निर्णय नं. ४८०६ - बन्दी प्रत्यक्षीकरण लगायत अन्य उपयुक्त जो चाहिने आज्ञा आदेश वा पूर्जी जारी गरी पाउँ
निर्णय नं. –४८०६ ने.का.प. २०५० (ग) अङ्क १०
संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री मोहन प्रसाद शर्मा
माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्द बहादुर श्रेष्ठ
सम्वत् २०५० सालको रिट नं. – २६०५
आदेश मिति :– २०५०/९/५/२
निवेदक : काभ्रेपलाञ्चोक जिल्ला मंगलटार गा.वि.स. वडा नं. ९ बस्ने चन्द्रकुमारी राइनीको काखमा रहेको ४ वर्षिय बच्चा छिरिङ्ग तामाङ्ग समेतको हकमा पञ्च तामाङ्ग लामा
विरुद्ध
विपक्षी : का.जि.का.न.पा. वडा नं. १२ टेकु बस्ने भाईराजा भन्ने भु.पु. कर्णेल जनार्द विक्रम राणा समेत ।
विषय :– बन्दी प्रत्यक्षीकरण लगायत अन्य उपयुक्त जो चाहिने आज्ञा आदेश वा पूर्जी जारी गरी पाउँ ।
(१) निवेदकलाई कसरी कहा“ थुनामा राखिएको छ भन्ने किटान जिकिरको अभावमा अपहरण गरी कहि“कतै थुनामा रहे भएको नदेखिएको व्यहोरा विपक्षीहरुको लिखित जवाफ एवं पत्रबाट समेत देखिँदा थुनामा राखेको भन्ने आशंकाको आधारमा बन्दी प्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी गर्न नमिल्ने ।
(प्र.नं. १७)
निवेदक तर्फबाट: विद्वान अधिवक्ता श्री जयनारायण हुज्जेदार
विपक्षी तर्फबाट : विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु प्रसाद पोखरेल
आदेश
न्या. मोहन प्रसाद शर्मा
१. नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा २३/८८ अन्तर्गत दर्ता हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार छ ।
२. पत्नी चन्द्र कुमारी राईनी, छोराहरु नेमा तामाङ्ग, छिरिङ्ग तामाङ्ग छोरी पेमा डोल्मा तामाङ्ग समेतको हाम्रो परिवार मासिक रु. ४००/– चारसयका दरमा विपक्षी भु.पु. कर्णेलको घरमा डेरा गरी बसी आएका थियौं । अचानक २०५०/१/२४ गतेका दिन बेलुकी सात बजेको समयमा हामी पति पत्नी बीच घरायसी कामकाजको कारणले झगडा हुँदा विपक्षीले मेरो पत्नीलाई उक्साई झगडाको निहुँ बढाई दिएकोले पारिवारिक मामलामा हस्तक्षेप नगर्नुहोस् भनी भन्दा सोही रिस इविबाट झगडा भएको दिन राती १० बजे देखि मेरी पत्नी चन्द्र कुमारी र चार वर्षे नाबालक छोरा छिरिङ्ग तामाङ्गलाई अपहरण गरेकोले मेरो छोरा, श्रीमती कहाँ छन् भनी सोध्दा कोठामा रहेको मेरो सामानहरु समेत बाहिर निकाली मलाई समेत भु.पु. कर्णेलको आदेशानुसार निज विपक्षीका छोरा उत्तम राणा र सोही घरमा काम गर्ने २ जना केटाहरु समेत लागि कुटपिट गरी मलाई कोठाबाट निकाली दिए ।
