निर्णय नं. २९३६ - जग्गा खिचोला

निर्णय नं. २९३६     ने.का.प. २०४३            अङ्क १२

फुलबेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री त्रिलोकप्रताप राणा

सम्वत् २०४१ सालको दे.फु.नं. ६४

फैसला भएको मिति : २०४२।३।१४।६ मा

 

निवेदक/प्रतिवादी : मकवानपुर जिल्ला, हेटौडा नगर पञ्चायत वडा नं.२ सानु पोखरा बस्ने हरीप्रसाद पौडेल

विरुद्ध

विपक्षी/वादी : ऐ.ऐ.घर भई हाल का.जि.बालाजु बस्ने मदनवीर पाण्डे

 

मुद्दा : जग्गा खिचोला

 

(१)         निवेदन दिँदा उत्तर पश्चिम हरिप्रसादको जग्गा भनी स्वीकार गरेकोमा अहिले आएर उक्त जग्गामा प्रतिवादीले खिचोला गर्‍यो भन्न मिल्ने नदेखिने ।

(प्रकरण नं. १०)

 

निवेदक/प्रतिवादीतर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी

विपक्षी/वादीतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री अर्जुनप्रसाद लम्साल

 

फैसला

न्या.धनेन्द्रबहादुर सिंह : निवेदक हरिप्रसाद पौडेलको श्री ५ महाराजाधिराजका हजूरमा बिन्तिपत्र परेकोमा यसमा व्यहोरा साँचो भए बिन्तिपत्रमा लेखिएको त्यस अदालतबाट छिनिएको जग्गाखिचोला मुद्दाको मिसिल झिकी फुलबेञ्चबाट दोहर्‍याई हेरी कानुन बमोजिम गर्नु भन्ने हुकुम प्रमांगी बक्स भई आएबमोजिम फुलबेञ्चको लगतमा दर्ता भई यस बेञ्चमा पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यसप्रकार छ :

२. बाबुराम दमाइका हक दर्ताको ३१ नं.भुटनदेवी सानु पोखरा हेटौंडा मौजाका मेठबन्दी भित्रको रै.नं.८ कि.नं.२ को पूर्व ज्यानकुमारी समेतको जग्गा पश्चिम साविक रामहरी ढकाल हाल तेजकुमारी उत्तर हरिप्रसाद र दक्षिण सडक यति ४ किल्ला भित्रको जग्गा कठ्ठा ६ धुर १० मध्ये पश्चिमतर्फ तेजकुमारीले ३ कठ्ठा १० धुर १० र पूर्वतर्फ ३ कठ्ठा मैले समेत निज बाबुराम दमाईबाट ०२७।१०।१३ मा राजीनामा पास गराई लिई त्यसमा पक्का घर समेत बनाई बसोबास भोगचलन गरी आएकोमा यही गत कार्तिक ३ गते ७ बजेको टायममा अन्यायी हरिप्रसाद आई उक्त जग्गाको पश्चिमपट्टि अं.७ धुर उत्तरतर्फ अं.१८ धुर समेत अं.२५ धुर जग्गा मेरो हक छ भनी खनजोत समेत गरी बाली समेत जबरजस्ती लगाई गएकोले नापी नक्शा समेत जो गर्नु पर्छ गरी प्रचलित मोल रु.३,०००।– पर्ने जग्गा अं.धुर २५ को खिचोला मेटाई चलन चलाई पाउँ । उक्त जग्गामा निजको हक पुगेको कागज दाखिल भएमा नामाकरण गर्ने छु भन्ने समेत मिति ०३०।८।२५।३ को मदनवीर पाण्डेको फिरादपत्र रहेछ ।

