शब्दबाट फैसला खोज्‍नुहोस्

निर्णय नं. ६९५० - कर्तव्य ज्यान

भाग: ४२ साल: २०५७ महिना: माघ अंक: १०

निर्णय नं. ६९५०          ने.का.. २०५७            अङ्क १०/११

संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ आचार्य

सम्वत २०५३ सालको फौ.पु.नं.. ... १५४९

सम्वत २०५३ सालको साधक नं. .. १२०

सम्वत २०५४ सालको फौ.पु.नं. ..१६३१

फैसला मितिः २०५६।११।९।२

मुद्दाः  कर्तव्य ज्यान ।

पुनरावेदक/वादीः टुल्कु मोक्तानको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादीः जिल्ला मकवानपुर, फापरवारी गा.वि.. वडा नं. ६ बस्ने लक्ष्मण घिसिङ

 

पुनरावेदक/वादीः जिल्ला मकवानपुर, फापरवारी गा.वि.. वडा नं. ६ बस्ने लक्ष्मण घिसिङ

विरुद्ध

विपक्षी/वादीः टुल्कु मोक्तानको जाहेरीले श्री ५ को सरकार

 

§  यी प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङले अदालत समक्ष बयान गर्दा मृतकलाई कुटपीट गर्ने कार्यमा आफ्नो संलग्नता नभएको वारदात स्थलमा उपस्थित सम्म भएको र अन्य प्रतिवादीहरुले कुटपीट गरेको हो भनी कसूरमा इन्कार रहेका छन भने मौकामा कागज गर्ने सोमली डोल्मा, धनमाया घिसिङ समेतले पनि लक्ष्मण घिसिङले मृतकलाई कुटपीट गरेको भनी किटानी साथ उल्लेख गर्न सकेको पाइदैँन । त्यस्तै एक अर्कालाई आरोप लाउदैँ बयान गर्ने प्रतिवादीहरु पंच बहादुर घिसिङ र कमल घिमिङको अदालतको बयानबाट पनि  यी प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङ कुटपिटमा संलग्न रहेको भन्‍ने देखिदैँन । यरी निज लक्ष्मण घिसिङले मृतकलाई कुटपिट गरेको भनी स्पष्टः प्रमाणित हुन नसकेको अवस्थामा केवल जाहेरीमा नाम उल्लेख भएकै आधारमा निजको हकमा ज्यान सम्बन्धी १३() नं. को दावी पुग्न सक्ने भन्‍न मिलेन । निज वारदातमा उपस्थित भएको भन्‍ने सम्म निजकै बयान समेतबाट देखिँदा शुरु फैसला उल्टी गरी निजलाई ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला मिलेकै देखिने           

 (प्र.नं. २७)

 

पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकार तर्फबाटः विद्बान सह न्यायाधिवक्ता श्री चेतनाथ घिमिरे

विपक्षी प्रतिवादी तर्फबाटः

अवलम्बित नजिरः

फैसला

न्या.केदारनाथ आचार्यः पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९()()() अन्तर्गत यस अदालतमा पुनरावेदन परेको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं निर्णय यस प्रकार छः

2.            चितवन जिल्ला निवासी मानिसको यहाँ भएको छाप्रोमा आगलागी भएको विषयलाई लिएर मेरो भाई लालमान मोक्तान र हस्तबहादुर लोप्चनबीच मिति २०४९।४।८ गते झैझगडा भएको हस्तबहादुर लोप्चनले मेरो भाइलाई मार्छु भनी धम्की समेत दिएको थियो । यस्तैमा मिति २०४९।६।२० गतेका दिन दिउँसो मेरो भाइ लालमान मोक्तानलाई इवी दावी राख्ने हस्तबहादुर लोप्चन समेतका व्यक्तिहरु जमात भई आई मेरो भाइलाई बक्सिङले हानी इन्तु चिन्तु पार्दा म सौतेनी आमाले छुट्याउन जाँदा समेत नसकी बक्सिङले हानी कुटी मारी छाडी गएका हुँदा उल्लेखित व्यक्तिहरु उपर ज्यान सम्बन्धी महल अनुसार कारवाही गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको २०४६।६।२२ को टुल्कु मोक्तानको जाहेरी दरखास्त ।

