निर्णय नं. २४२६ - डाँका

निर्णय नं. २४२६     ने.का.प. २०४२      अङ्क ७

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

सम्वत् २०४१ सालको फौ.पु.नम्बर ४४०

मुद्दा : डाँका ।

 

पुनरावेदक/वादी:क्षेत्र बहादुर कार्कीको जाहेरीले श्री ५ को सरकार ।

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी: जि.स.राजघाट मिलिलापुर बस्ने नर बहादुर तामाङ समेत  ।

फैसला भएको मिति:२०४२।५।३१।२ मा

     जाहेरीमा डाँका गरी लगे भन्ने शब्दहरू कतै उल्लेख गरी जाहेरी परेको देखिँदैन । प्रतिवादीहरु अदालतमा इन्कार भई बयान गरेको पाइन्छ । लुटपीट भएको सुनेको भनी आफ्नो बयानमा केही प्रतिवादीहरूले उल्लेख गरेको देखिन्छ । साक्षी सरजमीनका व्यक्तिहरूले लुटपीट भएको भनी बकपत्र गरेको पाइन्छ । उपरोक्त उल्लेख भएको कारण तथा वारदातको अवस्था परिस्थितिबाट प्रस्तुत मुद्दा मुलुकी ऐन चोरीको महल अन्तर्गत पर्ने नदेखिने ।

(प्रकरण नं. ४७)

पुनरावेदक प्रतिवादी तर्फबाट :      विद्वान का.मु.सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयी

विपक्षी प्रतिवादी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री विश्वराज पाण्डे र विद्वान अधिवक्ता श्री रामनाथ मैनाली र विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु थापा र विद्वान अधिवक्ता श्री चोलेन्द्र सम्शेर ज.ब.रा.

उल्लेखित मुद्दाःX

फैसला

न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३ को उपदफा (५) को खण्ड (ख) अनुसार पुनरावेदनको अनुमति प्राप्त भई पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य यसप्रकार छ :

२.    म.जि.स.सुन्दरपुर चुअदुपा गा.पं.वडा नं.३ मा भएको माननीय न्यायाधीश श्री प्रकाशबहादुर के.सी.समेतको घर जग्गा जमीनको रेखदेख गरी काम गर्ने कामदारमा बसी आएको यही ०३४।३।१६ को दिन अन्दाजी ११। बजेको समयमा मैले नचिनेका ३ हजार भन्दा बढी लोग्ने मानिस र स्वास्नी मानिस समेतको जवानहरू हातमा लाठी र खुकुरी समेत लिएका हुल  जमातले गुमस्ता कहाँ छ साँचो कहाँ छ भनी मागे गुमस्ता १५ गते वीरगन्ज जानुभएको छ साँचो छैन भन्दा मलाई हात लातले पिटे मानिस चिन्दिन धान राखेको भकारी फोरी ढोका खोली अनाज कोठा भित्रको सरसामान झिकी कागजपत्र च्याती भाँडाकुडा समेत जसले जे भेटाउँछ लिदै अं.१ घण्टा वारदात गरी सम्पूर्ण अनाज माल सामान खसी समेत सम्पत्ति लिएर गए । विध्वंसात्मककारीहरूले लगेको बिगो किटान गर्न नसक्ने हुँदा अपराध गरेमा सजायँ गरी बिगो भराई दिने व्यवस्था गरिपाउँ भन्ने समेत क्षेत्रबहादुर कार्कीको जाहेरी ।

३.    लगेको बिगो म गुमस्ताको भएकोले तपसीलमा खुलाई हुलाकद्वारा पठाएको छु अपराधी पत्ता लगाई तपसीलमा लेखिए बमोजिमको बिगो तपसीलका मानिसलाई दिलाई भराई पाउँ भन्ने लोकनाथ उपाध्याय कोइरालाको दर्खास्त ।