३. पत्नी चन्द्र कुमारी र नाबालक छोरा छिरिङ्ग तामाङ्ग अपहृत दिन देखि खोज तलास गर्दा आजसम्म फेला नपरेकाले खोजतलास गरी जिम्मा लगाई पाउँ साथै ज्यू ज्यानको सुरक्षा पाउँ भनी पटक पटक काठामडौं जिल्ला प्रशासन कार्यालयमा निवेदन दिएकोमा उक्त कार्यालयको तोक आदेश बमोजिम सो निवेदन काठमाडौं जिल्ला प्रहरी कार्यालय हनुमानढोकाबाट तोक आदेश भै सम्बन्धित वडा प्रहरी कार्यालय कालिमाटीमा निवेदन पुगेपछि पनि भु.पु. कर्णेलको प्रभावमा परी उक्त वडा प्रहरी कार्यालयबाट कुनै पनि कारवाही गरिएन । उल्टै मलाई कुटपिट गरी प्रहरी बोलाई थुनामा राखी २०५०/३/९ गतेका दिन विहान ११ बजे थुनाबाट छोडेका थिए ।
४. पत्नी चन्द्र कुमारी र नाबालक छोरा मेरो जिम्मा आए पछि वेरितसँग थुन्दाको दफा २, ३ र ७ बमोजिम छुट्टै कानूनी कारवाही गर्नेछु ।
५. अतः उल्लेखित ऐन कानूनका अतिरिक्त नेपाल अधिराज्यको संविधान २०४७ को धारा ११(१), १२, ६१(२)(घ)(ङ), धारा १४(४)(५) र (६) र धारा १७(१) र नागरिक अधिकार ऐन, २०१२ को दफा ६ समेतद्वारा प्रदत्त मौलिक हकमा समेत कुण्ठा एवं आघात पुगेको हुनाले बन्दी प्रत्यक्षीकरणको रिट निवेदनबाट मेरी पत्नी र छोरालाई विपक्षीको पञ्जाबाट मुक्त गराई निवेदकहरुको ज्यू ज्यानको सुरक्षा समेत गरी दिनु हुनको लागि काठमाडौं जिल्ला प्रहरी कार्यालय हनुमानढोकाको नाउँमा अन्तरिम आदेश समेत जारी गरी पाउँ भन्ने रिट निवेदन जिकिर रहेछ ।
६. यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? विपक्षीहरुबाट लिखित जवाफ मगाई, वन्दीहरुको खोज तलास गरी के स्थिति छ ५ (पाँच) दिन भित्र यस अदालतलाई जानकारी दिनु भनी जि.प्र.का. हनुमानढोका काठाडौंलाई रिट निवेदनको प्रतिलिपि सहित साथै राखी लेखी पठाई जवाफ आएपछि वा अवधि नाघेपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासबाट भएको आदेश ।
७. पञ्च तामाङ्गलाई यस कार्यालयबाट पक्राउ गरी नल्याएका साथै थुनामा राखिएको समेत छैन । निजको श्रीमती चन्द्रकुमारी राइनी र छोरा छिरिङ्ग तामाङ्ग समेतलाई यस कार्यालयमा थुनामा नराखिएका हुँदा निजहरु हाल कहाँ छन् भन्ने यकिन नभएबाट निजहरुको खोजतलास समेत गरी स्थिति जानकारी गराउन नसकिने भन्ने समेत जिल्ला प्रहरी कार्यालय, काठमाडौं हनुमानढोकाको लिखित जवाफ ।
८. निवेदक विपक्षीलाई यस कार्यालयमा पक्राउ गरी नल्याएको र थुनामा राखेको नभएबाट निवेदकहरु हाल कहाँ छन् भन्न यकिन नभएबाट निजहरुको खोज तलास समेत गरी स्थिति जानकारी गराउन नसकिने व्यहोरा समेत अनुरोध गर्दै उक्त रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत वडा प्रहरी कार्यालय कालिमाटीको लिखित जवाफ ।
९. बन्दी भनिएको चन्द्र कुमारी राइनी र ४ वर्षिय छोरा छिरिङ्ग तामाङ्गलाई यस अदालतको आदेशानुसार खोज तलास भए गरेको नदेखिएकोले सो पूर्व आदेश बमोजिम खोज तलासको कार्यको अजाम गरी फेला परे नपरेको यकिन जवाफ दिनु भनी प्रहरी कार्यालय हनुमानढोका समेतलाई लेखी पठाई आएपछि नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासको आदेश ।
