निर्णय नं. २५०६ - ज्यान

निर्णय नं. २५०६     ने.का.प. २०४२      अङ्क १०

 

डिभिजन बेञ्ज

इजलाश

सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री धनेन्द्र बहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री हरिहरलाल राजभण्डारी

सम्वत् २०४० सालको फौ.पु.नं. ३६०

मुद्दा : ज्यान ।

 

पुनरावेदक/वादी:नर बहादुरको जाहेरीले वादी श्री ५ को सरकार ।

विरुद्ध

विपक्षी/प्रतिवादी:जि.दोलखा चंखू गा.पं.वडा नं.२ चंखू बस्ने सोम रेन्जी शेर्पा समेत ।

फैसला भएको मिति:२०४२।९।२६।६ मा

     मृतकको मृत्यु विषबाट भएको भन्ने प्रमाणित हुन नसकेको र घटनाको चस्मदिद गवाहले पनि प्र.उपर किटानीपूर्वकको पोल नगरेको देखिएबाट समेत कर्तव्यबाट मृत्यु भएको हो भन्ने कुरा शंकारहीत तवरबाट प्रमाणित हुन नसकेको हुँदा वादी दावीबाट सफाई दिने गरेको इन्साफ सदर गरेको इन्साफ मनासिव ठहर्ने ।

(प्रकरण नं. २९)

पुनरावेदक, वादीतर्फबाट: विद्वान उप–न्यायाधीवक्ता श्री कृष्ण प्रसाद श्रेष्ठ

विपक्षी प्रतिवादी तर्फबाटःX

उल्लेखित मुद्दाःX

फैसला

प्र.न्या.धनेन्द्र बहादुर सिंहः न्याय प्रशासन सुधार ऐन, २०३१ को दफा १३(५)(क) अन्तर्गत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको फैसला उपर पुनरावेदन परी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाका तथ्य यसप्रकार छ ।

२.    सानु जियाले शेर्पाको छोरा नाम थाहा नभएको शेर्पा चंखु देवीथानको जात्रामा ०३६।८।१२ गते रातको १२।१ बजे मृत्यु भएको हुँदा काल कर्तव्य के हो छुट्याई कारवाई गरिपाउँ भन्ने समेत प्र.पं.नर बहादुरको जाहेरी ।

३.    मृतक सानु जिवालेको छोरा नाम्चे भन्ने कर्मा छिरीङ शेर्पा हो । देवस्थान जात्रामा गएको थियो भनी जा.दोर्जे शेर्पा आई तपाईको छोरा मर्न लाग्यो लाकपाछेतीले फुलोरा खान दिएको थियो रे जिब्रो घाँटी नीर खाँदियो, पेट पोल्ने समेत भयो भन्छ भने कसले मारे मेरा श्रीमती जाँदा छोरा बोल्न नसक्ने हालतमा पुगेछ । सोम्ब रेन्जीले फुलोरा लाकपाछेतीलाई दिएको रहेछ । दोपछिरी, लाक्पा छेती, घ्वागेली, सोम्व राजी समेत ४ जनाको मिलेमतोबाट छोरा कर्मा छिरीङलाई विषालु चिज वस्तु फुलोरामा मिलाई खुवाई मारे मराएको भन्ने पूरा विश्वास लाग्छ मार्नु पर्ने कारण सोम्वा रिजिसँग लाम्छेकीको विवाह गर्ने निधो भई डालो दिएकोमा पछि  लाम्छेकीको निजसँग जान मन्जूर नभई मेरो छोरा कर्मा छिरीङसँग आउन मन्जूर गरेको हुँदा डालो समेत फिर्ता दिएको रीसइवीले मारे मराएको हो भन्ने मृतकको बाबु सानु जियालेको कागज।

४.    मेरो पिता कुर्वा शेर्पाले सोम्व रेन्जीसँग विवाह गर्ने कुरा मिलाई डालो समेत दिनु लिनु भएको थियो । निजसँग जान मेरो मन्जूर नभएकोले मेरो मनसाय अनुसार डालो फिर्ता दिएको ०३६।८।१२ गतेको रात चंखुदेवी स्थानको जात्रामा लाकपा छेतीले विष राखेको फुलोरा खान दिंदा कर्मा छिरीङको मृत्यु भयो भन्ने सुनेको र कर्मा छिरीङलाई मारेमा सोम्व रिजीले मसँग विवाह गर्न पाउँछु कि भन्ने विचारबाट मारेको हुनुपर्छ भन्ने समेत लाम्छेकी शेर्पेनीको कागज ।

