निर्णय नं. २४६९ - उत्प्रेषण वा जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. २४६९     ने.का.प. २०४२      अङ्क ८

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

माननीय न्यायाधीश श्री बब्बरप्रसाद सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री गजेन्द्रकेशरी बास्तोला

सम्वत् २०४१ सालको रिट नं.२३५३

विषय  :उत्प्रेषण वा जो चाहिने आज्ञा, आदेश वा पुर्जी जारी गरिपाउँ ।

 

निवेदक      :जि.झापा बुधवारे गा.पं.वडा नं.७ बस्ने अनार सिंह धिमाल ।

विरुद्ध

विपक्षी :ऐ.वडा नं.७ बस्ने भान्दु धिमाल ।

भूमि सुधार कार्यालय,झापा ।

भूमि सुधार अधिकारी श्री हेमराज सापकोटा,झापा ।

आदेश भएको मिति:२०४२।५।१६।१ मा

     जग्गा धनीले पत्याएको व्यक्ति मोही हुने र त्यसपछि निजको नाममा मोहियानी हक नामसारी गर्नुपर्ने ।

   (प्रकरण नं. १०)

निवेदक तर्फबाटःX

विपक्षी तर्फबाट      : विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्ट

उल्लेखित मुद्दाःX

आदेश

न्या.गजेन्द्रकेशरी बास्तोलाः  नेपालको संविधान, २०१९ को धारा ७१ अन्तर्गत पर्न आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा यसप्रकार छ ।

२.    जि.झापा बुधवारे गा.पं.वडा नं.७ को कि.नं.१३० को ज.वि.२–१७–० मध्ये ज.वि.२–१–५ टेप्ले धिमालको नाउँमा मोहियानी दर्ता भएकोमा मिति ०३९।५।१६ मा निजको मृत्यु भएकोले मोहियानी नामसारी गरिपाउँ भन्ने भान्दु धिमालको निवेदन परी मिति ०४०।१२।१ मा भू.सु.का.झापाबाट कि.नं. ३१५ र ४५१ को जग्गा भान्दु धिमालका नाउँमा नामसारी गरिदिने निर्णय उपर प्रस्तुत रिट निवेदन पर्न आएको रहेछ ।

३.    विपक्षी मध्येका भान्दु धिमालले विवादको कि.नं.१३० जग्गालाई मोही नामसारी गरिपाउँ भनी भू.सु.का.झापामा निवेदन दिनु भएकोमा आफ्नो नाउँमा विवादित कि.नं. को जग्गा धनी प्रमाण पूर्जा नभएकोले र विपक्षी भान्दु धिमाल मोही समेत नभएकोले खारेज गरिपाउँ भनी प्रतिउत्तर दिएको थिएँ । त्यसपछि भान्दु धिमालले कित्ता सच्याउँदै कि.नं.३१५ र ४५१ का जग्गा मोही नामसारी गरिदिने भनी त्रुटिपूर्ण निर्णय गर्नु भएकोछ । एकपटक दावा गरेपछि त्यसलाई सच्याउन सकिने अवस्था छैन । उल्लिखित कि.नं. ३१५ र ४५१ को जग्गाको मोही विपक्षीका पिता भए पनि निजको मृत्यु पछि विपक्षीका नाममा सर्ने  होइन । भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा १६(१) ले मोहीको हक निजको शेषपछि जग्गा धनीले पत्याएको व्यक्तिमा सर्ने प्रष्ट व्यवस्था छ । तसर्थ बाध्यात्मक कार्यविधि अवलम्बन नगरिएको निर्णयबाट संविधानद्वारा प्रदत्त मौलिक हकको हनन् भएकोले त्यस्तो निर्णय बदर गरी मौलिक हक प्रचलन गराई पाउँ भन्ने निवेदन जिकिर ।

४.    यसमा निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुन किन नपर्ने हो ? बाटाका म्याद बाहेक १५ दिन भित्र लिखिन जवाफ लिई हाजिर भएपछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु भन्ने यस अदालत सिंगल बेञ्जको मिति ०४१।३।२० को आदेश ।

