निर्णय नं. २३७३ - गैरकानुनी लाभ हानी
निर्णय नं. २३७३ ने.का.प. २०४२ अङ्क ५
डिभिजन बेञ्च
माननीय न्यायाधीश श्री बब्बर प्रसाद सिंह
माननीय न्यायाधीश श्री महेशराम भक्त माथेमा
सम्वत् २०४१ सालको फौ.पु.नं. ५३८
मुद्दा : गैरकानुनी लाभ हानी ।
पुनरावेदक/प्रतिवादी : का.जि.का.न.पं.वडा नं.२९ गलको पाखो बस्ने राजकुमार साही खड्गी ।
विरूद्ध
विपक्षी/वादी:श्री ५ को सरकार (विशेष प्रहरी विभाग)
फैसला भएको मिति: २०४२।२।३२।६ मा
क्षेत्रीय अदालत नियमावली, २०३६ को नियम १८(ग) मा पाँच हजार रूपैयाँ भन्दा बढी दण्ड जरिवाना हुने मुद्दा डिभिजन बेञ्चबाट हेरिने भन्ने उल्लेख भएको ।
(प्रकरण नं.२२)
पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाट: विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्ण प्रसाद पन्त
विपक्षी वादी तर्फवाट:विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरव प्रसाद लम्साल
उल्लेखित मुद्दाःX
फैसला
न्या.बब्बर प्रसाद सिंहः मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफमा चित्त नबुझी पुनरावेदक प्रतिवादी राजकुमार खड्गीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनबाट पुनरावेदन गर्ने अनुमति प्राप्त गरी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त विवरण यस प्रकार छन् ।
२. नेपाल बैंक लि.के.का.मा मिति २०३६।४।२९ मा रु. ३६२५०। आफ्नो नाममा खाता खोली जम्मा गरी राखेकोमा २०३७।५।३ मा रु. ३६२४०। झिक्न जाँदा सोही बैंकको कर्मचारीले खातामा रकम खत्तम भइसकेको छ, भनेकोले उक्त खाता खोल्दा साथमा जाने राजकुमार साहले सोही बैंकका कर्मचारी रामशरण बस्नेतलाई हात लिई मेरो सही समेत कीर्ते गरी रकम झिकी हिनामिना गरेकोले निजहरू उपर कारवाही गरी मेरो रूपैयाँ दिलाई पाउँ भनी व्यहोरा वि.प्र.वि.मा प्रेम बहादुर प्रधानको कागज रहेछ ।
३. यस बैंकको बचत नं. ३७२१५ प्रेम बहादुर प्रधानको खाताबाट ६ पटक गरी जम्मा रु. ३६१००। भुक्तानी भएको देखिन्छ । मैले झिकेको होइन भनी खातावालाले निवेदन गरेकोले बैंकलाई गैरकानुनी हानी र आफूलाई गैरकानुनी लाभ पुर्याई भ्रष्टाचार गर्न लागेको देखिएको कारवाही गरिपाउँ परिचय गर्ने राजकुमारले भन्ने गरेको देखिन्छ । राजकुमार शाह र चेकमा उल्लिखित अमर राणा भन्ने व्यक्ति एकै हुन् निजैले नै खाता खोल्दा परिचय गरेका र सबै रकम लिन यिनै आएका थिए भन्ने समेत व्यहोराको नेपाल बैंक लिमिटेड प्रधान कार्यालय कानुन विभागको प्राप्त पत्र रहेछ ।
४. अमर राणा भन्ने राज शाहको नामबाट परिचय भएकोले पहिला रु. ८००। को चेक लिई म कहाँ आएको र पटक–पटक जम्मा ४ थान चेक लिई आएको र सही मेरो ससूरा बिरामी भएकोले तपाई ग्यारेन्टी बसी दिनुहोस् भनी अनुरोध गर्दा ग्यारेन्टी बसी दिएको सम्म हो निजले झुठ्ठा बयान किन गरे निजै जानून् भन्ने समेत व्यहोराको वि.प्र.वि.मा ततिम्बा सहित रामशरण बस्नेतले गरेको बयान ।
