निर्णय नं. ११५७ - जग्गा बाली

निर्णय नं. ११५७     ने.का.प. २०३५

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री सरदार ईश्वरीराज मिश्र

सम्वत् २०३४ सालको दे.फु.नं. ९५

फैसला भएको मिति : २०३५।५।१८।१ मा

पुनरावेदक : झापा जि. अनारमनी गा.पं.वा.नं. ८ चारपाने बस्ने जीवनाथ उप्रेतीसमेत

विरुद्ध

विपक्षी : ऐ.ऐ. रामगढी गा.पं. वडा नं. ९ बस्ने वाछालाल थारु समेत

मुद्दा : जग्गा बाली

(१)   अदालतमा हकवेहक मुद्दा परी अदालतबाट पाएको फैसलालाई प्रमाणमा लिई कानूनबमोजिम निर्णय गर्नुपर्ने ।

(प्र.नं. ११)

पुनरावेदक तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री गंगाप्रसाद उप्रेती

विपक्षतर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरे

फैसला

            न्या. धनेन्द्रबहादुर सिंह : प्रस्तुत मुद्दा न्यायिक समितिका सिफारिसअनुसार दोहराई दिने हुकूम प्रमांगीबमोजिम सर्वोच्च अदालतबाट पुनरावेदनको अनुमती दिने ०३४।२।२८ मा आदेश भएअनुसार पुनरावेदनको लगतमा दर्ता भई पेश हुन आएकोमा मुद्दाको तथ्य निम्न प्रकार छ :

            २.    प्र.नजरपर मौजे रामनगरको जग्गा विगाहा २०।८।३ मा विपक्षीहरूसँग मुद्दासमेत परी हामीहरूका नाममा संयुक्त दर्ता रही भोग भएको राजगढ गा.पं. वडा नं. ९ मा पर्ने ०२१ सालको सर्भेमा हाम्रा नाममा नापी भएको यो ०२६ सालको सिजन बालीमा सो जग्गा मध्ये धनहर १० विगाहामा धानबाली २ विगाहामा तोरी बाली २ बिगाहामा सूर्तीबाली लगाएकोमा ०२६।१०।२९ गते धान तोरी ०२६।१२।१७ मा सूर्ती बाली विपक्षीहरूले लुटी लगे । विगो रु.५४८५।–विपक्षीहरूबाट दिलाई सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत ०२७।१।२८ को फिराद ।

            ३.    वादी दावीको जग्गामा हामी ५ पुस्ता अघि पुर्खाले आर्जि भागीदार वरनलाल थारुका नाममा दर्ता रहेको सवै भाईको बण्डा भोग अनुसार दर्ता गराई वाहाली पूर्जी लिएको हाल दर्तावाला मरी हामी उत्तराधिकारीको हकमा पर्ने जग्गा हो । लुटपिटमा झुठ्ठा दावा गरेमा सजाय गरी फुर्सद पाउँ भन्नेसमेत कैली थरुनी समेतको प्रतिउत्तर ।

            ४.    वादी दावीको जग्गा भागीदार वरनलालका नाममा दर्ता रहेको बण्डा पाई बाबु साउनीका नाममा दर्ता भई भोगी आएको छु भन्नेसमेत दाहाजुरो थारुका नाममा दर्ता भई लोग्ने तेस्रो भोगी आएको छ भन्नेसमेत नैकनी थारु सो जग्गा बाबु जटथारुका नाममा दर्ता भई दाजु र म समेतले भोगी आएको छ भन्नेसमेत वृछलाल थारुसमेतको बयान ।

            ५.    प्रतिवादीहरूका नाममा दर्ता भइसकेको जग्गासमेत दर्ता नभएको वरनलालबाट गरी लिएको राजीनामाबाट जग्गामा वादीहरूको हक दावी पुग्न सक्दैन । बालीको दावीतर्फ खारेज हुने ठहर्छ भन्नेसमेत झापा जिल्ला अदालतको फैसला ।

            ६.    सो फैसलामा चित्त बुझेन भन्नेसमेत वादीहरूको पुनरावेदन परेकोमा झापा जिल्ला अदालतबाट वादी दावी खारेज हुने ठहराएको इन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्नेसमेत पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजन बेञ्चको फैसला ।

            ७.    सो फैसलामा चित्त बुझेन । पुनरावेदनको अनुति पाउँ भन्ने वादीहरूको निवेदन परेकोमा पुनरावेदनको अनुमति दिन मिलेन भन्नेसमेत सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्चको आदेश।

            ८.    सो आदेश भएको मुद्दा फुल बेञ्चबाट दोहराई हेरी पाउँ भन्नेसमेत वादी जिवनाथ उप्रेती ओमप्रकाश अग्रवालले श्री ५ महाराजाधिराजको हजुरमा न्यायिक समितिमार्फत निवेदकहरूको परेको निवेदनमा भएको न्यायिक समितिको सिफारिसमा नेपालको संविधानको धारा ७२ (ख) अनुसार उपर्युक्त मुद्दा दोहराई दिनु भन्नेसमेत ०३३।१०।३ मा हुकूम प्रमांगी बक्स भई आएको ।

