निर्णय नं. २९३१ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २९३१ ने.का.प. २०४३ अङ्क १२
फुलबेञ्च
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
सम्वत् २०३८ सालको रि.फु.नं. ५२
आदेश भएको मिति : २०४०।३।७।३ मा
निवेदक : का.न.पं.वडा नं.२ बस्ने राष्ट्रिय संग्रहालय छाउनीको प्रमुख पशुपतिकुमार द्विवेदी
विरुद्ध
विपक्षी : भ.पु.जि.न.पं.वडा नं.३ तचपाल यताछे बस्ने राष्ट्रिय चित्र संग्रहालय भक्तपुरको प्रमुख कुष्णप्रसाद श्रेष्ठ
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ
(१) लोकसेवा आयोगको सूचनामा उल्लेख भएका शर्त पुशपतिकुमार द्विवेदीको हकमा पूरा भएको र रिट निवेदकको हकमा पूरा नभएको देखिन आउँछ, यस्तो स्थितिमा लोकसेवा आयोगबाट निर्णय हुँदा पक्षहरूका बीच समान व्यवहार भएन भन्न नमिल्ने ।
(प्रकरण नं. १४)
निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्त
विपक्षीतर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री पन्नामान तुलाधर र विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्ती
आदेश
न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह : प्रस्तुत मुद्दा यस अदालत डिभिजनबेञ्चबाट मिति २०३८।२।२५।१ मा भएको निर्णय उपर चित्त नबुझी निवेदकको न्यायिक समिति मार्फत निवेदन परी नेपालको संविधानको धारा ७२(ख) अनुसार दोहर्याई दिनु भन्ने श्री ५ महाराजाधिराजका प्रमुख सचिवालय राजदरबारबाट बक्स भई आएको हुकुम प्रमांगी बमोजिम निर्णयार्थ यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ ।
२. तथ्य यसप्रकार छ : मिति ०३५।४।३१ को गोरखापत्रमा नेपाल शिक्षा सेवाको आर्कियोलोजी समूह राजपत्राङ्कित द्वितीय श्रेणी प्राविधिक पद एकको बढुवाको लागि माग भई निवेदकले पनि दर्खास्त दिएकोमा मिति २०३५।१२।१ को गोरखापत्रमा उपरोक्त पदमा बढुवाको लागि पशुपतिकुमार द्विवेदीको नाम बढुवाको प्रथम नामावली समाविष्ट भएको र प्रकाशित सूचना अनुसार उक्त नामावली उपर निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठको उजूरी परेकोमा लोकसेवा आयोग उजूरी निरीक्षण शाखाको मिति २०३६।२।२२ गतेको पत्र द्वारा बढुवा समितिको निर्णय मनासिब भएको भन्ने समेत व्यहोराको पत्र निवेदकलाई प्रेषित गरेको रहेछ ।
३. जिकिर : दुबै डिग्रीहरूको समान पूर्वावस्था समान अवधि रहेकोमा मैले प्राप्त गरेको महाराजा सैयाजीराव यूनिभर्सिटी अफ बरोडाको म्यूजियोजीलाई स्नातक सरह विपक्षी पशुपतिकुमारले प्राप्त गरेको बनारस हिन्दु विश्वविद्यालयको प्रमाणपत्र डिप्लोमा ईन न्यूमेसमेटिकललाई एम.ए.सरहको मानीनु कानुनको असमान प्रयोग हो । नि.से.नि, ०२१ को नियम ३.५ को ३.२ र सोही नियमको ७.९ अनुसार असाधारण विदामा बसेको अवधिलाई नोकरीको अवधिमा गणना नगर्ने व्यवस्था भएकोमा असाधारण विदा लिएको भए पद लियन रहेको भन्दै अंक दिने उपरोक्त नियम र नि.से.नी., ०२१ को नियम ३.५(२) र ३.५(३) को स्पष्ट उल्लंघन हो । एउटै पदमा रही कुनै अनुसन्धनात्मक कृति लेखी एकपटक मात्र कृति मूल्याङ्कन गर्न पाउन पर्नेमा पहिलो कृतिको “ग” स्तर निर्धारण भइसकेपछि पुनः अर्को कृति मूल्याङ्कन गरी गराई (क) स्तर गरी सो बापत अंक लिइनु नि.से.नि. को नियम ३.५(४)(ज) को विपरीत छ । शैक्षिक उपाधिको स्तर निर्धारण बारे विवाद उठी शिक्षा मन्त्रालयबाट सो टुङ्गो नलागेसम्म रोक्का राख्न लो.से.आ.लाई लेखिएकोमा टुङ्गो नलाग्दै यो निर्णय भएको छ । लोकसेवा आयोग उजूरी निरीक्षण शाखाले ०३६।२।२७ को आयोगको निर्णय भन्दै ०३६।२।२२ मा भ्रमात्मक पत्र प्रेषित गरेको छ ।