3.            मृतकको दुवै आँखा, नाक मुखबाट रगत बगेको, दुवै आँखामा निधारमा र वायाँ गालामा पूरै निल भएको भन्ने समेत व्यहोराको २०४९।६।२२ को घटनास्थल प्रकृति मुचुल्का ।

4.           मिति २०४९।६।२० गतेका दिन टिका लगाई रक्सी मासु खाइसकेपछि पञ्चबहादुर घिसिङ, लछुमन घिसिङ, ज्ञानबहादुर लोप्चन, सुकराम गोले समेतका जाहेरीमा उल्लेखित हामी नौ जना नै एकै ठाउँमा जुटेका थियौं । आज लालमान मोक्तानलाई कुटनु पर्छ भन्ने सल्लाह गरी लालमानलाई कुटन जाँदा निज आफ्नो बाबुको घरभित्र पसेको थियो, त्यहाँबाट बाहिर निकाली हामी नौ जनाले नै लात्ति र बक्सिङले कोखा र कन्चटमा सख्त कुटपिट गरी साथी कमलबहादुरले घाँटी समाई थिची बटारी दिएपछि मृतक हुनेले खुट्टा तन्काएपछि हामी नौ जना नै त्यहाँबाट भागेका हौं भन्ने समेत व्यहोराको २०४९।७।४ को प्रतिवादी हस्तबहादुर लोप्चनले प्रहरीमा गरेको बयान ।

5.            जाहेरीमा उल्लेखित मिति २०४९।६।२० गते हस्तबहादुर, कमल, ज्ञानबहादुर, धापा लोप्चन, रामकाजी, सुकराम, काजीराम, पञ्चबहादुर समेतका प्रतिवादीहरुले घटनास्थलमा आई मृतक लालमानलाई लात्ती मुक्का समेतले सख्त घाइते बनाई कुटपिट गरी घाँटी निमोठी कर्तव्य गरी घटनास्थलमा नै लालमानलाई मारी भागेको हुन, निज मरिसकेको देखेको हो भन्ने समेत व्यहोराको मिति २०४९।७।२३ को सर्जमिन मुचुल्का ।

6.            जाहेरीमा उल्लेखित मिति र समयमा हस्तबहादुर लोप्चन समेतका नौ जना प्रतिवादीहरुले मेरो छोरा लालमानलाई कुटपिट गरी घाँटी वटारी मारेका र छुटाउने प्रयास गर्दा म समेतलाई कुटपिट गरेका हुन भन्ने समेत व्यहोराको प्रत्यक्षदर्शी सोमली डोल्माको प्रहरीमा भएको कागज ।

7.            जाहेरीमा उल्लेखित मिति र समयमा अभियुक्त हस्तबहादुर लोप्चन समेतका नौ जना मानिसहरु आई लालमानलाई कुटपिट गरी कर्तव्य गरी ज्यान नै मारी छाडी भागी गएका हुन् भन्ने समेत व्यहोराको धनमाया घिसिङले प्रहरीमा गरेको कागज ।

8.           "The cause of death is due to head injury" भन्ने मृतकको लास पोष्टमार्टम रिपोर्ट ।

9.             जाहेरवालाको जाहेरी, अभियुक्त हस्तबहादुरको बयान, मौकाको लास प्रकृति मुचुल्का, लास जाँच रिपोर्टबाट समेत मृतकलाई कर्तव्य गरी मारेको भन्ने कुरा पुष्ट्याई हुन आएको । मौकामा बुझिएको सर्जमिन, प्रत्यक्ष देख्ने सिमली डोल्मा, धनमायाको कागज समेतबाट अभियुक्त हस्तबहादुर लोप्चन समेत ९ जनाले मृतक लालमानलाई कुटपिट गरी मारेको हुन भनी किटानी साथ की लेखाई दिएको सवुद प्रमाणबाट देखिँदा प्र.हस्तबहादुर लोप्चन, प्र.धावा लोप्चन, प्र.रामकाजी लोप्चन, प्र.शुकराम गोले, प्र.काजीमान गोले, प्र.पंचबहादुर घिसिङ, प्र.लछुमण घिसिङ समेतले मुलुकी ऐन ज्यान सम्बन्धी महलको १ नं. को कसुर अपराध गरेको कुरा प्रमाणित हुन आएको देखिँदा निज प्रतिवादीहरु उपर सोही ऐनको १३() नं. बमोजिम सजाय हुन माग दावी लिइएको अभियोग पत्र ।

