निर्णय नं. १३५९ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं
निर्णय नं. १३५९ ने.का.प. २०३७
फुल बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री हेरम्बराज
माननीय न्यायाधीश श्री विश्वनाथ उपाध्याय
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
सम्वत् ०३६ सालको रिट फु.नं. ३५
आदेश भएको मिति : ०३७।३।२८।६ मा
निवेदक : राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकका सञ्चालक समितिको तर्फबाट अख्तियार प्राप्त सो बैंकका प्रमुख व्यवस्थापक अच्यूतप्रसाद पौडेलसमेत
विरूद्ध
विपक्षी : का.जि.नक्साल भगवतीबहाल बस्ने योगेन्द्रकुमार श्रेष्ठ
विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउं
(१) कसूर अनुसारको सजाय हुने कानुनी व्यवस्थामा कसूर नै फरक हुनगयो भने त्यो सजाय पनि स्वभावैले फरक हुने हुँदा बदर हुन्छ । एउटा दोष लगाएकोमा अर्को दोष लगाएको हो भनी निर्णय गर्दा मुद्दाको तथ्य नै बोध नभई कसूर अनुसारको सजाय नहुने हुनाले मुद्दाको विषय नै त्यस्तो निर्णय गर्नाले उपेक्षा गरेको हुने हुँदा त्यस्तो निर्णयलाई खम्बीर गर्नु भएन, आफ्नो अधिकारक्षेत्रभित्र रही गरेको निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गर्न नपर्ने ।
(प्रकरण नं. १३)
निवेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री शम्भुप्रसाद ज्ञवाली
आदेश
न्या. हेरम्बराज : यस मुद्दामा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट ०३५।११।१४ मा भएको निर्णय दोहोर्याई पाउँ भनी रा.वा.बैंकको तर्फबाट न्यायिक समिति मार्फत श्री ५ का हजुरमा निवेदन परी सो समितिका सिफारिश अनुसार नेपालको संविधानको धारा ७२(ख) बमोजिम उक्त मुद्दा दोहोर्याई दिनु भन्ने मौसूफ सरकारबाट हुकुम बक्से बमोजिम दोहोर्याई यो मुद्दा यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ ।
२. तथ्य यस प्रकार छ : तपाई यस राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको नक्साल शाखामा तत्काल मैनेजर भई काम गर्नुभएको अवस्थामा अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको सम्पत्ति हानी नोक्सानी पुर्याउनुभएको सम्बन्धमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावलीको परिच्छेद ६ को दफा १ को (च) बमोजिम भविष्यमा समेत बैंकको नोकरीको निमित्त सामान्यत अयोग्य ठहरिने गरी मिति ०३४।४।१७ देखि नोकरीबाट बर्खास्त गर्न स्वीकृति भएको हुँदा तपाईलाई बैंकको नोकरीबाट बर्खास्त गरिएको छ भन्ने निवेदक योगन्द्रकुमारलाई विपक्षी बैंकबाट सूचना दिएको र त्यस उपर परेको पुनरावेदनमा विभागको निर्णय मनासिव देखिएकोले सदर गरिएको छ भनी सञ्चालक समितिको सभाबाट निर्णय भइआएबाट जानकारी दिएको छ भन्ने समेत निवेदकलाई सूचना दिएको रहेछ ।
३. उक्त नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने गरेको निर्णय बदर गरिपाउँ भनी निवेदक योगेन्द्रकुमारले दिएको रिट निवेदनपत्रमा नै राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको सेवामा निवेदकले ०२२।६।३ मा नियुक्ति पाई ०३२।१२।