४.    नानीराजा भन्ने विजय प्रताप सिंह समेतका मानिसहरू र म समेत बसी केही दिन अगाडि राय सल्लाह मिलाई सबै मानिस जम्मा भई न्या.प्रकाशबहादुर कामतका धान, गहुँ, तोरी, आलस, वदाम, कुखुरा र खसी समेतका सम्पत्ति विध्वंश गरी डाँका गरी ल्याएका हुन मैले केही पनि लिइन भन्ने समेत लिलाबहादुर कार्कीको प्रहरीमा भएको बयान ।

५.    ०३४।३।१६ का दिन अं.११ बजेको समयमा मा.न्या.प्रकाशबहादुरज्यू समेतको कामदका अन्न धनमाल समेतका सम्पूर्ण सामान लुटेर खानु पर्छ भनी नातीराजा समेतलाई भनेपछि नातीराजा समेतका ८।९ सय हुल जमात गई विध्वंश गरी अन्न पात सरसामान कुखुरा हाँस सुंगुर लुटेर लगे मैले अं.२ पसेरी धान लिएको थिएँ भन्ने समेत नरबहादुर तामाङले प्रहरीमा गरेको बयान ।

६.    ०३४।३।१६ गते बिहान अं.९ बजे सोल्टी बजार तर्फबाट १ हुल आयो म पनि निजहरूको पछि लागी आउँदा खोलाको बाँधमा अन्दाजी ३।४ हजार मानिस रहेछन् प्रकाशबहादुरको कामदतर्फ लागे भकारी धनसारबेरी ढोका फोरी विध्वंश गरी सम्पत्ति लिएर गएका हुन् । मैले केही गरिन केही लगिन भन्ने समेत गोकर्ण थापाको प्रहरीमा भएको बयान ।

७.    ०३४।३।१६ गते म मदनबहादुर भुजेलको साथ अं.११ बजे तिर लुट्ने भनेको कामद तिर पुग्न लाग्दा म भन्दा पहिला अरु भएछन् अन्नपात अरुले लिएर मैले केही ल्याउन पाइन भन्ने समेत पदमबहादुर मगरको प्रहरीमा भएको बयान ।

८.    गत आषाढ १६ गते नातीराजा भन्ने विजय प्रताप मुख्य लिडर थिए मा.न्या.प्रकाशबहादुर समेतको कामद विध्वंस गरी धन सम्पत्ति समेत लुट्ने डाँका गरेका हुन मैले केही गरीन भन्ने समेत मानबहादुर कार्कीको प्रहरीमा भएको बयान ।

९.    डाँका मार्न म गइन, मानिसहरूको हुल अं.३।४ हजार न्यायाधीश कै बाँध हुँदै धान मकै सबै लुटी फौज उत्तरतर्फ लागे म ससुराली घर मै बसेँ भन्ने समेत दिवाकर के.सी.ले प्रहरीमा गरेको बयान ।

१०.    गत आषाढ १६ गते नातीराजाको साथ बाँध भन्ने ठाउँमा आई पुग्दा धेरै मानिस रहेछन् मलाई शङ्का लागेकोले निजहरू कामदतर्फ लागेर घर भकारी फोर्न लागेको देखी मभागी बरथवा बजारमा गई बसेँ भन्ने समेत विश्वनाथ सिंह कोइरीले प्रहरीमा गरेको बयान ।

११.    नातीराजाले कर्जाको व्यवस्था मिलाएको छु भनेकोले कर्जा पाइन्छ भने अनिकालको बेला छ जानु पर्‍यो भनी आषाढ १६ गते नातीराजा समेतका ४०।५० जनाको जमातको साथ लागी गएँ र न्यायाधीश प्रकाशबहादुरको कामत घरमा पुग्यौं । फौजले ढोका भकारी तोड फोड गरी जसले जे पाउँछ सोही चिज उठाई हिँड्न लागे म रमिता हेर्न लागेँ कुनै सरसामान मैले उठाए लिएको छैन भन्ने समेत रमेश श्रेष्ठले प्रहरीमा गरेको बयान ।