10.         मिति २०४९।६।२० गतेका दिन म घरबाट पिङ खेल्न भनी आइरहँदा मृतक लालमान र अन्य प्रतिवादी पंचबहादुर घिसिङ, कमलबहादुर, लछुमण, ज्ञानबहादुर, धावा लामा, रामकाजी गोले, सुकराम गोले, काजीमान गोले समेत भई मृतकको आमाको घरको चोटामा कुटपिट झगडा भइरहेको रहेछ । कमलबहादुर समेतले कुटपिट गरी मारेको हो, मैले कुटपिट गरिन मृतकलाई मरेपछि कमलबहादुर समेतका प्रतिवादीहरु भागे मृतकसँग मेरो रिसइवी छैन मैले कुटपिट नगरेकोले अभियोग अनुसार सजाय पाउनु पर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी हस्तबहादुरले अदालतमा गरेको बयान ।

11.         हामीहरुको कुटपिटबाट नै मृतक लालमानको मृत्यु भएको होला । मर्ने बेलामा देखिन । अभियोग दावी ठीक हो भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी पंचबहादुर घिसिङले अदालतमा गरेको बयान ।

12.         कुटपिट गर्ने हस्तबहादुर, धावा लोप्चन, ज्ञानबहादुरले कुटपिट गरेको हो । हामी पंचबहादुर, लछुमण घिसिङले छुट्याएको हो । कुटपिट गरेको होइन । प्र.रामकाजीले पनि कुटपिट गरेको हो । प्र.सुकमान, काजीमान हेरी बसेका थिए । मलाई आरोप लागेको हो मैले छुटाएको हो । मलाई सजाय हुनुपर्ने नपर्ने मलाई थाहा छैन । मैले मृतकलाई हिर्काएको छैन, म पनि त्यो ठाउँमा भएकोले भनेको होला भन्ने समेत व्यहोराको प्र. कमल घिसिङको अदालतको बयान ।

13.          प्रतिवादीहरु हस्तबहादुर, ज्ञानबहादुर, धावा, रामकाजी, सुकरामले मृतकलाई हातले कुटपिट गरेको हो । मेरो दाइहरु पंचबहादुर, कमल घिसिङले हप्काएको हो र प्र. काजिमानले हेरी बसेको हो । म र पंचबहादुर भाग्दा सँगसाथै काठमाडौं गई गलैचा बुनी बसेको, प्र.कमल चाहिँ २०५०।२।१० गते हामीलाई खोज्दै हामी काम गरेको ठाउँमा आई हामीलाई पनि नाम दिएको थियो रे जाउँ भने र हामी ३ जना प्रहरीमा आएको हो, रिसले गरेको हो । पंचबहादुर, कमलले छुटाएको हो । मैले केही पनि गरिन र म बमबहादुरको घरमा थिएँ । मैले कुटेको छैन भन्ने समेत व्यहोराको प्र.लछुमण घिसिङले अदालतमा गरेको बयान ।

14.        कुटपिट गरी मार्ने प्रतिवादीहरु नौ जना हुन् । कुटपिट गरी मारेका हुन भन्ने समेत व्यहोराको जाहेरवालाले अदालतमा गरेको बयान ।

15.         मृतकलाई कसले मारे मलाई थाहा छैन भन्ने समेत प्रतिवादी कमल घिसिङको साक्षी सिंहबहादुरले र मृतकलाई कसले मारे भन्न सक्तिन भन्ने समेत व्यहोराको ऐ.का.साक्षी शंकरबहादुर, कसर्नु लामा, आसमान लामा समेतको अदालतमा भएको बकपत्र ।

16.         नौ जना भई मृतकलाई मारेको भन्ने कुरा सुनेको हुँ भन्ने समेत व्यहोराको सर्जमिनका कर्णबहादुर, प्रेमसिंह मोक्तान समेतको बकपत्र ।