५. प्रेम बहादुर प्रधानको खाताबाट रूपैयाँ झिक्न लागेको कुरा रामशरण बस्नेतलाई थाहा नभई पटक–पटक गरी मैले अमर राणाको नामबाट रु. ३६,१००। भुक्तानी लिएको ६ थान चेक यही हो, सनाखत गरें म आफैंले लिई खाएको छु चेक अर्धकट्टी च्याती आगोमा पोली सकेको हुँदा दाखिल गर्न सक्दिन भन्ने व्यहोराको वि.प्र.वि. मा ततिम्बा सहितको राजकुमार शाह खड्गीले गरेको बयान कागज रहेछ ।
६. प्रेम बहादुरको भनाई अनुसार कुनै रकम हिनामिना गरी मैले लिएको खाएको छैन भन्ने समेत व्यहोराको वि.प्र.वि. मा सोभितबहादुर थापाले गरेको बयान कागज ।
७. भुक्तानी रु. ३०,०००। लिन आउने व्यक्ति अमर राणालाई चिन्दिन खातावाला प्रेम बहादुरको दस्तखत नमूना कार्डमा भएको दस्तखत मिलेको देखेर भुक्तानी आदेश दिएको हो । विशेषज्ञले फरक छ भनी राय दिएमा नियम कानुनले जो ठहर्छ भन्ने व्यहोराको वि.प्र.वि.मा ओम वसुदेवलाल मास्केले गरेको बयान कागज ।
८. नेपाल बैंक लि.को बचत खाता नं. ३७२१५ को नमूना कार्डमा लेखिएको प्रेम बहादुर प्रधानको नमूना दस्तखत सही र ६ थान चेकमा लेखिएको विवादास्पद दस्तखत सहीहरू ढिला ढाँचामा नक्कल गरी लेखिएको सही हुन् । लिपीहरूमा व.दु.को उकार ध. र न.को लिपी मिल्दैन, ६ थान चेकमा लेखिएका प्रेम बहादुर प्रधान भन्ने विवादास्त सहिहरूसँग वि.प्र.वि.को बयानको जवाफमा राजकुमार शाहले लेखिएका प्रेम बहादुर भन्ने नमूना जाँच गरी हेर्दा उक्त चेक थान ६ का विवादास्त सहिहरू राजकुमारले लेखेका हुन् भन्ने समेत व्यहोराको अपराध अनुसन्धान कार्यालय रे.सं. शाखाको पत्र कागज ।
९. देखाइएको नमूना कार्ड र चेक हेरे नमूना कार्डको सही मिल्छ जस्तो देखिन्छ । तर दस्तखत नमूना कार्डमा लेख्न नजान्नेले लेखेको देखिन्छ । यस्तो फरकदस्तखत परेको चेकको भुक्तानी दिनु अनुचित छ भन्ने समेत व्यहोराको वि.प्र.वि.मा ततिम्बा सही रामकृष्ण भट्टराईले गरेको बयान ।
१०. प्रेम बहादुर प्रधानको नाममा एकै दिन २ थान चेक बुक इस्यू मैले नै गरेको २ थान चेक इस्यू गरिदिन मिल्ने नमिल्ने थाहा नभए पनि पहिले देखि नै दिने प्रचलन भएको हुँदा दिएको छु भन्ने समेत व्यहोराको वि.प्र.वि.मा अंजला श्रेष्ठले गरेको बयान कागज ।
११. आवश्यकता हेरी एकैपटक दुई वा सोभन्दा बढी चेक बूक दिने गरेको बुझिन्छ । रजिष्टरमा चेक नम्बरहरू र अन्य विवरण चढाई खाता खोल्ने व्यक्तिलाई उक्त रजिष्टरमा दस्तखत गर्न लगाई चेक बूकहरू दिइने देखिएको भन्ने व्यहोराको ने.बै.लि.प्र.का. कानुन विभागको पत्र ।
