निर्णय नं. १३४९ - कर्तव्य ज्यान

निर्णय नं. १३४९ ने.का.प. २०३७

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री इश्वरीराज मिश्र

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

सम्वत् २०३२ सालको स.अ.फौ.पु.नं. ८९

फैसला भएको मिति : २०३३।११।४।३ मा

पुनरावेदक : जिल्ला भोजपुर आमचोक सामतांग घर भई हाल केन्द्रीय कारागार कार्यालय नखुमा थुनामा रहेको काले भन्ने रघुवीर कामी

विरूद्ध

विपक्षी : इन्द्रबहादुरको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

मुद्दा : कर्तव्य ज्यान

(१)  ऐन बमोजिम म्याद दिएको नदेखिएमा र ऐनले समेत पाएको म्यादमा लामो अवधिपछि परेको पुनरावेदन भन्दै खारेज गर्ने गरेको कानुनी त्रुटि भएको भन्नुपर्ने ।

 (प्रकरण नं. १९)

पुनरावेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री गिरिश चन्द्रलाल विद्वान वैतनिक अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरी

वादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ सरकारी अधिवक्ता श्री मोहनप्रसाद शर्मा

फैसला

          न्या. ईश्वरीराज मिश्र : २२।११।१८ गतेका दिन धुइखामा ज्यान मरेको छ भन्ने थाहा पाई गई हेर्दा १ जना कर्तव्य परी मरिरहेको १ जना नाबालख मर्न बाँच्न दोसाँधमा परिरहेको देखिन मर्नेको हकदार हर्खबहादुर राईलाई उजूर गर्न लिई आउँदा निज उपर शङ्का भई साथमा आउने मानिस र म समेत भई सोधपुछ गर्दा ऐ. समाताङ बस्ने काले कामी समेतलाई पोली कर्तव्यमा सावित भएकोले दाखिल गरेका छौं, कानुन बमोजिम हवस् भन्ने स.इन्द्रबहादुरको २२।११।२१ को जाहेरी दरखास्त ।

          २.   आमचोक सामाताङ बस्ने सार्की कामीले मर्ने गजुरमायालाई लिई हिंडे भन्ने थाहा पाई काले कामीलाई साथ लिई २२।११।१७ गतेको रात पहिल्याउँदै गई भुइङखा पट्टिको कटेरामा भेटी निज काले र मैले गजूरमायालाई काटी मारी छोरी परीमायालाई काटी मर्नु बाँच्नु दोसाँध पारेका छौ भन्ने समेत प्र.हर्षबहादुर र गजुरमाया र म दुवैको मञ्जूरी साथ लोग्ने स्वास्नी भई ०२२।११।१७ गते बेलुका राति निज गजूरमायाको वर्ष ३ को छोरी परीमाया समेत लिई मधेशतर्फ जाउँ भनी घुईखा पुछार बारी कटेरामा पुगी विसाएका बखत हर्कबहादुर राई काले भनेको रघुवीर कामी समेत गई हर्कबहादुरले गजूरमायालाई काट्न लागे र रघुवीरले मलाई पक्रियो म डरको मारे जोर जुलुम गरी भागेको हुँ । उक्त कर्तव्य खुन र मार्न बाँच्न दोसाँध समेत मैले गरेको होइन उक्त २ जनाबाट वारदात गरेका हुन् भन्ने समेत व्यहोराको सार्कीकामीको ठाडो कागज ।

          ३.   हर्कबहादुर राई रघुवीर कामी समेतले कर्तव्य गरेको हुन् भनी भनेबाट गजुरमाया लाई काटी मारी परीमायालाई दोसाँधमा पारेका हुन भनी गैह्र सरजमीनले लेखिदिएका र मौका वारदातमा भइकन पनि हल्ला जाहेर नगरी थाहा नदिएबाट सार्की कामीको पनि ज्यान मार्नेमा सहमत छ भन्ने समेत ७ जना र मर्नेलाई स्वास्नी तुल्याई लिई हिंडेको समेत हुँदा सार्की कामीले मार्ने मराउनेमा सहमत होला भन्ने हाम्रा चित्तमा लाग्दैन भन्ने ७ जना सरजमीन समेतले लेखिदिएको सरजमीन मुचुल्का ।

          ४.   हर्कबहादुर र रघुवीर कामी उपर ज्यानसम्बन्धीको १३ नं. को देहाय बमोजिम सजाय खतमा मुद्दा चल्ने र प्र.सार्की कामीले जाहेर गरेको नदेखिएकोले ज्यानसम्बन्धीको २२।२५ बमोजिम सजाय खतमा मुद्दा चल्ने भनी पेश गरेको प्रहरी प्रतिवेदन ।

