निर्णय नं. १३९४ - ज्यान
निर्णय नं. १३९४ ने.का.प. २०३७
डिभिजन बेञ्च
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्री
माननीय न्यायाधीश श्री त्रैलोक्यराज अर्याल
सम्वत् २०३७ सालको फौ.सा.नं. ४२
फैसला भएको मिति : २०३७।७।८।६ मा
वादी : (टोपबहादुर चन्दको जाहेरीले) श्री ५ को सरकार
विरूद्ध
प्रतिवादी : कैलाली चौमाला गा.पं.वार्ड नं. १ गोप्का बस्ने जोखन डगौरा थारु समेत
मुद्दा : ज्यान
(१) सर्वास्वसहित जन्मकैद गर्ने गरी शुरूबाट निर्णय भएकोमा सो निर्णय उपर निजहरूले पुनरावेदन नगरी बसेको र मर्नेलाई बन्चरोले हानी मारेमा प्रहरीमा र अदालतमा समेत निजहरू सावित भएको देखिएकोले समेत निजहरूलाई सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने ठहराएको शुरूको निर्णय सदर गरी जाहेर गरेको इन्साफ मनासिव ।
(प्रकरण नं. २३)
फैसला
प्र.न्या. नयनबहादुर खत्री : प्रस्तुत मुद्दा सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतबाट जाहेरी फैसला भइआएको साधकको लगतमा दर्ता भई निर्णयार्थ पेश हुनआएको रहेछ ।
२. मुद्दाको विवरण यस प्रकार छ : जि.कैलाली चौमला गा.पं.वार्ड नं. १ गोप्का बस्ने जिमीदार शेरबहादुर चन्दको विधवा श्रीमती हेमाकुमारी चन्द यही भाद्र ८ गते राति घर भूइँतला कोठामा सुत्नुभएको अवस्था राति ३ बजेको समयमा ढोका उघ्रिएको आवाजले डोगली थरुनी निद्राबाट ब्यूझी हेर्दा एकजना लंगौटी र कालो कमीज लगाएको जस्तो मानिस बाहिर गएको देखी हेमालाई उठाउँदा केही चाल नगरेकोले निज डोगली आफ्ना बाबुसँग गई भनेछ निजको बाबु र अरू कमैया समेत हेमाको सहोदर जेठानी चन्द्रकुमारीको घर गई भन्दा गाउँका मानिस समेत गई हेर्दा हेमाको कञ्चट र गालामा सानो बन्चरोले हानेको जस्तो घाउ लागेको र ओछ्यानमा रगत बगेको देखिनाले कर्तव्य गरी मारेको हो भन्ने लागी जाहेरगर्न आएकोछु भन्ने टोपबहादुर चन्दको ०३२।५।९ को जाहेरी दरखास्त ।
३. कुलो पानी सम्बन्धमा झगडा भएकोले मार्छु भनी पल्टाले इवी लिएको छ भनी हेमाबाट सुनेको थिएँ त्यसैले पल्टु माथि शंका लाग्छ भन्ने समेत व्यहोराको चन्द्रकुमारी चन्दको प्रहरीमा भएको बयान ।
४. हेमाको घरमा गाई चराउने काम गर्छु गते बार थाहा छैन आज ४ दिन भयो डोगली र म खाना खाई सुतेका आधा रात डोगलीले मलाई उठाई हेर्दा १ जना नचिनेको थारु मानिस देखेर डोगली जिमीदारनी हेमालाई उठाउँदा नबोलेकोले जिमीदारनीको सिरानीको लाईट झिकी हेर्दा टाउकोमा घाउ देखिएकोले डरले आफ्नो घर गई बाबुलाई भनेको हुँ भन्ने समेत बुधराम थारुले प्रहरीमा गरेको बयान ।
५. म जिमीदारनीको घरमा काम गर्न बसेको ६ बर्ष भयो ०३२।५।८ गते साँझ जिमीदारनी हेमा र कोठारको कमैया बुधराम थारु समेतले खाना खाई भूँइतलामै सुत्यो । रातमा म सुतेको खटियामा धक्का लागेकोले म ब्यूँझेर बुद्धरामलाई उठाई के भयो भनी हेर्दा बाहिर पट्टीको ढोका खुला रहेको र ढोकाबाट हाम्रो गाउँको जोखन डगौरा थारु बाहिर निस्की जान लागेको देखे निजको हातबाट टगारीको बिँड वा हँसियाको बिँड समेत देखेँ के भएछ भनी जिमीदारनीलाई बोलाउँदा केही चाल नगरेकीले जिमीदारनीकै सिरानको लाइट बाली हेर्दा निज हेमा कञ्चट काटिएको घाउ देखिएको र दौडेर घर गई बाबुलाई भनेँ निज जोखन डगौरा कोठारबाट भागेको भनी मैले भनेमा निजले मलाई मार्छ कि भनी कसैलाई भनेको थिएन भन्ने डोगली थारुनीले प्रहरीमा गरेको बयान ।
