निर्णय नं. २९४२ - जग्गा दर्ता

 

निर्णय नं. २९४२     ने.का.प. २०४३            अङ्क १२

फुलबेञ्च

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०३८ सालको दे.फु.नं. ३७

फैसला भएको मिति : २०४०।८।२३।६ मा

 

निवेदक/वादी : कास्की जिल्ला राखी गा.पं.वडा नं.७ बस्ने भद्रमाया थापा

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी : ऐ.ऐ.बस्ने रामप्रसाद अधिकारीसमेत

 

मुद्दा : जग्गा दर्ता

 

(१)         राजीनामा गरी दिई सो जग्गा मैले हकसफा गरी लिएकोबाट हक भएको भनी दावी गर्दै उल्लेख गरेको ४ किल्ला हाल झगडा परेको भनी ०३४।५।७ मा भएको नक्शामा नक्शा नं. १२ को किल्लासंग मिल्न भिड्न आएको देखिँदा सो झगडा परेको जग्गा वादीको हो भन्ने कुरा स्पष्ट हुन आउने ।

(प्रकरण नं. १२)

 

फैसला

न्या.सुरेन्द्रप्रसाद सिंह : सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चबाट मिति ०३६।११।१७।६ मा भएको फैसलामा चित्त नबुझी फुलबेञ्चबाट दोहर्‍याई पाउँ भनी श्री ५ महाराजाधिराज सरकारका हजूरमा निवेदकले चढाउनु भएको बिन्तिपत्रमा व्यहोरा साँचो भए यसमा लेखिएको त्यस अदालतबाट छिनिएको जग्गा दर्ता सम्बन्धी मुद्दा हेरी कानुन बमोजिम गरी दोहर्‍याई दिनु भनी बक्स भई आएको हुकुम प्रमांगी बमोजिम यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त व्यहोरा यसप्रकार छन् :

२. पहल सिंह थापाको नाउँमा दर्ता भएको मैदान भन्ने पाखो बीज ।।०१ मध्ये बीज मुरी ।.।।।५ को जग्गा खसम हनुमानले सोभामोहन उपाध्यायलाई रु.५००।–  मा राजीनामा दिई ०११।१।१६ मा मैले हकसफा गरी लिई मेरा हक भएको जग्गा हाल सर्भेमा कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७४ मा कित्ताकाटी जग्गाधनी अनुपस्थित भनी सूचनामा नाम खाली रही टाँस भएको मेरो निवेदन परेकोमा अन्यायवालाहरूले पनि हाम्रो जग्गा भनी निवेदन दिएकोले मेरा नाउँमा दर्ता गरी पाउँ भन्ने वादी ।

३. वादी दावीको जग्गा रामप्रसाद अधिकारीका नाउँमा बिज माना ।.।५।६ मध्ये बिज माना ।.।२ को जग्गा हो भन्ने प्रतिवादी ।

४. ५–५–१–१/४ वादीका नाउँमा कित्ता जग्गा काटिएको अवस्थामा नाप जाँच ऐन बमोजिम उपस्थित भई लेखाउनु पर्ने नगरी आफू जग्गाधनी जनिई कित्ताकाटी सकेपछि मौकामा उपस्थित भई नाउँ लेखाई पछि मात्र दावी गर्न आएको देखिएकोले ३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७३, ३७४ को जग्गा मेरो हक गराई पाउँ भन्ने वादी दावी पुग्न सक्दैन उजूर झुठ्ठा ठहर्छ भन्ने नगर विकास योजना नापी सम्बन्धी विशेष अदालतको ०३३।५।१७।५ को फैसला ।

५. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत भद्रमाया समेतको क्षेत्रीय अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

६. भई आएको नक्शाबाट विवाद परेको जग्गा नं. १२ देखिन आएको छ । उक्त जग्गासंग वादी प्रतिवादीका ४ किल्लाहरू भिडाउँदा मिल्न भिड्न आएको देखिन आएन र वादीले यसै वादीको जग्गाको गोडा भिडाई कि.नं.३७५, ३७६ र ४७६, ४७५ को कित्ता कटाइसकेको मिसिल संलग्न रहेको फिल्डबूक उतारबाट देखिन आएकोले सोही जग्गाको दर्ता तिरोलाई आधार बनाई विवाद परेको न.नं.१२ को जग्गालाई दर्ता गराई पाउँ भनी दावी लिएको युक्तिसंगत नहुँदा उल्लिखित सबूद प्रमाणको जग्गामा कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७३, ३७४ को जग्गा मेरो हक गराई पाउँ भन्ने वादी दावी पुग्न सक्दैन, वादी दावी झुठ्ठा ठहर्छ भन्ने शुरु नगर विकास योजना नापी सम्बन्धित विशेष अदालतको फैसला मनासिब ठहर्छ भन्ने समेत पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको मिति ०३५।५।११।१ को फैसला ।

७. उक्त फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत भद्रमाया थापाको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