१६ देखि नक्साल शाखाको मैनेजर पद सम्हाली कर्तव्य पालन गर्दै आएको थिए । अनियमित गरी बैंकको रूपैयाँ लगानी गरी तपाईले अयोग्यताको कारणले आफ्नो पदको काम र जिम्मेवारी पूरा गर्न नसकेको अनुशासन सम्बन्धी नियम उल्लंघन समेत गर्नुभएको भन्ने आरोपमा बर्खासी किन नगर्ने भनी स्पष्टीकरण मागी सस्पेण्डमा राखियो । निर्दोषता देखाई प्रतिवाद गरेकोलाई सन्तोषजनक नभएको भनी दोश्रो स्पष्टीकरण माग गर्दा आफ्नो पदको जिम्मेवारी अनुसारको आचरण नगरेको भन्ने अर्कै आरोप लगाई कानुन विपरीत स्पष्टीकरण माग गरेको भन्ने उल्लेख गरी इन्कारी प्रतिवादी दिएको थिए पटक–पटक स्पष्टीकरण पेश गरेकै माथि कुनै विचार नगरी अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको सम्पत्ति हानी नोक्सानी पुर्याउनुभएको सम्बन्धमा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावलीको परिच्छेद ६ को दफा १ को (च) बमोजिम भविष्यमा समेत बैंकको नोकरीको निमित्त सामान्यतयाः अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने स्वीकृति भएको हुँदा तपाई लाई नोकरीबाट बर्खास्त गरिएको छ भन्ने पत्र प्राप्त हुन आयो । निवेदकले सञ्चालक समितिमा पुनरावेदन गरिएका कुराको कुनै ध्यानै नदिई निर्णय सदर गरिएको छ भनी जानकारी गराइएको पत्र प्राप्त भयो राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावलीको परिच्छेद ६ को दफा ६ मा उल्लिखित (क) देखि “ज” सम्मको अवस्थामा मात्र नोकरीबाट हटाउन अथवा बर्खास्त गर्नसक्ने व्यवस्था छ विपक्षी मुख्य अधिकृतले निवेदकलाई नोकरीबाट बर्खास्त गर्दा सो दफा ६ को केही उल्लेख नभएको बर्खासी पत्रमा उल्लेख भएको अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको सम्पत्ति हानी नोक्सानी पुर्याउनुभएको भन्ने आरोप उक्त दफा ६ मा उल्लिखित “क” देखि “ज” सम्मको कुनै अवस्थामा नपर्ने हुँदा समेत विपक्ष मुख्य अधिकृतको निर्णय र विभागको निर्णय मनासिव भनी गरिएको सञ्चालक समितिको निर्णय गैरकानुनी छ । निवेदकलाई बैंकको सम्पत्ति हानी नोक्सानी पुर्याइएको भन्ने आरोपमा भविष्यमा सामान्यतया अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने गरेको निर्णय नियमावली परिच्छेद १(ग) को प्रतिकूल छ उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी उपरोक्त निर्णयहरू बदर गरिपाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर लिएको रहेछ ।
४. निवेदकले वफादारी साथ काम गर्नुभएको छैन गरेको भए वेहिसाब गर्नु हुँदैन थियो । मागिएका स्पष्टीकरणमा नियम बमोजिम आरोपहरू उल्लेख छ र सोही आरोपहरूमा कारवाई भई बर्खास्त गरिएको हुँदा निर्णयहरू अनियमित भएको कुरामा प्राकृतिक न्याय प्रणाली अनुसार सो नियमपूर्वक भएको निर्णय बदर हुन सक्तैन । निवेदकको कुनै पनि हक हनन् नभएको हुँदा निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकका सञ्चालक समितिका तर्फबाट अख्तियार प्राप्त सो बैंकका प्रमुख व्यवस्थापक नवराज चालिसेको लिखितजवाफ ।
५. रिट निवेदनसँग निश्चत हक हुनुपर्छ आफ्नो स्पष्ट हक देखाउँदै सोको प्रचलनका लागि सम्मानित अदालतमा प्रवेश गर्नुपर्छ । आफ्नो कुन हकको हनन् भयो भनी उल्लेख नभएको निवेदकको रिट आवेदन खारेज भागी छ यस बैंकको निवेदकलाई हटाउने निर्णय पूर्णतया कानुनी छ निर्णय अधिकार प्राप्त अधिकारीको हो बैंकको आन्तरिक नियमावली व्यवस्थाको अक्षरसः परीपालना भएको छ । रिट आवेदन निरर्थक भई खारेज भागी छ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी राष्ट्रिय वाणिज्य बैंक केन्द्रीय कार्यालय प्रशासन तथा कर्मचारी विभाग कानुन शाखाका मुख्य अधिकृत खेमरञ्जन बरालको लिखितजवाफ ।
६. अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको हानी नोक्सानी पुर्याएकोमा नियम १ को (ग) मा छुट्टै सजायको व्यवस्था गरिएको छ र सो अनुसार परिच्छेद छ ६ नियम १ को (ग) मा जानी–जानी लापरवाही वा नियम आदेशको पालना नगर्नाले संस्थालाई हुनआएको नोक्सानीको सम्पूर्ण वा आंशिक रूपमा तलबबाट कट्टा गरी असूल गर्ने भन्ने व्यवस्था भएको हुँदा त्यसको प्रतिकूल नोकरीबाट हटाउने गरेको सञ्चालक समितिको निर्णय समेत त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर हुन्छ भन्ने समेत यस अदालतको डिभिजन बेञ्चको आदेश ।
७. डिभिजन बेञ्चको उक्त निर्णय दोहोर्याई पाउँ भनी रा.वा.बैंकतर्फबाट श्री ५ का हजुरमा निवेदन पर्दा न्यायिक समितिको सिफारिश अनुसार उक्त मुद्दा दोहोर्याई दिनु भन्ने मौसूफ सरकारबाट हुकुम बक्से बमोजिम दोहोरिई यो मुद्दा यस बेञ्च समक्ष पेश हुनआएको रहेछ।
८. नियम बमोजिम दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी पेश हुनआएको मुद्दामा निवेदक रा.वा.बैंकतर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ता हरिहर दाहाल र विपक्षीका तर्फबाट रहनुभएका वरिष्ठ अधिवक्ता शम्भुप्रसाद ज्ञवालीले गर्नुभएको बहस समेत सुनी आजको निर्णय सुनाउने तारेख तोकिएकोमा निर्णयतर्फ विचार गर्दा सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चबाट ०३५।११।१४ मा भएको निर्णय मनासिव वेमनासिव के छ यसमा नै ठहर गर्नुपर्ने हुनआएको छ ।
९. मिसिल अध्ययन गरी निर्णयतर्फ विचार गर्दा रा.वा.बैंकको सेवा शर्त सम्बन्धी नियमहरू लोकसेवा आयोगले सिद्धान्त तयार गरी दिएबमोजिम नेपालको संविधानको धारा ७८(३क) बमोजिम लागू हुने हो उक्त नियम भनी पेश भएको नियमको भाग २ परिच्छेद ६ को १ मा विभागीय कारवाई सजायको खण्ड (ग) मा जानी–जानी लापरवाही वा नियम आदेशको पालन नगर्नाले संस्थालाई हुनआएको नोक्सानीको सम्पूर्ण वा आंशिक रूपमा तलबबाट कट्टा गरी असूल गर्ने भनी लेखेको रहेछ, ६ मा नोकरीबाट हटाउने वा बर्खास्त गर्नेमा निम्नलिखित अवस्थामा कुनै कर्मचारीलाई नोकरीबाट हटाउने अथवा बर्खास्त गर्ने आदेश दिन सकिनेछ भन्नेमा
(क) कर्मचारीको अयोग्यताको कारणले आफ्नो पदको काम र जिम्मेवारी पुरा गर्न नसकेमा,
(ख) बराबर अनुशासन हिनताको काम गरेमा र
(ग) आफ्नो पदको जिम्मेवारी अनुसारको आचरण नगरेमा भन्ने समेत लेखेको रहेछ ।
१०. विपक्षी योगेन्द्रकुमार श्रेष्ठलाई रा.वा.बैंक केन्द्रीय अफिसबाट प्रष्टिकरण दाखिल गर्ने भनी लेखिएको पत्रमा तपाईको अयोग्यताको कारणले आफ्नो पदको काम र जिम्मेवारी पूरा गर्न नसकेको र अनुशासन सम्बन्धी नियम उल्लंघन गर्नुभएकोले बर्खास्त किन नगर्ने भनी लेखिएको रहेछ त्यस्तै ०३३।१२।२३ को प्रष्टिकरण मागिएकोमा पनि नियम ६ को (क) र (ङ) अनुसार आफ्नो पदको जिम्मेवारी अनुसारको आचरण नगरेको देखिएकोले भनी नियम १ को (च) अनुसार सजाय गर्ने लेखिएको देखिन्छ ।