६. यही भाद्र ८ गतेका दिन पल्टु थारुको र मृतक हेमाकुमारीको कुलो पानीमा झगडा भएको रहेछ र पल्टुले निजलाई मारिदिनुपर्छ भनी मसँग आई भनेकोले सल्लाहा गरी मेरो छोरा गब्बु समेत निज हेमाको घरमा गयौं पल्टुले बन्चरो साथमा लिएको थियो जिमीदारनीको घरमा चाल सुन्दा नसुतेकोले फर्की आँपको रुखमुनि लुक्यौं आधा रातपछि म ढोका बाहिर बसेँ पल्टु र गब्बु माथिबाट जिमीदारनीको घरमा पसी केही छिनपछि पल्टु र गब्बु ढोका खोली बाहिर आई जिमीदारनीलाई मारी सक्यो भनी भनेकोले मरी कि मरिन भनी फेरि तीनै जना हेर्न जाँदा निज हेमा मरी सकेको देखी लास सोझ्याई बाहिर आउँन लाग्दा गब्बु अघि म पछि–पछि भागी घरमा गयौं हामी तीनैजनाको सल्लाहबाट हेमालाई मारेका हौं भन्ने जोखन डगौराले प्रहरीमा गरेको बयान ।
७. मेरो हातमा वन्चरो थियो जिमीदारनी सुतेको कोठामा गई मैले हातमा लिएको बन्चरोले जिमीदारनीको कञ्चटमा हानेँ एकपटक एैया भनी सुस्त भनेको अर्को पटक हान्दा आँखामुनि लागेछ र फेरि सो वन्चरो गब्बुलाई दिए निजले पनि एकपटक कञ्चटमा हान्यो त्यसपछि ढोका खोली बाहिर निस्कँदा जोखन थारु ढोकामा बसेको रहेछ मर्यो, मरिन् भनी जोखनले सोद्धा फेरि भित्र पसी हेर्दा मरी सकेकोले भागी घरतिर आयौं भन्ने पल्टु डगौराले प्रहरीमा गरेको बयान ।
८. हेमाकुमारी र हाम्रो कुलो पानी सम्बन्धमा झगडा भएकोले निज हेमालाई मार्नुपर्छ भन्ने सल्लाहा भई ०३२ भाद्र ८ गतेको आधारात पछि म र पल्टु घर माथिबाट जिमीदारनी सुतेको कोठामा गयांै पल्टुले जमीदारनीको कञ्चटमा वन्चरोले एकचोट हान्यो र दोस्रोपटक आँखामुनि हान्यो त्यसपटि सो बन्चरो मलाई दिएकोले मैले पनि एक चोट हानेँ हेमालाई मारी दिएपछि ढोका बाहिर आउँदा बाबु जोखन ढोकामा उभिरहेको थियो जिमीदारनी मर्यो हेर्न जाउँ भनी जोखनले भने हामी ३ जना फेरि भित्र गई निज हेमा मरेको देखी त्यसपछि तीनै जना पश्चिमको ढोकाबाट बाहिर आई आफ्नो घरमा आयौं भन्ने समेत गब्बु डगौरा थारुको प्रहरीमा गरेको बयान ।
९. जोखन, पल्टु, गब्बु समेतको डोर समक्ष साविती बयान गरेकोले निजहरूले नै कर्तव्य गरी हेमाको ज्यान मारेको पूरा शंका लाग्छ भन्ने समेत ०३२।५।१४ गतेको सरजमीन मुचुल्का ।
१०. कुलो पानीको झगडाको जरियाबाट पल्टु र गब्बु समेत भई ०३२।५।८ गतेको राति बन्चरोले हानी हेमाकुमारी चन्दलाई कर्तव्य गरी मारेको सिद्ध हुनआएकोले निज पल्टु डगौरा थारु र गब्बु डगौरा थारुलाई ज्यानसम्बन्धी महलको १३ नं. को देहाय १ बमोजिम र जोखन डगौरा थारु र गब्बु डगौरा थारुलाई ज्यानसम्बन्धी महलको १३ नं. को देहाय १ र जोखन डगौरा थारु वारदात भएको ठाउँमा गएको तर ज्यान मार्नलाई अरू कुरा केही नगरेको देखिन आएकोले निज जोखन डगौरालाई ज्यान सम्बन्धी ऐनको नं. १७ को देहाय ३ अनुसार सजाय गरिपाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन ।
