निर्णय नं. २४०४ - अदालतको अपहेलना

निर्णय नं. २४०४    ने.का.प. २०४२      अङ्क ६

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री सुरेन्द्र प्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री पृथ्वी बहादुर सिंह

सम्वत् २०४१ सालको फौ.पु.नं. ५३२

मुद्दा : अदालतको अपहेलना ।

 

पुनरावेदक/प्रतिवादी:जि.बझाङ चैनपुर गा.पं.वा.पं.१ बस्ने ऐ. गा.पं.को सचिव गणेश बहादुर सुनार।

विरूद्ध

विपक्षी/वादी:पुष्पराज के.सी.को जाहेरीले श्री ५ को सरकार ।

फैसला भएको मिति:२०४२।५।२३।१ मा

     न्यायाधीशको काम, कर्तव्य र आचरणको, चरित्रमा आघात पर्ने गरी सार्वजनिक रूपमा बोल्ने, लेख्ने अथवा पम्पलेटिङ गर्ने कार्यले अदालतको मानहानी हुँदैन भन्नु युक्तिसंगत हुन आउँदैन । 

(प्रकरण नं.१५)

पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारी

विपक्षी वादी तर्फबाटःX

उल्लेखित मुद्दाःX

फैसला

न्या.सुरेन्द्र प्रसाद सिंहः सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको फैसलामा चित्त बुझेन उक्त फैसला उल्टाई इन्साफ पाउँ भनी प्रतिवादीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदनको संक्षिप्त व्यहोरा निम्न प्रकारको छ :

२.    बझाङ जिल्ला अदालतको भवन निर्माण वस्तुस्थिति बुझ्न जानु भएका सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतका का.मु. मा.मु.न्या.ज्यू र बझाङ जि.अ.का जि.न्या. गोपालप्रसाद शर्मा सहित इन्साफ कर्ता न्यायाधीशज्यू र अदालतको मान मर्यादा इज्जत प्रतिष्ठामै आँच आउने गरी जनतामा अदालत प्रति अनास्था देखाउने गैरकानुनी कुराहरू लेखी लेखाई बझाङ चैनपुर गा.पंंको शिवालय नजिक साहु देवीभक्तको घर भित्तामा पर्चा टाँसिएको देखियो यस्तो लेखी कसले टाँस गर्‍यो भनी खोज पत्ता लगाई बुझ्दा मिति २०४०।१०।६।७ का दिन बझाङ चैनपुर गा.पंं. बस्ने अभिकर्ता रामप्रसाद खत्रीको घर कम्पाउण्डमा बसी चैनपुर गा.पं.का प्र.पं.वृखराज समेत जना करिव २४ जना भेला भई बैठक गरेका रहेछन् । निजहरू मध्येबाट पम्लेटिङ टाँस टसाएको बुझिन आएकोले आवश्यक कानुनी कार्यवाहीको निमित्त पम्पलेट थान ३ साथै राखी प्रतिवेदन गरेका छौं भन्ने पुष्पराज के.सी.समेत जना ५ को प्रतिवेदन ।

३.    न्याय गुमाउन पैसा कमाउन क्षेत्रीय न्यायाधीशज्यू बझाङ किन पदार्पण गर्नु भो ? आमजनताको खुल्ला उजूरीमा त यस्तो इन्साफ १–२ जना झगडियाहरूको कस्तो इन्साफ गर्नु हुन्छ होला । खोलानाला बीचमा रहेको छ भने सोही खोलानाला आधारबाट सीमाना छुट्याइन्छ भने ऐन कानुन विपरीत हुन जान्छ । बीचमा नदी बगेको देख्दा देख्दै केवल चैनपुर एउटै हुन्छ भन्नु मूर्खता र अन्याय हो । क्षेत्रीय न्यायाधीशज्यू तपाईं श्री ५ को लालमोहरियाको कदर गर्ने कि जि.न्या.गोपालको लोभ मोहमा लाग्ने । क्षे.न्या. भएर संविधानमा उल्लेख भएको कुरा नचुक्नु होला । गोपालको साक्षी नबुझ्नु होला भन्ने समेत व्यहोरा क्षे.न्या.ज्यूलाई गरेको सूचना ।