८. झगडा परेको न.नं.१२ मा घर समेत देखिएको सो घरलाई मेरो घर जग्गा भन्ने वादी भएकोमा जग्गा मात्र मेरो भनी प्रतिवादीले जिकिर लिएको भए पनि घरतर्फ प्रतिवादीले जिकिर लिएको नदेखिएको र जग्गाधनी उपस्थित भएर जग्गा दर्ता नगराएकोमा सो नभएको कारणले मात्र म्यादभित्र उजूर परेकोमा अन्य सबूद प्रमाण नहेरी वादी दावी नपुग्ने ठहराएको अ.बं.१८४, १८५ नं.को प्रत्यक्षतः गम्भीर कानुनी त्रुटि देखिएकोले न्यायप्रशासन सुधार ऐन, ०३१ को दफा १३ को उपदफा (५) को खण्ड (ख) अनुसार पुनरावेदन गर्न अनुमति प्रदान गरिएको छ भन्ने समेत डिभिजनबेञ्चको मिति ०३६।३।१८।२ को आदेश ।

९. यसमा मेरो हक भएको जग्गा सर्भेमा कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७३, ३७४ मा कित्ताकाटी जग्गाधनी अनुपस्थित भनी सूचनामा नाम खाली रही टाँस भएको मेरो निवेदन परेकोमा अन्यायवालाहरूले हाम्रो जग्गा भनी निवेदन दिएकोले मेरा नाउँमा दर्ता गरी पाउँ भन्ने वादी दावीको जग्गा रामप्रसाद अधिकारीका नाउँमा बिज माना ।।५।६ मध्ये विज माना ।.।२ को जग्गा हो भन्ने प्रतिवादी भएकोमा वादी दावी पुग्न सक्दैन उजूर झुठ्ठा ठहर्छ भन्ने नगर विकास योजना नापी सम्बन्धी विशेष अदालतको इन्साफ मनासिब छ भन्ने समेत पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले फैसला गरेको देखिन्छ । माथि व्यक्त गरिएअनुसार वादी प्रतिवादीको ४ किल्लाहरू भिडाउँदा मिल्न भिड्न आएको देखिएन वादीले दावी गरेको कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७३ तथा ३७४ को जग्गा निजको हकभोगको भनी ठहराउनलाई मिसिल संलग्न रहेको सर्भे नक्शामा घरको चिन्ह  नदेखिएकोले समेत वादी दावी नपुग्ने ठहराई विशेष अदालतको सदर गरेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्छ कोर्टफी राखी दायर भएको देखिँदा केही गर्नु परेन भन्ने समेत २०३६।११।१७।६ को डिभिजनबेञ्चको फैसला ।

१०. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको प्रस्तुत मुद्दा निर्णयतर्फ विचार गर्दा यसमा यस मुद्दामा विवादमा परेका जग्गाहरूको सम्बन्धमा प्रतिवादीहरू वादी भई दिएको मुद्दामा र भद्रमाया वादी भई यी प्रतिवादीहरू समेत उपर दिएको मुद्दामा समेत नगर विकास योजना नापी सम्बन्धी विशेष अदालतबाट ०३३।५।१७ मा वादी दावी नपुग्ने भनी फैसला भएकोमा दुबै मुद्दामा ततःतत् मुद्दामा वादीहरूको पुनरावेदन परी पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट विशेष अदालतको फैसला मनासिब ठहर्‍याई मिति २०३५।५।११ मा फैसला भएको देखिन्छ ।

११. प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादीहरूले वादी भई दिएको मुद्दामा निजहरूको दावी पुग्न नसक्ने भनी पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट भएको फैसलामा चित्त बुझाई बसेको देखिन्छ र उक्त फैसला अन्तिम भइरहेको छ यसबाट विवादको जग्गामा प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादीहरूले अब दावी गर्न पाउने अवस्था देखिँदैन यसको विपरीत वादी भद्रमायाले पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट भएको फैसला उपर पुनरावेदन गर्न पाउँ भनी पुनरावेदन दर्ता भई अनुमति प्राप्त भई फैसला हुँदा पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिब ठहर्‍याई २०३६।११।१७।६ मा फैसला भएकोमा वादी भद्रमायाले उक्त इन्साफमा चित्त बुझेन फुलबेञ्चबाट दोहर्‍याउन प्रमांगी पाउँ भनी श्री ५ महाराजाधिराजका हजूरमा चढाएको बिन्तिपत्रमा दोहराई दिनु भन्ने प्रमांगी बक्स भई पेश हुनआएको रहेछ ।