१०. सम्मानित अदालतको आदेशानुसार चन्द्रकुमारी राइ र निजको नाबालक ४ वर्षिय छोरा छिरिङ्गको खोजतलास गरी जानकारी गराउन मातहत कार्यालयहरुमा परिपत्र समेत गरी यस कार्यालयबाट समेत खोजतलासको लागि प्रहरी अधिकृत समेत खटाई पठाइएकोमा खटी गएका प्रहरी अधिकृत समेतले खोज तलास गर्दा कहिँकतै फेला नपरेको भनी लेखी आए समेतबाट काठमाडौं जिल्ला अन्तर्गत फेला नपरेको भन्ने समेत व्यहोराको जिल्ला प्रहरी कार्यालय काठमाडौं हनुमानढोकाको पत्र ।
११. मिति २०५०/४/३२/२ मा म्याद तामेल हुँदा घर फेला परेको भनिएकोमा पछि २०५०/६/३/१ मा म्याद तामेल हुँदा घरद्वार फेला नपरेको भन्ने भनाई मिल्दो देखिएन तसर्थ २०५०/६/३/१ को तामेली म्याद बदर गरी दिएको छ । पुनः अर्को म्याद रीतपूर्वक जारी गरी नियम बमोजिम पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासको आदेश ।
१२. रिट निवेदनमा उल्लेखित विपक्षीहरुको नाउँ नमिलेको हुँदा भाईराजा राणाको सट्टा भु.पु. कर्णेल जनार्दन विक्रम राणा र उत्तम राणाको सट्टा उद्धव राणाको नाउँमा म्याद तामेल गरी पाउँ भन्ने निवेदक पञ्च तामाङ्गको निवेदन पत्र ।
१३. रिट निवेदकले इजलास समक्ष दिएको निवेदनमा उल्लेख भएका तामेली म्याद भित्रबाट देखिएका विपक्षी भु.पे.कर्णेल जनार्दन विक्रम राणा र उद्धव राणाको नाउँमा ३ दिन भित्र लिखित जवाफ लिई हाजिर हुनु भनी निवेदन र आदेशको नक्कल साथै राखी म्याद पठाई तामेल भै आएपछि नियमानुसार पेश गर्नु भन्ने यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५०/८/१३/१ मा भएको आदेश ।
१४. रिट निवेदकले जनार्दन विक्रम राणा र उद्धव राणालाई रिट निवेदनमा विपक्षी समेत बनाएको नहुँदा लिखित जवाफ लिई आउनु भनी म्याद जारी हुन नपर्ने अवस्था विद्यमान हुँदा हुँदै म्याद जारी भएको र निजले रिट निवेदनमा उल्लेख गर्नु भएको कुनै कुरा समेत भए गरेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत जनार्दन विक्रम राणा र उद्धव राणाको एकै मिलानको पृथक–पृथक लिखित जवाफ ।
१५. नियम बमोजिम मुद्दा पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा रिट निवेदकका तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री जयनारायण हुजेदारले विपक्षी भु.पु. कर्णेल जनार्दन विक्रम राणाले निवेदकको पारिवारिक मामलामा हस्तक्षेत्र गरी चन्द्र कुमारी राइनीलाई उक्साई पतिसँग छुटाई अपहरण गरी कतै लुकाई गैर कानूनी थुनामा राखेकोले बन्दी प्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी गरी चन्द्र कुमारी र छोरा छिरिङ्गलाई निवेदक पञ्च तामाङ्ग लामाको जिम्मा लगाई जिउ ज्यानको सुरक्षा गराई दिनु भन्ने समेत आदेश जारी हुनु पर्दछ भन्ने वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।