५.    मेरो छोरी लाम्छेकीलाई सोम्व रिन्जीले मागी डालो समेत लिई ०३६ साल माघ महिनामा विवाह गर्न निधो गरेपछि छोरी मन्जूर नभएकोले र कर्मा छिरीङलाई छोरीले मन पराएकी हुँदा डालो फिर्ता दिएको थियो । मैले विवाह गर्न लागेको केही हस्तक्षेप गर्ने कर्मा छिरीङको ज्यान भन्न नपाउला भनी सोम्वा रिन्जीले गाउँघरमा भन्दै हिड्थ्यो रे त्यसकारण कर्मा छिरीङलाई विष खुवाई मार्नमा लाकपाछेती र सोम्वा रिन्जी हुनुपर्छ भन्ने समेत व्यहोराको फुरी शेर्पाको कागज ।

६.    देवीस्थान जात्रामा हल्ला भई हेर्न जाँदा कर्मा छिरीङको प्राण जान लागेको रहेछ । म गएको ३ मिनेट पछि निजको मृत्यु भयो । सोधपुछ गर्दा लाकपा छिरीले कर्मा छिरीङलाई फुरेउला खान दिंदा घाँटी समेत पोल्यो भनी मृतकले बोलेको त्यहाँ हुने मानिसले सुने र सोही कुरा मलाई भनेकोले फुरेउलामा विषालु चिज राखी खुवाई कर्तव्य गरी मारेको विश्वास लाग्छ भन्ने समेत ललितबहादुर गुरुङको कागज ।

७.    कलेजो, मृगोला, भुँडी र रगतको रसायनिक जाँचको रिपोर्ट आएपछि मात्र मृत्युको कारण दिन सकिन्छ भन्ने जिरी अस्पतालको डाक्टरले लेखिदिएका लाश जाँच प्रतिवेदन ।

८.    मेरो छोरा सोम्वा रिन्जीले फुरौला बनाई कर्मा छिरीङलाई खान देउ भनी लाकपा छेतीलाई दिई लाकपाले खान दिएको भन्ने सुनेको हुँ भन्ने समेत ठूलो जिवाले शेर्पाको कागज ।

९.    सोम्वा रिन्जीले लाकपा छेतीबाट कर्मा छिरीङलाई फुरौला खान दिएको होला भन्ने र घ्वागेली दोम्छीरी समेत ४ जना मिली कर्तव्य गरेमा शंका लाग्छ भन्ने समेत मृतकको आमा कसेली शेर्पेनीको कागज ।

१०.    ज्यान मार्ने मराउनेमा म सहमत छैन । अरु को के कसले कर्तव्य गरे गराए मलाई थाहा छैन भन्ने समेत दोम छिरीङ शेर्पाको कागज ।

११.    कर्मा छिरीङ के परिबन्धबाट मृत्यु हुन गएको हो मैले नदेखेको हुँदा यसै हो भन्न सक्दिन      भन्ने समेत नाङ लुरी शेर्पीनीको कागज ।

१२.   ०२६।८।१२ गते चंखु देवीस्थानमा लाग्ने जात्रामा आउँदा सोम्वा रिन्जी, दोम छिरीङ, मेरो भाइ लाकपा छेतीसमेत बीच बाटोमा भेट भई सोम्वा रिन्जीले झोलामा ल्याएको फुरौला २।३ वटाको दरले हामीलाई खान दियो झोलामा अरु पोका बाँकी नै थियो हेर्न दिएन । सोम्वा रिन्जीले, लाकपा छेतीलाई फकाई कर्मा छिरीङलाई विषालु चिज हालेको फुरौला खान देउ भनी दिएको होला र सो फुरौला मेरो भाइले कर्मा छिरीङलाई खान दिई निजको मृत्यु भएको हो भन्ने मलाई लाग्छ भन्ने समेत घ्वागेली शेर्पाको कागज ।

१३.   लाम्छेकी र सोम्वा रिन्जीको विवाह गर्ने कुरा मिली सकेको पछि लाम्छेकी मन्जूर नभएको कारणले सोम्वा रिंजीले फुरौलामा मानिस मर्ने सम्मको विषालु चिज हाली लाकपा छेतीको सहयोबाट फुरौला खान दिई कर्मा छिरीङको मृत्यु हुन गएको भन्ने विश्वास लाग्छ ज्यान मार्ने मराउनेमा दोमछिरी र घ्वागेली समेत छन् भन्ने विश्वास लाग्छ भन्ने समेतको सरजमीन मुचुल्का ।

१४.   घ्वागेली र दोम्छीरी समेत २ जनाले ज्यान  सम्बन्धीको १७(३) अनुसार अपराध गरेको हुँदा सोही ऐन अनुसार सजायँको माग दावी गरिएको छ । फरार अभियुक्त सोम्वा रिन्जी, लाकपा छेती उपर ऐ. १३(२) अनुसार सजायँको माग दावी गरिएको स.स.अ.र प्रहरीको संयुक्त प्रतिवेदन ।

