निर्णय नं. २३४४ - उत्प्रेषण लगायत उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २३४४    ने.का.प. २०४२      अङ्क ४

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्र प्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०४१ सालको रिट नं. २३९२

विषय : उत्प्रेषण लगायत उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरिपाउँ ।

 

निवेदक      :जि.महोत्तरी गा.पं.साठा वार्ड नं. २ बस्ने शुभ नारायण सिंह ।

ऐ.ऐ बस्ने कैलाश प्रसाद सिंह ।

विरूद्ध

विपक्षी : जि.महोत्तरी मेघनाथ गोरहन्ना गा.पं.वार्ड नं. ७ बस्ने अकलु चौधरी ।

भू.सु. अधिकारी भुमि सुधार कार्यालय महोत्तरी ।

आदेश भएको मिति:२०४०।४।२४।५ मा

     भू.सु.लागू हुँदाका अवस्था जग्गाधनी कायम रहेका रिट निवेदकहरूका नाउँमा जग्गाधनी नदेखाई सो अवस्थामा जग्गाधनी नरहेकालाई जग्गाधनी देखाई भरेको लगत अनुसार २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको नाताबाट रिट निवेदकहरूका जग्गामा मोही कायम गर्न मिल्ने नदेखिने।

(प्रकरण नं.९)

आदेश

न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत भू.सु.का.महोत्तरीको ०४०।१२।२२ को निर्णय बदर गरिपाउँ भनी पर्न आएको रिट निवेदनको तथ्य यस प्रकार छ ।

२.    साविक जग्गाधनी मथुराप्रसाद सिंहबाट अंश पाई जि.महोत्तरी गोरहन्ना गा.पं.वार्ड नं. ७(ख) कि.नं. २०१ के ०–८–० जग्गा शुभनारायण सिंहको नाउँमा र ऐ. ऐ. वार्ड नं. ७(ख) कि.नं. १३९ को ०–११–० जग्गा कैलाशप्रसादका नाउँमा कामय भएको थियो । उक्त जग्गामा म मोही भई ४ नं. जो.अ.नि. समेत पाई सकेकोले मोहीको स्थायी प्रमाणपूर्जा पाउँ भनी विपक्षी अकलु चौधरीले भू.सु.का. महोत्तरीमा निवेदन गर्नु भएको छ । तत्पश्चात उक्त जग्गा हामी र मथुराप्रसाद सिंहका बीचमा मिति २०२०।४।३२।६ मा अंशबण्डा भइसकेको छ । विपक्षीले ४ नं. जो.अ.नि. पाएको भए मौकैमा ३ नं. प्रमाणपत्र लिन सक्नु पर्दथ्यो भनी हामीले प्रतिवाद गथ्र्यौ त्यसपछि भू.सु.का. महोत्तरीबाट ४ नं. जो.अ.नि. प्राप्त गरी सकेको व्यक्तिलाई मोही हैन भनी भन्न नमिल्ने गा.पं.को सरजमीन मुचुल्का समेतबाट उपरोक्त जग्गा अकलु चौधरीले जोती आएको भन्ने देखिँदा उक्त जग्गाको अकलु चौधरीलाई मोहियानीको प्रमाणपत्र बनाई दिने ठहर्छ भनी निर्णय भयो । यसरी विपक्षी कार्यालयका भू.सु.अधिकारीज्यूले मुचुल्काको आधारमा आ–आफ्नो अंशभागमा परी दा.खा. भई सकेको हामीहरूले नै जोतआवाद गरिरहेको जग्गाको विपक्षीलाई मोहियानी प्रमाणपत्र दिनेगरी मिति ०४०। १२।२२ मा भएको निर्णय अ.बं. १८४(क) १८५, १८९ विपरीत हुँदा उक्त उल्लिखित मितिको भू.सु.का.को निर्णय बदर गरी हाम्रो संवैधानिक हकको संरक्षण गरिपाउँ भन्ने समेत निवेदकहरूको निवेदन जिकिर ।

३.    विपक्षीहरूबाट लिखित जवाफ मगाई आएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने मिति ०४१।३।२६ मा सिंगल बेञ्चबाट भएको आदेश ।