          ५.  प्र.हर्कबहादुरको साथमा म पनि पिछा गर्दै जाँदा घुइखा गंगाबहादुरको बारी पुछार कटेरामा पुग्दा आधा रातको समयमा निज सार्की कामी र गजूरमाया पनि कटेराभित्र बसिरहेका रहेछन् । अजातसँग हिंड्ने तँ भन्दै हर्कमाया राइले गजूरमायाको गर्धनमा भकाभक २ चोट निज हर्केले भिरेको खुकुरीले काटे पछि गजूरमाया घोपटो परेकी अवस्थामा निज हर्केले लौ तँ पनि काट भनी मलाई खुकुरी दिएपछि मैले पनि पीठमा २ चोट हानी काटेँ । त्यसपछि निजकी छोरी परीमायाको पनि आँखा मुन्तिर काटेको हुँ गजुरमाया हर्केको चोटबाट मरेको थिइन भन्ने प्र.रघुवीर कामी र बुहारी गजुरमाया सार्की कामीको पिछा गर्दै गई घुइखा गंगाबहादुरको पुछार बारी कटेरामा पुगेपछि निज गजुरमाया र सार्की कामी बसिरहेको फेला पारी तँ अजातसँग पोइल हिंड्ने बदमास भनी मैले गाली गर्दा आइ पुगेँ मार्न भनी गजुरमायाले भनेपछि मलाई रिस उठी मैले भिरिरहेको खुकुरीले मच्चाई गर्दननेर हाने पहिलो प्रहारमै बगलैमा रहेकी बच्ची परिमायालाई समेत गलामा काट्न पुगेछ, त्यसपछि फेरि सोही गर्दनमा अर्को चोट काटे खुकुरी गर्दन पछि नगई सिधै पातातिर चोट लागेछ अनि गजुरमाया घोप्टो पर्न गइन तब मैले सँगै गएका काले कामीलाई दिए तब कामीले निजको ढाडमा २ चोट प्रहार गर्‍यो तैपनि निज नमरेकीले २ चोट खुकुरीले प्रहार गरेको भन्ने समेत व्यहोराको प्र.हर्कबहादुर राईको अदालतमा भएको बयान ।

          ६.   निज मर्ने गजुरमायालाई मेरो भाइ रघुवीरले र प्र.हर्कबहादुरले मारे होला भन्ने मलाई लाग्दछ भन्ने समेत प्र.बलबहादुर कामीको अदालतमा भएको बयान ।

          ७.  घा जाँच मुचुल्काबाट हतियारकै चोटबाट देखिने, हामी दुवै जनाले हतियारले चोट छोडी काटी मारेको भन्ने दुवै जनाले अदालत समक्ष साविती बयान गरेको साथै निजहरूकै कसूर अपराधबाट गजूरमाया मरेको भनी सरजमीनले पनि बकी लेखिदिएको समेत प्रमाणबाट दुवै जनाले हतियार चलाई गजुरमायालाई काटी मारी परिमायालाई दोसाँध पारी काटेको ठहर्दछ सार्की कामीले मराउने सहमत देखिएन आफ्नै साथमा स्वास्नी भइआएकी गजुरमायालाई हतियार चलाई ज्यान मार्ने ठाउँबाट ज्यान बचाई भाग्ने अवस्था देखिएको हुँदा पक्राउ नगरी छोडेको दबाएको भन्ने कसूरलायक नदेखिँदा निज सार्की कामी निर्दोष ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको भोजपुर जिल्ला अदालतको ०२३।१०।१६ को जाहेरी फैसला ।

          ८.   गजुरमायालाई अभियुक्त हर्कबहादुर र रघुवीर कामीले खुकुरीले हानी काटी मारेमा अदालतमा निजहरू दुवै जना सावित भएको देखिएकोले निजहरूलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(१) अनुसार सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने गरेको र सार्की कामीको हकमा तत्काल घटनास्थलमा रहेको प्रकाश नगरेकोले ज्यानसम्बन्धीको २२।२५ बमोजिमको सजायको दावी लिई प्रहरी प्रतिवेदनमा उल्लेख भएको निज सार्की कामीले गजुरमायालाई स्वास्नी तुल्याई लिई हिंडेको रातमा बसेको अवस्था घटना घटेको निज सो अवस्था ज्यान जोगाई भागेको भन्ने हर्कबहादुरको बयानबाट पनि देखिएको निजका हकमा सफाई दिएको समेत शुरू भोजपुर जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ साधकलाई मिसिल सर्वोच्च अदालतमा पठाइदिनु भन्ने समेत सगरमाथा अञ्चल भोजपुर बेञ्चको फैसला ।