१५.   चंखुमा जात्रा हेर्न भनी गएको दाजु सोम्वा रिन्जी बाटोमा बसिरहेको रहेछ । तहाँ लाकपा छेती, घ्वागेली आइपुगे चारैजना भेट भयौं । सोम्वा रिन्जीले गहुँको पिठोमा पकाएको फुरौला ३ गोटा दरले दिए खायौं । अरु जात्रातिर लागे, म घर गएँ । राती जात्रामा पुग्दा मृतक कर्मा छिरीङ छटपटाइ रहेको रहेछ । के भो भनी टेम्पा शेर्पाले सोध्दा कर्मा छिरीङले लाकपा छेतीले खान दिएको फुरौला खाएपछि पेट पोल्यो भन्यो । राती १२।१ बजे मृत्यु भयो भनी भने । म हेर्न जाँदा मरिरहेको रहेछ । लाम्छेकीको विषयलाई लिएर रीसइवी परेको सोम्वा रिन्जीले विष मिसाएको फुरौला लाकपा मार्फत कर्मा छिरीङलाई खान दिएकोले मरेको जस्तो लाग्छ । मसँग मर्ने कर्मा छिरीङको वैमनश्य थिएन भन्ने समेत दोमछिरी शेर्पाले अदालतमा गरेको ०३६।९।१९ को बयान ।

१६.    चंखु देवीस्थानमा जात्रा हेर्न भाइ लाकपा छेती र म हिंड्यौं । बाटोमा सोम्वा रिंजी र दोमछिरीसँग भेट भयो । सोम्वा रिंजीले म समेतलाई ३ गोटाको दरले गहुँको फुरौला दियो र खायौं । दोमछिरी, म र लाकपा घर गयौं भात खाई लाकपा सोम रिंजीसँग भेट्ने गरी गएँ । २ घण्टापछि म पनि जात्रा हेर्न गएँ । रातको १२ बजेतिर कर्मा छिरीङ मर्न लाग्यो भनी भन्न थालेको तेम्वा शेर्पाले मृतक कर्मा छिरीङलाई सोध्दा लाकपाको हातबाट फुरौला खाएपछि जिब्रो पेट पोल्यो म बाँच्दीन भनी भन्यो पछि १२।१ बजे मृत्यु भयो भनी म हेर्न जाँदा मरिसकेको रहेछ। लाम्छेकी र सोम्वा रिंजीको बीच विवाह गर्ने निधो भई डालो समेत पठाएको पछि कर्मा छिरीङसँग विवाह गर्ने निधो सोम्वा रिंजीको डालो समेत फिर्ता गरेको रिसले लाकपा छेती मार्फत विषको फुरौला खुवाई कर्मा छिरीङलाई मारेको विश्वास लाग्छ मृतकको बाबुले रिसले मलाई दोष लगाएको हो भन्ने समेत घ्वागेली शेर्पाले अदालतमा गरेको बयान ।

१७.   प्र.लाकपा छेती र प्र.सोम्वा रिंजी फरार रहेकोले निजहरूका हकमा अ.बं. १९० नं.बमोजिम मुलतवी रहने प्रतिवादी घ्वागेली र दोमछिरी उपर विष खुवाउने मत सल्लाहमा पसेको सबूद प्रमाणबाट पुष्टी हुन नसकेकोले ज्यानसम्बन्धीको १७(३) अनुसार सजायँ गरिपाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन दावी पुग्न सक्दैन भन्ने समेत दोलखा जिल्ला अदालतको ०३७।१०।१२।१ को फैसला ।

१८.   ०३६।८।१२ गते अगाडि नै ०३६ श्रावणमा भुटानमा कुल्ली भई काम गरेको छु । म सो दिन गाउँघरमा नभएकोले मैले फुरौलामा विष मिसाई खुवाउन लगाएको नहुँदा मैले सजायँ भोग्न पर्ने होइन । कर्मा छिरीङ के कसो भएर मरेको हो मलाई थाहा छैन भन्ने समेत सोम्वा रिंजी शेर्पाले अदालतमा गरेको बयान ।

१९.    प्रतिवादी सोम्वा रिंजीले विष मिसाएको फुरौला खुवाउन लगाएको भन्ने आरोप दावी प्रमाणित हुन सकेको छैन । तसर्थ निजलाई ज्यानसम्बन्धीको १३(२) अनुसार सजायँ गरिपाउँ भन्ने प्रहरी प्रतिवेदन दावी पुग्न सक्दैन भन्ने दोलखा जिल्ला अदालतको ०३८।७।९ को फैसला ।

२०.   प्र.सोम्वा रिंजीलाई सफाई दिएकोमा चित्त बुझेन भन्ने वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन ।