१२. राजकुमार शाह खड्गीले प्रेम बहादुर प्रधानका नाममा ने.बै.लि.मा खुलेको बचत खाता नं. ३७२१५ नं. १८६३५१ देखि १८६३६० सम्मको चेक गैरकानुनी तवरबाट प्राप्त गरी भुक्तानी पाउनेमा अमर राणा भन्ने कल्पित नाम उल्लेख गरी आफ्नै हस्ताक्षरले चेक काटी खातावाला प्रेम बहादुर प्रधानको कृत्रिम दस्तखत सही गरी पटक–पटक गरी जम्मा रु. ३६१००। झिकी लिनु खानु गरी नेपाल बैंक लि.लाई गैरकानुनी हानी र आफूलाई गैरकानुनी लाभ पुर्याई भ्रष्टाचार पूर्ण कार्य गरेका छन् । कृत्रिम दस्तखतबाट रकम झिकी खाने उद्देश्यले प्रेम बहादुरको नाममा बचत खाता खोल्दा छुट्टै कागजमा एक पटक डटपेनले निजको सही गराई उक्त प्रेम बहादुरले सही दस्तखत गरेको कागजको मुन्तिर छुट्टै पातलो कागज राखी डटपेनको लेखाई गर्दा बसेको प्रेम बहादुरको सही दस्तखतको डोव प्राप्त गरी पातलो कागज आफ्नो खल्तीमा राखी त्यसैको आधारमा अभ्यास गरी बैंकबाट दिइएको दुई थान चेक बुक मध्ये एक थानको चेकबुकबाट अमर राणा भन्ने कल्पित नाममा काटी खातावाला प्रेम बहादुरको कृत्रिम सही दस्तखत गरी उपरोक्त रकम झिकी लिनु खानु गरिआएमा निज राजकुमार शाह खड्गीको साविती बयान दिएकोले कर्मचारीको मिलोमतोबाट चेकहरूको भुक्तानी दिएको यकीन स्थिति नदेखिएबाट निज कर्मचारीहरू उपर मुद्दा दायर गर्न पर्ने अवस्था नदेखिएको हुँदा उक्त सबूत प्रमाणको आधारमा निज राजकुमार शाह खड्गी उपर भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०१७ को दफा ८ अन्तर्गत हदैसम्म सजायँ हुने र ऐ. ऐनको दफा २९ अन्तर्गत बिगो रु. ३६१००। निज राजकुमार शाह खड्गीबाट असूल उपर गराई ने.बै.लि.काठमाडौं कार्यालयलाई भराई दिन हुन अनुरोध छ भन्ने समेत व्यहोराको विशेष प्रहरी विभागको आरोप पत्र ।
१३. प्रेम बहादुर भा.रु. २५,०००। ने.रु.मा परिणत गराई ने.बैं.लि.काठमाडौं (भूगोल पार्क पछाडि) मा बचत खाता खोल्न स्पेशिमेन कार्डमा प्रेम बहादुरले बलपेनले सही गरेको थियो । विशेष प्र.वि.मा मैले बयान गरेको व्यहोरा मेरो राजीखुशीको होइन भन्नेसमेत व्यहोराको बा.वि.अ.मा राजकुमार शाहले गरेको बयानकागज ।
१४. राजकुमार साहले लेखिदिएको प्रेम बहादुर प्रधानको भन्ने नमूना दस्तखत सहीहरू जाँच गर्दा लिपी लेख्न शैली तथा लेखकले लेख्ने तरिका र आदत मिलेको भन्ने समेत व्यहोराको वा.वि.अ.मा रेखा तथा लेखा विशेषज्ञ राम बहादुर थापाले गरेको बकपत्र ।
१५. प्रतिवादी राजकुमार साह खड्गीले वादी दावी बमोजिम कसूर गरेको ठहर्नाले भ्र.निवारण ऐन, २०१७ को दफा ८ र दफा २९(१) बमोजिम जरिवाना रु. ३६००। ऐ. दफा २९(१) अनुसार बिगो रु. ३६१००। निजबाट असूल गरी नेपाल बैंक लिमिटेडले भरी पाउन समेत ठहर्छ भन्ने मिति २०३९।३।८।३ को बा.अं.अ.को फैसला ।
१६. बागमती विशेष अदालतको फैसला उपर चित्त नबुझी श्री ५ को सरकार तथा राजकुमार शाह खड्गीको मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतमा परेको छुट्टा–छुट्टै पुनरावेदन पत्र ।