          ९.   साधकको लगतमा दर्ता भई पेश हुन भएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गरी हेरेमा लास जाँच मौका तहकिकात सरजमीन मुचुल्काबाट गजुरमाया राइनी हर्कबहादुर राई र काले भन्ने रघुवीर कामीले कर्तव्यबाट मरेको हुन् भन्ने लेखिदिएको र हर्कबहादुर र रघुवीर कामी दुवै जनाले गजुरमायालाई खुकुरी प्रहार गरी काटी मारेमा अदालत समक्ष सावित भई बयान गरेको समेत प्रमाणबाट निजहरूलाई ज्यानसम्बन्धीको १३ नं. को १ लगाई सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने गरी भोजपुर जिल्ला अदालतले फैसला गरेको सदर गरी सगरमाथा अञ्चल अदालतले साधक जाहेर गरेको इन्साफ मनासिव छ भन्ने समेत व्यहोराको सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको ०२८।४।४।३ को फैसला ।

          १०.  सर्वोच्च अदालत डिभिजबेञ्चबाट ०२८।४।४।३ मा फैसला भइसकेपछि सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०१७ को दफा ७ बमोजिम ७० दिने पुनरावेदन म्याद दिनुपर्नेमा बेरीत गरी ३५ दिनको मात्र म्याद दिएकोले ऐन बमोजिम ७० दिने पुनरावेदन म्याद दिनु भन्ने हुकुमको प्रमांगी बक्स पाउँ भनी ललितपुर नखु कारागारमा थुनुवा कैदमा रहेको काले भन्ने रघुवीर कामीले अञ्चलाधिशको कार्यालय बागमती अञ्चल मार्फत श्री ५ महाराजाधिराजका जुनाफमा जाहेर गरेको निवेदनमा भइआएका हुकुम प्रमांगी बमोजिम कानुन बमोजिम गर्नु गराउनु भनी सर्वोच्च अदालत सिंगलबेञ्चबाट २९।१२।१२।१ मा सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चमा तोक आदेश भई गएकोमा यसमा के कसो भएको हो ३ दिनभित्र कैफियत प्रतिवेदन गर्नु होला भनी सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चबाट भोजपुर जिल्ला अदालतका नाममा आदेश भई गएकोमा ३५ दिने पुनरावेदनको म्याद नै कायम भई सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चबाट ०२७।११।२६ गतेमा र ०२८।४।४ गतेमा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट साधक सदर भई फैसला भएको समेत देखिन आएको निवेदकको माग अनुसार सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०१७ को दफा ७ बमोजिम ७० दिनको पुनरावेदन म्याद दिन नपरी स.स.अ.लाई मात्र दिनुपर्ने देखिन्छ भनी भोजपुर जिल्ला अदालतबाट कैफियत प्रतिवेदन पेश गरेकोमा सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०१७ को दफा ७ मा अनुसूची १ वा २ मा लेखिएको मुद्दामा पुनरावेदनको म्याद सम्बन्धी सूचना दिँदा ७० दिन तोकी दिने गर्नुपर्छ भन्ने प्रष्टरूपबाट देखिएकै छ । तसर्थ ७० दिने पुनरावेदन म्याद जारी गरी कानुन बमोजिम गर्नु भन्ने आदेश भएबमोजिम ७० दिने पुनरावेदन म्याद जारी गरी जि.अ.भोजपुरको इन्साफ उपर सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चमा रघुवीर कामीको पुनः पुनरावेदन परेको रहेछ ।

          ११.  शुरू भोजपुर जिल्ला अदालतबाट ०२३।१०।१६।१ मा फैसला भएको छ वर्ष नाघी सकेपछि परेको यस नयाँ प्रमाणरहित पुनरावेदनबाट पुनः कारवाई गर्दा मुद्दाको (इति) हुनुपर्छ भन्ने उपयुक्त सिद्धान्त समेतको उल्लंघन हुन जाने भई मुद्दाको कहिले पनि टुंगो नलाग्ने भई शुरू भोजपुर जिल्ला अदालतबाट फैसला हुँदा रोहवरमा रहेको यो पुनरावेदक काले भन्ने रघुवीर कामीले मौकामा बेरीतसँग म्याद पाए दिए उपर उजूर वाजूर गर्न नसकी यति लामो अवधि पछि दिएको यो निराधार पुनरावेदन अ.बं.१८० नं. बमोजिम खारेज हुने ठहर्छ भन्ने समेत व्यहोराको सगरमाथा अञ्चल अदालत भोजपुर बेञ्चको ०३०।९।२२।१ को दोश्रो फैसला ।

          १२.  उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने काले भन्ने रघुवीर कामीको पुनरावेदन ।

          १३.  फैसला सुनी पाएको कुरा गुम गरी मुद्दा निर्णय भएको ६ वर्ष पछि दायर गरेको यो पुनरावेदन अ.बं.१९३ नं. ले लाग्न नसक्ने हुँदा खारेज गर्ने गरेको स.अं.अ.भोजपुर बेञ्चको इन्साफ मनासिव छ भन्ने पूर्वाञ्चल क्षे. अदालतको ३१।११।२३।६ को फैसला ।

