निर्णय नं. १३१३ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. १३१३     ने.का.प. २०३६

फुल बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री बासुदेव शर्मा

माननीय न्यायाधीश श्री स.ईश्वरीराज मिश्र

माननीय न्यायाधीश श्री घनानाथ पन्त

सम्वत् ०३६ सालको रि.फु.नं. ३३

आदेश भएको मिति : २०३६।१०।४।६ मा

निवेदक : जि. नवलपरासी बेणी मणिपुर गा.पं वडा नं. २ बस्ने भीमदेव भुर्तेल जैशी

विरूद्ध

विपक्षी : श्री का.मु भूमिप्रशासक भूमिप्रशासन शाखा नवलपरासीसमेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

(१)  अदालतमा मुद्दा परी रहेको छँदै दरपीठको आधार लिई फट्टा प्रमाणित गर्ने गरेको निर्णय सम्बन्धमा रिट निवेदनबाट निर्णय गर्दा उक्त अदालतमा परी राखेको कीर्ते जालसाजी मुद्दामा असर पर्ने ।

(प्रकरण नं. ११)

निवेदक तर्फबाट :  विद्वान अधिवक्ता श्री जगन्नाथ पौडेल

विपक्षी तर्फबाट :  विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्साल

आदेश

          न्या. बासुदेव शर्मा : प्रस्तुत मुद्दा डिभिजन बेञ्चबाट निर्णय हुँदा सो बेञ्चका माननीय न्यायाधीशहरूको राय मतैक्य हुन नसकी राय बाझिएकोले निर्णयार्थ यस बेञ्च समक्ष पेश हुन आएको रहेछ ।

          २.   तथ्य र निवेदन जिकिर यस प्रकार छ : मैले शंकरध्वज जोशीबाट रू.१४,५००। मा जि. नवलपरासी कावस्वती गा.पं. वडा.नं. ३(घ) कि.नं. ३६ को खेत ज.जि. ०–४–१२ कि.नं. ४७ को ज.वि.२–४–१८ कि.नं. ५५ को ०–१६–१९ कि.नं. ६७ को १–७–४ कि.नं. ७० को १–०–१९ जग्गाहरू ०२८।५।२३।४ मा राजीनामा रजिष्ट्रेशन पास गरी लिई नामसारी दर्ता गरी जग्गाधनी प्रमाणपूर्जा समेत प्राप्त गरी सो जग्गा भोगचलन गरी आएकोमा विपक्षी शिवलालले यो जग्गा खरीद गर्न दिनुहोस् भनेकोले रू.२०,०००। लिई ०२९।१२।६ मा ६ महीनाभित्र रजिष्ट्रेशन पास गरी लिनेदिने व्यहोराको राजीनामा लेखी दिए पनि कानूनका म्यादभित्र सो जग्गा निजले रजिष्ट्रेशन पास गराई नलिएकोले लिखत कपाली हुन गएबाट सो रूपैयाँ मैले ०३२।१२।२२ मा तिरी कानून बमोजिम लिखत फट्टा गराई लिएँ । सो जग्गा बिक्री गर्ने सिलसिलामा शङ्करध्वजबाट गराई लिएको राजीनामा कागज विपक्षी शिवलालको मानिस हरी केशवलालसँग राखेकोमा निजहरूले मिली कीर्ते जालसाजी कार्य गरी ०२८।८।२५ गते घरसारमा निखनी लिएको भनी अघिको मिति पारी दरपीठ गरी लगत कट्टा जनाई पाउँ भनी प्रचलित कानूनको विपरीत विपक्षी कार्यालयमा निवेदन दिई विपक्षी कार्यालयले म्याद नघाई आएकोले रू.७२।५० जरिवाना लिई लगत कट्टा गरी दिने गरी निर्णय गरी दिनु भएछ ।

          ३.   विपक्षीहरूले कीर्ते जालसाजी गरेतर्फ जिल्ला अदालतमा मुद्दा समेत दिएकोले त्यसतर्फ उतैबाट इन्साफ हुने नै छ ।

