निर्णय नं. ६९८७ - उत्प्रेषण समेत

निर्णय नं. ६९८७ ने.का.प. २०५८     अङ्क ३.४

 

पूर्ण इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री केदारनाथ उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री हरिश्चन्द्र प्रसाद उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री ज्ञाइन्द्र बहादुर श्रेष्ठ

सम्वत्र २०५६ सालको रि.पु.इ.नं. १०३

आदेश मितिः २०५७।८।१।५

 

विषयः उत्प्रेषण समेत ।

 

निवेदकः झापा जिल्ला विर्तामोड गा.वि.स. वडा नं. २ घर भई हाल स्वास्थ्य मन्त्रालय अन्गर्तत राष्ट्रि क्षयरोग केन्द्रमा मेडिकल अधिकृत पदमा सेवारत डा. मोहन कुमार प्रसाई ।

विरुद्ध

विपक्षीः लोकसेवा आयोग, कमल पोखरी समेत ।

 

§  लोकसेवा आयोगद्वारा प्रकाशित बढुवा सम्बन्धी सूचना २०५२ साल आषाढ मसान्तसम्मको मूल्याङ्कन अवधि (Cut of Date) को निर्धारण गरेको र निवेदकले आफूले प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यता उक्त अवधिभित्रै प्राप्त गरिसकेको भन्ने उल्लेख गर्न नसकी मिति २०५२।६।१५ मा बढुवाको लागि प्रेषित दरखास्तसाथ पेश गरेको पाइन्छ । चेष्ट फिजिसियन पदमा बढुवाको लागि छुट्टै विशेष शैक्षिक योग्यतालाई न्यूनतम शैक्षिक योग्यता मानेको र निवेदकले प्राप्गत गरेको शैक्षिक योग्यता उक्त मूल्याङ्कन अवधिभित्र प्रापत गरिसकेको भन्ने नदेखिंदा मूल्याङ्कन अवधि (Cut of Date) भन्दा पछि प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यताले बढुवा हुने पदको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको स्थान ग्रहण गर्न सक्ने मान्न मिल्ने देखिंदैन ।

§  बढुवाको सूचना बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने भनी नियमानुसार तोकिएको शैक्षिक योग्यता निवेदकले तोकिएको मूल्याङ्कन अवधि भन्दा पछाडि मात्र प्राप्त गरी बढुवाको दरखास्त साथ पेश गरेका भन्ने तथ्यमा कुनै विवाद रहेको पाइदैन । मूल्याङ्कन अवधिभित्र बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यता हासिल गरी नसकेको अवस्थामा निवेदकलाई बढुवाको लागि सम्भाव्य उम्मेदवार नै मान्न नमिल्ने ।

(प्र.नं. २०)

 

निवेदक तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री हरिहर दाहाल

विपक्षी श्री ५ को सरकारका तर्फबाटः विद्वान नन्द बहादुर सुवेदी तथा विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय श्री मधुशर्मा र श्री शुसिलकुमार सिन्हा

अवलम्विन नजिरःX

 

आदेश

       न्या.ज्ञाइन्द्र बहादुर श्रेष्ठः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ र ८८(२) अन्तर्गत गर्न आएको रिट निवेदन निर्णयार्थ संयुक्त इजलासमा पेश हुँदा सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०४९ को नियम ३(१)(घ) बमोजिम पूर्ण इजलासम पेश गर्नु भन्ने आदेश अनुसार यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदन व्यहोरा तथा आदेश यस प्रकार छः

       २.    म निवेदक २०४४।९।१३ देखि मेडिकल अधिकृत (रा.प.तृ.प्रा.) पदमा नियुक्ति पाई सो मितिदेखि २०४७।३।६ सम्म वीर अस्पतालमा र मिति २०४७।३।७ देखि हालसम्म स्वास्थ्य मन्त्रालय प्राविधिक काज समूहको दरवन्दीमा रही राष्ट्रिय क्षयरोग केन्द्र ठिमी भक्तपुरमा कार्यरत छु । म निवेदकले पूर्व सोभियत संघबाट डाक्टर अफ मेडिसिन डिग्री र जापानको चिवा युनिभर्सिटीबाट अक्टुवर १९९३ दखि सेप्टेम्बर १९९५ सम्म अध्ययन गरी २९ सेप्टेम्वर १९९५ मा ट्यूवरक्लोसिस विषयमा स्नात्तकोत्तर तहको डिग्री प्राप्त गरेको छु ।