१२. यसमा वादी दावी पुग्ने नपुग्ने के रहेछ भनी हेर्दा वादी भद्रमायाले फिराद दायर गर्दा उल्लेख गरेका प्रमाणहरू मध्ये भक्तबहादुर थापा वादी भई भद्रमायाको लोग्ने हनुमान थापा उपर दिएको वन काट्यो भन्ने मुद्दामा मिति ०४१।११।६ मा जिल्ला अदालत पोखराबाट भएको फैसला उल्लेख गरेको रहेछ । उक्त वन काट्यो भन्ने मुद्दाको मिसिल हेर्दा मिति ०१५।१०।६ गतेमा अपील तेश्रो फाँटबाट सदर गर्ने गरी गरेको पोखरा अदालतको मिति ०४१।११।६ को फैसला हेर्दा “प्रतिवादीले दाखिल गर्नुभएको ०२८।९।१० को फैसला नक्कल र हनुमानले शोभामोहनलाई बिक्री गर्दाको राजीनामा शोभामोहनबाट हनुमान थापाकी स्वास्नी भद्री थपेनीले हकसफा गरी लिएको भर्पाई समेतमा लेखिएको किल्लाको रुपबाट पनि प्रतिवादी जिकिरको दुबै दर्ता झगडा परेकै ठाउँमा देख्न ठहर्न आउने” भन्ने र “वादी दावीको उभ्याउने ढुड्डा मुनीकै जग्गामा प्रतिवादीको दर्ता हकभोग रहेछ भन्नु पर्ने समेत भई सो जग्गा प्रतिवादीको लेखिएको दर्ता भित्रको भन्नु परेको छ” भन्ने समेत उल्लेख भएको देखिन्छ । यसबाट हनुमान थापाले शोभामोहनलाई गरी दिएको र भ्रदमायाले हकसफा गरी लिएको राजीनामाको जग्गा यो वादीको भएमा शंका देखिँदैन । प्रस्तुत मुद्दाको फिराद हेर्दा मेरो खसम हुनमान थापाले शोभामोहन उपाध्यायलाई ०१०।१२।५ मा राजीनामा गरी दिए सो जग्गा मैले २०११।१।१६ मा हकसफा गरी लिएकोबाट हक भएको भनी दावी गर्दै उल्लेख गरेको ४ किल्ला हाल झगडा परेको भनी २०३४।५।७ मा भएको नक्शामा नक्शा नं. १२ को किल्लासंग मिल्न भिड्न आएको देखिँदा सो झगडा परेको जग्गा वादीको हो भन्ने कुरा स्पष्ट हुन आउँछ, यस्तो स्थितिमा वादी दावी नपुग्ने भनी विशेष अदालतबाट भएको फैसलालाई सदर गर्ने गरी पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट फैसला मनासिब भनी यस अदालत डिभिजनबेञ्चबाट भएको फैसला मिलेको देखिएन । वादी दावी बमोजिम विवादको जग्गामा निजको हक कायम हुने र निजको नाउँमा दर्ता हुने समेत ठहर्छ । तपसील बोमजिम गरी मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।

तपसील

वादी भद्रमाया थापाले शुरु नापी सम्बन्धी विशेष अदालत पोखरामा दाखिल गरेको कोर्टफी रु.५२।३५ पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा पुनरावेदन गर्दा ०३३।७।१८ मा दाखिल गरेको कोर्टफी रु.५।२५, सर्वोच्च अदालतमा ०३६।३।२४ मा दाखिल गरेको कोर्टफी रु.५।२५ मुद्दा दोहर्‍याउँदा ०३८।७।१६ मा दाखिल गरेको कोर्टफी रु.४।५० समेत जम्मा रु.६७।३५ (सतसठ्ठी रुपैयाँ पैतिस पैसा) भरी पाउँ भनी कोर्टफी ऐनका म्यादभित्र दर्खास्त दिएमा केही दस्तूर नलिई सबै प्रतिवादीहरूबाट दामासाहीले ऐनको रीत पुर्‍याई भराई दिनु भनी शुरु कास्की जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु ............ १

वादी भद्रमायाकै माथि इन्साफ खण्डमा वादी दावी बमोजिम हक कायम र दर्ता हुने ठहरेकोले जि.कास्की कन्धनी डाँडाको हाल राखी गा.पं.वा.नं.७ को कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७३ र ३७४ को जग्गामा वादीको दावी नपुग्ने ठहर गरेको शुरु नगर विकास योजना नापी सम्बन्धी विशेष अदालतको ०३३।५।१७ को फैसलालाई सदर गरेको पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३५।५।११ को तथा सर्वोच्च अदालत डिभिजनबेञ्चको ०३६।११।१७ को फैसला बमोजिमको लगत कायम गर्नु नपर्ने हुँदा व्यहोरा जनाई लगत कट्टा गर्नु भनी शुरु कास्की जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु    ............. २

कास्की कन्धनी डाँडाको हाल राखी गा.पं.वा.नं.७ को कि.नं.३६८, ३६९, ३७०, ३७१, ३७३ र ३७४ को जग्गा वादी भद्रमाया थापाका नाउँमा दर्ता गरी दिनु भनी मालपोत कार्यालय कास्कीमा लेखी पठाउनु भनी शुरु कास्की जिल्ला अदालतमा लेखी पठाउन का.जि.अ.त.मा लगत दिनु ........ ३

मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु   ........ ४

 

उक्त रायमा हामीहरूको सहमति छ ।

प्र.न्या.नयनबहादुर खत्री

न्या. जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

 

इतिसम्वत् २०४० साल मार्ग २३ गते रोज ६ शुभम् ।