निर्णय नं. ६७११ - निर्णय वदर वण्डा वदर गर्दा वदर

निर्णय नं. ६७११                   ने.का.प २०५६             अङ्क ४

 

संयुक्त इजलास

 

माननीय  न्यायाधीश श्री अरविन्दनाथ आचार्य

माननीय न्यायाधीश श्री भैरवप्रसाद लम्साल

संवत् २०५३ सालको दे.पु.नं.... ३५८२

फैसला मितिः २०५५।६।२९।५

मुद्दाः निर्णय वदर वण्डा वदर गर्दा वदर  ।

पुनवेदक

वादीः जि. रौतहट, वरियापुर गा.वि.स. वार्ड नं ५ बस्ने महमतिया मलाहिन

विरुद्ध

प्रत्यर्थि

प्रतिवादीः ऐ. वार्ड नं ४ बस्ने अन्हिमा मलाहिन समेत २

§  वादीले आफ्नो दावीको पुष्ट्याइको लागि मोहीको १ नं. लगत, ७ नं. फाटवारी एबं फिल्डवुक उत्तार समेत पेश गरेको पाइन्छ । तर सो १ नं. लगत, ७ नं. फाटवारी एबं फिल्डवुकमा नाम जानिएकै आधारमा मात्र कुनै जग्गामा उक्त व्यक्तिको हक पुग्ने हो भनि मान्न मिल्ने होइन । वादीको कि.नं. २२१ को जग्गा मिति २०२३।८।१२।२ मा नै प्रतिवादीको पति वावु तिलक सहनीको नाममा दर्ता भै जग्गा धनीदर्ता प्रमाण पुर्जा समेत प्राप्त गरेको स्थिति छ । फिरादलेखबाट नै २०३७ सालमा मात्र वादीको वावु तिलक भन्ने भोला सहनीको मृत्यु भएको भन्ने देखिन्छ । आफ्नो हक लाग्ने जग्गा भए वादीका वावुले नै यथासमयमा प्रतिवादीको पति वावुको नामको दर्ता वदर गराई आफ्नो हक कायम गराउनु सक्ने स्वाभाविक स्थितिको विद्यमानता हुँदा हुदैं २०२३ सालमा दर्ता भएको जग्गाको विषयलाई वावुको मृत्यु पश्चात २०५१ सालमा सोही दर्ता वदर तर्फ लिएको दावीलाई कानून संगत भएको मान्रन नसकिने ।      

(प्र.नं. १०)

पुनरावेदक वादी तर्फवाटः विद्वान अधिवक्ता श्री शेष अव्वास

प्रत्यर्थी प्रतिवादी तर्फबाटः X

अवलम्बित नजिरः X

फैसला

न्या. अरिविन्दनाथ आचार्यः पुनरावेदन अदालत, हेटौडाको मिति २०५३।२।३१ को फैसला उपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ (१) (ग) अन्तर्गत पर्न  आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य र ठहर यस प्रकार छः

२.     मुल  पुरुष सहन सहनी भन्ने सहद सहनीको छोरा तिलकसहनी भन्ने भोलाको जेठी स्वास्नी दुलरिया मलाहिनबाट म फिरादी एक मात्र छोरी तथा कान्छी स्वास्नी वतही मलाहिनबाट छोरा छोरी केही नभएको, वावु २०३५ सालमा र त्यसपछि आमाहरु पनि अघि पछि आ–आफ्नो कालगतिले स्वर्गवास भई निजहरुको अपुताली हक खाने म फिरादी मात्र भएको र मेरो पनि विवाह सोहि गा.वि.स. वडा नं. ४ मा भएकोले वावुको नाममा सर्वे नापी भएको गा.वि.स. वरियापुरवडा नं. ५ (क) कि.नं २२१ को ०–०–९ जग्गा र सो जग्गामा भएको फुसको घर २ तथा काठवासको खपडा फुसको घर कम्पाउण्ड समेत मैले भोगचलन गरि आएकोमा सो घर जग्गामा प्रतिवादीहरु समेतको हक कायम टंटा खिचोला लगाई दिएकोमा हक कायम टंटा खिचोला चलन यसै अदालतमा दे.नं. २४९३ को मुद्दा दर्ता गराई पुर्पक्ष भई रहेकोमा प्रतिवादीहरुको लोग्ने वावुको नाम तिलक सहनी रहेकोले नाजायज, फाइदा उठाई सो मेरो वावु तिलक सहनीको नामको सवै नापी भएको भएको जग्गालाई आफ्नो हो भनि तिलक सहनीको नाउँको ज.ध. पुर्जामा चढाउन लगाई तिलक सहनी मरि सकेको भनि मिति २०५०।३।२७ को मालपोतको निर्णयले प्र. अन्हीया मलाहीनको आफ्नो नाममा नामसारी गराई मिति २०५०।३।२९ को पारित वण्डापत्र अनुसार  प्र.कैल सहनीको नाममा दर्ता हुन गएको कुरा मिति २०५१।५।१३ मा नक्कल लिई थाहा पाएकोले नालेस गर्न आएको ।  प्रतिवादीहरुको लोग्ने वावु आयोध्या सहनीको छोरा तिलक सहनीको हो । मेरो वावु सहन भन्ने सहद सहनीको छोरा तिलक सहनी भन्ने भोला भई वावुको नाउँमा सवै नापी भएको र मोहीकको १ नं. लगत तथा ७ नं. फाटवारी दाखेल गर्दा सो जग्गा उल्लेख गरेकोले  सो जग्गा मेरा वावु तिलक सहनीको भएपनि प्रतिवादीहरुले जालसाजी व्यवहारको वण्डा समेत पारित गरेकोले जालसाजीमा छुट्टै नालेस गरि सो जग्गालाई प्रतिवादीहरुको लाग्ने बावु तिलक सहनीको पुर्जामा चढाएको गराएको दर्ता  तथा प्र. अन्हीयाम देवीले नं. आफ्नो नाममा दर्ता गराउने गरि ०५०।३।२७ का मितिमा श्री मा.पो. का. बाट गराएको निर्णय तथा सो निर्णय को आधारमा गराएको दर्ता तथा मिति २०५०।३।२९ मा पारित गराईएको वण्डापत्रको आधारमा प्र. कैल सहनीको नाउँमा भएका दर्ता वदर  गरी पाउ भन्ने समेत व्यहोराको वादीको फिराद दावी रहेछ ।

