निर्णय नं. ७०४१ - वहुविवाह
निर्णय नं. ७०४१ ने.का.प. २०५८, अङ्क ९,१०
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री हरिप्रसाद शर्मा
माननीय न्यायाधीश श्री मीनबहादुर रायमाझी
संवत् २०५४ सालको फौ. पु. नं...... १५२२
फैसला मितिः २०५८।५।१।६
मुद्दाः वहुविवाह ।
पुनरावेदक/प्रतिवादी : काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला धुसेनी शिवालय गा. वि. स. वडा नं. २ वस्ने एकनाथ गौतम
विरुद्ध
प्रत्यर्थी/वादी : मीनादेवी गौतमको जाहेरीले श्री ५ को सरकार
§ प्रतिवादीले २०४६ सालमा छोरी जन्मेको भन्ने कुरामा स्वीकार गरी २०३२ सालमा विवाह भएको २०४६ सालमा जेठी श्रीमती बाटै छोरीको जन्म भैसकेपछि २०५० सालमा आएर कान्छी पार्वतीलाई विवाह गरेको अवस्थामा बिवाह गरेको दश वर्ष सम्म सन्तान नभएको अर्थ गरी जेठी श्रीमति तर्फबाट छोरी जन्मी सकेपछि विवाह गरेको देखिंदा कसूर नगरेको भन्न मिलेन । प्रतिवादीले अभियोग दावी अनुसार कसूर गरेको देखिंदा प्र. एकनाथ गौतमको हक सम्म शरु इन्साफ उल्टी गरी प्र. एकनाथ गौतमलाई कैद महिना एक र रु. १०००/— एक हजार जरिवाना गरी पार्वती गौतमको हकमा निजले जानाजान दाश्रो बिवाह गरेको नदेखिएको भनी सफाई दिएको शुरु सदर गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मुनासिव ठहर्छ ।
(प्र. नं. १६)
पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामबहादुर के. सी.
प्रत्यर्थी वादी तर्फबाट : विद्वान सह न्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठक
अवलम्वित नजिरः
फैसला
न्या. हरिप्रसाद शर्माः पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यसप्रकार छ ।
२. म घरमा जेठी श्रीमती छँदा छँदै ०५१/८/२५ गते पार्वतीलाई घरमा ल्याई कान्छी श्रीमती बनाएको पर्वती समेतलाई वहुविवाहमा कारवाही गरी पाउँ भन्ने जाहरी दरखास्त ।
३. २०३२ सालमा जोहरवालीलाई विवाह गरी घरमा राखेकोमा घरमा नबसी आफु खुशी गरी हिडेको मैले पार्वती गौतमलाई दाश्रो विवाह गरी वहुविवाह गरेको हुँ भन्ने प्र. एकनाथ गौतमले प्रहरीमा गरेको वयान ।
४. जाहेरवाली धेरैजसो माइतीमा वस्ने गरेकोले एकनाथले पार्वतीलाई दोश्रो विवाह गरेका हुन् भन्ने सर्जमिन मुचुल्का ।
५. निज पार्वती र एकनाथ गौतमले मुलुकी ऐन विहावारीको महलको ९ नं. अनुसार कसूर अपराध गरेको हुँदा निजहरुलाई सोही ऐनको १० नं. अनुसार सजाय हुने माग दावी रहेछ ।
६. जेठी श्रीमतीलाई २०३२ सालमा विवाह गरेको र पार्वतीलाई २०५० साल बैशाखमा विवाह गरी घरमा ल्याएको हो । कान्छी श्रीमतीलाई जेठी छ भन्ने थाहा थिएन । छोरा नभएको कारणले जेठी श्रीमती सँगै सल्लाह गरी विवाह गरेको हुँ भन्ने एकनाथको अदालतमा गरेको वयान ।
७. मेरो र एकनाथको २०५० सालमा विवाह भएको हो, मलाई सौता छ भन्ने कुरा थाहा थिएन । सौता र म १५ महिना सम्म घर मै मिली बसेका थियौं । किन जाहेर गरेकी हुन् मलाई थाहा छैन भन्ने पार्वती पाण्डेको अदालतमा भएको वयान ।
८. जठी श्रीमती घरमा नबसेको कारणले घर व्यवहार जलाउन पार्वतीलाई दोश्रो विवाह गरेको हो भन्ने प्रतिवादीको साक्षी कोमप्रसाद र तुलाहकादुर समेतको वकपत्र ।
९. एउटा जोहरीको आधारमा प्रतिवादीलाई सजाय गर्न मिल्ने अवस्था नभएको कारणबाट प्रतिवादीहरुले अभियोग दावीबाट सफाइ पाउने ठहर भनि शुरु का. प. जि. अ. बाट मिति ०५२/४/१७ मा भएको फैसला ।