४.    विपक्षीहरूको बाबु मथुराप्रसाद सिंहको  नामबाट मोहीको १ नं. भरी २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको श्रेस्ताबाट देखिन्छ । निजका नाउँमा साविक दर्ता रहेको जग्गा निकै अघि देखि कमाई आएको श्रेस्ता तथा गा.पं.को सिफारिश पत्र समेतबाट देखिन आएको बाबु छोरामा अंशबण्डा भई जग्गाधनी परिवर्तन भएको कुरा मोहीलाई जानकारी नदिएको र सो जग्गाको कारोबार मथुराप्रसाद सिंहले नै हेरी रहेबाट निजकै नाउँबाट १ नं. मोहीको लगत भरेको र २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको बेला जग्गा मेरो हो मैले आफैंले जोती आएको छु मोही छैन भनी श्रेस्ता संशोधन वा. २ नं. अनुसूची समेत बदर गराउनु पर्नेमा सो नगरी मोही स्वीकार गरेको स्पष्ट देखिन्छ । ४ नं.जो.अ.नि. पाई सकेको कायमी मोहीलाई मोही हैन भन्ने रिट निवेदकको जिकिर मिथ्या एवं निराधार छ । यस कार्यालयबाट भएको निर्णयमा निवेदकको कानुनी तथा संवैधानिक हक हनन् नभएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको भू.सु.का. महोत्तरीको मिति ०४१।६।२८ को लिखित जवाफ ।

५.    विवादित जग्गाको ४ नं.जो.अ.नि. को प्रमाणपत्र प्राप्त मोहीको हैसियतले जग्गा कमाई आएको र सालसालको धानबाली बाँडफाँड गर्दै आएको छु । भर्पाई लिनु दिनु गरेको थिएन। भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ को दफा २५(१) ऐनको उद्देश्य अनुसार ऐन, प्रारम्भ भएको मितिसम्म कुनै जग्गावालाको जग्गा मोहीको हैसियतले कमाई आएको व्यक्तिलाई सो जग्गामा यी परिच्छेद बमोजिमको मोहीको हक प्राप्त हुने छ भन्ने प्रष्ट व्यवस्था छ । अतः सम्बन्धित ऐन कानुनको परिधिभित्र रही भू.सु.अधिकारीले मिति ०४०।१२।२२ मा गर्नु भएको निर्णयबाट निवेदकको कुनै पनि हकमा आघात तथा कुण्ठा नपुर्‍याएको हुँदा निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने हैन रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको अकलु चौधरीको लिखित जवाफ रहेछ ।

६.    दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा रिट निवेदकका तर्फबाट बहसमा उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री अवधेशकुमार सिंहले विपक्षीले मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाउँ भनी दावी गरेका जग्गाहरू मेरो पक्षले आफ्नो बाबुबाट अंश पाई दाखिल खारेज समेत गराई आफ्नै परिश्रमले जग्गा जोत आवाद गर्दै आएका छन् । विपक्षीले ४ नं.जो.अ.नि. पाएको भए तत्कालै मोहियानी हकको ३ नं. प्रमाणपत्र लिन सक्नु पर्दथ्यो । विवादित जग्गा विपक्षीले मोहीमा कमाएको भए जग्गाधनीलाई नियमानुसार कुतबाली बुझाई भर्पाई लिई सो पेश गर्नु सक्नु पर्दथ्यो सो पेश गर्न सक्नु भएको छैन । गा.पं.ले मोहियानीका सम्बन्धमा सरजमीन गरेकै आधारमा विपक्षीलाई विवादित जग्गाको मोहियानी हकको प्रमाणपत्र दिने गरी भू.सु.अधिकारीबाट भएको गैरकानुनी निर्णय बदरभागी छ भन्ने र प्रत्यर्थी अकलु चौधरीका तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री जयनारायण हुजेदारले आफ्नो बहसको क्रममा विवादित जग्गा रिट निवेदकले जोत आवाद गरेको नभई मेरो पक्षले पहिले देखि नै जोत आवाद गर्दै आएको भन्ने कुरा सम्बन्धित गा.पं.को मुचुल्का समेतबाट देखिन आउँछ । कानुन अनुरूप मेरो पक्षले विवादित जग्गाको अधिकारप्राप्त अधिकारीको निर्णयले मोहियानी हकको प्रमाणपत्र पाइसकेको हुँदा रिट निवेदन खारेज योग्य छ भन्ने र प्रत्यर्थी कार्यालयको तर्फबाट बहस गर्न खटिई आउनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेम बहादुर विष्टले आफ्नो बहसको सिलसिलामा अधिकारप्राप्त अधिकारीले आफ्नो क्षेत्राधिकार कानुनको परिधिभित्र रही गरेको निर्णयमा कुनै त्रुटि नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