३. फिराद दावी झुठ्ठा आजमायसी देखिन आएको छ । दावीको जग्गा समेतमा २०११ सालदेखि आवाद गुल्जार गरी भोगी जोती आएकोमा म बाबुराम दमाईले मालमा सर्भे नापी बुझी दर्ता नम्बरी गरी पाउँ भन्ने समेतको ०१९।१२।११ गते निवेदन परी आखिर रा.दु.वि.कमिशनबाट बाबुराम दमाईको र मेरो ०२१।५।९ मा जग्गा नापी गरी बराबर जग्गा छुट्याई चलनी पुर्जी पाउँ भनी कागज भई उत्तरतर्फ मेरो दक्षिणतर्फ निज बाबुराम दमाईको नाउँमा निर्णय अनुसार मिति ०२१।८।२२।२ मा चलनी पुर्जी पाई घर समेत बसोबास गरी आएको चलनी पुर्जी बमोजिम कि.नं.१ ज.वि.०–१२–१० रैती नं.६ को जग्गा श्री ५ को सरकारको जो बुझाउनु पर्ने रकम बुझाई साल बसालै मालपोत बुझाई जोत भोग चलन गरी आएको छ । वादी दावीको जग्गा बाबुरामकै हक नरहे नभएको जग्गा कसैले बाबुरामबाटै लिएको खण्डमा पनि कानुनले कायम रहन नसक्ने । मेरो उक्त दर्ता हकको जग्गा मैले आफ्नो घर कम्पाउण्ड जान भोगचलन गरी आएको भन्ने प्रष्टै छ । उक्त जग्गामा निजको हक पुगेको कुनै कागज दाखिल भएमा नामाकरण गर्नेछु भन्ने फिरादमा उल्लेख छ । वादीले राजीनामा गराई लिएको भनेको जग्गा नभई मकवानपुर जाने पुरानो रोडबाट केही उत्तरमा बसेको हेटौंडा बजारबाट पूर्व भई पोखरातर्फ जाने पूर्व पश्चिम लम्बाई फुट १५२ र उत्तर दक्षिण चौडाई गज फिट ३९ को बाटो समेत बाबुरामकै दर्ता भित्रको लगत कट्टा नभएको बाटो समेतमा परेको विपक्षीले लिएको र घर बनाए बाहेक विपक्षीको घरदेखि पश्चिम उत्तरतर्फ वादीको जग्गै छैन तसर्थ वादी दावी अनुसार खिचोला भएको भन्ने झुठ्ठा हो भन्ने समेत व्यहोराको हरिप्रसाद पौडेलको प्रतिउत्तरपत्र रहेछ ।

४. वादी मदनवीर पाण्डेले घर बनाउन नक्शा पासको लागि हे.न.पं.मा निवेदन गर्दा उत्तर पश्चिम हरिप्रसादको जग्गा भनी निवेदन दिएको देखिन आएको वादीको घर जग्गादेखि उत्तर पश्चिम झगडा जनिएको जग्गा देखिन आएको वादीको घरदेखि सिधै दक्षिण सडकमा र यसदेखि दक्षिण निलम सिलवाल र मोहन बजगांईको जग्गा घुसेको छ भनी प्र.ले जिकिर लिएकोमा वादीको घर जग्गादेखि दक्षिण नं. ७.९।१० मोहन  बजगांई र निलम सिलवालको जग्गा देखिन आएको प्र.जिकिरको सम्बन्धमा वादीले केही भन्न लेखाउन नसकेको प्रतिवादी हरिप्रसादले भोगी आएको भन्ने देखिन आएकोले वादीको उत्तरपट्टि भएको हरिप्रसादको जग्गामा खण्डन गर्न बिवन्धनको सिद्धान्तले पनि नमिल्ने भएबाट वादी दावी अनुसार प्रतिवादीले खिचोला गरेको ठहर्दैन भन्ने समेत शुरु मकवानपुर जिल्ला अदालतको मिति २०३४।८।१४।३ को फैसला ।

५. उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन भन्ने समेत वादीको पुनरावेदन परेकोमा शुरुको इन्साफ मनासिब ठहराई नारायणी अञ्चल अदालतबाट २०३५।१।२५ मा फैसला भएकोमा वादीको निवेदनबाट पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरी मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट वादी मदनवीरले घर बनाउन नक्शा पास गर्न न.पं.मा दर्खास्त दिँदा पश्चिम तथा उत्तर किल्लामा हरिप्रसाद भनी लेखेको रहेछ विवादीत जग्गामा पहिले पनि वादीको दाता बाबुराम दमाई र हरिप्रसादको बीचमा झगडा परी आधा आधा लिने गरी रा.दु.ज.वि.कमिशनमा मञ्जूर गरी सोही अनुरुप जग्गा लिएको देखिएको बाबुराम दमाईबाट ०–३–१० तेजकुमारी र ०—३–० मदनवीर पाण्डेले राजीनामा पारित गरी लिएको देखिन्छ । मदनवीरले लिएको राजीनामामा कसैको किल्ला बदरमा उजूर परेको देखिएन । भई आएको नक्शा हेर्दा विवाद परेको न.नं.४ को जग्गा तेजकुमारीको साँधमा मिलेको देखिन्छ । तसर्थ उल्लेख गरेको प्रमाणबाट मदनवीरले न.पं.मा नक्शा पास गराउँदा पश्चिमतर्फ हरिप्रसाद लेखेकै भरले मात्र हरिप्रसादको जग्गा भन्न मिलेन वादीको जग्गामा प्र.ले खिचोला गरेको ठहर्छ । साथै झगडा परेको न.नं.५ को तेजुकमारीको उत्तर सीमानासंग सीधा एकैमिलानको देखिन आएको र तेजकुमारी तथा वादीको दाता एउटै हुँदा झगडा परेको न.नं.५ को जग्गामा समेत प्रतिवादीले खिचोला गरेको ठहर्छ शुरुको फैसलालाई अञ्चल अदालतले सदर गरेको फैसला गल्ती भई उक्त फैसला उल्टी हुने ठहर्छ भन्ने समेत गरी मिति २०३७।१२।२०।५ मा फैसला भएको रहेछ ।

६. उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन यस मुद्दाको विषय पूर्णतया सार्जजनिक महत्व छ गम्भीर कानुनी त्रुटिपूर्ण फैसला उपर पुनरावेदन गर्न अनुमति पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीको निवेदनमा विपक्षी वादीले २०२८।८।२८ मा घरको नक्शा पास गर्न दिएको निवेदनमा पश्चिम र उत्तर हरिप्रसाद पौडेल भनी उल्लेख गरी निवेदन दिएको र मकवानपुर जिल्ला अदालतबाट लिलाम बढाबढको मुचुल्का हुँदा ‘पश्चिम किल्ला रामहरिको तेजकुमारी भन्ने विपक्षले पनि स्वीकार गरेको प्रमाणलाई प्रमाण नलिई निर्णय गरेको म.क्षे.अ.को निर्णयलाई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा ९(ख) र ५४ को प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटि हुनुको साथै सार्वजनिक महत्वको विषयमा समेत त्रुटि हुँदा न्यायप्रशासन सुधार ऐन, २०३१ दफा १३(५)(ख) अनुसार पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको छ नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने डिभिजनबेञ्चको ०३९।९।२२।४ को आदेश ।

७. यसमा प्रतिवादी हरिप्रसाद पौडेलले आफ्नो प्रतिउत्तर साथ पेश गरेको शुरु मिसिल संलग्न फा.नं.२० को रा.दु.ज.वि.वि. कमिशन विवादको जग्गा चलन पुर्जी पाउन वादीका दाता बाबुराम दमाई र प्रतिवादी भई दिएको मिति २०२१।५।९।५ को संयुक्त मञ्जूरनामामा उत्तर हरिप्रसाद र दक्षिणतर्फ बाबुराम दमाईको पनि स्वयं प्रतिवादी हरिप्रसाद पौडेलले स्वीकार गरेको र सोही बमोजिम चलन पुर्जी पाएको कुरो समेत आफ्नो प्रतिउत्तरमा उल्लेख गरेको देखिन आएको, वादी मदनवीर पाण्डेले बाबुराम दमाईसंग खरीद गर्दा पश्चिम किल्लामा तेजकुमारी भनी उल्लेख गरेको कुरालाई प्रतिवादीले स्वीकारेको देखिन्छ । यसरी प्रतिवादी स्वयंले अघि २०२१ भाद्र ९ गते पुर्जी पाउने मञ्जूरी कागज गर्दा दक्षिणतर्फ बाबुराम दमाई भन्ने स्वीकारेको र वादी मदनवीर पाण्डेले बाबुराम दमाईबाट २०२७  सालमा जग्गा खरीद गर्दा पश्चिम किल्ला तेजकुमारी भन्ने उल्लेख गरी लिएको सो किल्ला सच्चाउने विषयमा समेत प्रतिवादीको उजूर परेको समेत नदेखिँदा विवादको जग्गा प्रतिवादी हरिप्रसादले खिचोला गरेको ठहराई मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले मिति २०३७।१२।२० मा गरेको इन्साफ मनासिब ठहर्छ भन्ने मिति २०३९।१०।३।२ मा डिभिजनबेञ्चको फैसला ।

८. उक्त डिभिजनबेञ्चबाट भएको निर्णय फुलबेञ्चबाट दोहर्‍याई पाउँ भनी प्रतिवादी हरिप्रसाद पौडेलको श्री ५ महाराजाधिराजका हजूरमा बिन्तिपत्र परेकोमा दोहर्‍याई हेरी दिनु भन्ने हुकुम प्रमांगी बक्स भई आएबमोजिम सम्माननीय प्रधान न्यायाधीशज्यूबाट फुलबेञ्चको लगतमा दर्ता गर्नु भनी भएको आदेशानुसार फुलबेञ्चको लगतमा दर्ता भएको रहेछ ।

