निर्णय नं. २३४१ - उत्प्रेषण लगायत जो चाहिने उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २३४१     ने.का.प. २०४२      अङ्क ४

 

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्र प्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. २२७७

विषय : उत्प्रेषण लगायत जो चाहिने उपयुक्त आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ ।

 

निवेदक      : जिल्ला बारा कलैया न.पं.वा.नं.१० बस्ने वर्ष ४२ को उद्धव प्रसाद तिमिल्सिना ।

जि. पर्सा लहावर थकरी पञ्चायत वडा.नं. १६ बस्ने वर्ष ४२ को उदयराज उपाध्याय ।

विरूद्ध

विपक्षी :गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालय रामशाहपथ, काठमाडौ ।

गुठी संस्थानका अध्यक्ष विष्णु प्रसाद खनाल ।

गुठी संस्थान केन्द्रिय कार्यालयको अधिकृत द्वितीय बद्री प्रसाद उपाध्याय ।

आदेश भएको मिति:२०४२।३।९।१ मा

     दोश्रो स्पष्टीकरण नलिई शुरू विभागीय कारवाई गर्ने अधिकारीबाट भएको त्रुटिपूर्ण निर्णयलाई पछि पुनरावेदन तहबाट लिएको स्पष्टीकरणले नियमित गरेको मान्न नमिल्ने ।

(प्रकरण नं.१२)

निवेदक तर्फबाट : विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री लक्ष्मीप्रसाद अर्याल

विपक्षी तर्फबाट      : विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामध्वज कार्की

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः गुठी संस्थानको मिति २०३९।६।५ को समेत निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने नेपालको संविधानको धारा ७१ अनुसार पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको तथ्य यस प्रकार छ ।

२.    गुठी संस्थान अन्तर्गतको सेवामा निवेदक मध्ये उद्धव प्रसादले ०२८।५।८ र उदयराज उपाध्यायले ०२६।१।२ देखि प्रवेश गरी वीरगन्ज गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालयमा काम गर्दाको अवस्थामा तोकिएको गुठी मौजाहरूको रकम असूल गर्ने काम अनुसार असूल भएको रकमहरू गुठी संस्थान कोषमा जम्मा गर्दै आएका थियौं । गुठी संस्थानमा जम्मा गर्नुपर्ने उद्धव प्रसादको जिम्माको रु. २४९०।२२ र उदयराजको जिम्माको रु. २०३०।१३  निवेदकहरूले मिति ०३८।५।२३ मा गुठी संस्थानको सम्बन्धित खातामा जम्मा गरेको थियो । गुठी संस्थान अन्तर्गत आन्तरिक लेखा परीक्षण हुँदा क्रमशः रु. २४९०।२२ र रु. २०३०।१३ मालपोत असूल गरी कार्यालयमा दाखिल नगरी हिनामिना गरेको भनी आ.ले.प.डोरबाट ०३८।५।२४ मा विवरण दिएकोले हामी निवेदकहरूसँग छुट्टा–छुट्टै स्पष्टीकरण माग भए अनुसार छुट्टा–छुट्टै स्पष्टीकरण पेश गरी सोही अनुसार गु.त.तथा खर्च कार्यालयको मिति ०३८।५।३० को पत्रले रकम बुझाई निवेदकहरूलाई एक पटकलाई कारवाई नचलाई सरुवा समेत गरेकोमा सोही कुरालाई लिई मिति ०३९।५।६ मा आफ्नो पदको आचरण र कर्तव्य पूरा नगरेको देखिएकोले भविष्यमा अयोग्य ठहरिने गरी एउटै पर्चाबाट निवेदकहरूलाई गुठी सेवा सम्बन्धी नियम, ०३४ को परिच्छेद १० को नियम ५ को उपनियम ५ अनुसार भनी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका द्वितीय श्रेणी बद्रीप्रसाद उपाध्यायले हामीहरूलाई बर्खास्त गर्नु भएकोमा निवेदकहरूको चित्त नबुझी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अध्यक्षज्यू समक्ष पुनरावेदन गरेकोमा अध्यक्षज्यूले समेत मिति ०४०।१२।२० मा मिति ०३९।६।५ कै निर्णय सदर गर्नु भयो ।