११. कुलो पानी विषयमा हेमाले हामीलाई गाली गर्ने हप्काउने गरेकाले हेमालाई मार्नुपर्छ भन्ने कुरा गब्बु म पल्टु र जोखनको वारदात अगावै सल्लाह भएको थियो ०३२ साल भाद्र ८ गतेको राति २।, २।। बजेको समयमा जिमीदारनी हेमाकुमारीलार्ई म र गब्बुले बन्चरोले हानी मारेको हो म र गब्बु समेत हेमा सुतेको कोठामा पसी निज हेमा सुती निदाएको अवस्थामा मैले वीँड भएको बन्चरोले निजको कञ्चटमा एकचोट हान्दा निजले ऐया गरिन फेरि अर्को चोट आँखा मुनि हाने र मैले बन्चरो गब्बुलाई दिएपछि गब्बुले पनि एकचोट कञ्चटमा हान्यो लास छट्पटाउदै थियो हामी ढोका खोली बाहिर आउँदा दाजु जोखन उभिएका थिए हेमा मरिन मरिनन् भनी जोखनले सोधे पछि हामी तीनै जना फेरि भित्र पसी हेमा मरी सकेकोले हेमाले घाँटीमा लगाएको पोतेमा भएको सुनकै जोडी ३ लिई भागी घर आयौं भन्ने समेत पल्टा डगौराले अदालतमा गरेको बयान ।
१२. हेमाकुमारीको र हाम्रो कुलोपानी सम्बन्धमा झगडा भएकोले निज हेमालाई मार्नुपर्छ भनी म समेतका प्रतिवादीहरूको सल्लाह भई ०३२।५ भाद्र ८ गते राति म र पल्टु डगौरा निज हेमा सुतेको कोठामा गई पल्टाले बन्चरोले हेमाको कञ्चटमा एकचोट हानी त्यसपछि आँखामुनि दोस्रो चोट हानी बन्चरो मलाई दियो मैले पनि बन्चरोले कञ्चटमा एकचोट हानी हामी ढोकाबाट बाहिर निस्कँदा जोखन ढोकामा उभिएको थियो हेमा मर्यो मरेन हेर्न जाउँ भनी जोखनले भनेकोले हामी तीनै जनाभित्र गई हेमा मरी सकेको देखी हामी आफ्ना घरमा आयौं भन्ने समेत गब्बु डगौरा थारुले अदालतमा गरेको बयान ।
१३. म समेतको सल्लाहबाट ०३२ साल भाद्र ८ गतेको राति हेमाकुमारीलाई मारेका हौं म पल्टा र गब्बुभित्र पसे म बाहिर बसिरहे केही बेरमा बन्चरोले हानी हेमालाई मारी सक्यो भनी पल्टा र गब्बुले भन्दा मरिकी मरिन हेर्न जाउँ भनी मैले भनी तीनैजना हेर्न गर्यौ निज हेमाकुमारी मरी सकेको देखी पल्टुले लासलाई चाँदर ओढाई हामी घरतर्फ आयौं भन्ने जोखन डगौराले अदालतमा गरको बयान ।
१४. हेमाकुमारीलाई को कसले के गरी मारे मलाई थाहा छैन पल्टाले ०३२ साल भाद्र ८ गते घरबाट वन्चरो लगेको मैले देखेको छैन हेमासँग झगडा रिस इवी भएको मलाई थाहा छैन भन्ने जोखनको छोरा वर्ष ९ को पहलमान डगौराको बयान ।
१५. मर्ने हेमाकुमारीसँग मेरो र घर परिवार कसैको पनि रिस इवी थिएन पल्टा, गब्बुले हेमालाई मारे भन्ने कुरा सरजमीन आएपछि मात्र सुनेको हुँ कुलो विषयमा इवी परेको कुरा मसँग भनेको थिएन हेमालाई मार्ने भनी पल्टा, गब्बु, जोखन समेतले हामीसँग सल्लाहा गरेको छैन भन्ने समेत पल्टाको स्वास्नी फूजीया थरुनी १, जोखनको स्वास्नी रोइनी थारुनी १, जोखनको छोरा ठेकु डगौरा १, निज ठेकुको स्वास्नी परनी थरुनी १, गब्बुको स्वास्नी भिखनी थरुनी १ समेतको बयान।