९. निर्णयार्थ यस बेञ्चमा पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दामा निवेदक प्रतिवादीका तर्फबाट विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री मुकुन्द रेग्मी तथा विपक्षी वादीकातर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री अर्जुनप्रसाद लम्सालले गर्नुभएको बहस समेत सुनियो । यसमा प्रतिवादी हरिप्रसाद पौडेलले वादी मदनवीर पाण्डेको जग्गाखिचोला गरेको ठहर्‍याएको यस अदालतको डिभिजनबेञ्चको निर्णय मिलेको छ छैन हेर्नु परेको छ । यसमा वादी मदनवीर पाण्डेको न.नं.२ र न.नं.६ को घर जग्गादेखि उत्तरको न.नं.५ र पश्चिमको न.नं.४ को जग्गामा विवाद परेको छ । यिनै वादी मदनवीर पाण्डेले मिति ०२८।८।२८।३ मा हेटौंडा नगर पञ्चायतमा नक्शा पास गराई पाउँ भनी दिएको निवेदनमा पश्चिम हरिप्रसाद पौडेल र उत्तर ऐ.ऐ.भनी लेखेको मिसिल संलग्न प्रमाण मिसिलबाट देखिन्छ । न.नं.७ मा तेजकुमारीको घर कम्पाउण्ड रहेको र यो न.नं.७ देखि पूर्वतर्फ झगडा परेको न.नं.४ र न.नं.५ को जग्गा रहेको देखिन्छ । तेजकुमारीको लोग्ने गोविन्दप्रसादसंगको लेनदेन मुद्दामा गंगामान श्रेष्ठले तेजकुमारीको जग्गा लिलाम गराई माग्न दर्खास्त दिँदा लिलाम गर्न पुर्जी दिँदा पूर्व हरिप्रसादको घर जग्गा भनी उल्लेख गरेकोबाट पनि विवादको न.नं.४ र ५ को जग्गा वादीको जग्गा भन्न मिल्ने देखिएन ।

१०. अतः यसरी वादी आफैंले हेटौंडा नगर पञ्चायतमा नक्शा पास गराई पाउँ भनी ०२८।८।२८।३ मा निवेदन दिँदा उत्तर पश्चिम हरिप्रसादको जग्गा भनी स्वीकार गरेमा अहिले आएर उक्त जग्गामा प्रतिवादी हरिप्रसादले खिचोला गर्‍यो भन्न मिल्ने देखिन आएन । तसर्थ वादी दावी अनुसार प्रतिवादीले वादीको जग्गामा खिचोला गरेको ठहर्दैन भनी शुरु मकवानपुर जिल्ला अदालतको फैसला सदर गरेको नारायणी अञ्चल अदालतको फैसला मनासिब ठहर्छ । विवादको जग्गामा प्रतिवादी हरिप्रसादले खिचोला गरेको ठहराई मध्यमाञ्चल क्षेत्रीयले गरेको निर्णयलाई मनासिब ठहर्‍याएको यस अदालतको डिभिजनबेञ्चको निर्णय मिलेको नदेखिनाले उल्टी हुने ठहर्छ । अरु तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम प्रतिवादीको जग्गामा खिचोला गरेको नठहरेकोले प्रतिवादीबाट कोर्टफी समेत रु.१९६।२५ वादीलाई भराई दिने गरी म.क्षे.अ.को ०३७।१२।२०।५ को फैसला बमोजिम लगत कायम राख्‍नु परेन । उक्त लगत कट्टा गरी दिनु भनी मकवानुपर जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन काठमाडौं जिल्ला अदालत तहसिल फाँटमा लगत दिनु ........ १

प्रतिवादीले यस अदालतमा पुनरावेदन गर्दा राखेको कोर्ट पी रु.२२।५० र मुद्दा दोहोरिएर आएपछि राखेको कोर्टफी १४।– समेत जम्मा रु.३६।५० भराई पाउँ भन्ने कोर्टफी ऐनका म्यादभित्र दर्खास्त परे वादी मदनवीर पाण्डेबाट कानुन बमोजिम गरी भराई दिनु भनी लेखी पठाउन ऐ.ऐ.मा लगत दिनु ...२

मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णय बमोजिम प्रतिवादी हरिप्रसाद पौडेलले यस अदालतमा पुनरावेदन गर्दा  धरौटी राखेको कोर्टफी रु.१९६।२५ फिर्ता पाउँ भन्ने दर्खास्त निज प्रतिवादीको परेमा कानुनको रीत पुर्‍याई फिर्ता दिनु भनी का.जि.अ.त.मा पठाई दिनु     ........ ३

 

उक्त रायमा हाम्रो सहमति छ ।

न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

न्या.त्रिलोकप्रताप राणा

 

इतिसम्वत् २०४२ साल आषाढ १४ रोज ६ शुभम् ।