२१.   प्र.सोम्वा रिंजी शेर्पालाई सफाई दिने गरेको शुरु इन्साफ मनासिव छ भन्ने समेत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०३९।१२।९।४ को फैसला ।

२२.   ०३३ साल चैत्र महिनामा भारत गाण्तुकमा नै २०३४ साल बैशाख महिनादेखि लाल मार्केट रोड ग्यालछेन होटलमा काम गरी बसेको ०३६।८।१२ गते म गाउँघरमै नभएकोले दोमछिरीङ घ्वागेलीलाई मैले  मारेको छैन । सोम रिंजी कहाँ थिए थाहा छैन । कर्मा छिरीङ चंखु देवीस्थानको जात्रामा मरे रे भन्ने सुनें, के गरी मरे थाहा छैन निज कर्मा छिरीङलाई मैले विष हालेको फुरौला खुवाएको छैन भन्ने होइन भन्ने समेत लाकपा छेती शेर्पाले अदालतमा गरेको ०४०।२।२६ को बयान ।

२३.   प्रतिवादी लाकपा छेती शेर्पालाई कसूरदार ठहराउन नमिल्ने देखिँदा प्रतिवादी उपर ज्यानसम्बन्धीको १३(२) को दावी पुग्दैन सफाई पाउने ठहर्छ भन्ने समेत दोलखा जिल्ला अदालतको ०४०।४।१९ को फैसला ।

२४.   प्र.लाकपा छेतीलाई सफाई दिएको इन्साफ मिलेको छैन । प्रहरी प्रतिवेदन माग अनुसार प्रतिवादीलाई सजायँ गरिपाउँ भन्ने समेत वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन ।

२५.   प्र.लाकपा छेती शेर्पालाई आरोपित कसूरबाट सफाई दिएको शुरु दोलखा जि.अ.को इन्साफ मनासिव ठहरी वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्ने समेत मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको ०४१।१२।२०।३ को फैसला ।

२६.   प्रतिवादी सोम रेन्जी शेर्पालाई सफाई दिने गरेको फैसलामा चित्त बुझेन भन्ने समेत वादी श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन ।

२७.   लाकपा छेतीलाई वादी दावीबाट सफाई दिएको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको निर्णय उपर श्री ५ को सरकारको पुनरावेदन पर्न नआएको भन्ने मिसिल संलग्न पुनरावेदन शाखाको पत्र ।

२८.   पुनरावेदक श्री ५ को सरकार तर्फबाट उपस्थित विद्वान उप–न्यायाधीवक्ता श्री कृष्णप्रसाद श्रेष्ठको बहस समेत सुनियो ।

२९.   निर्णयतर्फ हेर्दा प्र.सोम्वा रिंजी शेर्पा समेत उपर मृतक कर्मा छिरीङ शेर्पालाई विष मिसाएको फुरौला खान दिई मारेको भनी ज्यानसम्बन्धीको १३(२) नं.बमोजिम सजायँको माग दावी भई प्रहरी प्रतिवेदन पेश भएको देखिन्छ । प्र.सोम्वा रिंजी शेर्पाले मृतक कर्मा छिरीङलाई कर्तव्य गरी मारे मराएमा इन्कार रही बयान गरेको पाइन्छ । मृतकको कलेजो, मृगौला, रगत एवं भुँडीको रसायनीक जाँच गर्न पठाइएकोमा कुनै किसिमको विष मिसाइएको नभेटिएको भनी भारत पश्चिम बंगाल सरकार फरेन्सीक साइन्स लेवोरेटरीबाट महावाणिज्य दूतावास मार्फत जुलाई ३०, १९८० मा लेखी आएको मिसिल संलग्न प्रतिवेदनबाट देखिन्छ । मृतक कर्मा छिरीङको मृत्यु विषबाट भएको भन्ने प्रमाणित हुन नसकेको र घटनाको चस्मदिद गवाहले पनि प्र.सोम्वा रिंजी उपर किटानीपुर्वकको पोल नगरेको देखिएबाट समेत निजकै कर्तव्यबाट कर्मा छिरीङको मृत्यु भएको हो भन्ने कुरा शंकारहित तवरबाट प्रमाणित हुन नसकेको हुँदा वादी दावीबाट प्र.सोम्वा रिंजी शेर्पालाई सफाई दिने गरेको शुरु दोलखा जिल्ला अदालतको इन्साफ सदर गरेको मध्यमाञ्चल क्षेत्रीय अदालतको इन्साफ मनासिव ठहर्छ । मिसिल नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या.हरिहरलाल राजभण्डारी

 

इतिसम्वत् २०४२ साल पौष २६ गते रोज ६ शुभम् ।