३.    उक्त निर्णय गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियम, ०३४ परिच्छेद १० को नियम १०(२)(३) मा अध्यक्षले तोकेको संस्थानको अधिकृत कर्मचारीले संस्थानको सहायक स्तरको कर्मचारीलाई शुरू सजायँ दिने अधिकारी भनी तोकेकोमा मिति ०३९।६।५ को बर्खासीको सजायँ निर्णयमा प्रत्यायोजित अधिकार अनुसार पर्चा खडा गरिदिएको अध्यक्षले तोकेको व्यक्तिबाट नभई प्रत्यायोजित अधिकार अनुसार हुँदा शुरू बर्खासी कार्य नियम अनुसार नभएको । शुरू निर्णय अनाधिकार हुँदा पुनरावेदकीय निर्णय पनि कानुनी विपरीत छ । गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ को परिच्छेद १० को नियम ५(५) अनुसार बर्खास्त सम्मको व्यवस्था भएकोमा निवेदकहरूलाई भविष्यमा अयोग्य ठहरिने गरी भएको निर्णय अधिकार भन्दा बाहिरको छ । निवेदक मध्ये उदयराजसँग शुरू बर्खास्तमा स्पष्टीकरण नै नलिई पछि पुनरावेदन गर्दा भने स्पष्टीकरण लिएको कारवाई प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरीत छ र उठ्ती भएको रकम कार्यालय दाखिल गर्न ढिला हुँदैमा पद अनुसारको आचरण भन्न नमिल्नेलाई आधार बनाई हामी निवेदकहरूलाई केन्द्रीय कार्यालयका अधिकृतले मिति ०३९।६।५ मा र अध्यक्षले मिति ०४०।१२।२० मा गरेको अनधिकृत निर्णय बदर गरी हामी निवेदकहरूलाई साविककै पद उद्धव प्रसाद तिमिल्सिनालाई मुखिया र उदयराज उपाध्यायलाई बहिदारमा यथावत बहाल राख्नु भनी उपयुक्त आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने मिति ०४१।२।२२ को रिट निवेदकहरूको जिकिर रहेछ ।

४.    विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ लिई पेश गर्नु भन्ने सर्वोच्च अदालतसिंगल बेञ्चको मिति ०४१।२।२३ को आदेश ।

५.    निवेदकहरूले पदमा बहाल रहँदा गुठी जग्गाको बाली असूल तहसिलको काम गरेकोमा निवेदकहरू समेत कतिपय कर्मचारीहरूले कार्यालयमा दाखिल गर्नुपर्ने रकम दाखिल नगरेको आन्तरिक लेखा परीक्षण डोरले पत्ता लगाई सोधपूछको कारवाई शुरू गरेपछि कसैले आंशिक र कसैले पूरा रकम दाखिल गरेका हुँदा निवेदकहरू उपर विभागीय कारवाही चलाउन निर्णय भई गुठी संस्थान सेवासम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ को परिच्छेद १० को उपनियम (३) मा गरिएको व्यवस्था अनुसार गुठी संस्थानको अध्यक्षले तोके बमोजिम हुँदा मैले विभागीय कारवाही गरी यी निवेदक दुईजना समेत सातै जनालाई भविष्यमा सामान्यतः अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने निर्णय गरेको हो र मिति ०३९।६।५ को निर्णयमा प्रत्यायोजित अधिकार अनुसार भन्ने भूलबाट लेखिन गएको र विनियममा गरिएको व्यवस्था  अनुसार मिति ०३९।३।२५ को निर्णयले अधिकृतमा मलाई तोकिएको हो । मिति ०३८।५।३० को पत्रले एकपटकलाई कारवाई नगर्ने भन्ने उल्लेखमा वीरगन्ज गुठी तहसिल तथा खर्च कार्यालयले पत्र लेखेको आधारमा विभागीय कारवाई र सजायँ नहुनुपर्ने जिकिर लायक देखिँदैन । अतः कानुनी परिधिभित्रको निर्णय बदर हुन पर्ने नहुँदा रिट निवेदक जिकिर खारेज गरिपाउँ भन्ने मिति ०४१।४।७ को गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अधिकृत द्वितीय श्रेणी बद्रीप्रसाद उपाध्यायको लिखित जवाफ ।