17.         प्रतिवादीहरुले कुटपिट गरेको मैले आफ्नै आँखाले देखेको थिएँ भन्ने समेत व्यहोराको मौकामा कागज गर्ने सोमली डोल्मा, धनमाया मोक्तान समेतको बकपत्र ।

18.         टाउकोमा चोट लागी मृत्यु भएको हो भन्ने समेत व्यहोराक लास जाँच गर्ने चिकित्सक गिरीश कुमारको बकपत्र ।

19.         ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. को सजायको माग दावी भएकोमा कसको चोटबाट मृत्यु भयो भन्ने कतैबाट पनि पुष्टि हुँदैन । प्रतिवादीका साक्षीले मुन्टो बटारी मृत्यु भएको भनेको कुरा पनि लास प्रकृति र लाश जाँच प्रतिवेदन समेतबाट पुष्टि नहुँदा यसैले मारेको वा यसैको चोटबाट मरेको भन्ने कुरा कतैबाट नखुलेको, उपस्थित प्रतिवादीहरु मध्ये उमेर पुगेका सबैलाई ज्यान सम्बन्धीको १३ नं. को देहाय दफा () बमोजिम जन्मकैद हुने ठहर्छ । प्र. लछुमण घिसिङको हकमा निजले आफूलाई १५ वर्ष उमेर भएको दावी गरेर सो कुरालाई कतैबाट खण्डन हुन नसकेको समेतका कारणबाट बालबालिका सम्बन्धी ऐन, २०४८ को दफा ११ को उपदफा () बमोजिम कानुन बमोजिम उमेर पुगेको व्यक्तिलाई हुने सजायको आधा सजाय हुने ठहर्छ । हाजिर नभएका प्रतिवादीहरुको हकमा हाजिर भएमा वा पक्रिएका बखत मुद्दा खडा गरी बुझी कानुन बमोजिम गर्ने गरी अ.वं. १९० नं. बमोजिम मुलतवी राखी दिनु । उपस्थित प्रतिवादीहरु ४ जनाको हकमा उपरोक्त बमोजिम ठहर भए तापनि अपराधको अवस्था विचार गर्दा सबैको उठेको रिस सन गर्न नसकी लखेटी धेरै जना भई समाती कुटपिट गरी मारेको देखिँदा निजहरुलाई ऐन बमोजिम सजाय गर्दा चर्क पर्न जाने देखि जन्मकैदको आधाको दरले मात्र कैद हुनुपर्ने रायसहित पुनरावेदन अदालत हेटौडामा साधक जाहेर गर्ने गरी भएको शुरु मकवानपुर जिल्ला अदालतको मिति २०५१।११।१४ को जाहेरी फैसला ।

20.         सर्जमिनमा पहिला व्यहोरा लेखाउने दुर्गाबहादुर घिसिङले हाम्रो नाम उल्लेख नगरेकोमा पछि अदालतमा आई बकपत्र गरी हामीलाई आरोप लगाएको प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ समेत विपरित भएको समेत आधारमा मकवानपुर जिल्ला अदालतको फैसला वदर गरी झुठ्ठा दावीबाट अलग फुर्सद पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीहरु लछुमण घिसिङ, पंचबहादुर घिसिङ र कमल घिसिङको पुनरावेदन अदालतमा परेको संयुक्त पुनरावेदन ।

21.         प्रतिवादी लछुमण घिसिङका सम्बन्धमा बालबालिका ऐन आकर्षित नै हुन नसक्ने हो, यदि उक्त ऐन आकर्षित हुन्छ भनी मानेको खण्डमा पनि निज उपर अ.वं. १८८ नं. प्रयोग हुन सक्ने अवस्था छैन । जन्मकैद गर्नुपर्ने भएको मुद्दामा सावित ठहरे पश्चात न्यायकर्ताले राय पेश गर्नुपर्ने, .वं. १८८ नं. को कानुनी व्यवस्था बालबालिका ऐन, २०४८ मा आकर्षित हुने ठहराई सो अनुरुप १० वर्ष कैद भएको मुद्दामा कम सजाय गर्ने गरी राय पेश गर्न कानुनतः मिल्दैन । बालबालिका ऐन, २०४८ आकर्षित नभएको अवस्थामा अ.वं. १८८ आकर्षित हुन नसक्ने हुँदा विना आधार प्रमाण आत्मनिष्ठ तवरले लाग्न नसक्ने कानुन आकर्षित गरी गरिएको सुरु जिल्ला अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा सो हदसम्म शुरु फैसला बदर गरी प्रतिवादी लछुमण घिसिङलाई अभियोग माग दावी बमोजिम सजाय गरी पाउन सम्मानित अदालत समक्ष सादर अनुरोध गरिन्छ भन्ने समेत व्यहोराको वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन सरकारी वकिल कार्यालय हेटौडाको पुनरावेदन जिकिर ।