       ३.    लोकसेवा आयोगको मिति २०५२।६।४ को बुलेटिन प्रकाशित सूचना नं. ५८।०५२ विज्ञापन नं. १६।०५२ बाट स्वास्थय समूह चेष्ट डिजिजेज उप समूहको रा.प. द्वितीय श्रेणीको चेष्ट फिजिसियन पदसंख्या १ मा कार्यक्षमताका मूल्याङ्कन बढुवाद्वारा पूर्ति गर्न नि.से.नि. २०५० को नियम ७६ बमोजिम स्म्भाव्य उम्मेदवारहरुले मिति २०५२।७।१, सम्ममा बढुवाको निमित्त दर्खास्त दिन सूचित गरिएकोमा नेपाल स्वास्थ्य सेवा (गठन, समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ती) नियमहरु, २०५१ को नियम ९ बमोजिम न्यूनतम शैक्षिक योग्यता पुगेकोले शैक्षिक योग्यताको प्रमाण पत्रको प्रतिलिपि समेत संलग्न गरी दरखास्त दिएको थिएँ । मैले दरखास्त पेश गरेपछि मिति २०५२।७।१५ को बुलेटिनमा पुनः बढुवा गरिने पदसंख्या १ थप गरिएको व्यहोरा सुचित गरिएको थियो ।

       ४.    मिति २०५३।४।२ को गोरखापत्रमा प्रकाशित बढुवाको सूचनामा चेष्ट डिजिजेज उप समूहमा विपक्षी डा.पुष्ष मल्ल तथा डा. शरदचन्द्र वर्माको नाम बढुवाको लागि सिफारिश गर्ने निर्णय भएको सूचना प्रकाशित भयो । सो निर्णय उपर नि.से.नि २०५० को नियम ८२ र ८३ अनुरुप विपक्षी लोकसेवा आयोगमा उजुरी गरेकोमा २०५२ साल आषाढ मसान्तसम्मको मूल्याङ्कन अवधि हुने भनि विज्ञापन भएको हुँदा २०५२ साल आषाढ मसान्त पछि प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यताको मूल्याङ्कन नभएको भन्ने जिकिर मुनासिव नदेखिने भनि मिति २०५३।६।१७ म निर्णय भयो ।

       ५.    बढुवाको दरखास्त आव्हान गर्दा २०५२ साल आषाढ मसान्तसम्मको मूल्याङ्कन अवधि हेन भनि विज्ञापन भएकोले त्यपछि प्राप्त गरेको भनि मेरो शैक्षिक योग्यता वापत अंक प्रदान नगरेको कार्य निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ८१ प्रतिकूल छ । नजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) को अक्षरश अर्थ गर्दा जेष्ठता गणना गर्ने अवधिसम्मलाई आषाढ मसान्तको हिसाबले गणना गर्ने भन्ने देखिन्छ । शैक्षिक योग्यता पनि सोही अवधि भित्रकै हुनुपर्छ भन्ने देखिदैन । सम्वत २०५२ सालको रि.नं. ३००५ निवेदक कैलाश कुमार वजिमय वि. लोकसेवा आयोग समेत भएको उत्प्रेषणको रिट निवेदनमा मिति २०५३।५।११ मा दरखास्त पेश गर्ने समयावधिमा प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यताको अंक दिइनुपर्ने गरी निर्णय भएको छ । लोकसेवा आयोगले सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित नजीरलाई समेत ग्रहण नगरी मैले दरखास्त साथ पेश गरेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रलाई मूल्याङ्कन नगरी निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२), ८१(१)(ख) र ८१(६) समेतको उल्लंघन भएको छ । मैले प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यता मिति २०५२।६।१५ मा प्राप्त गरेका अर्थ गरी विपक्षीहरु डा.पुष्पा मल्ल र डा.शरदचन्द्र वर्मालाई निजहरुले लिएको असाधारण विदाको अवधिको समेत मूल्याङ्कन गरी बढुवा गर्ने गरी भएको विपक्षीहरुको निर्णय तथा काम कारवाहीबाट नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा ११(१) तथा धारा १७ एवं निजामती सेवा ऐन, २०४९ र  निजामती सेवा नियमावली, २०५० बमोजिम निवेदकको बढुवा पाउने कानूनी हकमा आघात पर्न गएकोले संविधानको धारा २३ तथा ८८(२) बमोजिम यो निवेदन गर्न आएको छु ।