६.    निवेदकहरूले गुठी जग्गाको बाली असूल तहसिल गरी कार्यालयमा दाखिल गर्नुपर्ने रकम दाखिला नगरेको कुरा आन्तरिक लेखा परीक्षण डोरले पत्ता लगाई सोधपूछको कारवाई भएपछि कसैले पुरानै कसैले आंशिक रकम दाखिला गरेको भए पनि तहबिल हिनामिना गरेको निवेदकहरू समेत सातै जवानलाई विभागीय कारवाई चलाउन पर्ने देखिन आई गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ परिच्छेद १० विनियम २ को उपविनियम (३) मा गरिएको व्यवस्था अनुसार गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयमा अधिकृत स्तर द्वितीय श्रेणीका बद्रीप्रसाद उपाध्यायलाई अधिकृत तोकिएको व्यक्तिले नै विभागीय कारवाई चलाई ७ जवानलाई सामान्यतः भविष्यमा अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गरे उपर सातै जनाको पुनरावेदन परेकोमा स्पष्टीकरण लिन बाँकीसँग सो लिई नियमानुसार पुनरावेदन निर्णय भएको हो । अध्यक्षको निर्णयमा आरोप थपियो भन्नेमा आरोप थपिएको नभई विनियममा आचरण वा कर्तव्य दुवै शब्द उल्लेख भएका हुँदा आरोपलाई स्पष्ट पारिएको छ भन्ने समेत मिति ०४१।४।२५ को गुठी संस्थानको अध्यक्ष विष्णुप्रसाद खनालको लिखित जवाफ ।

७.    निवेदकहरू तर्फबाट रहनुभएका विद्वान विरिष्ठ अधिवक्ता श्री लक्ष्मण प्रसाद अर्यालले रिट निवेदकहरू उपर कारवाई चलाउँदा तहबिल हिनामिना गरेको भनी आरोप लगाइयो । तर निर्णय गर्दा पद अनुसारको आचरण नगरेको आरोप लगाएको छ । पुनरावेदन तहमा भ्रष्ट आचरण भनी निर्णय गरेको छ । निर्णय गर्दा लगाएको आरोप सम्बन्धमा स्पष्टीकरण नलिई निर्णय गरेको प्रत्यक्षतः त्रुटि हुँदा निर्णय बदरभागी छ भन्ने र प्रत्यर्थी तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री श्यामध्वज कार्कीले रिट निवेदहरूले रकम हिनामिना गरी पद अनुसार आचरण नगरेको हुँदा स्पष्टीकरण लिई निर्णय गरेको हुँदा त्रुटि छैन । रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत बहस गर्नुभयो ।

८.    प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।

९.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा निम्न कर्मचारीहरूलाई रकम हिनामिना गरी तहबिल मसौट गरेको देखिन आएको सफाईको सबूद दिन नसकेको गरेको बयान पनि सन्तोषजनक नभएकोले गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ को परिच्छेद १० नियम ५ को उपनियम (५) अनुसार आफ्नो पदको जिम्मेवारी अनुसार आचरण र कर्तव्य पूरा नगरेकोले भविष्यमा सामान्यतः अयोग्य ठहरिने गरी निम्न कर्मचारीहरूलाई नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने ठहर्छ भनी गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अधिकृत द्वितीय श्रेणी बद्रीप्रसाद उपाध्यायले ०३९।६।५ मा पर्चा गरेको र यस उपर पुनरावेदन पर्दा भ्रष्ट आचरण भएकै भन्नुपर्ने हुँदा भविष्यमा सामान्यतः अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने ठहराएको निर्णय मनासिव छ भनी रिट निवेदकहरूका हकमा ०४०।१२।२० मा गुठीसंस्थानका अध्यक्षबाट निर्णय पर्चा गरेको देखिन्छ ।

१०.    गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ को विनियम १०.५(५) मा आफ्नो पदको जिम्मेवारी अनुसार आचरण वा कर्तव्य पूरा नगरेमा नोकरीबाट हटाउने वा बर्खास्त गर्ने आदेश दिन सकिने छ    भन्ने र विनियम १०.८ मा सजायँ दिन पाउने अधिकारीले कर्मचारीलाई सजायँ गर्ने आदेश दिनु भन्दा अधिकार पाई गर्न लागिएको कारणको उल्लेख गरी सो कर्मचारीलाई सूचना दिई निजलाई आफ्नो सफाईको सबूद पेश गर्ने मौका दिनु पर्दछ । यस्तो सूचना दिँदा निज माथि लगाइएको आरोप प्रष्ट रूपले किटिएको हुनु पर्दछ । प्रत्येक आरोप कुन–कुन कुरा र प्रमाणमा आधारित छ सो समेत खुलाउनु पर्दछ । त्यसरी सूचना दिँदा आएको स्पष्टीकरणको विचार गरी सजायँ दिनै पर्ने देखिएमा सजायँ किन नहुने भनी निज कर्मचारीसँग अर्को एउटा स्पष्टीकरण मागिने छ । जोकि सजायँ दिने अधिकारीले तोकिदिएको अवधिभित्र पेश गर्नु पर्ने छ भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ ।

