निर्णय नं. ७९१ - उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

निर्णय नं. ७९१      ने.का.प. २०३०

डिभिजन बेञ्च

माननीय न्यायाधीश श्री धनेन्द्रबहादुर सिंह

माननीय न्यायाधीश श्री हेरम्बराज

सम्वत् २०२९ सालको रिट.नं.१०१६

आदेश भएको मिति : २०३०।६।१।४ मा

निवेदक : श्री महाकाली राइस आएल एण्ड फ्लोर मिल प्रा.लि.को मेनेजिंग डाइरेक्टर का.जि.थापाथली वार्ड नं.१ बस्ने श्री महाराजकुमार मंसुरी शमशेर ज.ब.रा

विरूद्ध

विपक्षी : श्री ५ को सरकार अन्तःशुल्क कार्यालय नेपालगञ्जसमेत

विषय : उत्प्रेषणको आदेश जारी गरिपाउँ

(१)   राजपत्रमा प्रकाशित सूचनाको विपरीत विभागीय निर्णय भई श्री ५ को सरकारले समर्थन नगरेको निर्णय बदर हुने ।

      मिति २०२७ साल आषाढ २२ गतेको राजपत्रमा प्रकाशित अर्थ मन्त्रालयको सूचनामा नेपाल अधिराज्य भित्रको फ्याक्टरी मिल कारखानामा उत्पादनमा तयार भएका वस्तुहरूमा २०२७ साल आषाढ २२ गतेदेखि देहायबमोजिम अन्तःशुल्क लगाई असूल उपर गरिनेछ भन्ने उल्लेख भई देहाय २ मा स्टिम इञ्जिन भएको वा ३० हर्ष पावर वा सो भन्दा बढी शक्तिले सञ्चालित चामल तेल मिलहरू वोक ३० हर्ष पावर भन्दा कम शक्ति भएका चामल मिलहरू वोर प्रति हलर देहायबमोजिम अन्तःशुल्क असूल गरिनेछ भन्ने र २ (ख) मा ३० हर्ष पावर भन्दा कम शक्ति भएकाले तेल मिलहरूबाट प्रति एक्सपेलर देहायबमोजिम अन्तःशुल्क असूली गरिनेछ भन्ने लेखी देहाय (३) मा २० देखि २९ हर्ष पावरसम्म मासिक अन्तःशुल्क रू.९०० थप प्रति एक्सपेलर ४५० भन्नेसमेत उल्लेख भएको देखिन्छ यसबाट उक्त तेल मिल उक्त सूचनाको २ (ख) अन्तर्गत पर्न आएको देखिएकोले सोबमोजिम अन्तःशुल्क असूल गर्नु पर्नेमा त्यस महाकाली राइस एण्ड फ्लोर मिल इष्टिम इञ्जिनको एउटै फर्म एउटै कम्पाउण्ड भित्रको हुँदा उत्पादनको आधारले अन्तःशुल्क लिने भन्ने विभागीय निर्णय भइसकेको हुँदा सो समर्थन गरी उत्पादनकै आधारबाट अन्तःशुल्क लिने भन्ने मिति ०२९।१।२९ मा श्री ५ को सरकारले निर्णय गरेकोसमेत उक्त २०२७ साल आषाढ २२ गतेको राजपत्रमा प्रकाशित अर्थ मन्त्रालयको सूचनाको विपरीत देखिएकोले सो निर्णय आदेशसमेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षीकहाँ पठाउन महान्यायाधीवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

(प्रकरण नं. ८)

निवेदक तर्फबाट : अधिवक्ता शुशिलकुमार सिन्हा

विपक्षी तर्फबाट : का.मु.सरकारी अधिवक्ता इन्द्रराज पाण्डे

उल्लिखित मुद्दा : 

आदेश

     न्या. धनेन्द्रबहादुर सिंह

      १.     श्री ५ को सरकार र विभागको निर्णयहरू बदर गरी बढी असूल गर्नु भएको रकम फिर्ता गराई पाउँ भनी नेपालको संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत यो रिट निवेदन पर्न आएको छ ।