22.         यसमा लास जाँच प्रकृति मुचुल्का, प्रतिवादीहरुको बयान, पोष्टमार्टम रिपोर्ट समेतको प्रमाणहरुको आधारमा प्रतिवादीहरु मध्येकै कर्तव्यबाट मृतक लालमानको मृत्यु भएको कुरा पुष्टि भइरहेको हुँदा प्रतिवादीहरु कमलबहादुर, पंचबहादुर र हस्तबहादुरको हकमा ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम जन्मकैद हुने ठहर्‍याई .वं. १८८ नं. अनुसार १० वर्ष मात्र कैद गर्ने गरेको शुरु जिल्ला अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । प्रतिवादी लछुमण घिसिङ अभियोगमा इन्कार रहेका, जाहेरवाला र मौकामा बुझिएका व्यक्तिहरुले समेत निजले कुटपिट गरेको भनी किटानी साथ भन्न नसकेको लगायत प्रमाणको आधारमा निजले हात छोडेको अवस्था मिसिलबाट प्रमाणित हुन नआएबाट निज लछुमण घिसिङको हकमा ज्यान सम्बन्धी १३() को दावी पुग्न सक्दैन । वारदातमा उपस्थित भई हेरी बसेकोसम्म प्रमाणित हु आएबाट निजलाई ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद हुने भई निज लछुमण घिसिङको हकमा सम्म शुरुको इन्साफ केही उल्टी हुन्छ भन्ने पुनरावेदन अदालत हेटौडाको २०५३।५।१६ को फैसला ।

23.          पुनरावेदन अदालतको फैसला त्रुटिपूर्ण छ । किटानी जाहेरी, लाश प्रकृति मुचुल्का, लाश जाँच रिपोर्ट, लाश जाँच गर्ने चिकित्सकको अदालतको बकपत्र, मौकामा कागज गर्ने प्रत्यक्षदर्शी सोमली डोल्मा र धनमाया मोक्तानले अदालतमा गरेको बकपत्र तथा शुरु जिल्ला अदालत र पुनरावेदन अदालतको फैसला समेतबाट मृतक लालमानको मृत्यु कर्तव्यबाट भएको कुरामा कुनै विवाद छैन । प्र.लछुमण घिसिङ वारदातमा उपस्थित रही हेरी मात्र बसेको थिए भनी पुनरावेदन अदालतको फैसलामा उल्लेख गरेतापनि प्रत्यक्षदर्शी सोमली डोल्मा र धनमाया मोक्तानले लछुमण घिसिङ सहित नौ जना प्रतिवादीले कुटपिट गरी कर्तव्य गरी मारेको भनी प्रहरीमा गरेको बकपत्रबाट पुष्टि भइरहेको एवं जाहेरवाली टुल्कु मोक्तानले जाहेरीलाई समर्थन गरी अदालतमा बकपत्र गरेकोबाट समेत निजको संलग्नता देखिइरहेको अवस्थामा विना प्रमाणको बयानलाई आधार लिई माग दावी बमोजिम सजाय नगरी ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम कसर गरी ठहर गरेको फैसला त्रुटिपूर्ण भएको हुँदा बदर भागी छ । यसरी प्रतिवादी लछुमण घिसिङलाई शुरु अभियोग माग दावी बमोजिम सजाय हुनुपर्ने स्पष्ट हुँदा हुँदै शुरु मकवानपुर जिल्ला अदालतबाट भएको सजाय समेत केही उल्टी गरी प्र.लछुमणलाई ज्यान सम्बन्धी महलको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष मात्र कैद हुने ठहर्‍याई भएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा प्र.लछुमण घिसिङको हकमा कम सजाय हुने ठहर्‍याई भएको उक्त फैसला वदर गरी सुरु अभियोग माग दावी बमोजिम सजाय गरी पाउँ भन्ने वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

