भएको हो सो कुराको निरोपण गर्नका लागि मृतकको भिनाजु नाता पर्ने म पदमबहादुर घर्ती क्षेत्री जाहेर गर्न आएको छु भन्ने समेत व्यहोराको जाहेरी दर्खास्त ।

२. ठाडा गा.पं.वार्ड नं. ३ उखाडी भन्ने जड्डलमा पूर्व खोल्सो, तिलकाको रुख, दक्षिण र उत्तर सालका रुख यति ४ किल्ला भित्र रहेको चिलाउनेको रुखमा जमीन देखि २ हात माथि पटुकाको दाम्लो बाँधी घाँटीमा पासो लगाई पूर्व मोहडा पश्चिम पिठ्यू सम्पूर्ण शरीरको भागले जमीनमा अडेस लगाई मरेको लाश खुट्टा जमीनमा पसारेको मुख खुला दाँतहरू देखिएको हातको पंजा पैताला र टाउकोको केही छाला रहेको अन्य शरीरका छाला मासु नरही हड्डि मात्र देखिएको  कपडा खोली नाड्डो रहेको लाश देखि केही टाढा कपडाहरू देखिएको भन्ने समेत व्यहोराको लाश प्रकृति मुचुल्का ।

३. झुण्याइएको व्यक्ति मेरो लाटो छोरा मानबहादुर हो भनी अकल कुमारी थापाले गरी दिएको सनाखत कागज ।

४. मृतक मानबहादुर थापा क्षेत्री आफैं आत्महत्या गरी मरेको होइन । अन्य कसैले कर्तव्य गरी मार्नु पर्ने सम्मको कारण रिसईवी समेत नभएको र लाश प्रकृतिबाट कर्तव्य देखिएकोले नजिक घर हुने जाहेरवाला पदमबहादुरले समयमा जाहेर सम्म गर्न नगई २ महीना पछि मात्र जाहेर गरेको देखिएको हुँदा निज पदमबहादुरकै कर्तव्यबाट मृतक लाटो मानबहादुर मारिएको हुनुपर्दछ भन्ने समेत व्यहोराको सरजमीन मुचुल्का ।

५. मेरा साला नाता पर्ने मानबहादुर मेरै घर नजिकै जड्डलमा मारी झुण्ड्याएको खबर सासू अकल कुमारीले देखे भनेबाट त्यहाँ गई हेरें र सासूको खुट्टा दुखेकोले तपाई जाहेर गर्न गई दिनुहोस् भनेकोले जाहेर गर्न गएको हुँ निज मृतक मानबहादुरलाई मैले कर्तव्य गरी मारेको छैन, मेरी श्रीमतीले कर्तव्य गरी झुण्ड्याएको भए मलाई थाहा छैन, म लाहुरे र व्यापारी समेतको भारी भोकी हिड्छु । म निर्दोष छु भन्ने समेत व्यहोराको पद्मबहादुर घर्ती क्षेत्रीको प्रहरीमा भएको बयान कागज ।

६. मृतक मानबहादुर हराएको भन्ने मलाई थाहा थिएन । २०३७।१२।१४ मा मेरो छोरा उखारी जड्डलमा झुण्डिएको छ भनेबाट थाहा पाएकी हुँ । मैले मार्नु पर्ने कुनै कारण छैन म निर्दोष छु भन्ने समेत व्यहोराको उमाकुमारी घर्ती क्षेत्रीको प्रहरीमा भएको बयान कागज ।

७. अभियुक्त उमा कुमारी वारदातको समयमा सुत्केरी भई बसेको हुनाले ज्यान जस्तो जघन्य अपराध सुत्केरी महिलाले कर्तव्य गरी होलीन् भन्न न्यायोचित नहुँदा निजलाई हाजिर जवानीमा छोडी कुनै सजायँ मागदावी नलिएको भन्ने र प्रतिवादी पद्मबहादुर घर्तीलाई मुलुकी ऐन ज्यानसम्बन्धी महलको १३(३) नं. अनुसार सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी ।

८. मृतक मानबहादुर मेरो घरमा आई बसेको पनि होइन मैले कर्तव्य गरी मारेको पनि होइन भन्ने समेत पद्मबहादुर घर्तीले अदालतमा गरेको बयान ।

९. सरजमीनका मानिसहरूको बकपत्र भई मिसिल सामेल रहेछ ।

१०. अदालतबाट बुझिएको उमाकुमारी घर्तीले मानबहादुरलाई के कसले मारे मलाई थाहा छैन भन्ने समेत व्यहोराको अदालतमा आई बयान गरेको रहेछ ।