११.    प्रस्तुत मुद्दामा प्रत्यर्थीतर्फबाट बहसमा देखाएको रिट निवेदकहरू उपर कारवाई भएको सम्बन्धित मिसिल हेर्दा रिट निवेदकहरूसँग प्रथम स्पष्टीकरण माग गरेको मिति ०३९।३।३१ को पत्रमा “आ.ले.प. हुँदा तपाईले तहसिल रकम हिनामिना गरी असूल गराउने कारवाई चलेपछि दाखिल समेत गरेकोले विभागीय कारवाई हुन भनी आ.ले.प. डोरबाट लेखिआएकोले गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी नियमावली, ०३४ को विनियम १०–८ अनुसार किन कारवाई नगर्ने” भनी लेखिएको देखिन्छ । यसबाट कुन अभियोगमा कारवाई हुने सो र सो अभियोग कुन–कुन कुरामा आधारित छ सो कुरा विनियमको १०–८ अनुसार स्पष्टीकरण माग गरेको पत्रमा प्रष्ट रूपले अभियोग किटान गरी आधार खुलाई स्पष्टीकरण माग गरेको देखिँदैन । तसर्थ प्रथम स्पष्टीकरण माग गरेको पत्र उक्त विनियम १०–८ को रीत पुगेको भन्न मिलेन ।

१२.   त्यसको अतिरिक्त रिट निवेदक उदयराज उपाध्यायको हकमा विभागीय कारवाई गर्न अधिकारप्राप्त अधिकारीबाट सजायँ प्रस्तावित गरी दोश्रो स्पष्टीकरण मागी निर्णय गरेको देखिँदैन । पुनरावेदन तहमा पुनरावेदन सुन्ने अधिकारीबाट भएका आदेशानुसार सजायँ प्रस्तावित गरी दोश्रो स्पष्टीकरण माग गरी पुनरावेदन निर्णय गरेको पाइन्छ । यसबाट दोश्रो स्पष्टीकरण नलिई शुरू विभागीय कारवाई गर्ने अधिकारीबाट भएको त्रुटिपूर्ण निर्णयलाई पछि पुनरावेदन तहबाट लिएको स्पष्टीकरणले नियमित गरेको मान्न मिल्दैन । यस स्थितिमा विनियम १०–८ अनुसार अभियोग किटान नगरी आधार समेत नखुलाई प्रथम स्पष्टीकरण मागेको आधारमा रिट निवेदकहरूको हकमा भविष्यमा सामान्यतः अयोग्य ठहरिने गरी नोकरीबाट बर्खास्त गर्ने गरेको गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अधिकृत द्वितीय श्रेणी बद्रीप्रसाद उपाध्यायको मिति ०३९।६।५ को र सो निर्णयलाई सदर गरेको गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अध्यक्षको मिति ०४०।१२।२० को निर्णय पर्चामा गुठी संस्थान सेवा सम्बन्धी विनियमहरू, ०३४ को विनियम १०.८ को प्रत्यक्षतः त्रुटि गरी निर्णय गरेको देखिन आयो ।

१३.   अतः उपरोक्त उल्लेख भए अनुसार रिट निवेदकहरूका हकमा सम्म गरेको गुठी संस्थान केन्द्रीय कार्यालयका अधिकृत द्वितीय श्रेणी बद्रिप्रसाद उपाध्यायले गरेको मिति ०३९।६।५ को र त्यसलाई सदर गरेको गुठी संस्थानका अध्यक्षको ०४०।१२।२० को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.जोगेन्द्र प्रसाद श्रीवास्तव

 

इतिसम्वत् २०४२ साल आषाढ ९ गते रोज १ शुभम् ।