24.        पुनरावेदन अदालतको फैसलामा चित्त बुझेन । म हस्तबहादुर लोप्चनको मृतकलाई मार्ने कुनै पूर्व नियोजित नियत थिएन । यदि मार्ने नै मनसाय भएको भए लुकी छुपी मारेर भाग्न सकिन्थ्यो तर त्यस्तो अवस्था छैन । यसबाट पनि जाहेरी व्यहोरा झुठ्ठा भएको पुष्टि हुन्छ । क्षणिक आवेशमा आई बोलेको कुरालाई नै सत्यतामा परिणत गरी ज्यान जस्तो गम्भीर प्रकृतिको मुद्दामा कसुर गरेको ठहराउनु न्यायोचित होइन । प्रहरीमा भएको बयानलाई नै प्रमुख आधार मानी भएको फैसला एकपक्षीय एवं हचुवा प्रकृतिको छ । सर्जमिनका मानिसहर कसैले पनि प्रतिवादी हस्तबहादुर लोप्चनले मृतकलाई हिर्काइ मारेको भनी किटानी नाम उल्लेख गरेको छैन । त्यसमा पनि सर्जमिनलाई प्रमाणको रुपमा लिन नमिल्ने कुरा सर्वोच्च अदालतबाट समेत सिद्धान्त प्रतिपादन भइरहेको यस प्रति पनि बेवास्ता गरी जिल्ला तथा पुनरावेदन अदालतबाट मलाई कसुरदार कायम गरी भएको फैसला त्रुटिपूर्ण छ । अतः पुनरावेदन अदालत हेटौडाबाट भएको फैसला वदर गरी सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको हस्तबहादुर लोप्चनको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

25.         नियम बमोजिम दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट उपस्थित विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री चेतनाथ घिमिरेले प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङको नाम जाहेरीमा पनि उल्लेख भएको निज समेतले वारदातस्थलमा उपस्थित भई मृतकलाई कुटपिट गरेको कुरामा आरोप प्रत्यारोप गरी बयान गरेको जाहेरवालाको बकपत्र, सर्जमिनका मानिसहरुको बकपत्र एवं प्रहरीमा कागज गर्ने सोमली र धनमाया समेतको बकपत्रबाट निज लक्ष्मण घिसिङ समेतको संलग्नतामा मृतकलाई कुटपिट गरी मारेको तथ्य प्रमाणित भइरहेको अवस्थामा अभियोग दावी बमोजिम नै सजाय ठहर हुनुपर्नेमा शुरु फैसला उल्टी गरी प्र. लक्ष्मण घिसिङलाई अ.वं. १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष मात्र कैद गर्ने ठहराई पुनरावेदन अदालतबाट भएको फैसला उल्टी गरी अभियोग दावी बमोजिम नै ठहर फैसला हुनु पर्दछ भनी गर्नु भएको बहस जिकिर समेत सुनियो ।

26.         प्रस्तुत मुद्दामा प्र.लक्ष्मण घिसिङ समेत ९ जना प्रतिवादीहरु उपर मुलुकी ऐन ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. को सजाय माग दावी लिई अभियोग दायर भएकोमा शुरु मकवानपुर जिल्ला अदालतबाट हाजिर नभएका प्रतिवादीहरुको हकमा अ.वं. १९० नं. बमोजिम मुल्तवी रहने र हाजिर रहेका प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ, पंचबहादुर घिसिङ, हस्तबहादुर लोप्चन र लक्ष्मण घिसिङलाई ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम जन्मकैद हुने ठहराई प्र. लक्ष्मण घिसिको हकमा बालबालिका सम्बन्धी ऐन, २०४८ को दफा ११() बमोजिम आधा सजाय हुने ठहर गर्दै चारै जना प्रतिवादीहरुको हकमा अ.वं. १८८ नं. बमोजिम आधाको दरले मात्र कैद हुनुपर्ने राय सहित भएको फैसला उपर वादी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट पुनरावेदन पर्दा प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ, हस्तबहादुर लोप्चन र पंचबहादुर घिसिङको हकमा सुरु फैसला सदर र प्र.लक्ष्मण घिसिङको हकमा शुरु फैसला केही उल्टी गरी ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद हुने ठहराई पुनरावेदन अदालत हेटौडाबाट फैसला भएकोमा वादी श्री ५ को सरकार तर्फबाट र प्रतिवादी मध्येका हस्तबहादुर लोप्चनको तर्फबाट यस अदालतमा प्रस्तुत पुनरावेदन परेको देखिन्छ ।

