निर्णय नं. २९३५ - उत्प्रेषण
निर्णय नं. २९३५ ने.का.प. २०४३ अङ्क १२
फुलबेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री महेशरामभक्त माथेमा
सम्वत् ०४१ सालको रि.फु.नं. ४९
आदेश भएको मिति : २०४२।३।११।३ मा
निवेदक/विपक्षी : जि.ललितपुर ठेचो गा.पं.वडा नं.१ बस्ने चक्रबहादुर ज्यापू
विरुद्ध
विपक्षी/रिट निवेदक : ऐ.चापागाउँ गा.पं.वडा नं.७ भूलडोल बस्ने ओमप्रसाद दुलाल
विषय : उत्प्रेषण
(१) सन्धिसर्पन पर्ने व्यक्ति हो होइन भन्ने कुराको सबूद प्रमाण बुझी इन्साफ गर्नुपर्ने देखिएपछि अदालतमा नालिश दिन जानु भनी सुनाउनु पर्नेमा भूमिप्रशासन कार्यालय आफैंले अधिकारक्षेत्र ग्रहण गरी निखन्न पाउने ठहराएको र सोही इन्साफ सदर गरी प्रमुख जिल्ला अधिकारीले गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिने ।
(प्रकरण नं. ११)
विपक्षी/निवेदकतर्फबाट : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल
विपक्षी/रिट निवेदकतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी
आदेश
न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह : सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको निर्णय उपर निवेदकको श्री ५ महाराजाधिराजका जुनाफमा बिन्तिपत्र पर्दा बेहोरा साँचो भए त्यस अदालतबाट निर्णय भएको यसमा लेखिएको उत्प्रेषणको रिट मुद्दाको मिसिल झिकी फुलबेञ्चबाट दोहर्याई हेरी कानुन बमोजिम गर्नु भन्ने समेत मौसूफका विशेष जाहेरी विभाग मार्फत बक्स भइआएको हुकुम प्रमांगी बमोजिम फुलबेञ्चको लगतमा दर्ता भई पेश हुनआएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त विवरण निम्न बमोजिमको छ :
२. ल.पु.चापागाउँ वा.नं.७(ख) कि.नं.२५ को जग्गा रोपनी १४–२–० मध्ये दक्षिणतर्फबाट ७–१–० ऐ.कि.नं.२६ जग्गा रोपनी ६–१–० मध्ये ऐ.तर्फबाट ३–०–२ को जग्गा मिश्रीदेवी लोतेमाङबाट थैली रु.६,५००।– दिई ०३२।२।२५।२ मा भू.प्र.का.बाट राजीनामा रजिष्ट्रेशन गराई लिएकोमा चक्रबहादुरले निखनाई माग्न ०३३।१०।२७ मा दर्खास्त दिएकोमा मैले निखन्न दिन मञ्जूर छैन भनी प्रतिवाद गरें भूमिप्रशासकले निखनी लिन पाउने ठहराई ०२४।४।६ मा निर्णय पर्चा गर्नु भए उपर पुनरावेदन गर्दा शुरुकै निर्णय सदर गरी विपक्षी प्र.जि.अ.बाट ०३७।७।२९।६ मा फैसला गर्नु भयो ।
३. विपक्षी चक्रबहादुरले आफूलाई सन्धिसर्पन पर्ने व्यक्ति भन्दै ०३३।१०।२७ मा धरौट राख्नु भएको देखिन्छ भन्ने विपक्षीकै भनाई लेखाई अनुसार लेनदेन व्यवहारको १२ नं.को म्याद नघाई राखिएको धरौटबाट निखन्न पाउने ठहर गर्नु कानुनसंगत होइन विपक्षीलाई सन्धिसर्पन पर्ने होइन भनी प्रतिवाद गरी निखन्न दिन इन्कार गरेको छु । विपक्षीलाई सन्धिसर्पन पर्ने हो वा होइन भनी रजिष्ट्रेशन गर्ने अड्डा बाहेक अन्यत्र रहे भएका नक्शा सरजमीन साक्षी र सर्भे नक्शा ट्रेस समेतका प्रमाण बुझी इन्साफ गर्नु पर्ने अवस्थाको मुद्दा हुनाले रजिष्ट्रेशनको ३५ नं.