१६. ०३२ साल भाद्र ८ गते राति जिमीदारनी हेमाकुमारीको भूइँतलाको बीच कोठामा जिमीदारनी हेमा १, डोगली १, म बुधराम १ समेत ३ जना सुतेका थियौं राति मुर्गी बोल्ने टायममा हामी सुतेको कोठाबाट बाहिर निस्केको मानिसको पछाडिको शरीर मैले देखेको हुँ मानिस चिन्न सकेन त्यसपछि लाइट बाली हेर्दा हेमाको कञ्चट र आँखामुनि घाउ लागि रगत बगिरहेको देखी कराई म र डोगली आफ्नो घर गयौं र जिमीदारनीलाई कसैले कञ्चटमा हानी मारेछ भन्ने कुरा बाबा ठग्गुलाई भनेको हुँ जोखन, पल्टा, गब्बुले मारेको भन्ने कुरा सरजमीन डोर आएपछि सुनेको हुँ भन्ने बुधराम डगौराले अदालतमा गरेको बयान ।
१७. हेमालाई जोखन पल्टा गब्बु समेत ३ जनाले मारेका हुन् मार्दा मैले देखिन सो राति हामी सुतेको कोठाबाट जोखन बाहिर निस्की जान लाग्दा मैले देखेको हुँ निजको हातमा बन्चरो थियो निज जोखन बाहिर गएपछि के हो भनी ब्याट्री बाली हेमालाई बोलाउँदा बोलेन र राम्ररी हेर्दा हेमाको कञ्चटमा र आँखामुनि घाउ परेको र विस्तरामा रगत लागेको देखी बुधरामलाई उठाएर निजले पनि हेमालाई मरेको देखी म र बुधराम आफ्नो–आफ्नो घर गयौं हेमालाई कसले कञ्चटमा र आँखामुनि हानी घाउ पारी मारेछ डर लागी घर आयौं भनी बाबुलाई मैले भनेको हुँ मौका तहकिकात डोरमा आएपछि पल्टा, जोखन, गब्बु समेतले हेमालाई मारेमा सावित भएकोले निजहरूले मारेका हुन् भनी बयान गरेको हुँ भन्ने समेत डोगली थरुनीले अदालतमा गरेको बयान ।
१८. ०३२ साल भाद्र ८ गते राति मर आफ्नै घरमा मर्ने हेमाकुमारी आफ्नो घर चौमला गा.पं.अन्तर्गत गोप्कामा भूइँतल्लाको बीच कोठामा सुतेकी थिइन डोगली थरुनी र बुधराम डगौरा पनि सोही कोठामा सुत्थे उक्त राति बिहान अं.४ बजे घर कुरुवा डगोरा १, ठुलो ग्वाङे १, सानो डवाङे १ समेत म भएमा आई हेमाको कोठामा एउटा कालो लुगा लगाएको मानिस आई बाहिर निस्केको देखिएकोले तपाईलाई डाक्न आएको भनी मसँग भनेकाले म १ जिमीदारनी चन्द्रकुमारी चौकिदार तवाडी डगोरा थारु १ मनसा पेटुवा थारु १ समेत गई भित्र पसी हेर्दा जेठी आमा हेमाकुमारीको कञ्चटमा र आँखा मुनि बन्चराले हानेको ठूलो घाउ लागी अंग जीउ विस्तरामा रगत जमेको थियो कसले मार्यो भनी सोद्धा डरले हो वा नचिनेर हो डोगलीले केही भन्न सकिन र बुधरामले पनि चिनेन भनी भनेकोले उस बखत मार्ने मानिसको पत्ता लागेन बन्चरो प्रहार गरी मारेमा सावित भएकोले प्र.पल्टा, गब्बु, जोखन समेतले नै कर्तव्य गरी मारेको हो भन्ने जाहेरवाला टोपबहादुर चन्दले अदालतमा गरेको बयान ।
१९. प्रतिवादीहरूले मर्ने हेमाकुमारीलाई मार्ने सल्लाह गरी प्र.पल्टा, गब्बुले बन्चरोले हानी कर्तव्य गरी मारेका र प्र.जोखनले मार्ने सल्लाहा गरी ज्यान मार्दा ढोका बाहिर उभिएको भनी प्रहरी र अदालतमा समेत सावित भएकाले प्र.पल्टा डगोरा र गब्बु डगोरालाई कर्तव्य गरी ज्यान मारेमा ज्यानसम्बन्धीको १३ नं. को देहाय १ बमोजिम सर्वस्वसहित जन्मकैद र प्र.जोखन डगौरालाई ज्यान मार्ने सल्लाह गरी ज्यान मार्दा ढोका बाहिर उभिई ज्यान मार्न मद्दत गरेमा ज्यानसम्बन्धीको १७ नं. को देहाय दफा ३ बमोजिम ३ वर्ष कैद हुनेठहर्छ भन्ने कैलाली जि.अ.को ०३३।३।२१ गतेको फैसला ।