४.    मैले पम्पलेट लेखेको र लेखाएको पनि छैन पम्पलेटमा लेखिएका शब्दहरूबाट अदालत र न्यायाधीशको मर्यादामा भएको असर पर्ने र अनास्था फैलाउन सक्ने खालको थियो भन्ने समेत व्यहोराका गोरखबहादुर सुनारको बयान ।

५.    अदालतप्रति पूर्ण आस्थाछ । पुर्जी अर्दली धर्मराजले नदिएकोले मैले बुझेन । २०३९।१०।९ बाट अदालतको प्राड्डणमा बयान दिन उपस्थितछु । ०३९।१०।६।७ मा गा.पं.चैनपुरको सचिव भएकोनाताबाट सो मितिमा गा.पं.मा आमसभा भएकोले सोही सभामा थिएँ सो बैठकमा अदालतको भवन सम्बन्धमा छलफल भएको कुरामा मु.न्या.ज्यूमा विदितै छ । ०३९।१०।११ गतेको हकमा चलानी भएका कागजहरूको हस्ता मेरो हो तर पम्पलेटिङको हस्ता मेरो होइन भन्ने समेत प्र.गणेशबहादुर सुनारले गरेको बयान ।

६.    ०३९।११।११ को पत्रको हकमा गणेशबहादुर सुनारको हस्ताक्षर हो र पम्पलेटिङको हकमा कसले लेखेका हुन् यकीन गर्न सक्दिन । मैले पम्पलेट लेखेको छैन । घर निर्माण सम्बन्धमा राजनीति विवाद र विरोध गर्ने म पञ्च कार्यकर्तालाई जि.न्या.ले व्यक्तिगत रिस लिई म माथि कारवाही गर्नु भएको हो भन्ने समेत वृषराज जैसीले गरेको बयान ।

७.    पम्पलेटिङ लेख्ने लेखाउने गर्ने गराउने प्र.हरूलाई कारवाई चलाउन न्या.प्र.सु.ऐन, २०३१ को दफा ११ बमोजिम मा.मु.न्या.सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतडोटी  समेतलाई मानहानी गरेको विषय हुँदा सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतडोटीमै पठाई दिने भन्ने व्यहोराको बझाङ जि.अ.को मिति २०३९।१०।१४ को आदेश ।

८.    मिसिल कारवाहीको लागि सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा जाने भएको हुँदा ०३९।१०।२३ मा सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा हाजिर हुन जानु भनी दिएको तारिखमा प्र.तीनै जनाले गुजारी बसेको ।

९.    लेखिएको पर्चाको हस्ताक्षर रेखा विशेषज्ञबाट जँचाउनेतर्फ आदेश भई पठाएकोमा थप नमूना उपलब्ध गराई दिन विशेषज्ञले लेखी पठाएकोमा गोरखबहादुर सुनार समेतले कारवाही निमित्त यस अदालतमा हाजिर हुन जानु भनी बझाङ जि.अ.ले २०३९।१०।२३ को तारेख तोकेकोमा रोहवरमा रही तारिख भर्पाईमा सही गर्न इन्कार गरी तारिख पर्चा पनि नबुझी म्याद गुजारी बसेको मिसिल संलग्न रहेको भर्पाईबाट देखिन आएकोबाट रेखा विशेषज्ञको राय अनुसार थप नमूना लिई अवस्था विद्यमान देखिन नआएबाट विशेषज्ञबाट जँचाई रहन पर्ने प्रयोजन नभएको ।