       ६.    अतः विपक्षी बढुवा समितिको बढुवा सिफारिशको निर्णय सो अनुरुप विपक्षी मन्त्रालयद्वारा मिति २०५३।४।१ को गोरखापत्रमा प्रकाशित सूचना तथा विपक्षी लोकसेवा आयोगको मिति २०५३।६।१७ को निर्णय समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी मैले प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यताको मूल्याङ्कन गरी रा.प.द्वितीय श्रेणीको पदमा बढुवा गरिदिनु भन्ने परमादेश वा अन्य उपयुक्त आदेश जारी गरी पाउँ साथै रिट निवेदनको टुंगो नलागेसम्म विपक्षी लोकसेवा आयोगको निर्णय कार्यान्वयन नगर्नु नगराउनु भनी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको निवेदन पत्र ।

       ७.    यसमा निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएको मितिले बाटाका म्याद बाहेक १५ दिनभित्र सम्बन्धित मिसिल साथै राखी लिखित जवाफ भनी विपक्षीहरुलाई सूचना पठाई दिनु । साथै अन्तरिम आदेश जारी गरिरहनु परेन भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको मिति २०५३।८।१८ को आदेश ।

       ८.    नेपाल स्वास्थ्य सेवा चेष्ट डिजिजेज समूह रा.प.द्वितीय श्रेणीको चेष्ट फिजिसियन पदमा कार्य क्षमता मूल्याङ्कनद्वारा बढुवा गर्ने सन्दर्ममा बढुवा समितिको निर्णय अनुसार उम्मेदवारहरुको नामावली प्रकाशित गर्ने कार्य वाहेक निवेदकको हक हनन हुने गरी कुनै काम कारवाही नभएकोले रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको सामान्य प्रशासन मन्त्रालयको लिखित जवाफ ।

       ९.    निवेदकले प्राप्त गरेको स्वास्थ्य सेवा चेष्ट डिजिजेज समूहका लागि तोकिएको न्यूनतम शैक्षिक योग्यता ट्यूवरक्लोसिस चेष्ट डिजिजेज एण्ड चेष्ट रेडियो डाइग्नोशिस विषयको शैक्षिक योग्यता मूल्याङ्कन अवधिभन्दा पछाडि मात्र अर्थात मिति २०५२।६।१५ मा मात्र प्राप्त गरेको देखिंदा नियमानुसारको शैक्षिक योग्यता नपुगेकोले निवेदकलाई सम्भाव्य उम्मेदवार नमानिएको हो । विपक्षीहरुले लिएको असाधारण बिदा अवधिको अंक कटाई मूल्याङ्कन गरिएको देखिंदा निवेदकको मागदावी कानून सम्मत नभएकोले रिट निवेदन खोरज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको बढुवा समितिको लिखित जवाफ ।

       १०.   निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) अनुसार असार मसान्तसम्मको मूल्याङ्कन अवधि उल्लेख गरी बढुवाको सूचना प्रकाशित गरिएको हो । विज्ञापित मिति भित्र पेश भएको शैक्षिक योग्यताको अंक दिनुपर्ने गरी सिद्धान्त प्रतिपादन हुनभन्दा अगाडि नै गरिएको विज्ञापनका सम्बन्धमा निवेदन पत्रमा उल्लेखित नजिर आकर्षित हुने  नुहँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने  समेत व्यहोराको लोकसेवा आयोगको लिखित जवाफ ।