      २.    तथ्य यसप्रकार छ : (अर्थ मन्त्रालय अन्तःशुल्क विभाग) अन्तःशुल्क कार्यालय नेपालगञ्जको ०२८।१।१४ को पत्रमा त्यस मिल परिया भित्र रहेको २६ हर्ष पावरको मिल ल्फेट रेटबमोजिम चलाई आएकोमा मिल रुरियाभित्र ल्फेट रेट लागू हुन नमिल्ने भनी विभागीय निर्णय भई आएकोले साविकबमोजिम असूल रजिष्टर खडा गरी मिल चलाउन हुन सुचित गरिन्छ भनी र मिति २०२९।२ को च.नं.११०३ को श्री ५ को सरकार अर्थ मन्त्रालय अन्तःशुल्क विभागको पत्रमा महाकाली राइस आएल एण्ड ल्फोर मिल्स (प्रा) लि.२६ हर्ष पावरको मिल हुँदा आर्थिक बर्ष ०२७।०२८ को लागि प्रकाशित अन्तःशुल्क दरबन्दी लाग्ने भनी अनुसार ल्फेट रेटको आधारबाट अन्तःशुल्क लाग्नु पर्नेमा उत्पादनको आधारबाट अन्तःशुल्कबाट पत्र पाएकोले कानूनी तथा प्राकृतिक न्यायिक खिलाप हुँदा उत्पादनको आधारबाट दाखिल गरेको रूपैयाँ फिर्ता पाउँ भनी त्यस मिलले श्री ५ महाराजाधिराज सरकारका जुनाफमा चढाएको मिति ०२८।११।१२ को बिन्ती पत्रको बोधार्थ सम्माननीय प्रधानमन्त्री तथा अर्थ मन्त्रीज्यूमा पनि दिएकोले सो सम्बन्धमा पेश हुँदा त्यस महाकाली राईस एण्ड फ्लोर मिल इष्टिम इञ्जिनको एउटै फर्म एउटै कम्पाउण्ड भित्रको हुँदा उत्पादनको आधारले अन्तःशुल्क लिने भन्ने विभागीय निर्णय भइसकेको हुँदा सो समर्थन गरी उत्पादनकै आधारबाट अन्तःशुल्क लिनु भन्ने मिति ०२९।१।२९ मा श्री ५ को सरकारको निर्णय भएकोले भएका निर्णयानुसारकै आधारबाट अन्तःशुल्क लाग्ने व्यहोरा सूचना गरिएको छ भन्ने रा.अ.मं.अन्तःशुल्क विभाग अन्तःशुल्क कार्यालय नेपालगञ्जको मिति ०२९।२।१९ को पत्रमा अं.स.वि.मिति ०२९।२।६ प.सं.०२८।२९ अं.सु.२ (छ) च.नं ११०३ को पत्र प्राप्त गर्नु भएकै होला उक्त पत्रानुसार त्यस मिलको तेलको अ.सु.वापत मिति ०२८।११।११ मा यस कार्यालयको धरौटी खाताको नं. ४०८ मा पेश गर्नु भएको छ ८८२६।६८ आजको मितिमा क.१।१।२ राजस्व खातामा ट्रान्सफर भई गएको व्यहोरा सुचित गरिन्छ भन्नेसमेत लेखिएको रहेछ ।

      ३.    श्री ५ को सरकार र विभागको निर्णयहरू बदर गरी बढी असूल गर्नु भएको रकम फिर्ता गराई पाउँ भनी पर्न आएको यो रिट निवेदनमा लिएको मुख्य जिकिरहरू यसप्रकार छन् : श्री ५ को सरकार अर्थ मन्त्रालयको ०२७।३।२२ को राजपत्र खण्ड २० अ.रि.१२ (ख) मा प्रकाशित सूचना २(ख) को देहाय (३) बमोजिम नेपाल अधिराज्यभित्रको ३० हर्ष पावरभन्दा कमसकती भएका तेल मिलहरूबाट अर्थात २० देखि २९ हर्ष पावरसम्म आविक अन्तःशुल्क दर रू.९००।–र थप पूर्ति एक्सपेलर ४५०। लागेको थिए निवेदकको २६ हर्ष पावरको आयल इञ्जीनबाट तेल उत्पादन गरिएको हुँदा सूचनाले तोकेको ल्फ्mटे रेटमा अन्तःशुल्क वापतको रकम किस्तामा बुझाई आएको संवैधानिक हक अधिकार प्रतिकूल श्री ५ को सरकारको आदेशले कानूनको समान संरक्षणबाट बञ्चित गरी मेरो हकभोगको सम्पत्ति रू.८०२६।६८ म सँग असूल गरी धरौटी खातामा राखेकोलाई श्री ५ को सरकारको राजस्वलाई खातामा जम्मा गरी हाम्रो सम्पत्ति भोग गर्नबाट कानून विपरीत गरी बञ्चित गर्नु भएको प्रष्ट छ । ३० हर्ष पावर भन्दा कम शक्तिले सञ्चालित भएका मिलमा ल्फेट रेटले अन्तःशुल्क लिने र हाम्रो सोही बमोजिम २६ हर्ष पावरका तेल मिलमा ३० हर्ष पावरका वा सो भन्दा बढी शक्तिले सञ्चालित मिलमा लाग्ने अन्तःशुल्कको दर २२ प्रति लिटरले विभागीय तथा श्री ५ को सरकारको निर्णयले असूल गर्नु भएको तथा सोहीबमोजिम बुझाउन कर लगाउनु भएकोबाट कानूनको समान संरक्षणमा प्रष्ट भेदभाव गरी प्रत्यक्ष कानूनी त्रुटि गर्नु भएकोबाट श्री ५ को सरकारले मिति ०२९।१।२९ को निर्णय तथा विभागको ०२९।२।३ को गैरकानूनी सूचना बदर वातिल हुनुपर्ने प्रष्ट छ ।