१०.    प्र.हरूले आफू अदालतको मर्यादामा आँच आउने जस्ता कुराहरूको उल्लेख नगरी पर्चा पम्पलेटिङ भएको भए जिल्ला अदालतबाट यस अदालतमा जाउ भनी दिएको तारेखमा रोहवरमा भएर पनि तारिख लिनु पर्ने, तारेख तोकेकोमा सोही गर्नुपर्ने, तारिख पर्चा बुझ्न पर्ने र प्र.हरूले अभियोग कसूर नगरेको भए थुनुवा पुर्जी बुझी लिन पर्ने र अदालतले तोकेको समयमा यस अदालतमा हाजिर भई आफ्नो सबूद दिन सक्नु पर्ने, प्र.हरूले कुनै पनि कार्य गर्न नसकेबाट निजहरू निर्दोष छ भन्ने देखिन आएन अतः आफ्नो हस्ताक्षरबाट नलेखे पनि अरुबाट लेखाई पर्चा राख्ने र टाल्न सक्ने नै हुँदा अभियोग बमोजिम अदालतको अपहेलना गरेको ठहर्छ भन्ने समेत सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको फैसला ।

११.    उक्त फैसलामा चित्त बुझेन सफाई पाउँ भनी प्र.मध्येको गणेशबहादुर सुनारको यस अदालतमा   परेको पुनरावेदन ।

१२.   नियम बमोजिम निर्णयार्थ बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदकतर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान अधिवक्ता श्री शिवराज अधिकारीले प्र.हरू आफूले पर्चा लेखेकोमा पूर्ण इन्कारी बयान गरेका छन् । प्रथमपटक रेखा विशेषज्ञ कहाँ पठाउन भनी प्र.हरूले हस्ताक्षर दिएका नै छन् सो बाहेक रेखा विशेषज्ञले समेत प्र.हरूको हस्ताक्षर मिल्दछ भनी उल्लेख गर्न सकेको छैन । प्र.हरूले अपराध गरेको छ भन्ने कहीँ कतै कुनै प्रमाणबाट पुष्टी हुन सकेको छैन । न्यायाधीशको व्यक्तिगत आचरण र नैतिक चरित्रलाई होच्याउने उद्देश्यले कार्य गरेको भनी अदालतको अपहेलना ठहर्‍याउन न्यायसंगत हुँदैन । प्र.हरूले पम्पलेटिङ लेखेको होइन भन्ने कुरालाई क्षेत्रीय अदालतले समेत स्वीकार गरेको छ । यस्तो स्थितिमा मेरो पक्षहरूलाई अदालतको मानहानी ठहर्‍याएको सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको फैसला न्यायपूर्ण नहुँदा सफाई पाउनु पर्दछ भन्ने बहस समेत सुनियो ।

१३.   मुख्यतया प्रस्तुत मुद्दामा सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको फैसला मिले नमिलेको के रहेछ सो को निर्णय दिनु पर्ने हुन आयो ।

१४.   निर्णयतर्फ बिचार गर्दा यसमा बझाङ अदालत भवन निर्माण सम्बन्धमा सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको का.मु.मा.मु.न्या.ज्यू जाँचबुझको लागि बझाङ पदार्पण गर्नु भएको अवस्थामा न्याय गुमाउन पैसा कमाउन यहाँ किन आउनु भयो आम जनताको खुला उजूरीमा त यस्तो १–२ जना झगडियाहरूमा कस्तो इन्साफ गर्नुहुन्छ भन्ने जस्ता अदालत प्रति जनविश्वास नै हराउने किसिमको पप्लेटिङ विपक्षीहरूले लेखी सार्वजनिक स्थानमा टाँसेको हुँदा पुष्पराज के.सी. समेतको प्रतिवेदन पर्न आई अदालतको मानहानी मुद्दा उठेको पाइन्छ ।