27.         अब प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङलाई ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालतको फैसला उपर परेको श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन सम्बन्धमा विचार गर्दा यी प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङले अदालत समक्ष बयान गर्दा मृतकलाई कुटपीट गर्ने कार्यमा आफ्नो संलग्नता नभएको वारदात स्थलमा उपस्थित सम्म भएको र अन्य प्रतिवादीहरुले कुटपीट गरेको हो भनी कसूरमा इन्कार रहेका छन भने मौकामा कागज गर्ने सोमली डोल्मा, धनमाया घिसिङ समेतले पनि लक्ष्मण घिसिङले मृतकलाई कुटपीट गरेको भनी किटानी साथ उल्लेख गर्न सकेको पाइदैँन । त्यस्तै एक अर्कालाई आरोप लाउदैँ बयान गर्ने प्रतिवादीहरु पंच बहादुर घिसिङ र कमल घिमिङको अदालतको बयानबाट पनि  यी प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङ कुटपिटमा संलग्न रहेको भन्‍ने देखिदैँन । यरी निज लक्ष्मण घिसिङले मृतकलाई कुटपिट गरेको भनी स्पष्टः प्रमाणित हुन नसकेको अवस्थामा केवल जाहेरीमा नाम उल्लेख भएकै आधारमा निजको हकमा ज्यान सम्बन्धी १३() नं. को दावी पुग्न सक्ने भन्‍न मिलेन । निज वारदातमा उपस्थित भएको भन्‍ने सम्म निजकै बयान समेतबाट देखिँदा शुरु फैसला उल्टी गरी निजलाई ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला मिलेकै देखियो 

28.         प्रतिवादी हस्तबहादुर लोप्चनको पुनरावेदन सम्बन्धमा विचार गर्दा मृतक लालमान मोक्तानको मृत्यु कुटपिटकै कारणबाट भएको भन्ने तथ्य प्रतिवादीहरुले एकापसमा आरोप प्रत्यारोप गरी गरेको बयान समेतबाट स्वीकार गरेको देखिन्छ भने लास जाँच प्रकृति मुचुल्का र पोष्टमार्टम रिपोर्ट समेतबाट कुटपिटकै कारण चोट लागी मृतकको मृत्यु भएको कुराको पुष्टि भएको छ । प्रतिवादी हस्तबहादुर लोप्चनले अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्ष आफ्नो अगुवाइमा अन्य प्रतिवादीहरु समेतलाई मिलाई मृतकलाई कुटपिट गरी मारेको कुरामा साविती बयान दिएका छन् । मौकामा कागज गर्ने सोमली डोल्मा र धनमाया घिसिङले यी प्रतिवादी हस्तबहादुर मोक्तानसमेतले मृतकलाई कुटपिट गरेको र कुटपिट नगर भन्दा यी प्रतिवादी हस्तबहादुर आफूमाथि नै आइलागेको भनी किटानी साथ कागज गरेकोबाट प्रतिवादीको अधिकार प्राप्त अधिकारी समक्षको बयान पुष्टि भएको देखिन्छ । प्रतिवादी हस्तबहादुरले अदालतको बयानमा वारदातस्थलमा उपस्थित भएको स्वीकार गर्दै अन्य प्रतिवादीहरुलाई दोषारोपण गरेको र प्रतिवादी पंचबहादुर घिसिङले अदालतको बयानमा मृतकलाई हस्तबहादुरले नै लखटेदै लगी निजले नै पहिला हात छोडेको कुरा उल्लेख गरेका छन् भने प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ र लक्ष्मण घिसिङ समेतले कुटपिटमा यी प्रतिवादी हस्तबहादुर मोक्तानको संलग्नता व्यक्त गर्दै बयान गरेका छन् । यसरी मिसिल संलग्न प्रमाणको आधारमा यी प्रतिवादी समेतको कुटपिटबाट मृतक लालमानको मृत्यु भएको पुष्टि भएको हुँदा निजको हकमा ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम सजाय हुने ठहराएको शुरु फैसलालाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको इन्साफ मिलेकै देखियो ।