१२.   आषाढ १६ गते दिवाकर समेतले न्यायाधीशको घरमा जाने सल्लाह भई अं.११ बजे न्यायाधीशको घरमा पुगेपछि धान भकारी ढोका तोडी भित्र पसी धन सम्पत्ति बोकी फिर्ता भयौं मैले कुनै चिज लिइन भन्ने समेत गोविन्दप्रसाद प्रसाईले प्रहरीमा गरेको बयान ।

१३.   ०३४।३।१६ गते न्यायाधीशज्यूको कामदमा डाँका वारदात हुनुभन्दा २ दिन अगाडि काठमाडौंमा गएको २१ गते घर आएको हुँदा अपराध हुँदा म घरमा छैन भन्ने समेत रामलखन महतोले प्रहरीमा गरेको बयान ।

      १४.   ०३४।३।१६ गते पम्पसेट खरीद गरी ल्याउन बिहान ४ बजे जनकपुर गई राती ९ बजे घर फर्केको हुँदा म निर्दोषी छु भन्ने समेत नरेन्द्रबहादुर विष्टले प्रहरीमा गरेको बयान ।

१५.   ०३४।३।१६ गते नि.मा.वि.हजारियाको सहयोग समितिको बैठकमा बिहान १० बजेदेखि १ बजे सम्म उपस्थित हुँदा म सो वारदातमा गएको समेत छैन भन्ने समेत नारायणप्रसाद भट्टराई र यज्ञबहादुर विष्टको छुट्टा छुट्टै प्रहरीमा भएको बयान ।

१६.    नं.१ देखि ४७ तकका प्रतिवादीहरू र नं.५१ देखि ६५ तकका प्रतिवादीहरू समेत भई माननीय न्यायाधीश श्री प्रकाशबहादुर के.सी.को घरमा काम गर्ने गुमस्ता लोकनाथ उपाध्यायको जाहेरी दर्खास्तमा लेखिए बमोजिमको बिगो रु. १,५०,४५०।– को धन सम्पत्ति डकैती गरी लगेको सिद्ध हुन आएकोले निज प्रतिवादीहरू उपर चोरीको १४(४) बमोजिम सजायँ हुन र नं.४८।४९।५० र ६६ का प्रतिवादीहरू उपर मुद्दा नचलाउने भन्ने प्रहरी र स.स.अं.को प्रतिवेदन दावी ।

१७.   मैले डाँका गरेको छैन । वारदातको दिन ससुराली महोत्तरीमा छु प्रहरीमा कुटी सही गराएको हो भन्ने समेत गोविन्दप्रसाईले अदालतमा गरेको बयान ।

१८.   डाँका वारदात गरेको कुरा सुनेको छु । मैले देखेको हैन मैले डाँका गरेको छैन प्रहरीमा भएको कागज मेरो इच्छा विरुद्धको हो भन्ने समेत विश्वनाथसिंह कोइरीले अदालतमा गरेको बयान ।

१९.    मैले डाँका गरेको होइन । प्रहरीमा कुटाई परी मैले झुठ्ठा भनेको हो भन्ने समेत नरबहादुर मुक्तानले अदालतमा गरेको बयान ।

२०.   मैले कसैको घरमा डाँका दिएको छैन । ०३४।३।१६ गते नातीराजा र युद्धबहादुरले बोलाई लगे ३।४ हजार मानिस जम्मा थिए । लौ प्रकाशबहादुरको कामत लुटन जाउँ भनी मानिसहरू दक्षिणतर्फ लागे म डरले घरतिर फर्की आएँ प्रहरीमा नभनेको कुरा लेखी नसुनाई सही गराए भन्ने समेत लिलाबहादुर कार्कीले अदालतमा गरेको बयान ।

२१.   प्रहरीले मलाई कुटी साविती कागज गराएको हो । मैले जाहेरवालाको घरमा डाँका गरेको छैन भन्ने समेत रमेशकुमार श्रेष्ठले अदालतमा गरेको बयान ।