११. सञ्चालक समितिको ०३४।४।९ को २३१ औं सभामा अनियमित तवरसँग लगानी गरेको हुँदा निजहरूबाट हुनगएको नोक्सानी परिच्छेद ६ को दफा (ग) बमोजिम असूल उपर गर्ने विषयमा अपनाउने कारवाई विषय अर्को सभामा छलफल गर्ने र परिच्छेद १ को (च) बमोजिम भविष्यमा बैंकको नोकरीको निमित्त सामान्यतया अयोग्य ठहरिने गरी व.स.योगेन्द्रकुमार श्रेष्ठलाई बर्खास्त गर्न स्वीकृति दिने भनी निर्णय भएको देखियो ०३४।४।१७ मा बसेको सञ्चालक समितिको २३४ औं सभामा पनि परिच्छेद ६ को दफा १ को (च) बमोजिम नोकरीबाट बर्खास्त गर्न स्वीकृति दिने भनी अभियोगको बारेमा भन्ने परिच्छेद ६ को दफा ६ को (क) अनुसार अयोग्यताको कारणबाट आफ्नो कार्य पूरा गर्न नसकी नियम निर्देशनको पालन नगरी अनियमित कार्य गरेको देखिन आएको भनी लेखिएको रहेछ उक्त निर्णयमा ०३४।४।९ मा भएको २३५ औं सभामा यसै विषयमा भएको निर्णयलाई बदर गर्ने भनी लेखिएको रहेछ, त्यसबाट नोक्सानी असूल उपर गर्ने विषयमा २३२ औं सभामा प्रेषित भई निर्णय भएकोलाई खण्डन गरेको देखिएन । अनियमित तवरसँग लगानी गरेको हुँदा भन्ने कारण बनाएकोलाई बदर गरी दफा ६ को (क) अनुसारको अभियोगमा यो सजाय गरेको देखियो त्यस उपर विपक्षले गरेको पुनरावेदनमा अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको हानी नोक्सानी पुर्याउनुभएको भनी जिकिर गरेकोलाई अनियमिततापूर्वक लगानी गरी भन्ने समेत अभियोगमा सजाय गरेको मनासिव रहेछ भनी २५३ औं सभाबाट निर्णय भएको पाइन्छ र निजले जुन अभियोगको प्रष्टिकरण दिई सजाय तोकेको हो यसरी प्रष्ट गरिएको छ ।
१२. यसै अदालतको डिभिजन बेञ्चबाट भने अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको हानी नोक्सानी पुर्याएको सम्बन्धमा नियमावलीको दफा १ को देहाय (च) अनुसार भविष्यमा अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्नसक्ने देखिँदैन भन्ने समेत लेखेको देखिन्छ ।
१३. माथि लेखिएबमोजिम सञ्चालक समितिको २३४ औं बैठकले परिच्छेद ६ को दफा ६ को (क) अनुसार अयोग्यताको कारणबाट आफ्नो कार्य पूरा गर्न नसकी नियम निर्देशनको पालना नगरी अनियमित कार्य गरेको देखिन आएको भन्ने दोषमा उक्त सजाय लेखिएकोमा अर्कै दोषमा यो सजाय लाग्दैन भनी डिभिजन बेञ्चबाट आदेश गर्दा सजाय पाएको दोष नै उक्त बेञ्चमा पेश भएको देखिएन ०३५।४।१७ को योगन्द्रकुमारलाई दिएको जानकारी पत्रमा अनियमिततापूर्वक लगानी गरी बैंकको सम्पत्ति हानीनोक्सानी पुर्याउनुभएको सम्बन्धमा भन्ने बोली परेकोबाट सञ्चालक समितिको २३४ औं बैठकले देखाएको दोष नै उक्त बेञ्चबाट हेरिनुपर्ने कारण के भने ०३४।४।१७ को निर्णय समेत बदर गराउन प्रस्तुत रिट निवेदनपत्र पर्नआएको हो । कसूर अनुसारको सजाय हुने कानुनी व्यवस्थामा कसूर नै फरक हुनगयो भने त्यो सजाय पनि स्वभावैले फरक हुने हुँदा बदर हुन्छ, एउटा दोष लगाएकोमा अर्को दोष लगाएको हो भनी निर्णय गर्दा मुद्दाको तथ्य नै बोध नभई कसूर अनुसारको सजाय नहुनेहुनाले मुद्दाको विषय नै त्यस्तो निर्णय गर्नेले उपेक्षा गरेको हुने हुँदा त्यस्तो निर्णयलाई खम्बीर गर्नु भएन, सञ्चालक समितिको निर्णय समेत बदर गरिपाउँ भन्ने रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ सञ्चालक समितिले आफ्नो अधिकारक्षेत्रभित्र रही नियम अनुसार गरेको निर्णय देखिँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गर्नु परेन मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छौं ।
न्या. विश्वनाथ उपाध्याय, न्या. सुरेन्द्रप्रसाद सिंह
इति सम्वत् ०३७ साल असार २८ गते रोज ६ शुभम् ।