१०. जाहेरवाली अदालतमा उपस्थित नभएर पनि जाहेरी आरोप झुठा हो भनि प्रतिवादीले जिकिर लिन सकेको छैन । साथै प्रतिवादीहरुले परस्परमा विवाह गरेको कुरा मौकामा प्रतिवादी दुवैले अदालतमा स्वीकार गरेका छन । यस्तो अवस्थमा जाहेरी आरोप साँचो हो भन्ने कुरा स्वतः देखिएको अवस्था समेतलाई वास्ता नगरी गरेको फैसला बदर गरी विपक्षीहरुलाई हदसम्म सजाय गरी पाउँ भन्ने पुनरावेदक पत्र ।
११. पार्वती गौतमले २०५० सालमा विवाह गरेको भनि अदालतमा वयान गरेको देखिएको सन्दर्भमा शुरुको निर्णय फरक पर्न सक्ने देखिंदा विपक्षी झिकाई आएपछि पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत पाटनको ०५३/५/२१ को आदेश ।
१२. प्रतिवादी एकनाथ गौतमले मुलुकी ऐन विहावारीको ९ नं. बमोजिम कसूर गरेको ठहर्छ । सो ठहर्नाले निजलाई सोही महलको १० नं.बमोजिम तजविज कैद महिना १ र रु. १,०००/— (एकहजार) जरिवाना समेत हुने र प्रतिवादी पार्वती गौतमले सफाइ पाउने ठहर्छ भन्ने समेत पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला ।
१३. उक्त फैसला उपर मेरो चित्त बुझेन । विहावारीको ९ नं. बमोजिम १० वर्षसम्म सन्तान नभएको अवस्थामा जाहेरवालीबाट सन्तानको जायजन्म हुनुपूर्व हिन्दु संस्कार अनुसार २०४६ सालमा टिकाटाला गरी २०५० बैशाखमा दोश्रो विवाह गरेको हुँ । ठाडो जाहेरीलाई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा १८ विपरीत आधार प्रमाण लिई प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २५ बमोजिम अन्य ठोस प्रमाणको अभावमा आत्मनिष्ठ भै गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला त्रुटीपूर्ण हुँदा वदर गरी सफाई पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी एकनाथ गौतमको यस अदलतमा पर्न आएको पुनरावेदन ।
१४. यसमा प्रतिवादी एकनाथको वयान हेर्दा मिति २०३१ सालमा जेठी श्रीमतीसंग विवाह भै २०४५ सालसम्म जायजन्म नभएपछि कान्छी श्रीमती पार्वतीसंग २०५० साल बैशाखमा विवाह भएको र कान्छी श्रीमती पार्वतीसंग विवाह भए पश्चात जेठी श्रीमतीबाट छोरी जन्मेको भन्दै जेठी श्रीमतीबाट जायजन्म नभएको आधारमा कान्छी श्रीमती संग विवाह भएको भन्ने उल्लेख भएको देखिन्छ । त्यसतर्फ २०५० साल बैशाखमा कान्छी श्रीमतीसंग विवाह भएको र त्यस पछि साथै रहँदै आएकोमा तत्काल उजुर नगरी माईत बस्न थालेपछि मिति २०५१।९।२२ मा मात्र बहुविवाह भएको भनि प्रस्तुत नालेश परेको भन्ने जिकिर लिए तर्फ समेत विवेचना भै फैसला भएको नदेखिंदा पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला फरक पर्न सक्ने भएबाट अ. वं. २०२ नं. बमोजिम छलफल निमित्त विपक्षी झिकाई आए पछि नियमानुसार गरी पेश गर्नु भन्ने यस अदालतको आदेश ।
१५. नियम बमोजिम आजको दैनिक पेशी सूचीमा चढी यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत पुनरावेदन सहितको मिसिल कागजहरुको अध्ययन गरी पुनरावेदक एकनाथ गौतम तर्फबाट विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामबहादुर के. सी. ले २०३२ साल देखि २०४५ साल सम्मको अवधी १३ वर्ष सम्म सन्तान नभएको र घरमा नबसी आफुखुशी गरी हिडेको कारणबाट विवाह गरेको हुँदा वहुविवाहको कसुर गरेको मन्न मिल्दैन, पुनरावेदन अदालतको