बमोजिम ३५ दिनभित्र अदालतमा फिराद गरी सन्धिसर्पन ठहर्याई ल्याएमा ठहरे बमोजिम हुने भन्ने निर्णय गर्नु पर्नेमा निखनी लिन पाउने ठहर्याएको निर्णयबाट रजिष्ट्रेशनको ३५ नं.तथा अ.बं.३५ नं.समेतको प्रत्यक्षः त्रुटि हुन गएको छ शान्तप्रसादले छुट्टै लिखतबाट अलग राजीनामा गरेकोमा पनि निखनी लिन पाउने ठहराएको निर्णयमा अ.बं.७२ नं.समेतको त्रुटि हुन गएको र नेपालको संविधानको धारा १०(१) धारा ११(२)(ङ) धारा १५ ले प्रदान गरेको हक हनन् गराएको हुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा भू.प्र.का.र प्रमुख जिल्ला अधिकारीबाट भएका निर्णयहरू र कारवाही समेत उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर गराई पाउँ भन्ने समेत निवेदन जिकिर ।
४. विपक्षीबाट लिखितजवाफ मगाई अएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत सिंगलबेञ्चको आदेश ।
५. रिट निवेदकले सन्धिसर्पन गर्ने व्यक्ति चक्रबहादुर होइन भने तापनि पास भएको रजिष्ट्रेशनबाट विपक्षी चक्रबहादुरको कि.नं.२३ को जग्गा चारकिल्लामा देखिएको हुँदा निज संधियारलाई सन्धिसर्पन स्पष्ट देखिएको र तेरो मेरो सम्बन्धी विवाद नउठेको कारणबाट अधिकारक्षेत्र भित्र रही कानुन बमोजिम निर्णय भएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने प्रमुख जिल्ला अधिकारी ललितपुरको लिखितजवाफ ।
६. जिल्ला कार्यालय ललितपुरबाट लिखितजवाफ पठाइसकेकोले यस कार्यालयबाट लिखितजवाफ दिइरहन परेन भन्ने मालपोत कार्यालय ललितपुरको पत्र मिसिल सामेल रहेछ ।
७. मेरो कि.नं.२३ को जग्गासंग निवेदकले खरीद गरी लिएको कि.नं.२५ को जग्गा जोडिएको राजीनामा लिखतबाट स्पष्ट भएकोले लेनदेन व्यवहारको १२ नं.को म्यादभित्र दर्खास्त दिई निखनी पाउने ठहर भएकोमा रजिष्ट्रेशनको ३५ नं.र अ.बं.३५ नं.को त्रुटि भयो भन्न नमिल्ने हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत चक्रबहादुर ज्यापूको लिखितजवाफ ।
८. निर्णयार्थ डिभिजनबेञ्च समक्ष पेश हुँदा वादी प्रतिवादीको बीच सन्धिसर्पन पर्ने हो वा होइन भन्ने विवाद उठेपछि त्यस्तो कुरामा प्रमाण बुझी इन्साफ दिनुपर्ने हुन आउँछ अतएवं रजिष्ट्रेशनको ३५ नं. को देहाय २ बमोजिम नालेश गर्नु भनी सुनाउनु पर्नेमा भू.प्र.का.ललितपुरले यसरी नसुनाई आफैं अधिकार ग्रहण गरी सन्धिसर्पन पर्ने ठहराई निखनाई दिने गरेको निर्णयलाई प्र.जि.अ.ललितपुरले सदर गरेको निर्णय अधिकारक्षेत्र बाहिर भई अधिकार क्षेत्रात्मक त्रुटि देखिँदा भू.प्र.का.को ०३४–४–६ को र प्र.जि.अ.ललितपुरको ०३७।७।२९ को दुबै निर्णय समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ अब कानुन बमोजिम गर्नु भनी भू्.प्र.का.ल.पु.का नाउँमा परमादेश जारी हुने ठहर्छ भन्ने समेत डिभिजनबेञ्चको ०३८।७।६ को निर्णय ।