११. प्रतिवादी उपरको अभियोग प्रमाणित हुन नसकेको हुँदा शंकाको सुविधा अभियुक्तले पाउने नै हुँदा प्रतिवादी पद्मबहादुर घर्ती क्षेत्रीले सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको शुरु अर्घाखाँची जिल्ला अदालतको ०३९।११।२५ को जाहेर फैसला ।

१२. शुरु जि.अ.ले प्रतिवादी पद्मबहादुरलाई सफाई दिने गरेको फैसलामा चित्त बुझेन अतः प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको श्री ५ को सरकारको प.क्षे.अ.मा पुनरावेदन परेको रहेछ ।

१३. मृतकको आमा अकल कुमारीले मृतक मानबहादुरलाई प्र.पद्मबहादुरले मारेको भनी प्रहरी तथा अदालतमा बकेको देखिए पनि पद्मबहादुर प्रहरी तथा अदालतमा इन्कार रहेको कर्तव्य परी मरेको भन्ने पोष्टमार्टम पनि भएको छैन सरजमीनले शंका मात्र गरेको छ । पद्मबहादुरले नै मारेको भन्ने तथ्ययुक्त सबूद वादी पक्षले गुजार्नसकेको नदेखिँदा प्रमाणको अभावमा प्र.पद्मबहादुरलाई शुरुले सफाई दिएको मनासिब ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको मिति ०४१।४।३०।३ को प.क्षे.अ.को फैसला ।

१४. प.क्षे.अ.को फैसलामा चित्त बुझेन प्रहरी प्रतिवेदन माग दावी बमोजिम सजायँ गरी पाउँ भन्ने  समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको यस अदालतमा पर्न आएको पुनरावेदनपत्र ।

१५. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको पुनरावेदन सहितको शुरु मिसिल अध्ययन गरी पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकार तर्फबाट खटिई उपस्थित हुनुभएका मुख्य न्यायाधिवक्ता श्री केदारप्रसाद शर्माले गर्नुभएको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रतिवादीलाई सफाई दिने गरी गरेको प.क्षे.अ.को फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सो सम्बन्धमा निर्णय दिन पर्ने देखिन आयो ।

१६. यसमा मृतकलाई प्र.पद्मबहादुरले कर्तव्य गरी मारेको हो होइन भन्नेतर्फ विचार गर्दा प्रतिवादी पद्मबहादुरले प्रहरी तथा अदालतमा कसूरमा इन्कार रही बयान गरेको लाश सडी गली केवल हड्डी मात्र बाँकी रहेको अवस्थाको कारणले गर्दा लाश जाँच हुन नसकेको समेतबाट मृतकको मृत्यु के कारणबाट भएको हो सो सम्बन्धमा स्पष्ट हुनसकेको छैन । सरजमीनले मानबहादुरलाई पद्मबहादुरले नै मारेकोमा शंका गरेको र अदालतमा आई बकपत्र गर्दा पनि तथ्ययुक्त रुपमा पुष्टी गर्न नसकी यिनै प्रतिवादी पद्मबहादुरकै घर नजिक लाश भेटिएको हुँदा यिनै उपर शंका लाग्छ भनी केवल शंका सम्म गरेको देखिन्छ । अर्कोतर्फ आफ्नो लाटो छोरालाई पद्मबहादुरले नै कर्तव्य गरी मारेको भनी प्रहरी र अदालतमा अकल कुमारीले बयान गरेको भए पनि आफ्नो बयानलाई पुष्टि हुने गरी पूर्व रीसइवी थियो यो यसले यस दिन यसरी मारेको भन्ने कुरा आफ्नो बयानमा खुलाउन नसकी केवल शंकासम्म गरेको देखिन्छ, निजले आफूले पद्मबहादुरकै नाबालक छोराबाट थाहा पाएको भनेकी हुँदा निज बालखलाई अदालतबाट म्याद जारी भएकोमा अदालतमा आई बकपत्र गरेको नदेखिँदा केवल बच्चाको कुरा सुनेको भरमा शंका उठाएको कुरालाई प्रमाणित महत्व दिन मिलेन । अतः प्रत्यक्ष र भरपर्दो प्रमाणको अभावमा ज्यान जस्तो गम्भीर कसूरको अभियोगमा सजायँ गर्ने भरपर्दो प्रत्यक्ष प्रमाण वादीले पेश गर्न नसकेको अवस्थामा शंकाको सुविधा अभियुक्तले पाउने नै हुँदा प्रतिवादी पद्मबहादुर घर्ती क्षेत्रीलाई सफाई दिने ठहर्‍याएको शुरुको सदर गरेको प.क्षे.अ. को इन्साफ मनासिब देखिँदा केही परिवर्तन गरी रहनु परेन । वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इतिसम्वत् २०४३ साल मार्ग २४ गते रोज ३ शुभम् ।