४. विपक्षी पशुपतिकुमारलाई कुन कुन आधारमा के कति अंश दिइयो सो को मलाई जानकारी नदिनु अनुचित हो । विपक्षी लोकसेवा आयोग उजूरी निरीक्षण शाखाको पत्रमा उल्लिखित निर्णय र काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी पाउँ भन्ने समेत रहेछ ।
५. विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने आदेशानुसार प्राप्त लिखितजवाफहरूको संक्षिप्त जिकिरहरू यसप्रकार रहेछन् :
६. पशुपतिकुमार द्विवेदीले प्राप्त गर्नुभएको पोष्ट ग्रेजुयट डिप्लोमा ईन न्यूमिस्मेटिकलाई समान उपाधि निर्धारण समितिले निर्धारण गरे बमोजिम स्नातकोत्तर सरह अंक दिइएको छ र कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले प्राप्त गर्नुभएको पोष्ट ग्रेजुयट डिप्लोमा ईन म्यूजीयोलजीलाई समानस्तर निर्धारण निर्णय समितिबाट एम.ए.सरह भन्ने र आर्कियोलोजी समूहसंग सम्बन्धित भन्ने निर्धारण भएको नदेखिएकाले स्नातकोत्तर सरहको अंक दिन नमिल्ने भएको । असाधारण विदामा रहेको अवधिमा पद लियन रहने भनी अंक दिन नमिल्ने हुँदा अंक दिइएको छैन र पशुपतिकुमारले दुईपटक मूल्याङ्कन गराएकोमा घटी अंक पाउने कृति मूल्याङ्कनको नै अंक दिएको छ रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत सचिव शिक्षा मन्त्रालय ।
७. नि.से.नि., २०२१ को परिच्छेद ३ नियम ३३(६) को व्यवस्था अनुसार बढुवाको सूचना प्रकाशित गराउने र सो सूचना बमोजिम प्राप्त दर्खास्त र सम्बन्धित कागजातहरु बढुवा समितिको सचिवालयको रुपमा काम गर्ने मन्त्रालयमा पठाउने कार्यसम्म यस शाखाले गर्ने भएकोले रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत उपसचिव पदोन्नति शाखा लोकसेवा आयोग ।
८. पशुपतिकुमारले स्वदेशी र विदेशी दुबै तालिम बापत अंक पायो भन्ने सम्बन्धमा निजले एउटै स्वेदशी तालीम बापत अंक पाएको देखिएको निजले नोकरीको बीचमा गरेको अस्थायी नोकरीको स्थायी नोकरी सरह अंक नपाउनु पर्ने, भन्ने सम्बन्धमा निजको लियन रहेको तल्लो स्थायी पदको मात्र अंक दिएको निजको डिप्लोमा ईन न्यूमिस्मीटिक्सलाई एम.ए.सरह र आर्कियोलोजी समूहसंग सम्बन्धित भनी समान उपाधी निर्धारण समितिबाट स्तर निर्धारण भइरहेकोले नियमानुसार अंक पाएको मनासिबै देखिएको तथा रिट निवेदकको डिप्लोमा ईन म्यूजियोलोजीको अंक समान उपाधी निर्धारण समितिले स्तर निर्धारण गरे अनुरुप अतिरिक्त डिप्लोमा सरहको अंक दिँदा र उक्त कुरा वादी अनुसार सिफारिश भएको उम्मेदवारको अंक कटाउने ठहरी कटाउँदा समेत रिट निवेदकको कूल प्राप्ताङ्क सिफारिश भएका उम्मेदवार भन्दा घटी भएकोले पशुपतिकुमार द्विवेदीको नाम सिफारिश नामावलीबाट हटाउन नपर्ने भन्ने समेत २०३६।२।१७ मा आयोगबाट निर्णय भएकोले यस शाखाबाट मिति २०३६।२।२२ को पत्रद्वारा निवेदकलाई जानकारी दिएकोमा टाइप गल्तीले गर्दा निर्णय मिति २०३६।२।२७ हुन गएको हो रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत उपसचिव लोकसेवा आयोग, उजूरी एवं निरीक्षण शाखा ।
९. विभिन्न शैक्षिक उपाधीहरूको स्तर कायम गर्दा कुनै पनि कर्मचारीलाई असमान व्यवहार नगर्ने यस समान उपाधी निर्धारण समितिको नीति अनुरुप नै पोष्ट ग्राजुएट, डिप्लोमा ईन म्यूजियोलोजी तथा पोष्ट ग्राजुएट डिप्लोमा ईन न्यूमेस्मेटिक्सको समकक्षता निर्धारण गरेको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत सदस्य सचिव समान उपाधी निर्धारण समिति शिक्षा मन्त्रालय ।