२२.   मैले डाँका गरेको छैन ०३४।३।१६ गते म साविक घर उदयपुर कटारीबाट बिहान हिंडी साँझ ४।५ बजे हजारिया आई पुगेको छु । प्रहरीमा कुटाईको डरले सही गरिदिएको हुँ भन्ने समेत गोकर्णबहादुर थापाले अदालतमा गरेको बयान ।

२३.   मैले डाँका कसुर गरेको छैन भन्ने समेत पदमबहादुर मगरले अदालतमा गरेको बयान ।

२४.   मैले डाँका गरेको छैन । प्रहरीले कुटपीट गरी आफूखुसी कागज लेखी सही गराएको हो भन्ने समेत मानबहादुर कार्कीले अदालतमा गरेको बयान ।

२५.   जाहेरवालाको घरमा डाँका वारदात भएको हो । मैले डाँका गरेको हैन छैन । प्रहरीले कुटी सही गराएको हो भन्ने समेत दिवाकर के.सी.ले अदालतमा गरेको बयान ।

२६.   प्रकाशबहादुरको मौजा घरमा डाँका भयो भन्ने सुनेँ । ०३४ साल आषाढ १५,१६,१७ गते सि.डि.ओ.कार्यालयमा भएको मिटिङमा छु डाँका  गर्ने जस्तो अनैतिक काम मैले गर्ने अवस्थै आउँदैन । गरेको पनि छैन भन्ने समेत पाण्डवराज घिमिरेले अदालतमा गरेको बयान ।

२७.   ०३४।३।१६ गते सिंधुली लदामिर गा.पं.९ नम्बर खाडीमा ज्वाईं कहाँ छु मैले लुटपीट डकैती गरेको छैन भन्ने समेत बौवा भन्ने प्रेमबहादुर ठकुरीको बयान ।

२८.   मैले डाँका गरेको छैन । ०३४।३।१६ गते म मूर्तिहा तिलकबहादुरको घरमा कर्जा बुझाउन गएको छु म निर्दोषी छु भन्ने समेत दिपबहादुर ठकुरीले गरेको बयान ।

२९.   मैले डाँका वारदात गरेको छैन । वारदातको दिन धनुषा जिल्लाको पटेश्वर गाउँ पञ्चायतमा छु भन्ने समेत नातीराजा भन्ने विजयप्रताप सिंहको बयान ।

३०.   मैले डाँका गरेको छैन । वारदात भयो भनेको दिन झाडावान्ताको औषधी गराउन पर्सा जिल्लाको विश्रामपुर हेल्थ पोष्टमा थिएँ भन्ने समेत कुलबहादुर बस्नेत क्षेत्रीको बयान ।

३१.   मैले डाँका दिएको छैन । डाँका भएको कुरा मलाई थाहा छैन । म निर्दोष छु भन्ने समेत पदमा घिमिरेको बयान ।

      ३२.   ०३४।३।१६ गते म उदयपुर गाइघाट अस्पतालमा बिरामी भई भर्ना भई बसेको हुँदा जाहेरवालाको घरमा मैले डाँका गरेको छैन । डाँका परे नपरेको मलाई थाहा छैन । म निर्दोष छु भन्ने समेत चक्रबहादुर विष्टको बयान ।

३३.   ०३४।३।१६ मा जि.पं.सविचालय मलंगवामा छु । जाहेरवालाको घरमा डाँका परेको हो मैले डाँका गरेको छैन म निरप्राधी छु भन्ने समेत कटकबहादुर रायमाझीको बयान ।

३४.   आषाढ १५ गते देखि ३० गते सम्म मलंगवा रहे बसेको हुँदा अभियोग झुठ्ठा हो मैले डकैती गरेको छैन भन्ने समेत बालकृष्ण गिरीको बयान ।