१६. विपक्षी प्रहरी कार्यालयका तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान सरकारी अधिवक्ता श्री अलि अकवर मिकरानीले निवेदकहरुलाई पक्राउ गरी थुनामा रहेको नदेखिएकोले रिट खारेज हुनु पर्दछ भन्ने र विपक्ष जनार्दन विक्रम राणा र उद्धव राणाका तर्फबाट उपस्थित हुनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री शम्भु प्रसाद पोखरेलले मेरा पक्षहरुले निवेदक कसैलाई अपहरण गरी गैर कानूनी थुनामा राखेको छ भनी किटान जिकिर लिन सकेको नपाइनुका साथै सबुद प्रमाणको अभावमा थुनामा राखेको भन्ने आशंकाको भरमा बन्दी प्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी हुनु पर्ने होइन रिट निवेदन जिकिर बमोजिमका कुनै काम कारवाही भए गरेको नहुँदा रिट निवेदन खारेज हुनु पर्दछ भन्ने समेत प्रस्तुत गर्नु भएको वहस जिकिर समेत सुनी फाइल अध्ययन गरी निर्णय तर्फ विचार गर्दा निवेदन माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन भन्ने कुराको निर्णय दिनु पर्ने देखिन आयो ।
१७. यसमा रिट निवेदक चन्द्र कुमारी राइनी र चार वर्षीय छोरा छिरिङ्ग तामाङ्गलाई मिति २०५०/१/२४ गते राती १० बजेदेखि विपक्षहरुले अपहरण गरेको भन्ने निवेदन जिकिर रहेकोमा यस अदालतको आदेश बमोजिम निवेदकहरुलाई अपहरण गरेको भनेको विपक्षीहरुको घर कम्पाउण्ड एवं काठमाडौं जिल्ला भरीमा प्रहरीद्वारा खोज तलास गर्दा पनि अपहृत निवेदक कहीँ कतै फेला नपरेको भन्ने विपक्षी प्रहरी कार्यालयको लिखित जवाफबाट देखिन्छ । चन्द्र कुमारी राइनी र छिरिङ्ग भन्ने विपक्षी प्रहरी कार्यालयको लिखित जवाफबाट देखिन्छ । चन्द्र कुमारी राइनी र छिरिङ्ग तामाङ्गलाई विपक्षीले कहाँ कसरी थुनामा राखिएको छ भन्ने कुरा किटानी जिकिर निवेदकले लिन सकेको पनि पाइँदैन । अपहृत व्यक्तिहरु कही कतै थुनामा रहे भएको पुष्टि हुन आएको देखिँदैन । अपहरण गरिएका भनिएका एवं पञ्च तामाङ्ग पति पत्नी बीच आपसी झगडा भएको कुरा निवेदक स्वयम्ले रिट निवेदनको प्रकरण १ मा स्वीकारेको देखिन्छ । निवेदकको पारिवारिक झगडाको कारणले घर धनीले डेराबाट निकाली रीस इवी साध्न चन्द्र कुमारी एवं छिरिङ्ग तामाङ्गलाई अपहरण गरी थुनामा राखेको भन्ने निवेदन जिकिरसँग सहमत हुन सकिएन । निवेदकहरुलाई कसरी कहाँ थुनामा राखिएको छ भन्ने किटान जिकिरको अभावमा अपहरण गरी कहीँ कतै थुनामा रहे भएको नदेखिएको व्यहोरा विपक्षीहरुको लिखित जवाफ एवं पत्रबाट समेत देखिँदा थुनामा राखेको भन्ने आशङ्काको आधारमा बन्दी प्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी गर्न मिलेन । रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । जानकारीको लागि आदेशको प्रतिलिपि महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमा पठाई फायन नियम बमोजिम गरी बुझाई दिनु ।
उक्त रायमा म सहमत छु ।
न्या. गोविन्द बहादुर श्रेष्ठ
इति सम्वत् २०५० साल पौष ५ गते रोज २ शुभम् ।