१०. मैले प्राप्त गरेको पोष्ट ग्राजुएट उपाधीलाई ०३३।२।४ मा त्रिभुवन विश्वविद्यालयले र ०३४।४।२५ मा शिक्षा मन्त्रालयले समेत एम.ए.सरह मानी आएको र एकपटक मात्र कृति मूल्याङ्कन गराउन पाउनेमा दुईपटक गराई (क) स्तर गरी अंक लिइएको भनिएको हकलाई नि.से.नि. ०२१ को नियम ३.५(४)ज हेरिएको खण्डमा एकपटक मात्र कृति मूल्याङ्कन गराउन पाउने भन्ने कुनै बन्देज नहुँदा विपक्षले झुठ्ठा र गैरकानुनी जिकिर लिएको स्पष्ट हुने नै हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिनु पर्छ भन्ने समेत विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदी ।
११. यसमा मिति २०३५।४।३१।३ को गोरखापत्रमा श्री ५ को सरकारको बिभिन्न कार्यालयहरूमा रिक्त रहेको विभिन्न सेवा समूह उपसमूहका राजपत्राङ्कित प्रथम तथा द्वितीय श्रेणीको रिक्त पदहरू मध्ये शिक्षा सेवा आर्कियोलोजी समूह राजपत्राङ्कित द्वितीय श्रेणी प्राविधिक पद एकको बढुवाको लागि लोकसेवा आयोगको सूचना नं. १–०३५–०३६ द्वारा ०३५।३ सम्ममा हुने सम्भाव्य उम्मेदवारहरूको लागि सूचना प्रकाशित भएको पाइन्छ ।
१२. उक्त मिति सम्ममा निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठको पोष्ट ग्रेजुएट डिप्लोमा ईन म्यूजियोलोजी तथा विपक्षी पशुपति द्विवेदीको पोष्ट ग्रेजुएट डिप्लोमा ईन न्यूमिस्माटिक्सको शैक्षिक योग्यताको स्तर निर्धारण भएको पाइएन । लोकसेवा आयोगको मिति २०३६।२।१७ को निर्णयमा श्रीकृष्णप्रसाद श्रेष्ठले ०३५।६।३ भन्दा पछाडिको सम्बन्धित विश्वविद्यालयको पत्रको आधार लिएको दावीलाई आधारपूर्ण देखिँदैन भन्ने र विपक्षी पशुपतिप्रसाद द्विवेदीले मिति ०३५।५।२७ मा स्तर निर्धारण समितिबाट निर्धारण भइसकेको भन्ने समेत उल्लेख भएको देखिन्छ । निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले यस अदालतमा मिति ०३६।४।१३।१ मा दिएको पूरक निवेदनको प्रकरण २ मा मेरो डिप्लोमा ईन म्यूजियोलजीलाई पनि एम.ए. सरह हो भनी स्तर निर्धारण भइरहेको भनी लिएको जिकिरलाई विपक्षीहरूले खण्डन गर्न नसकेकोले समेत पक्षहरूको बीच समान व्यवहार भएको पाइएन त्यसबाट नेपालको संविधानको धारा १० को प्रतिकूल भएको देखिन्छ । तसर्थ निवेदकको हकमा समेत पुनः विचार गर्नु भनी विपक्षीहरूको नाउँमा परमादेशको आदेश दिने ठहर्छ भन्ने २०३८।२।२५।१ को डिभिजनबेञ्चको आदेश ।
१३. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दामा निवेदक पुशपतिकुमार द्विवेदी तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद पन्त र विपक्षी श्री ५ को सरकारतर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री पन्नामान तुलाधर र विपक्षी कृष्णप्रसाद श्रेष्ठतर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री प्रकाश वस्तीको बहस समेत सुनी निर्णयतर्फ विचार गर्दा यस अदालत डिभिजनबेञ्च समक्ष पेश हुँदा डि.बे. ले गरेको निर्णयमा ०३५ साल आषाढ मसान्त सम्ममा विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदीको पोष्ट ग्रेजुएट डिप्लोमा ईन न्यूमिस्माटिक्सको शैक्षिक योग्यताको स्तर निर्धारण भएको पाइएन भन्ने उल्लेख भएको रहेछ साथै लोकसेवा आयोगको मिति ०३६।२।१७ को निर्णयमा श्री कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले ०३५।६।