३५.   आषाढ १५ गतेमा रामप्रसाद मैनालीको हरिओन गा.पं.घुर्किनीमा गई १६ गते बसी १७ गते फर्केको हुँदा मैले डाँका गरेको हैन भन्ने समेत खिलराज उप्रेतीको बयान ।

३६.   मैले डाँका गरेको होइन । वारदातको समय म मलंगवामा छु भन्ने समेत रामप्रसाद पौडेलको बयान ।

३७.   मैले डाँका गरेको होइन । वारदातको दिन बिरामी भई सुखिपुर हेल्थपोष्टमा भर्ना भई औषधी गराएको भन्ने समेत डम्बरबहादुर के.सी.को बयान ।

३८.   बाजे वीरबहादुर बिरामीको खबर पाई ०३४।३।१३ गते गई २० गते फर्केको हुँदा वारदातको दिन महोत्तरी रामनगर पञ्चायत वार्ड नं.६ मा छु । मैले डकैती गरेको छैन भन्ने समेत अम्बरबहादुर पुलामी मगरको बयान ।

३९.   म आफ्नो घर नभई बदहरा मिर्चैयामा हुनाले मैले डकैती गरेको छैन भन्ने समेत तिलकमान लोधको बयान ।

४०.   ०३४।३।१६ गते पैतृक घर उदयपुर जिल्ला अन्तर्गत थाना गाउँपञ्चायत वार्ड नं.२ मा छु । मैले लुटी डकैती गरेको छैन भन्ने समेत एकराज ठकुरीले गरेको बयान ।

४१.   जाहेरवाला क्षेत्रबहादुरको दर्खास्तबाट भकारी धनसार तोडफोड गरे चुलो भत्काई भाँडा किची दिए भन्ने वाक्य उल्लेख भएको र सो अपराध चोरीको १ नं.अन्तर्गतको परिभाषा भित्र पर्ने भनी स.मु.स.ऐन संशोधनसहित, ०१७ को अनुसूची १ भित्र पारी दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दा चोरीको महल बमोजिम डाँकामा कारवाही निर्णय गर्न मिल्दैन । सरजमीनको बकाई लेखाईबाट लुटपीटको १ नं.अन्तर्गतको देखिन आएकोले सरकार वादी फौजदारी मुद्दाको दायरी लगत काटी दुनिया वादी फौजदारीमा दर्ता गरी सम्बन्धित पक्षले सकार गर्छन भने वादी पक्ष कायम गरी प्रस्तुत मुद्दाकै मिसिलबाट सरकारी मुद्दा सम्बन्धी ऐन संशोधन  सहित, ०१७ को दफा ७ (क) बमोजिम लुटपीटमा कारवाही गर्ने भन्ने समेत सर्लाही जिल्ला अदालतको ०३६।४।२० को आदेश ।

४२.   वादी दावी अनुसार डाँकातर्फ कारवाई हुनु पर्नेमा लुटपीटतर्फ कारवाई हुने भन्ने जि.अ.को आदेश बदर गरिपाउँ भन्ने समेत श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन ।

४३.   लुटपीटमा परिणत गर्ने गरेको सर्लाही जिल्ला अदालतको आदेश, वारदातमा सरिक भएका व्यक्तिहरूको संख्या, वारदातको व्यवस्था र समय समेतको आधारमा मनासिव देखिँदा सदर हुन्छ भन्ने समेत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३८।८।१० को आदेश ।

४४.   सो आदेशमा कानुनी त्रुटि हुँदा पुनरावेदनको अनुमति पाउँ भन्ने समेत श्री ५ को सरकारको निवेदन पर्न आएकोमा यसमा वारदातको रुपबाट चोरीको महल बमोजिम अपराध गरेको देखिनेमा लुटपीटको वारदात ठहराई सर्लाही जि.अ.को इन्साफ सदर गरेको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसलामा लुटपीटको १ नं.समेतको त्रुटि देखिएको हुँदा पुनरावेदनको अनुमति दिइएको छ भन्ने समेत सर्वोच्च अदालत डिभिजन बेञ्जको ०४०।११।३ को आदेश ।