29.         अब पुनरावेदन नगर्ने प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ र पंचबहादुर घिसिङको हकमा साधकको रोहबाट हेर्दा यी प्रतिवादीहरुले आफूहरु वारदातस्थलमा उपस्थित भएको कुरा स्वीकार गर्दै एकापसमा दोषारोपण गर्दै बयान गरेको देखिन्छ भने प्र. पंचबहादुरले आफूले समेत मृतकलाई २४ थप्पड हिर्काएको भनी कुटपिट गरेकोमा सावित रही बयान गरेका छन् । त्यस्तै मौकामा बुझिएका व्यक्तिहरुको कागज किटानी जाहेरी, लास प्रकृति मुचुल्का, पोष्टमार्टम रिपोर्ट, लगायतका मिसिल संलग्न प्रमाणहरुको आधारमा यी प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ र पंचबहादुर घिसिङ समेतको हकमा ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम सजाय हुने ठहराएको शुरु फैसलालाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला मिलेकै देखियो ।

30.         यसर्थ माथि उल्लेख गरिए बमोजिम प्रतिवादीहरु हस्तबहादुर मोक्तान, कमल घिसिङ, पंचबहादुर घिसिङ समेतले कुटपिट गरी मृतक लालमान मोक्तानलाई मारेको प्रमाणित भएकोले निज प्रतिवादीहरुलाई ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम जन्मकैद हुने ठहर गरी अपराध हुँदाको परिस्थिति समेतलाई ध्यान दिई अ.वं. १८८ नं. बमोजिम १० (दश) वर्षको दरले मात्र कैद कायम गर्ने गरेको शुरु जिल्ला अदालतको राय समेतलाई सदर गरेको र प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङको हकमा शुरु फैसला उल्टी  गरी ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम सजाय हुने ठहराएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी श्री ५ को सरकार र प्रतिवादी हस्तबहादुर घिसिङको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । अरुमा तपसिल बमोजिम गर्नु ।

 

तपसिल

माथि ठहर खण्डमा उल्लेख भए बमोजिम प्रतिवादी लक्ष्मण घिसिङको हकमा शुरु फैसला उल्टी भई ज्यान सम्बन्धीको १७() नं. बमोजिम ३ वर्ष कैद कायम गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको इन्साफ सदर ठहरेको र निज मिति २०५०।२।२८ देखि थुनामा रहेको भन्ने मिसिलबाट देखिँदा निजको कैद अवधि भुक्तान भइसकेकोले यदि प्र.लक्ष्मण घिसिङ हालसम्म थुनामा नछुटेको भए निजलाई तुरुन्त थुनाबाट छाडिदिनु भनी जिल्ला प्रशासन कार्यालय, कारागार शाखा, भिमफेदी, मकवानपुरमा लेखी पठाउनु...............

प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ, पंचबहादुर घिसिङ र हस्तबहादुर लोप्चनको हकमा ज्यान सम्बन्धीको १३() नं. बमोजिम जन्मकैद हुने ठहराई अ.वं. १८८ नं. बमोजिम १०(दश) वर्ष कैद कायम गर्ने गरी व्यक्त गरेको शुरु जिल्ला अदालतको राय समेतलाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको इन्साफ सदर ठहरेकोले निज प्रतिवादीहरु कमल घिसिङ, पंचबहादुर घिसिङ र हस्तबहादुर लोप्चनको हकमा सुरुले राखेको जन्मकैदको लगत कट्टा गरी जनही १० (दश) वर्ष कैदको लगत कसी असुल गर्नु भनी सुरु जिल्ला अदालतम लेखी पठाउनु.................

मिसिल नियमनुसार गरी बुझाइ दिनु ...................

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

 

न्या.केदारनाथ उपाध्याय

 

ति सम्वत २०५६ साल फाल्गुन ९ गते रोज २ शुभम..............

 

भर्खरै प्रकाशित नजिरहरू

धेरै हेरिएका नजिरहरु