      ४.    प्रतिरक्षी अन्तःशुल्क विभाग र अर्थ मन्त्रालयको लिखितजवाफमा उत्पादन गरेको तेलमा प्रतिलिटर २२ दरले अन्तःशुल्क लाग्ने हुँदा सो अनुसार नै असूल गरिएको छ भन्नेसमेत र अन्तःशुल्क अधिकारीको लिखितजवाफमा उक्त मिलमा २६ हर्ष पावरको आयल इन्जिनबाट चल्ने २ वटा स्पेलर र एउटा छुट्टै हलर ३० एस.एस.पी.स्टिम इन्जीनको चामल मिलसमेत रहेको भन्नेसमेत उल्लेख भएको रहेछ ।

      ५.    निवेदकका मागबमेजिमको आदेश जारी गर्नु पर्ने नपर्ने के हो सो कुराको निर्णय दिनुपर्ने हुन आएको छ ।

      ६.    निवेदक तर्फबाट रहनु भएको विद्वान अधिवक्ता श्री सुशीलकुमार सिन्हाले विभागीय नियर्णयमा श्री ५ को सरकारको निर्णयले ०२७।३।२२ को राजपत्रमा प्रकाशित सूचना विपरीत अन्तःशुल्क लगाउन नपाउने भन्ने र विपक्षीतर्फका विद्वान का.मु.सरकारी अधिवक्ता श्री इन्द्रराज पाण्डेले श्री ५ को सरकारको निर्णयसमेत कानून अनुरूप छ भन्नेसमेत बहस प्रस्तुत गर्नु भएको छ ।

      ७.    रिट निवेदकले आफ्नो रिट निवेदनमा २६ हर्ष पावरको आयल इन्जीनबाट तेल उत्पादन गरिएको भन्नेसमेत उल्लेख गरेको र प्रतिरक्षी अन्तःशुल्क अधिकारीको लिखितजवाफमा उक्त मिलमा २६ हर्ष पावरको आयल इन्जीनबाट चल्ने २ वटा स्पेलर एउटा छुट्टै हलरसमेत रहेको भन्नेसमेत उल्लेख भएको देखिन्छ यसबाट तेल मिल स्टिम इन्जीनबाट ३० हर्ष पावर भन्दा बढी शक्तिले सञ्चालित भएको हो भन्ने लिखितजवाफमा उल्लेख गर्न नसकी २६ हर्ष पावरबाट सञ्चालित भएको भन्ने निवेदन लेखाइलाई मान्यता दिएको देखिन्छ ।

      ८.    मिति २०२७ साल आषाढ २२ गतेको राजपत्रमा प्रकाशित अर्थ मन्त्रालयको सूचनामा नेपाल अधिराज्य भित्रको फ्याक्टरी मिल कारखानामा उत्पादनमा तयार भएका वस्तुहरूमा २०२७ साल आषाढ २२ गतेदेखि देहायबमोजिम अन्तःशुल्क लगाई असूल उपर गरिनेछ भन्ने उल्लेख भई देहाय २ मा स्टिम इञ्जिन भएको वा ३० हर्ष पावर वा सो भन्दा बढी शक्तिले सञ्चालित चामल तेल मिलहरू वोक ३० हर्ष पावर भन्दा कम शक्ति भएका चामल मिलहरू वोर प्रति हलर देहायबमोजिम अन्तःशुल्क असूल गरिनेछ भन्ने र २ (ख) मा ३० हर्ष पावर भन्दा कम शक्ति भएकाले तेल मिलहरूबाट प्रति एक्सपेलर देहायबमोजिम अन्तःशुल्क असूली गरिनेछ भन्ने लेखी देहाय (३) मा २० देखि २९ हर्ष पावरसम्म मासिक अन्तःशुल्क रू.९०० थप प्रति एक्सपेलर ४५० भन्नेसमेत उल्लेख भएको देखिन्छ यसबाट उक्त तेल मिल उक्त सूचनाको २ (ख) अन्तर्गत पर्न आएको देखिएकोले सोबमोजिम अन्तःशुल्क असूल गर्नु पर्नेमा त्यस महाकाली राइस एण्ड फ्लोर मिल इष्टिम इञ्जिनको एउटै फर्म एउटै कम्पाउण्ड भित्रको हुँदा उत्पादनको आधारले अन्तःशुल्क लिने भन्ने विभागीय निर्णय भइसकेको हुँदा सो समर्थन गरी उत्पादनकै आधारबाट अन्तःशुल्क लिने भन्ने मिति ०२९।१।२९ मा श्री ५ को सरकारले निर्णय गरेकोसमेत उक्त २०२७ साल आषाढ २२ गतेको राजपत्रमा प्रकाशित अर्थ मन्त्रालयको सूचनाको विपरीत देखिएकोले सो निर्णय आदेशसमेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर हुने ठहर्छ यो आदेशको प्रतिलिपि विपक्षीकहाँ पठाउन महान्यायाधीवक्ताको कार्यालयमा पठाई मिसिल नियमबमोजिम गरी बुझाई दिनु ।

 

म सहमत छु ।

 

न्या. हेरम्बराज

 

इति सम्वत् २०३० साल कातिक १ गते रोज ४ शभम् ।