          १४.  उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने रघुवीर कामीको पुनरावेदन ।

          १५.  यसमा ढिलो गरी दर्ता गरेको भनी पुनरावेदन खारेज गर्ने गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला मिलेको देखिएन अ.बं.२०२ नं. बमोजिम छलफल निमित्त सरकारी अधिवक्तालाई उपस्थित हुनु भनी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई लेखी पठाई नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने डिभिजन बेञ्चको ०३३।७।९।२ को आदेश ।

          १६.  पुनरावेदक तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री गिरिश चन्द्र लालले र वैतनिक विद्वान अधिवक्ता श्री प्रभुनारायण चौधरीले भोजपुर जिल्ला अदालतबाट ३५ दिने अपीलको म्याद दिए पनि श्री ५ महाराजाधिराजबाट कानुन बमोजिम गर्नु गराउनु भनी हुकुम प्रमांगी बक्स भई सगरमाथा अञ्चल अदालतबाट ७० दिने पुनरावेदनको म्याद दिनु भन्ने भएका आदेशानुसार म्याद पाई पुनरावेदन गरेकोमा लामो अवधि पछि पुनरावेदन दिएको हुँदा खारिज हुन्छ भन्ने अञ्चल अदालतको फैसलालाई सदर गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला मिलेको छैन भन्ने समेत वादी श्री ५ को सरकारतर्फका विद्वान वरिष्ठ सरकारी अधिवक्ता श्री मोहनप्रसाद शर्माले सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०१७ को अनुसूची १ र २ अन्तर्गतका मुद्दामा ७० दिने पुनरावेदनको म्याद दिनुपर्ने हो तर ३५ दिने म्याद दिए पनि ७० दिनभित्र पुनरावेदन गर्नुपर्नेमा गरेको छैन सो नहुनाले क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिवै छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।

          १७.  पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले खारेज गर्ने गरेको फैसला मिले नमिलेको के हो सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुनआएको छ ।

          १८.  यसमा प्रतिवादी काले भन्ने रघुवीर कामीलाई भोजपुर जिल्ला अदालतले ज्यानमारा ठहराई सर्वस्वसहित जन्मकैदको सजाय तोकी चित्त नबुझे ३५ दिनभित्र अञ्चल अदालतमा पुनरावेदन गर्नु भन्ने फैसला गरेको र प्रतिवादीले ७० दिने पुनरावेदनको म्याद दिनु भनी भोजपुर जिल्ला अदालतको नाउँमा हुकुम प्रमांगी पाउँ भनी श्री ५ महाराजाधिराजका जुनाफमा चढाएको बिन्तिपत्रमा कानुन बमोजिम गर्नु गराउनु भनी हुकुम प्रमांगी बक्स भई सगरमाथा अञ्चल अदालत (भोजपुरबेञ्च) बाट ७० दिने पुनरावेदनको म्याद दिनु भन्ने भएको आदेशानुसार सगरमाथा अञ्चल अदालतमा पुनरावेदन गरेकोमा जिल्ला अदालतबाट फैसला हुँदा रोहवरमै रहेको यो पुनरावेदक काले भन्ने रघुवीर कामीले मौकैमा बेरीतसँग म्याद पाए दिए उपर कुनै उजूर वाजूर गर्न नसकी यति लामो अवधि पछि दिएको यो निराधार पुनरावेदन अ.बं.१८० नं. बमोजिम खारेज हुने ठहर्छ भन्ने अञ्चल अदालतले गरेको फैसला पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले सदर गरेको देखिन्छ ।

          १९.  संशोधन सहितको सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन, २०१७ को दफा ७ को (१) मा अनुसूची १ वा २ मा लेखिएको मुद्दामा पुनरावेदनको म्याद सम्बन्धी सूचना दिँदा अदालतले ७० दिन तोकी दिने गर्नुपर्छ भन्ने उल्लेख भएको र अनुसूची १ मा मुलुकी ऐन ज्यानसम्बन्धी महलले सजाय हुने मुद्दा भन्ने परेकोले फैसलामा ३५ दिनको म्याद मात्र लेखिएको हुँदा ऐन बमोजिम म्याद दिएको देखिएन, यसरी हुकुम प्रमांगी र ऐन समेतले पाएको म्यादमा लामो अवधिपछि परेको पुनरावेदन भन्दै खारेज गर्ने गरेको अञ्चल अदालतको सदर गरेको पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला कानुनी त्रुटि भएको भन्नुपर्ने हुनआउँछ ।

          २०.  तसर्थ अभियुक्तको पुनरावेदनमा इन्साफ गर्नु भनी मिसिल पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा पठाई रिकर्ड मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

 

इति सम्वत् २०३३ साल फाल्गुण ४ गते रोज ३ शुभम् ।