१७. जाहेरवाला प्रेम बहादुरले रु. ३६,२५०। को बचत खाता खोल्दा प्र.राजकुमार शाह खड्गीले साथ लगी सहयोग गरेकोमा प्र.राजकुमार शाह खड्गीले स्वीकार गरेका छन् । राजकुमार साह खड्गीले प्रेम बहादुर प्रधानको सही कीर्ते गरी ने.बै.लि.बाट पटक–पटक गरी रूपैयाँ झिक्दा रु. १५०। मात्र बाँकी रहेको तथ्यमा विवाद नभएको पटक–पटक गरी प्रेम बहादुरको सही कीर्ते गरी रूपैयाँ झिकेकोमा राजकुमार साह खड्गी प्रहरीमा सावित भएको र प्रहरीले कुटपीट गरी सावित गराएका हुन् की भन्नलाई प्रहरीले कुटपीट गरेको प्रमाणित गर्न प्र.ले नसकेको मिति मितिमा प्रेम बहादुर भनी खातावालाको सही गरेमा र चेक दाखिल गर्न अमर राणा भनि सहिछाप गरेको कुरालाई निजले सनाखत गरेका छन् । खातावालाको चेकमा परेको सही र भिडाउनको लागि प्र.राजकुमार साहको नमूनाको लागि लिइएको सहिहरूमा भिड्छन् भन्ने रेखा विशेषज्ञको राय व्यक्त भएको हुँदा प्र.लाई दोषी ठहराएको वा.वि.अ.को इन्साफसम्म मनासिव भई प्रतिवादी राजकुमार साह खड्गीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन वादी माग दावी बमोजिमको बिगो वापत धरौट राखेको रकम फिर्ता गरी बैंकले भरी पाउने रकम निज प्रतिवादीको जेथा देखाई भराई दिनु भन्ने विशेष अदालतको इन्साफ नमिलेको हुँदा सो हदसम्म उल्टी हुन्छ । माग दावी बमोजिमको रकम ने.बैं.लि.ले प्रतिवादीबाट मिति २०३८।३।३१ मा रहेको धरौटी भरी पाउने ठहर्छ भन्ने मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला ।
१८. मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णयमा चित्त नबुझी पुनरावेदक प्रतिवादी राजकुमार खड्गीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन पत्र ।
१९. क्षेत्रीय अदालत नियमावली, २०३६ को नियम १८ मा उल्लेख भएका बाहेकका मुद्दाहरू सिंगल बेञ्चबाट हेर्नुपर्ने कानुनी व्यवस्था भएको देखिन्छ । सो अनुसार प्रस्तुत मुद्दामा उक्त नियम १८ मा उल्लेख भएको बाहेकको हुँदा सिंगल बेञ्चबाट हेर्नु पर्नेमा डिभिजन बेञ्चबाट छिनिएकोले उक्त नियम १८ को प्रत्यक्षत गम्भीर कानुनी त्रुटि भएकोले न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को १३(५)(ख) बमोजिम पुनरावेदनको अनुमति प्रदान गरिएको छ, भन्ने यस अदालत डि.बे.बाट मिति २०४०।१२।८ मा आदेश भएको रहेछ ।
२०. नियम बमोजिम दैनिक पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाका पु.प्रतिवादी राजकुमार साहीको तर्फबाट विद्वान विरिष्ठ अधिवक्ता श्री कृष्ण प्रसाद पन्त र विपक्षी वादी तर्फबाट खटी उपस्थित हुनुभएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालको बहस जिकिर सुनियो ।
२१. प्रस्तुत मुद्दामा मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतले गरेको इन्साफ मनासिव बेमनासिव के रहेछ निर्णय दिनु परेको छ ।