७.    प्रस्तुत विषयमा रिट निवेदकका माग अनुसारको आदेश जारी हुनुपर्ने हो हैन ? सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने हुन आएको छ ।

८.    यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा घरको मुली मथुराप्रसाद सिंहको नाउँबाट १ नं. लगत भरी २ नं. लगत प्रकाशित भई ४ नं.जो.अ.नि. प्राप्त गरेको व्यक्तिलाई मोही हैन भनी भन्न नमिल्ने र २ नं. लगत बदर गराएको समेत देखिन नआएकोले विवादित जग्गाको अकलु चौधरीलाई मोहियानी हकको प्रमाणपत्र दिने ठहर्छ भनी प्रत्यर्थी भूमि सुधार कार्यालय महोत्तरीबाट निर्णय गरेको देखिन्छ ।

९.    भूमिसम्बन्धी ऐन, २०२१ प्रारम्भ हुनुभन्दा अघि नै विवादित जग्गा २०२०।४।३२ को बण्डापत्रबाट रिट निवेदकहरूको हकमा आएको भन्ने निवेदन जिकिर देखिन्छ । सो अंशबण्डा भएकै छैन भनी प्रत्यर्थीले खण्डन गर्न सकेको छैन भूमि सुधार लागू हुँदाका अवस्था कायम रहेका जग्गाधनी रिट निवेदकहरूको नाउँबाट प्रत्यर्थी अकलु चौधरीले लगत भरी सो अनुसार रिट निवेदकहरूको नाउँबाट अनुसूची प्रकाशित भई प्रत्यर्थी अकलु चौधरीले लगत भरी सो अनुसार रिट निवेदकहरूको नाउँबाट ४ नं.जो.अ.नि. प्राप्त गरेको भन्ने देखिँदैन । भू.सु.लागू हुँदाका अवस्था जग्गाधनी कायम रहेका रिट निवेदकहरूका नाउँमा जग्गाधनी नदेखाई सो अवस्थामा जग्गाधनी नरहेका मथुराप्रसाद सिंहलाई जग्गाधनी देखाई भरेको लगत अनुसार २ नं. अनुसूची प्रकाशित भएको नाताबाट रिट निवेदकहरूका जग्गामा मोही कायम गर्न मिल्ने देखिँदैन । यस्तो अवस्थामा जग्गाधनी नरहेका मथुराप्रसाद सिंहलाई जग्गाधनी देखाई प्रकाशित भएको अनुसूचीका आधारमा रिट निवेदकहरूका नाउँको दर्ताको विवादित जग्गाको प्रत्यर्थी अकलु चौधरीलाई मोहियानी हकको प्रमाणपत्र बनाई दिने गरी प्रत्यर्थी भूमि सुधार का.महोत्तरीबाट गरेको मिति ०४०।१२।२२ को निर्णय त्रुटिपूर्ण देखिन आयो ।

१०.    अतः उपरोक्त उल्लेख भए अनुसार प्रत्यर्थी भूमि सुधार कार्यालय महोत्तरीबाट गरेको मिति २०४०।१२।२२ को त्रुटिपूर्ण निर्णय उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ । जानकारीको निमित्त यो आदेशको प्रतिलिपि प्रत्यर्थी कार्यालयमा पठाउन महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फाइल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.जोगेन्द्र प्रसाद श्रीवास्तव

 

इतिसम्वत् २०४२ साल श्रावण २४ गते रोज ५ शुभम् ।