            ९.    पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालतले फैसला गर्दा अदालतमा हकवेहक मुद्दा परी अदालतबाट वादीको हक भई जितिपाएको फैसलालाई प्रमाणमा लिनपर्ने नलिइ फैसला गरेको कानूनी त्रुटि भएको देखिँदा वादी निवेदकलाई पुनरावेदनको अनुमति दिएको छ भन्नेसमेत ०३४।२।२८ को सर्वोच्च अदालत फुल बेञ्चको आदेश ।

            १०.    पुनरावेदकतर्फका विद्वान अधिवक्ता गंगाप्रासाद उप्रेतीले विवादास्पद जग्गामा यिनै वादीहरूसमेत उपर परेको जग्गा बाली मुद्दामा वादीहरूको हक सिद्ध हुन आएको देखिँदा बाँस लुटपिट गरेको ठहर्छ भन्ने सुरुको फैसला सदर भई मेची अञ्चल अदालतबाट ०२९।२।९ मा फैसला भएको अन्तिम रुपमा छ । सो फैसलाले जितेको जग्गालाई सो फैसला प्रमाण नलगाई खारेज गरेको फैसला बदर हुनपर्ने भन्नेसमेत र विपक्षीतर्फका विद्वान अधिवक्ता श्री कृष्णप्रसाद घिमिरेले वादीको जग्गा प्रतिवादीहरूका नाममा दर्ता भोग भई राखेको दर्ता नभएको वरनलालबाट गरी लिएका राजीनामाबाट वादीको उजूरी लाग्न नसक्ने गरी खारेज गरेको मिलेको छ भन्नेसमेत गर्नु भएको वहससमेत सुनियो । प्रशस्त मुद्दामा पू.क्षे.अदालतको फैसला मिलेको छ छैन सो को निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।

            ११.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा विवादको जग्गामा विपक्षी वाछालाल अकालुसमेतले बाँस काटी लुटी लगे विपक्षीहरूले जग्गामा खिचोला गरे बाली लुटी खाए बाँसको बिगो रु.१६००।–धानको बिगो रु.४५७०।४७ समेत जम्मा रु.६१७०।४७ विपक्षीहरूबाट दिलाई घरबाट उठाई किचोला भेटाई पाउँ भन्नेसमेत पुनरावेदक जिवनाथ उप्रेती र मदनचन्द्र अग्रवाल वादी भएको जग्गा बाली मुद्दामा बाली बिगोको हकमा र मनिलालले बनाएको घर उठाई पाउँ भन्ने हकमा म्याद नाघी उजूर परेकाले खारेज हुने र वादीको हक पुगेको जग्गामा खिचोला गरी बाँस लुटपिट गरेको र मनिलाललाई दोहरा लिखत गरेकोसमेत ठहर्छ भन्नेसमेत तत्कालिन झापा ईलाका अदालतबाट ०२१।१।२६ मा फैसला भएउपर दुवैथरको पुनरावेदन परेकोमा प्रतिवादी वाछालालसमेतको पुनरावेदन मिति ०२४।३।३० मा डिसमिस भएको र वादी जिवनाथको पुनरावेदनमा सुरु ईन्साफ मनासिव भई मेची अञ्चल अदालतबाट २०२९।२।९ मा फैसला भई अन्तिम रुपमा रहेको प्रमाण मिसिलबाट देखियो । त्यस किसिमको फैसलालाई न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १२ को खण्ड (क) ले दुवै पक्षले मान्नुपर्ने र प्रमाणमा लिनुपर्ने प्रष्ट छ । अदालतमा हक बेहक मुद्दा परी अदालतबाट वादीको हक भई जितिपाएको फैसलालाई प्रमाणमा लिई कानूनबमोजिम निर्णय गर्नुपर्नेमा प्रमाणमा नलिई सो फैसला हुनुभन्दा अघिको प्रतिवादीको जिमिदारी कचहरीबाट गराई लिएको दर्तालाई प्रमाणमा लिई दर्ता नभएको वरनलालबाट गरी लिएको राजीनामाको नाताबाट जग्गामा वादीहरूको हक दावी पुग्न सक्दैन । हक नपुग्ने जग्गाको बाली भराई पाउँ भन्ने दावीतर्फ खारेज हुने ठहराएको सुरु झापा जिल्ला अदालतको ईन्साफ मनासिव ठहर्छ भन्ने पूर्वाञ्चल क्षेत्रीय अदालत डिभिजन बेञ्चको मिति ०३२।१।२३ को फैसला मिलेको नदेखिँदा सो फैसला बदर हुने ठहर्छ । सो मेची अञ्चल अदालतको ०२९।२।९ को फैसला प्रमाणमा लिई कानूनबमोजिम निर्णय गर्नु भनी तारेखमा रहेका पक्ष हरूलाई तारेख तोकी मिसिल नियमबमोजिम गरी पूर्वाञ्च क्षेत्रीय अदालतमा पठाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. ईश्वरीराज सिंह

 

इति सम्वत् २०३५ साल भाद्र १८ गते रोज १ शुभम् ।