          ४.   विपक्षी शिवलाल उक्त जग्गाको सँधियार पनि हैनन् । मुलुकी ऐन लेनदेन व्यवहारको १२ नं. को आधार लिई निखन्न पाउँ भनी आउने व्यक्तिले लिखत रजिष्ट्रेशन भएको मितिले ६ महीनाको म्याद नाघेको ३५ दिनभित्र निखन्न चाहेको अचल सम्पत्ति लिने साहुका साथ रजिष्ट्रेशन गर्ने अड्डामा गई लिनु दिनु गरी भरपाई गराई लिनु पर्ने बाध्यात्मक कानूनी व्यवस्था मुलुकी ऐन रजिष्ट्रेशनको महलको ३५ नं. मा छ । घरसारमा राजीनामाको पिठमा दरपीठ गराई लिएकोलाई प्रचलित कुनै कानूनले पनि मान्यता दिएको नहुँदा कानूनी व्यवस्थाको अभावमा विपक्षी कार्यालयले गर्नुभएको उक्त निर्णय त्रुटिपूर्ण छ । विपक्षी कार्यालयले लिखत फट्टा गराउने भनी गर्नुभएको निर्णयमा रजिष्ट्रेशनको महलको ३७ नं. र ४४ नं. समेतको उल्लेख गरी जरिवाना गरेर फट्टा गराउने निर्णय गर्नुभएको छ राजीनामा गराई लिएको लिखतको अचल सम्पत्ति निखन्ने विषयमा उक्त रजिष्ट्रेशनको ३७ नं. र ४४ नं. लागू हुन नै नसक्ने हो । मेरो राजीनामाका सम्बन्धमा निर्णय गर्दा विपक्षी का.मु. भूमिप्रशासकज्यूले मलाई बुझ्नु पर्नेमा नबुझी एकतर्फी निर्णय गर्नुभएकोबाट प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरीत समेत भई सम्पत्ति सम्बन्धी मेरो मौलिक हकको हनन् भई अन्य उपचारको बाटोसमेत नहुँदा नेपालको संविधानको धारा १६–७१ अन्तर्गत उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी विपक्षी कार्यालयको उक्त निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने समेत निवेदक ।

          ५.  विपक्षीहरूबाट लिखितजवाफ मगाई आएपछि पेश गर्ने भन्ने समेत डिभिजन बेञ्चको ०३५।१।२७ को आदेशानुसार प्राप्त लिखितजवाफमा विपक्षीहरूबाट लिइएका जिकिरहरू यस प्रकारका रहेछन् :

          ६.   रिट निवेदकले नक्कलको लागि यस कार्यालयमा निवेदन दिएको नदेखिँदा रिट खारेज गरिपाउँ भन्ने भू.सु.शाखा काठमाडौं ।

          ७.  भिमदेवले दरपीठ गरी दिएको आधारमा फट्टा जनाएको भएपछि तत्कालिन भूमिप्रशासनबाट त्रुटि भएको नभई कानून अनुकूल भएको दरपीठ गरी रूपैयाँ बुझी लिएपछि पन्ध्र दिन नघाई आएको दरपीठलाई ऐन बमोजिम जरिवाना लिई कानून बमोजिम दरपीठ गरी दिएको कार्य कानून अनुरूप नै भएको हुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने समेत भूमिप्रशासन शाखा नवलपरासीको हाल कार्य गर्ने मालपोत कार्यालय नवलपरावसी ।

          ८.   डिभिजन बेञ्चबाट निर्णय हुँदा विवादास्पद राजीनामाको कागज विपक्षी शिवलाल न्यौपानेले कीर्ते जालसाजी गरेतर्फ जिल्ला अदालतमा नालिस गरेको भन्ने रिट निवेदनमा उल्लेख भएको देखियो । सोही कीर्ते राजीनामा पेश गरी विपक्षीले भू.प्र.शाखामा निवेदन दिई भू.प्र.शाखाबाट लगत कट्टा गर्ने गरेको निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर देखियो । रिटको क्षेत्रबाट प्रस्तुत केशमा कुनै निर्णय गर्दा उक्त जिल्ला अदालतमा दायर भइरहेको जालसाजी मुद्दामा सिधा असर पर्ने देखिँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ भन्ने सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्रीको राय विवादास्पद राजीनामाको कागज जालसाजी गरी घरसारमा निखनी लिएको भनी अघिको मिति पारी दरपीठ गरी लगत कट्टा गरिपाउँ भनी प्रचलित कानूनको विपरीत म्याद नघाई दिएको दरखास्तको आधारमा लगत कट्टा गरी दिने गरेको विपक्षी कार्यालयको निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने निवेदन जिकिर देखियो, एकाको जग्गा अर्काको नाममा नामसारी गर्दा सो बाट असर पर्ने पक्षलाई राखी निर्णय गर्नुपर्नेमा रिट निवेदकलाई रोहवरमा राखी वा म्याद सूचना दिई झिकाएको समेत नदेखिँदा विपक्षी कार्यालयको विपक्षी शिवलालको नाममा जग्गा नामसारी गरी दिने निर्णय प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको विपरीत देखिँदा उक्त निर्णय उत्प्रेषणको आदेश जारी गरी बदर हुन ठहर्छ । अब पुनः कानून बमोजिम गरी निर्णय गर्नु भन्ने परमादेश समेत जारी हुने ठहर्छ भन्ने मा.न्या. श्री बब्बरप्रसाद सिंहको राय भई ०३६।३।७ मा निर्णय भएको रहेछ ।