२२. यसमा भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०१७ को दफा ८ अन्तर्गत दावी भएका सो दफामा ३ महिनादेखि १ वर्षसम्म कैद वा जरिवाना वा दुबै हुनेछ भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ । भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०१७ को दफा २९(२) मा परिच्छेद २ अन्तर्गत सजायँ हुने कसूरको सम्बन्धमा जरिवानाको माथिल्लो हद रु. ५०००। पाँचहजार हुनेछ भन्ने व्यवस्था भएकोमा प्रतिवादी राजकुमार साही खड्गीले वादी दावी बमोजिम कसूर गरेको ठहर्नाले भ्र.नि.ऐन, २०१७ को दफा ८ र दफा २९(१) बमोजिम जरिवाना रु. ३६००। हुने ठहर्छ र ऐ. दफा २९(१) अनुसार बिगो रु. ३६१००। निजबाट असूल गरी नेपाल बैंक लि.ले भरी पाउने समेत ठहर्छ भनी बा.वि.अ.ले २०३९।३।८ मा निर्णय गरेकोमा वादी माग दावी बमोजिमको बिगो वापत धरौट राखेको रकम फिर्ता गरी बैंकले भरी पाउने रकम निज प्रतिवादीको जेथा देखाई भरिपाउँ भनी दर्खास्त दिई भराई दिनु भन्ने बा.वि.अ.को इन्साफ नमिलेको हुँदा सो हदसम्म उल्टी हुन्छ माग दावी बमोजिमको रकम बैंकले प्रतिवादीबाट मिति २०३८।३।३१ गतेमा रहेको धरौटीबाट भरी ठहरी क्षे.अ.ले ३६,१००। मध्ये रु. ३६००। जरिवाना गरेको देखिन्छ । क्षेत्रीय अदालत नियमावली, २०३६ को नियम १८(ग) मा पाँचहजार रूपैयाँ भन्दा बढी दण्ड जरिवाना हुने मुद्दा डिभिजन बेञ्चबाट हेरिने भन्ने उल्लेख भएको र क्षेत्रीय अदालत नियमावली, २०३६ को नियम १८ मा उल्लेख भएको प्रस्तुत मुद्दा क्षेत्रीय अदालत सिंगल बेञ्चबाट हेरिनु पर्ने क्षे.अ. डिभिजन बेञ्चले हेरी किनारा गरेको कानुन अनुरूप नभएकोले मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णय सदर गरी दिइएको छ । पुनः कानुन बमोजिम निर्णय गर्नु भनी प्रस्तुत मुद्दाका पक्ष विपक्षलाई मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतमा हाजिर हुन भनी तारिख तोकी मिसिल मध्यमान्चल क्षेत्रीय अदालतमा पठाई दिने ठहर्छ । अरु तपसीलका कुरामा तपसील बमोजिम गर्नु ।
तपसील
पुनरावेदक प्रतिवादी राजकुमार शाह खड्गीके माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम ठहरेकोले म.क्षेत्रीय अदालतको मिति २०४०।४।१६ गतेको फैसलाले गर्ने गरेको थप ज.रु. ३६०। गर्ने गरेको नलाग्ने हुँदा उक्त लगत कट्टा गरिदिनु भनी का.जि.अ.त.मा लगत दिनु.......१
ऐ. ऐ. ठहरेकाले ज.रु. ३६००। कटाई अरु बाँकी धरौटी रकम फिर्ता दिने गरेको वा.वि.अ.को लगत कट्टा गरिदिनु भनी अ.अं.ले दिएको लगत कायम नरहने हुँदा उक्त लगत कट्टा गरिदिनु भनी का.जि.अ.त.मा लगत दिनु.....२
ऐ. ऐ. ठहरेकाले ने.बै.लि.काठमाडौंबाट पाउने ठहरेको बिगो रु. ३६१००। भराई पाउँ भनी दर्खास्त दिए रु. ३२५८२। सोही धरौटी रकमबाट र बाँकी प्र.राजकुमार खड्गीको जायजातबाट भराई दिनु भनी क्षे.अ.ले लगत दिएकोमा भराउन नपर्ने हुँदा उक्त क्षे.अ.को लगत कट्टा गरिदिनु भनी का.जि.अ.त.मा लगत दिनु....३
ऐ. ऐ. उल्टी भएकोले म.क्षे.का मा.न्या.श्री रुद्रबहादुर सिंह र मा.न्या.श्री लिलाप्रसाद गिरीको उल्टीमा रेकर्ड राख्न सर्वोच्च अदालतप्रशासन शाखामा लेखी पठाई दिनु................४
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या.महेशराम भक्त माथेमा
इतिसम्वत् २०४२ साल ज्येष्ठ ३२ गते रोज ६ शुभम् ।