५.    जग्गा धनी अनार सिं धिमालका नाउँमा दर्ता रहेको कि.नं.१३० को जग्गा जोत्ने टेप्ले धिमालको मृत्यु भई नामसारी गरिपाउँ भनी भान्दु धिमालको उजूरी परी जग्गाधनी बुझ्दा उक्त कि.नं. मेरो नाउँमा दर्ता छैन, वादीको बाबुमा पनि मोहियानी छैन भन्ने जिकिर लिएको देखिन्छ । ०२० सालमा नापी भई २०२६ सालमा नापीबाट रिचेक हुँदा कित्ता अदल बदल भई कि.नं. ३१५ र ४५१ कायम भएकोले कित्ता संशोधन गरी नामसारी गरिपाउँ भनी पुनः निवेदन परी जग्गाधनीलाई कित्ता देखाउँदा सो जग्गा मेरो नाउँमा दर्ता छ भान्दु धिमालका बाबुका नाउँमा मोहियानी हक भएकोमा निजलाई रु.२५०००।– क्षतिपूर्ति दिई मिलापत्र भइसकेको छ भनी कागज गरेको र जग्गा धनी प्रमाण पूर्जा कित्ता हेरफेर भई रहने हुनाले फरक पर्नु स्वाभाविकै हो त्यसैले यस कार्यालयबाट गरेका निर्णय कानुन अनुरुप हुँदा र निवेदकको मौलिक हकमा समेत कुनै आघात परेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत व्यहोराको भू.सु.का. झापाको लिखिन जवाफ ।

६.    विपक्षी भान्दु धिमालका नाउँमा रीतपूर्वक म्याद जारी भई तामेल भएको लिखिन जवाफ साथ हाजिर हुन नआई म्याद गुजारी बसेको ।

७.    साप्ताहिक तथा दैनिक मुद्दा पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा निवेदकको वारेसलाई पटक–पटक बेञ्चबाट बोलाउँदा उपस्थित नभएको र निवेदकको कानुन व्यवसायी पनि उपस्थित नभएकोले विपक्षी तर्फबाट रहनु भएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री प्रेमबहादुर विष्टले गर्नु भएको बहस समेत सुनी निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनु पर्ने हो वा होइन भन्ने कुराको निर्णय दिनु पर्ने देखियो ।

८.    यसमा निर्णयतर्फ बिचार गर्दा कि.नं.१३० को जग्गालाई मोही नामसारी गरिपाउँ भनी भान्दु धिमालको भू.सु.का.झापामा निवेदन परेकोमा निजको नाउँमा मोही नामसारी गरेको निर्णय भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २६(१) बमोजिम मोहीको हक जग्गाधनीले पत्याएको व्यक्तिमा सर्नेछ भन्ने व्यवस्थाको विपरीत भूमि सुधार अधिकारीले निर्णय गरेकोले उपयुक्त आदेश जारी गरिपाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर देखिन्छ ।

९.    यसमा विवादको जग्गा सम्बन्धमा मोही टेप्ले धिमालको मृत्यु भएकोले निजको नाउँबाट मेरो नाउँमा नामसारी गरिपाउँ भनी प्रत्यर्थी भान्दु धिमालले भू.सु.कार्यालयमा निवेदन दिएकोमा निजको मोहीहक नामसारी गरिदिने भनी ०४०।१२।१ मा भू.सु.का.बाट निर्णय भएको देखिन्छ । निवेदकले प्रस्तुत गरेको रिट निवेदन जिकिर हेर्दा मोहीको मृत्यु पछि भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २३(१) को प्रकृया नअपनाई मोही नामसारी गरिदिने निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने जिकिर लिएकोमा त्यस सम्बन्धी कानुनी व्यवस्था हेर्दा भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २६(१) मा मोहीले कमाई आएको जग्गामा मोही सम्बन्धी निजको हक निज पछि निजको पति, पत्नी वा छोराहरू मध्ये जग्गावालाले पत्याएको व्यक्तिलाई प्राप्त हुनेछ भन्ने व्यवस्था रहेको पाइन्छ ।

१०.    विवादित जग्गाको मोही टेप्ले धिमालको मृत्यु भएपछि भू.सु.ऐन, २०२१ को दफा २६(१)    बमोजिम जग्गाधनीले पत्याएको व्यक्ति मोही हुने र त्यसपछि निजको नाममा मोहियानी हक नामसारी गर्नु पर्नेमा सो बमोजिम नगरी गरेको निर्णय कानुन अनुरुप नहुँदा उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी कानुन बमोजिम कारवाई किनारा गर्नु भनी परमादेशको आदेश समेत जारी हुने ठहर्छ । आदेशको एकप्रति नक्कल सम्बन्धित कार्यालयको जानकारीको लागि म.न्या.का.मा पठाई फाइल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.बब्बरप्रसाद सिंह

 

इतिसम्वत् २०४२ साल भाद्र १६ गते रोज १ शुभम् ।