२०. जाहेरी दरखास्त, लासजाँच प्रकृति मुचुल्का, सरजमीन मुचुल्का र सदगत गर्ने हेमाकुमारीको लास बुझाएको डोरको पूर्जिबाट हेमाकुमारीको मृत्यु भएको भन्ने कुराको पुष्टी हुनआएको र निजको मृत्यु कर्तव्यबाट भएको भन्ने कुरा लास जाँच प्रकृति मुचुल्का र अपराध गर्दा प्रयोग गरेको दसीको रूपमा प्राप्त भएको बन्चरो समेतबाट देखिन आएको र कर्तव्यवालाहरू पल्टा डगोरा थारु गब्बु डगोरा थारु र जोखन डगोरा थारु हुन् भन्ने कुरा निजहरूको प्रहरीको साविती कागज र अदालतको साविती बयानबाट देखिन आएकोले शुरू जि.अ.ले पल्टा डगौरा थारु र गब्बु डगौरा थारुलाई मुलुकी ऐन ज्यानसम्बन्धीको महलको १३(१) बमोजिम सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने गरेको र जोखन डगौरा थारुलाई सोही महलको १७(३) बमोजिम ३ वर्ष कैद गर्ने गरेको इन्साफ मनासिव हुने ठहर्छ भन्ने ०३५।६।१०।३ को सु.प.क्षे.अ.को जाहेरी फैसला ।
२१. प्रस्तुत मुद्दा साधक तहबाट इन्साफ जाँची जाहेरी निर्णयतर्फ विचार गर्दा बन्चरो प्रहार गरी हेमाकुमारीलाई मारेको हुँदा प्र.गब्बु डगौरा थारु र पल्टा डगौरा थारुलाई ज्यानसम्बन्धीको नं. १३ को देहाय (१) बमोजिम सर्वस्वसहित जन्मकैद र शेखन डगौरा थारुलाई ज्यानसम्बन्धीको नं. १७ को देहाय (३) बमोजिमको अपराध ठहराई ३ वर्ष कैद गर्ने गरी निज जोखन डगौराको हकमा समेत साधक सदर भइआएबमोजिम गर्ने भनी ०३३।३।२१ मा शुरू कैलाली जिल्ला अदालतबाट जाहेरी फैसला गरेको इन्साफ सदर गरी ०३५।६।१० मा सु.प.क्षे.अ.बाट जाहेरी फैसला भइआएको देखियो ।
२२. प्रहरी प्रतिवेदनमा पनि प्रतिवादी जोखन डगौरा थारु उपर ज्यानसम्बन्धीको नं. १७ को देहाय (३) को सजायको माग गरेको देखिने सो अनुसार शुरूबाट ऐ. नं. १७ को देहाय (३) बमोजिम नै वर्ष ३ कैद गर्ने ठहराएको देखिने सो ज्यानसम्बन्धीको नं. १७ को देहाय (३) बमोजिम सजाय गरेकोमा अ.बं.१८६ नं. ले साधक जाहेर गर्नुपर्ने देखिँदैन साधक जाहेर गर्नु नपर्नेमा पनि निजको हकमा अनावश्यक साधक जाहेर गरेको शुरूको सदर गरेको सु.प.क्षे.को निर्णय मिलेको देखिएन ।
२३. प्रतिवादी गब्बु डगौरा थारु र पल्टा डगौरा थारुको हकमा विचार गर्दा निजहरूलाई सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने गरी शुरूबाट निर्णय भएकोमा सो निर्णय उपर निजहरूले पुनरावेदन नगरी बसेको र मर्ने हेमाकुमारी चन्दलाई बन्चरोले हानी मारेमा प्रहरीमा र अदालतमा समेत निजहरू सावितै भएको देखिएकोले समेत निजहरूलाई सर्वस्वसहित जन्मकैद गर्ने ठहराएको शुरूको सदर गरी जाहेर गरेको सुदूर पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव छ प्र.जोखन डगौरा थारुलाई लाग्ने गरेको सजाय कैद वर्ष ३ भुक्तान भएको देखिएकोले भुक्तान भएपछि अ.बं.११९ नं. बमोजिम तुरून्त छाडिदिनु, छाड्न लगाउनुपर्ने, सो नगरी थुनामै रहेको भए थुनाबाट तुरून्त छाडी दिनु भनी सम्बन्धित कार्यालयमा लेखी पठाई मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. त्रैलोक्यराज अर्याल
इति सम्वत् २०३७ साल कार्तिक ८ गते रोज ६ शुभम् ।