फैसला बदर हुनु पर्छ भनी र प्रत्यर्थी श्री ५ को सरकारको तर्फबाट सहन्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठकको २०३२ सामा विवाह गरेर ल्याएकी जाहेरवालीबाट २०४६ सालमा एक छोरीको जन्म भैसकेपछि प्रतिवादीले दाश्रो विवाह गरेको देखिएको हुँदा निजलाई सजाय गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला सदर हुनु पर्छ भनि गर्नु भएको वहस समेत सुनी प्रतिवादीले अभियोग दावीबाट सफाई पाउने ठहर्याएको शुरु काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला अदालतको फैसला उल्टि गरी प्रतिवादी एकनाथ गौतमले आरोपित कसुर गरेको ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सोही सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो ।
१६. निर्णय तर्फ विचार गर्दा म घरमा जेठी श्रीमती हुँदाहुँदै कान्छी श्रीमती ल्याएको हुँदा वहुविवाहमा कारवाही गरी पाउँ भन्ने वादी दावी र २०३२ सालमा विवाह भएपछि २०४६ लामा सन्तान नभएको कान्छी पार्वती संग विवाह गरेको हो भन्ने प्रतिवाद भएको प्रस्तुत मुद्दामा वादीले प्रतिवादी एकनाथ गौतम तथा पार्वती गौतम उपर विहावारीको ९ नं. अनुसार कसुर गरेको भनि ऐ. को १० नं. अनुसार सजायको माग गरेको देखिन्छ । प्रतिवादी एकनाथ गौतम आफुले वहुविवाह गरेको कुरामा सावित भएको र प्रतिवादी पार्वती गौतमले अदालतमा आई वयान गर्दा एकनाथ संग विवाह गरेको स्वीकार गरी एकनाथले वयानलाई समर्थन गरी वयान गरेको देखिन्छ । जाहेरवाली अदालतमा उपस्थित भै जाहेरी दरखास्तलाई समर्थन गरी वकपत्र गरेको अवस्था नभए पनि जाहेरवालीको र यी प्रतिवादीको विचमा २०३२ सालमा विवाह भएको २०४६ सालमा छोरी जन्मिसके पछि पार्वती गौतम संग विवाह भएको कुरा प्रतिवादीकै वयानले पुष्टि गरेको अवस्था देखिन्छ । दोश्रो विवाह गरेको तथ्यमा मुख सावित भएपनि विवाहवारीको ९ नं. बमोजिम बिवाह भएको १० वर्ष सम्म सन्तान नभएका अवस्थामा दोश्रो विवाह गरेको भन्ने समेतको पुनरावेदक जिकिर तर्फ विचार गर्दा, कुनै लोग्ने मानिसले आफ्नी स्वास्नी जीवित छदै वा कानून बमोजिम लोग्नेस्वास्नीको सम्बन्ध विच्छेद नहुँदै अर्को स्वास्नीमानिससंग विवाह गर्न वा कानून बमोजिम अर्को स्वस्नी राख्न हुँदैन भनि विवाह भएको १० वर्ष भित्र सन्तान नभएमा वा नरहेमा भन्ने समेतका अवस्थाहरु कानूनमा रहेको पाइन्छ । तर यी प्रतिवादीले २०४६ सालमा छोरी जन्मेको भन्ने कुरामा स्वीकार गरी २०३२ सालमा विवाह भएको २०४६ सालमा जेठी श्रीमतीबाटै छोरीको जन्म भैसकेपछि २०५० सालमा आएर कान्छी पार्वतीलाई विवाह गरेको अवस्थामा विवाह गरेको दश वर्ष सम्म सन्तान नभएको अर्थ गरी जेठी श्रीमती तर्फबाट छोरी जन्मीसकेपछि विवाह गरेको देखिंदा कसुर नगरेको भन्न मिलेन । प्रतिवादीले अभियोग दावी अनुसार कसुर गरेको देखिंदा प्र. एकनाथ गौतमलाई कैद महिना १ र रु. १०००/— एक हजार जरिवाना गरी पार्वती गौतमको हकमा निजले जानाजान दोश्रो बिवाह गरेको नदेखिएको भनी सफाई दिएको शुरु सदर गरेको पुनरावेदन अदालत पाटनको फैसला मुनासिव ठहर्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । मिसिल नियमानुसार गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. मीनबहादुर रायमाझी
इति संवत २०५८ साल भाद्र १ गते रोज ६ शुभम्...................