३.     विवादीत जग्गा वादीको भएको भए जग्गा नाप जाँच ऐन बमोजिम उजुरी गरी ज.ध. प्रमाणपुर्जा लिनु पर्नेमा र जग्गा पजनिको १७ नं. जग्गा मिच्नेको १८ नं. बमोजिम कारवाही नगरी आफ्नो हक कायम गराउनु पर्नेमा सो केही नगरि म्याद गुजारी बसेको र मेरो पुर्खौली जग्गा भएको मेरो पिता तिलक सहनीको नाउँमा सर्वे नापी भई सदा सर्वदा देखि भोग गरि आएको क्रममा पिता तिलक सहनीको स्वर्गवास पश्चात म अन्हीया देवीले नामसारी गराई पारित वण्डा पत्र अनुसार म प्र. कैल सहनीको नाममा दर्ता भएको कुरा दे.नं. २४९३ को हक कायम टंटा  खिचोला चलन मुद्दामा मिति २०५०।११।१६ गते प्रतिवादी गर्दा वादीले थाहा पाई सके पनि मिति २०५१।३।१३ मा नक्कल लिई थाहा पाए पनि मिति कायम गरि जग्गा पजनीको १७ नं. को म्याद नाघि प्रस्तुत फिराद दायर हुन आएको देखिदा खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादी जिकिर रहेछ ।

४.     वादीको साक्षी विनय सहनी प्रतिवादीको साक्षी राम प्रसाद सहनीको पृथकपृथक वकपत्र भएको रहेछ ।

५.     वादी दावी बमोजिम कित्ता नं. २२१ को घर जग्गा सम्मको निर्णय वण्डापत्र र सोको आधारमा भएको दर्ता समेत वदर हुने ठहर्छ भन्ने शुरु रौ.जि.अ. को मिति २०५२।२।५।५ को फैसला

६.     वादीले निर्णय दर्ता वदर तर्फ जग्गा पजनीको १७ नं. गैरकानुनी छ । उक्त दफा प्रस्तुत मुद्दामा एकतर्फ अकार्षित हुने अवस्था नै छैन । अर्को तर्फ निर्णय वदर  तर्फ अ.वं ८६ नं. बमोजिम उक्त अ.वं. ८६ नं. को म्यादमा वादीको उजुरनै नपरेकोले असम्बद्ध दफा देखाई तथा सम्बद्ध ऐनको म्याद भित्रका वादीको उजुरी नै नरहेकोले वादीको प्र्रस्तुत उजुरी अ.व. १८० नं. बमोजिम खारेज हुने स्थिति अवस्था हुँदाहुदै पनि शुरु अदालतले प्रस्तुत विवाद खारेज गरी निर्णय दर्ता वदर गर्ने गरी शुरु अदालतबाट गराएको फैसला सर्वथा गैह्र कानुनी प्रमाण विहिन रहेकोले शुरु अदालतको फैसला वदर गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर ।

७.     वादीको वावुले नै विवादको कि.नं २२१ को जग्गा कानून बमोजिम आफ्नो हक स्थापित गराएको नदेखिएको अवस्थामा अपुतालीको नाताबाट वादीले नालीस गर्न हक दैया नै रहेको भएको नदेखिदा वादीको नालेश हक दैयाको अभावमा खारेज हुने ठहर्छ । शुरु रौतहट जिल्ला अदालतको वादी दावी बमोजिम निर्णय वदर वण्डा वदर समेत गर्ने गरेको फैसला उल्टी हुन्छ भन्ने समेत र व्यहोराको पुनरावेदन अदालत हेटैडाको फैसला ।

