निर्णय नं. २३३७ - उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ
निर्णय नं. २३३७ ने.का.प. २०४२ अङ्क ४
डिभिजन बेञ्च
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयन बहादुर खत्री
माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्र प्रसाद सिंह
सम्वत् २०४१ सालको रि.नं. २१७७
विषय : उत्प्रेषण वा अन्य उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ ।
निवेदक : श्री वीरगन्ज जितपुर गौशाला अन्तर्गत जि. बारा भवानीपुर जितपुर आर्दश गाउँ पंचायत वा.नं.३ (क) स्थित जितपुर गौशालाको महासचिव वीरगन्ज नगर पंचायत वा.नं. ७ बस्ने चिरन्जीवी सराहणी ।
विरूद्ध
विपक्षी :वीरगन्ज चिनी कारखाना लिमिटेड मुकाम वीरगन्ज ।
मलापोत कार्यालय बारा मुकाम कलैया ।
गुठी संस्थान बीरगन्ज गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालय मुकान बीरगन्ज ।
आदेश भएको मिति:२०४२।४।११।६ मा
एकपटक रीतपूर्वक जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा वितरण गरी सकेपछि कर्मचारीको गल्तीबाट सो वितरण गरियो भनी उक्त जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा बदर गर्न पाउने अधिकार मालपोत ऐन, २०३४ ले मालपोत कार्यालयलाई प्रदान गरेको नदेखिने ।
(प्रकरण नं.११)
निवेदक तर्फबाटःX
विपक्षी तर्फबाटःX
उल्लेखित मुद्दाःX
आदेश
प्र.न्या.नयन बहादुर खत्री: नेपालको संविधानको धारा १६।७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य एवं जिकिर संक्षेपमा यस प्रकार रहेछ :
२. श्री जितपुर गौशाला सम्वत् १९६३ सालमा स्थापित भएको गो सेवा गर्ने संस्था जसको शाखा कार्यालय जितपुर गौशाला जितपुरमा छ त्यसैले ५० सौं वर्ष देखि अन्दाजि ५ विगहा जग्गामा गाई गोठ समेत बनाई गाइहरूको चरण कार्यको लागि सो को स्याहार संभार गरी धार्मिक सेवा कार्य गरिआएको छ । ०२१ सालको सर्भे नापीमा उक्त पञ्चायतका प्रधानपञ्च अदालत गिरीले गौशालाले चर्चे भोगेको स्थिति अनुसार श्री वीरगन्ज जितपुर गौशालाको गाई गोठ घर भौचर समेत जनाई नाप नक्सा गराई फिल्ड बुकमा सहिछाप गरी कैफियत महलमा दस्तखत समेत गरे अनुसार छुट भएको भवानीपुर जितपुर गा.पं.वार्ड नं. ३(क) को कि.नं. १४९/१ को ०–४–१७ ऐ. कि.नं. १४९/२ को ०–५–६ ऐ. वा.नं. ३ को कि.नं. १४५/२ को जग्गा ०–१२–० ऐ. कि.नं. ६१ को ०–४–४ समेत जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा समेत पाई ०३७।७।२० मा ०२४ सालदेखि ०३५ साल सम्मको मालपोत वीरगन्ज गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालयमा बुझाइएको र ०४० साल सम्मको बाली यस गौशालाबाट बुझाई भोगचलन गरिआएको छ । ज.ध.प्र.पू. पाएको जग्गाको कित्ताहरू मध्ये कि.नं. ६१ को ०–४–४ चुरण चौधरी समेतका व्यक्तिले खिचोला गरे उपर मुद्दा परी चुरण चौधरी थारु समेतका व्यक्तिबाट घर खाली गराई दिने र चलन समेत चलाई दिनु पर्ने ठहर्याई ०३९।६।२४ मा बारा जिल्ला अदालतबाट फैसला भई ०४०।५।५ मा चलन चलाउने पुर्जी समेत पाएको निर्विवाद हक भोगको जग्गामा विपक्षी वीरगन्ज चिनी कारखाना लिमिटेडले हकै नभएको जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाउँ भनी निवेदन दिई हामीहरूले प्राप्त गरेको जग्गाको पूर्जा बदर गरिदिने भनी माल कार्यालय बाराले ०४०।१।३० मा गरेको निर्णयको ०४०।१०।१८ मा नक्कल सारी लिँदा थाहा भयो ।
३. मालपोत ऐन, ०३४ अनुसार मालपोत कार्यालयले एक पटक दिइसकेको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पुनः बदर गर्न पाउने होइन, गौशालाले ०३७ सालमा दर्ता गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा समेत प्राप्त गरिसकेको र गुठी संस्थानमा मालपोत समेत बुझाई सकेपछि गौशालाको लगत कट्टा गर्न मिल्ने होइन उक्त जग्गाको गौशालाले ७ नं. फाँटवारी भरेको र मालपोत कार्यालयबाट जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा प्राप्त गरेको हो । यस्तो स्थितिमा गौशालालाई नबुझी एकतर्फी निर्णय गरेको प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको समेत प्रतिकूल छ ।