१५.   प्रस्तुत अदालतको मानहानी सम्बन्धी मुद्दाको सम्बन्धमा हेर्दा न्यायाधीशको काम, कर्तव्य आचरणको,  चरित्रमा आघात पर्ने गरी सार्वजनिक रूपमा बोल्ने, लेख्ने अथवा पम्पलेटिङ गर्ने कार्यले अदालतको मानहानी हुँदैन भन्न युक्तिसंगत हुन आउँदैन । सर्वसाधारण जनताको पूर्ण आस्था र विश्वासले मात्र न्याय गर्ने कार्यमा दक्षताको बढोत्तरी हुन जान्छ भन्नुमा दुईमत हुन  सक्दैन । न्याय दिने कार्य गर्ने न्यायाधीशको चरित्रलाई नै सर्वसाधारणमा कुप्रभाव पार्ने किसिमको कार्य चाहे त्यो लेखेर होस् अथवा बोलेर होस् गर्नु अवश्य नै कानुनयुक्त छ भन्न सकिँदैन साथै त्यस्तो कार्यबाट अदालत प्रति जनआस्था र विश्वास अवश्यै घट्दैन होला भनेर भन्न सक्ने स्थिति हुँदैन । अदालतको मानहानी स्वयं अदालत आफैंले कार्यवाही गर्नु निर्णय गर्नु अदालतको न्यायाधीशको व्यक्तिगत बचावटको लागि नभई अदालत प्रतिको जनविश्वास र आस्थालाई कायम राख्नु हो ।

१६.    प्रस्तुत मुद्दामा विपक्षीहरूले स्वयं आफूले सो पम्पलेटिङ पर्चा लेखेको होइन भनी इन्कार रहेको छन् भए तापनि शुरू बझाङ जि.अ.ले मानहानी मुद्दा चलाएकोमा श्री सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको समेत मानहानी भएको हुँदा प्रतिवादीहरूलाई सु.पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतमा हाजिर हुन जानु भनी तारेख तोकी तारेख पर्चा समेत तोकी रोहवरमा रहेर पनि प्र.हरूले तारेख गुजारी बसेको पाइन्छ सो बाहेक विपक्षीहरू अदालत भवन निर्माणको सम्बन्धमा चैनपुरमा मिटिङ बसेको कुरालाई नकार्न सकेको पाइँदैन । अतः विपक्षीहरूले न्याय गुमाउन पैसा कमाउन उजूरीको विश्वास नगरेको भए गोपालजी र उनको ह्दय कमिनी जयाकुमारीको व्यवहारबाट त विश्वास लाग्यो कि कसो । अन्य जनताको खुला उजूरीमा त यस्तो १–२ जना झगडियाहरूको कस्तो इन्साफ गर्नु हुन्छ । गोपालको साथी नबन्नु होला जस्ता शब्दहरू लेखिएको पम्पलेटिङ सार्वजनिक स्थानमा टाँसेको, उक्त उल्लिखित शब्दहरू अवश्य नै न्यायाधीश र अदालतको प्रतिष्ठामा आघात पुर्‍याउने खालको थिएन भन्न सकिँदैन तसर्थ विपक्षीहरूलाई अदालतको मानहानी ठहर्‍याएको सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको फैसलाको बुँदा प्रमाण समेतको आधारमा इन्साफ सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको मनासिव ठहर्छ । पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन तपसीलको कुरामा तपसील बमोजिम गर्नु ।

तपसील

पुनरावेदक गणेश बहादुर सुनार के माथि इन्साफ खण्डमा लेखिए बमोजिम अदालतको अपहेलना गरेको ठहर्‍याएकोले सु.पश्चिमान्चल क्षेत्रिय अदालतको इन्साफ मनासिव ठहरेको हुँदा अ.बं. १९३ नं. बमोजिम पुनरावेदन गरे वापत थप जरिवानामा रु. ५०। र थप कैद दिन १½ हुन्छ कानुन बमोजिम लगत कसी असूल उपर गर्न भनी शुरू बझाङ जि.अ.मा लेखी पठाउन का.जि.अ.मा लगत तहसिलमा लगत दिनु.....१

मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु.......................................२

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.पृथ्वी बहादुर सिंह

 

इतिसम्वत् २०४२ साल भाद्र २३ गते रोज १ शुभम् ।