४५.   पुनरावेदक तर्फबाट बहस गर्न उपस्थित विद्वान का.मु.सरकारी अधिवक्ता श्री प्रमोद विजयीले चारजना भन्दा बढी मानिस भई तोडफोड गरी अन्नपात भाँडा वर्तन डाँका गरी लगेको भन्ने मिसिलबाट देखिन्छ । यस्तोमा डाँकामा कारवाई हुनुपर्नेमा लुटपीटमा परिणत गरेको क्षेत्रीय अदालतको निर्णय मिलेको छैन भन्ने समेत प्रत्यर्थी तर्फबाट रहनुभएका विद्वान अधिवक्ताहरू श्री विश्वराज पाण्डे श्री रामनाथ मैनाली श्री शम्भु थापा र श्री चोलेन्द्र सम्शेर ज.ब.रा.समेतले प्रस्तुत मुद्दा चोरीको परिभाषा भित्र पर्दैन । डाँका वारदात भएको पनि होइन । तसर्थ प्रस्तुत मुद्दा लुटपीटमा परिणत गर्ने गरेको क्षेत्रीय अदालतको निर्णयमा कुनै त्रुटि छैन भन्ने समेत बहस गर्नु भयो ।

४६.   प्रस्तुत मुद्दामा मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मिलेको छ छैन सो कुराको निर्णय दिनु पर्ने  हुन आएको छ ।

४७.   यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा ०३४।३।१६ गतेको दिन अं.११ बजेको समय नचिनेका ३ हजार भन्दा बढी लोग्ने मानिस र स्वास्नी मानिस समेतका जवानहरू हुल जमातले धमाधम धान राखेको बेरी भकारी फोरी ढोका समेत खोली घर कोठा भित्र पसि अनाज सरसामान धमाधम झिकी बाकस फोरी कागज पत्र च्याती भाँडाकुँडा समेत जसले जे भेट्टाउँछ सोही लिँंदै सम्पूर्ण अनाज माल समान खसी समेत सम्पत्ति लिएर गए भन्दै कुन मुद्दा सम्बन्धी उजूर भन्ने महलमा विध्वंसात्मक भन्ने उल्लेख गरी जाहेरी परेकोबाट प्रस्तुत मुद्दाको कारवाई भएको देखिन्छ । तर त्यस जाहेरीमा डाँका गरी लगे भन्ने शब्दहरू कतै उल्लेख गरी जाहेरी परेको देखिँदैन । प्रतिवादीहरू अदालतमा इन्कार भई बयान गरेको पाइन्छ । लुटपीट भएको सुनेको भनी आफ्नो बयानमा केही प्रतिवादीहरूले उल्लेख गरेको देखिन्छ । साक्षी सरजमीनका व्यक्तिहरूले लुटपीट भएको भनी बकपत्र गरेको पाइन्छ । उपरोक्त उल्लेख भएको कारण तथा वारदातको अवस्था परिस्थितिबाट प्रस्तुत मुद्दा मुलुकी ऐन चोरीको महल अन्तर्गत पर्ने देखिँदैन । मुलुकी ऐन लुटपीटको महल अन्तर्गत पर्ने देखिन्छ । मुलुकी ऐन चोरीको महल अन्तर्गत पर्ने डाँका मुद्दा हो भन्ने कुराको आधार कुनै देखिन्न । यस स्थितिमा प्रस्तुत मुद्दा लुटपीटको १ नं.अन्तर्गत लुटपीटको महलभित्र नपर्ने भन्ने पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । प्रस्तुत मुद्दा लुटपीटमा परिणत गर्ने गरेको सर्लाही जिल्ला अदालतको आदेश सदर गरेको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन हुँदा केही गर्न परेन । मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.जोगेन्द्रप्रसाद श्रीवास्तव

 

इतिसम्वत् २०४२ साल भाद्र ३१ गते रोज २ शुभम् ।