          ९.   निवेदक भीमदेवतर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री जगन्नाथ पौडेलले निवेदकले राजीनामा लिएको हक निखनी लिएको भन्ने विपक्षीले जालसाजी कीर्ते कार्य गरी दरपीठ खडा गरी राजीनामा फट्टा गरिपाउँ भनेकोमा विपक्षी भूमिप्रशासन शाखाबाट फट्टा गरी दिने गरेको निर्णय निखन्ने सम्बन्धमा भएको रजिष्ट्रेशनको नं. ३५ को कानूनी व्यवस्था विपरीतको त्रुटिपूर्ण निर्णय हुँदा बदर हुनुपर्छ भन्ने समेत र विपक्षी भूमि प्रशासकतर्फबाट खटी आउनु भएको विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री भैरवप्रसाद लम्सालले हक निखनेको दरपीठको आधारमा राजीनामा फट्टा गर्ने निर्णय गरेको छ सो दरपीठ नै जालसाजी कीर्ते भन्ने अदालतमा उजूर परी राखेकोले उसै मुद्दाबाट निर्णय हुने हुँदा राजीनामा हक निखनेको उक्त दरपीठको आधारमा राजीनामा फट्टा गर्ने गरेको भू.प्र.को निर्णय बदर गरिपाउँ भन्ने प्रस्तुत रिट निवेदनबाट केही विचार गर्नुपर्ने स्थिति नहुनाले रिट निवेदन खारेज हुनु पर्छ भन्ने समेत बहस प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।

          १०.  निर्णयतर्फ विचार गर्दा शंकरध्वजको नाउँमा रहेको जग्गा बिगाहा ५–१३–१४ भीमदेव भुर्तेलले लिएकोमा म्यादभित्रै भीमदेवलाई घरसारमा रूपैयाँ बुझाई राजीनामा दरपीठ गरी लिएकोमा कानूनले जे गर्नुपर्ने गरी रजिष्ट्रेशन पञ्जिका तथा लिखतमा जनाई उक्त लिखत फिर्ता पाउँ भन्ने विपक्षी शिवलाल न्यौपानेको विपक्षी भूमिप्रशासक समक्ष परेको निवेदनमा भीमदेव भुर्तेल जैसीले शंकरध्वज जोशीसँग जग्गा खरीद गरी लिएकोमा विपक्षी शिवलाल न्यौपाने मोही भएको जग्गा सन्धीसर्पन परेकोले लेनदेन व्यवहारको १२ नं. बमोजिम हक निखनाई लिन पाउने हुँदा घरसारमा चित्त बुझाई उक्त लिखत बमोजिम एक वर्ष भन्दा बढी म्याद नघाई आएकोले जरिवाना लिई उक्त लिखत फट्टा प्रमाणित गरी दिने भन्ने समेत ०३३।१२।१ मा विपक्षी भू.प्र.बाट निर्णय भएको देखियो ।

          ११.  सो लिखत फट्टा प्रमाणित गरी दिने गरेको निर्णयलाई बदर गरिपाउँ भनी निवेदकले दिएको प्रस्तुत रिट निवेदनपत्रमा विपक्षी शिवलालले घरसारमा निखनी लिएको भनी राजीनामा दरपीठ गराई लिएको सो दरपीठको सम्बन्धलाई लिई निवेदकले विपक्षी शिवलाल न्यौपाने समेत उपर नवलपरासी जि. अ.मा कीर्ते जालसाजी मुद्दाहरू समेत दिएको छ भन्ने उल्लेख गरेको पाइन्छ मुख्यतः जुन हक निखनी लिएको भनी निवेदकले गरी दिएको दरपीठलाई आधार लिई निवेदकको राजीनामा फट्टा गरी दिने विपक्षी प्रशासकबाट निर्णय भएको छ सो हक निखनी लिएको दरपीठ नै जालसाजी कीर्ते भन्ने निवेदकले जिल्ला अदालतमा कीर्ते जालसाजी मुद्दा दायर गरिरहेकोबाट सो दरपीठ कीर्ते नै ठहर भएमा सो दरपीठ राजीनामा अस्तित्वहिन हुन जाने अवस्था विद्यमान हुन आउँछ यो स्थितिमा अदालतमा मुद्दा परिरहेको छंँदै सो दरपीठको आधार लिई फट्टा प्रमाणित गर्ने गरेको विपक्षी प्रशासकको निर्णय सम्बन्धमा प्रस्तुत रिट निवेदनबाट हाल निर्णय गर्दा उक्त अदालतमा परिराखेको कीर्ते जालसाजी मुद्दामा असर पर्ने देखिएकोले रिट निवेदन खारेज गर्ने गरेको डिभिजन बेञ्चको सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री नयनबहादुर खत्रीको राय मनासिव ठहर्छ मिसिल नियम बमोजिम बुझाई दिनु ।

 

उक्त रायमा हामीहरू सहमत छौं ।

 

न्या. ईश्वरीराज मिश्र,

न्या. घनानाथ पन्त

 

इति सम्वत् २०३६ साल माघ ४ गते रोज ६ शुभम् ।