४. विपक्षी वीरगन्ज चिनी कारखानाको हकदैया नै नभएकोले निवेदन दिने र सो को आधारमा निवेदकको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जालाई बदर गर्नु अनधिकृत छ साथै २ जनाको हक बेहकको प्रश्न समावेश भएमा मालपोत कार्यालयले निर्णय गर्न कदापि मिल्ने होइन ।
५. तसर्थ उपर्युक्त अनुसार मालपोत कार्यालय बाराको मिति ०४०।१।३० को निर्णय त्रुटिपूर्ण हुँदा नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी हनन् भएको हकको प्रचलन गरी गराई पाउँ भन्ने समेत रिट निवेदन रहेछ ।
६. विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाई पेश गर्नु भन्ने सिंगल बेञ्चको आदेशानुसार प्राप्त लिखित जवाफहरूको व्यहोरा संक्षेपमा यस प्रकार रहेछ ।
७. अधिकार प्राप्त निकाय मालपोत कार्यालय बाराले निर्णय बेगर भूलबाट काम भएको श्रेस्ता पूर्जालाई सम्म सच्याउने आदेश गरेको त्यस्तो आदेश गर्नुभन्दा अघि विपक्षीलाई मौका प्रदान गरेको र सच्याए पछि पनि समयमै जानकारी समेत गराएको समेत हुँदा त्यस्तो आदेशबाट विपक्षीको हक हनन् भएको नहुँदा रिट निवेदन खारेज होस् भन्ने समेत वीरगन्ज चिनी कारखाना लिमिटेड ।
८. जितपुर गौशालाको माग बमोजिम दर्ताको कारवाही हुँदा कि.नं. १४५ र ६१ को जग्गा दर्ता गर्ने गरी निर्णय नभई कि.नं. १४९/१ र १४९/२ को कित्ता जग्गा मात्र दर्ता गर्ने निर्णय भएको र पछि निर्णय बमोजिम श्रेस्ता पूर्जा तयार गर्ने काम गर्दा फाँटवालाको भूलले निर्णयमा नपरेको कि.नं. ६१ र १४५ को कित्ता जग्गाको श्रेस्ता पूर्जा तयार हुन गएकोले निर्णय बमोजिम कार्यान्वयन हुँदा गल्ती हुन गएकोलाई ०४०।१।३० मा भूल सुधार मात्र गरिएको हो र सो को जानकारी समयमै सम्बन्धित विपक्षी गौशालालाई दिइसकेको हुँदा मालपोत कार्यालयको ०४०।१।३० को निर्णय बदर हुनु पर्ने होइन रिट निवेदन खारेज होस् भन्ने समेत मालपोत कार्यालय बाराको लिखित जवाफ ।
९. रीतपूर्वक तामेल भएको म्याद बुझी वीरगन्ज गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालयबाट लिखित जवाफ प्राप्त नभएको ।
१०. नियम बमोजिम आज निर्णयार्थ यस बेञ्चमा पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा रिट निवेदकको माग अनुसारको आदेश जारी हुने हो होइन भन्ने विषयमा निर्णय दिनु परेको छ । यसमा रिट निवेदकले भवानीपुर जितपुर गाउँपञ्चायत वडा नं. ३ कित्ता नं. ६१ को ०–४–४ र ऐ. कित्ता नं. १४५ को ०–१२–० जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा पाई भोगचलन गरिआएको उत्त जग्गाधनी पुर्जा बदर गर्ने गरेको मालपोत कार्यालय बाराको निर्णय आदेश बदर गरिपाउँ भन्ने मुख्य जिकिर लिएकोमा कि.नं. १४९/१ र १४९/२ को जग्गा मात्र दर्ता गर्ने निर्णय भएकोमा श्रेस्ता पूर्जा तयार गर्ने काम गर्दा फाँटवालाको भूलले निर्णयमा नपरेको कि.नं. ६१ र १४५ को जग्गाको श्रेस्ता पूर्जा तयार हुन गएकोले निर्णय बमोजिम कार्यान्वयन हुँदा गल्ती हुन गएकोलाई ०४०।१।३० मा भूल सुधार मात्र गरेको हो भन्ने लिखित जवाफ मालपोत कार्यालय बाराले दिएको देखिन्छ ।
११. मालपोत कार्यालयले आफूले एकपटक रीतपूर्वक जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा वितरण गरी सकेपछि कर्मचारीको गल्तीबाट सो वितरण गरियो भनी उक्त जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा बदर गर्न पाउने अधिकार मालपोत ऐन, २०३४ ले मालपोत कार्यालयलाई प्रदान गरेको देखिँदैन ।
१२. अतः रिट निवेदकको माग दावी अनुसार कि.नं. ६१ र १४५ को जग्गामा जितपुर गौशालाको भूस्वामित्वलाई असर पर्ने गरी जितपुर गौशालाको नाममा दर्ता भएको उक्त जग्गाको जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा बदर गर्ने गरी गरेको निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो । तसर्थ उत्प्रेषणको आदेशद्वारा उक्त मिति २०४०।१।३० को मालपोत कार्यालय बाराको निर्णय बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि यो निर्णयको एकप्रति प्रतिलिपि विपक्षी मालपोत कार्यालय बारामा पठाउनका लागि महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.सुरेन्द्र प्रसाद सिंह
इतिसम्वत् २०४२ साल श्रावण ११ गते रोज ६ शुभम् ।