८.     दावीको जग्गा म फिरादीको वावु तिलक सहनीको हकभोगको जग्गा रहेको कुरा प्रमाणित भैरहेको छ । प्रतिवादीहरुले नाम मिलेको कारणबाट मात्र उक्त जग्गा आफ्नो पिता पतिको धनी पुर्जामा चढाउन लगाएका हुनसोही  अधारबाट जालसाजी पूर्ण तरिकाले वण्डा समेत गरेकोले टंटा खिचौला र जालसाजी समेतका मुद्दा दायर गरेकोमा हक वेहक सम्बन्धमा निर्णय गरेको पु.वे.अ. हेटौडाको इन्साफ त्रुटिपूर्णहुँदा वदर गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको वादीको यस अदालतमा परेको पुनरावेदन ।

९.     नियम बमोजिम मुद्दा पेशी सूचीमा चढी पेश हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गर्दा वावुको हकभोगको सम्पत्ति र निजको अपुताली खाने म एकमात्र छोरी भएकोमा विपक्षीको नाममा दर्ता नामसारी गरी वण्डा समेत गरेको वदर गरीपाउँ भन्ने दावी भएको शुरु जिल्ला अदालतले दावी बमोजिम दर्ता वदर गरेको फैसला उल्टी गरी फिराद खारेज हुने ठहर्याएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको इन्साफ उपर वादीको यस  अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएकोमा पुनरावेदक तर्फबाट उपस्थित विव्दान अधिवक्ता श्री शेष अव्वासले दावीको जग्गा वादीको पिताको हक भोगमा रहेको, वादीका पिताले नै मोहीको १ नं. लगत तथा ७ नं. फाँटवारी भरेको समेत आधारमा प्रतिवादीको हक लाग्ने होइन भनि गर्नु भएको वहस समेत सुनि पुनरावेदन अदालत हेटौडाको इन्साफ मिले नमिलेको के हो तत्सम्बधमा निर्णय दिनु परेको छ ।

१०.    निर्णय तर्फ विचार गर्दा मेरा वावु तिलक भन्ने भोला सहनीको हक भोगको जग्गा प्रतिवादी अन्हिया मलाहिनको नाममा नामसारी गर्ने गरेको मिति २०५०।३।२७ को मा.पो.का.को निर्णय र सोही निर्णय बमोजिम मिति २०५०।३।२९ मा पारित भएको वण्डापत्र समेत वदर गरी पाउँ भन्ने वादीले दावी लिएको देखिन्छ । वादीले आफ्नो दावीको पुष्टयाईको लागि मोहीको १ नं. लगत, ७ नं. फाटवारी एबं फिल्डबुक उतार समेत पेश गरेको पाइन्छ  तर सो १ नं. लगत, ७ नं. फाँटवारी एबं फिल्डबुक मा जनिएकै आधारमा मात्र कुनै जग्गामा उक्त व्यक्तिको हक पुग्ने हो भनी मान्न मिल्ने होइन । वादीको कि.नं २२१ को जग्गा मिति २०२३।८।१२।२ म नै प्रतिवादीको पति वावु तिलक सहनीको नाममा दर्ता भै जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पुर्जा समेत प्राप्त गरेको स्थिति छ । फिराद लेखबाट नै २०३७ सालमा मात्र वादीको बावु तिलक भन्ने भोला सहनीको मृत्यु भएको भन्ने देखिन्छ । आप्नो हक लाग्ने जग्गा भए  वादीका वावुले ने यथासमयमा प्रतिवादीको पति वावुको नामको दर्ता वदर गराई आफ्नो हक काममा गराउन सक्ने स्वाधाविक स्थितिको विद्यमानता हुँदा हुँदै २०२३ सालमा दर्ता भएको जग्गाको विषयलाई वावुको मृत्यु पश्चात २०५१ सालमा सोही दर्ता वदर तर्फ लिएको दावीलाई कानूनसंगत भएको मान्न सकिएन । हकभोगको अन्तिम प्रमाण जग्गाधनी दर्ता प्रमाण पुर्जा प्रतिवादीका पिताले प्राप्त गरी अविच्छिन्न रुपमा तिरो भरो समेत गरी आएको देखिँदा वादीले आफ्नो हक नै स्थापित नगराएको जग्गामा आपुतालीको नाताबाट नालीस गर्ने हकदैया रहे भएको नदेखिदा वादीको नालेस हकदैयाको अभावमा खारेज हुने ठहर्‍याएको पुनरावेदन अदालत हेटौडाको फैसला मनासिव हुँदा सदर हुने ठहर्छ। पुनरावेदक वादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । मिसिल नियमानुसार वुझाईदिनु ।

 

उत्त रायमा म सहमत छु ।

 

न्या. भैरवप्रसाद लम्साल

 

इति सम्बत् २०५५ साल असोज २९ गते रोज ५ शुभम ................. ।