९. निवेदक चक्रबहादुर ज्यापूलाई रोहवरमा राखी विपक्षीको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल तथा विपक्षी ओमप्रसादको तर्फबाट उपस्थित विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द्र रेग्मीको बहस समेत सुनियो ।
१०. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा ल.पु.जि.चापागाउँ वा.नं.७(ख) कि.नं.२५ को जग्गा रोपनी १४–२–० मध्ये ७–१–० कि.नं.२६ को जग्गा रोपनी ५–२–० मध्ये २–९–० र कि.नं.३० को जग्गा रोपनी ६–१–० मध्ये ३–०–२ जग्गा उत्तरतर्फबाट ओमप्रसादले र त्यति नै जग्गा दक्षिणतर्फबाट ओमप्रसाद दुलालले मिश्रीदेवी लोतमाङबाट ०३३–२–२५ मा राजीनामा गरी लिएकोमा हकवालाले निखनी लिने म्याद नाघेका मितिले ३५ दिनभित्र लेनदेन व्यवहारको १२ नं.बमोजिम सन्धिसर्पन पर्ने हुँदा निखनाई पाउँ भन्ने निवेदक चक्रबहादुर ज्यापूको तत्कालीन भूमिप्रशासन कार्यालयमा निवेदन परेको देखिन्छ । चक्रबहादुरको निखनी पाउँ भन्ने निवेदन परेपछि विपक्षी अर्थात् रिट निवेदक ओमप्रसाद दुलाल समेतले सन्धिसर्पन पर्ने कुरा इन्कार गर्दै निखन्न दिन मञ्जूर छैन भन्ने समेत प्रतिवाद गरेको देखिन्छ ।
११. यसरी जग्गा खरीद गरी लिने ओमप्रसाद समेतको प्रतिवादबाट निवेदक चक्रबहादुर ज्यापू सन्धिसर्पन पर्ने व्यक्ति हो होइन भन्ने कुराको प्रमाण बुझी इन्साफ गर्नु पर्ने स्थिति उत्पन्न भएको देखिन्छ । निखन्न दिनेले निखन्न दिनु नपर्ने कारण देखाएकोमा प्रमाण बुझी इन्साफ दिनु पर्ने देखिन आए पैंतिस दिनभित्र नालिश गर्नु भनी सुनाई दिनुपर्छ भन्ने समेत व्यवस्था रजिष्ट्रेशनको ३५ नं.को देहाय २ मा भएको देखिन्छ । प्रस्तुत रिट निवेदनमा ओमप्रसाद दुलाल समेतको बयानबाट सन्धिसर्पन पर्ने व्यक्ति चक्रबहादुर ज्यापू हो होइन भन्ने कुराको सबूद प्रमाण बुझी इन्साफ गर्नु पर्ने देखिएपछि अदालतमा नालिश दिन जानु भनी सुनाउनु पर्नेमा भूमिप्रशासन कार्यालय आफैंले अधिकारक्षेत्र ग्रहण गरी ०३४।४।६ मा निखन्न पाउने ठहराएको र सोही इन्साफ सदर गरी प्रमुख जिल्ला अधिकारीले ०३७।७।२९ मा गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।
१२. अतः उपर्युक्त कारणहरूबाट भूमिप्रशासन कार्यालय, ललितपुर तथा प्रमुख जिल्ला अधिकारी ललितपुरको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिँदा उक्त निर्णयहरू उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी विपक्षीहरूका नाउँमा परमादेशको आदेश जारी हुने ठहराएको डिभिजनबेञ्चको ०३८।७।६ को इन्साफ मनासिब ठहर्छ । यो आदेशको एकप्रति प्रतिलिपि विपक्षी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई दिनु ।
उक्त रायमा हामीहरूको सहमति छ ।
न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह,
न्या. महेशरामभक्त माथेमा
इतिसम्वत् २०४२ साल आषाढ ११ रोज ३ शुभम् ।