३ भन्दा पछाडिको सम्बन्धित विश्वविद्यालयको पत्रको आधार लिएको दावीलाई आधारपूर्ण देखिँदैन भन्ने र विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदीको हकमा ०३५।५।२७ मा स्तर निर्धारण समितिबाट निर्धारण भइसकेको भन्ने समेत उल्लेख भएको देखिन्छ । निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले यस अदालतमा मिति ०३६।४।१३।१ मा दिएको पूरक निवेदनको प्रकरण २ मा मेरो डिप्लोमा ईन म्यूजियोलजीलाई पनि एम.ए.सरह हो भनी स्तर निर्धारण भइरहेको भनी लिएको जिकिरलाई विपक्षीहरूले खण्डन गर्न नसकेकोले समेत पक्षहरूका बीच समान व्यवहार भएको पाइएन भन्ने निष्कर्षमा पुगेको देखिन्छ ।
१४. यस सम्बन्धमा विचार गर्दा मुख्यतया लोकसेवा आयोगको मिति ०३५।४।३१।३ मा गोरखापत्रमा प्रकाशित सूचना नं. १–०३५–०३६ मा उल्लिखित शर्तहरू अनुसार रिट निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ तथा विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदी दुवै समान स्थितिका देखिन आएका छन् छैनन् भन्ने कुरा विचारणीय छ । उपरोक्त सूचनामा योग्यता सम्बन्धी सबै आधारहरू ०३५ साल आषाढ मसान्तभन्दा पहिले प्राप्त भइसकेको हुनुपर्छ भन्ने शर्त राखिएको देखिन्छ । रिट निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठले विश्वविद्यालयबाट प्राप्त गरेको पोष्ट ग्रेजुएट डिप्लोमा इन म्यूजियोलोजी विषयमा ०३५।६।३ भन्दा पछि मात्र सम्बन्धित विषयको स्तर निर्धारण भएको देखिन्छ । यसबाट ०३५ साल आषाढ मसान्त भन्दा अघि निजको स्तर निर्धारण भएको देखिन आएन तर निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठ र विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदीलाई एकैस्तरको मानी समान व्यवहार नभएको भन्ने निष्कर्षमा पुग्न पशुपतिकुमार द्विवेदीको हकमा ०३५।५।२७ मा स्तर निर्धारण समितिबाट निर्धारण भइसकेको भन्ने लोकसेवा आयोगको मिति ०३६।२।१७ को निर्णयमा उल्लेख भएको भन्ने आधार लिएको देखिन्छ । यस सम्बन्धमा महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय मार्फत प्रस्तुत हुनआएको लोकसेवा आयोगको सम्बन्धित फायल हेर्दा पशुपतिकुमार द्विवेदीको हकमा ०३५।५।२७ मा स्तर निर्धारण भएको भन्ने उल्लेख नभई ०३४।४।२५ मा स्तर निर्धारण भएको भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ । अतः रिट निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठको ०३५ साल आषाढ मसान्त भन्दा पछि र विपक्षी पशुपतिकुमार द्विवेदीको हकमा ०३५ साल आषाढ मसान्त भन्दा अघि स्तर निर्धारण भइरहेको देखिँदा दुबैको स्थिति एकै नभई लोकसेवा आयोगको सूचनामा उल्लेख भएका शर्त पुशपतिकुमार द्विवेदीको हकमा पूरा भएको र रिट निवेदक कृष्णप्रसाद श्रेष्ठको हकमा पूरा नभएको देखिन आउँछ । यस्तो स्थितिमा लोकसेवा आयोगबाट निर्णय हुँदा पक्षहरूका बीच समान व्यवहार भएन भन्न मिलेन । लोकसेवा आयोग उजूरी निरीक्षण शाखाको पत्रमा उल्लेख भएको निर्णय अर्थात् ०३६।२।१७ को निर्णय त्रुटिपूर्ण छ भन्न सकिने अवस्था रहेन । तसर्थ, उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गर्ने गरेको मिति २०३८।२।२५।१ को डिभिजनबेञ्चको निर्णय मिलेको देखिएन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ ।
हामीहरू सहमत छौं ।
प्र.न्या नयनबहादुर खत्री,
न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव
इतिसम्वत् २०४० साल आषाढ ७ गते रोज ३ शुभम् ।