       ११.   बढुवाको लागि तोकिएको शैक्षिक योग्यता पनि मूल्याङ्कन मिति भित्रकै हुनुपर्ने मा निवेदकले मूल्याङ्कन अवधिभित्र तोकिएको निर्धारित शैक्षिक योग्यता हासिल गर्नु भएको छैन। त्यस्तो शैक्षिक योग्यतालाई मान्यता नदिई गरिएको मूल्याङ्कन कानून सम्मत छ । निवेदनमा उल्लेख गरिएको नजीर प्रस्तुत विवादमा आकर्षित हुने होइन । बढुवा समितिको निर्णय तथा सो उपर उजूरी परी लोकसेवा आयोगले गरेको निर्णय कानूनसम्मत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी डा.पुष्पा मल्लको लिखित जवाफ ।

       १२.  निवेदकले बढुवाद्वारा पूर्ति गरिने चेष्ट फिजिसियन पदको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको उपाधि २०५२ साल आषाढ मसान्त भन्दा पछाडि प्राप्त गर्नु भएकोले निज सम्भाव्य उम्मेदवार नै हुन सक्ने होइन । बढुवा सूचनामा २०५२ साल आषाढ मसान्तलाई मूल्याङ्कन अवधि तोकिएकोमा सो विपरीत तोकिएको अवधि भन्दा पछाडि मात्र प्राप्त परेको आवश्यक न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्र समावेश गरी पेश गरिएको दरखास्त रीतपूर्वक मान्न मिल्ने नहुँदा उक्त शैक्षिक योग्यताको मूल्याङ्कन नगरिएको निर्णय तथा काम कारवाही कानून सम्मत हुँदा रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको विपक्षी डा.शरदचन्द वर्माको लिखित जवाफ ।

       १३.  निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) को व्याख्याको सन्दर्भमा बढुवाको सम्भाव्य उम्मेदवारह हुन जेष्ठता गणना गर्दा असार मसान्तको हिसाबले गर्नुपर्ने कानून् व्यवस्था भएकोमा शैक्षिक योग्यता समेतको लागि असार मसान्तको समायावत्रि कायम गरेको त्रुटिपूर्ण देखिएकोले विज्ञापन अनुसार दरखास्त दिने म्यादसम्म प्राप्त गरेको अतिरिक्त शैक्षिक योग्यताको प्रतिलिपि दरखास्त साथ पेश भएकोमा बढुवाको लागि अंक प्राप्त हुने भनि यस अदालत संयुक्त इजलासबाट निवेदक कैलासकुमार वजिमय समेत विरुद्ध लोकसेवा आयोग समेत भएको उत्प्रेषण रिट निवेदनमा ने.का.प. २०५३, निर्णय नं. ६१९३, पुष्ठ ३९८ मा प्रतिपादिन सिद्धान्तबाट देखिन्छ । प्रस्तुत रिट निवेदनमा उल्लेखित मिति २०५२।६।४ को बढुवा सूचनामा जेष्ठता, अनुभव, शैक्षिक योग्यता र तालिमको मूल्याङ्कन  २०५२ साल असार मसान्तसम्को विवरणबाट गणना हुने भनिएको र निवेदकले बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमहरु, २०५१ को नियम ९ सँग सम्बन्धित अनुसूची ४ अनुसारको न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको डिग्री २०५२।६।१५ मा प्राप्त गरेको देखिएकोले बढुवाको सूचनामा तोकिएको अवधि २०५३ साल असा।र  मसान्त तथा सूचना प्रकाशित हुँदासम्म पनि निवेदकले सूचनामा उल्लेखित न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको डिग्री प्राप्त नगरेको तर दरखास्त दिने अन्तिम म्याद सम्ममा सो डिग्री प्राप्त गरेको देखिन्छ । विज्ञापनबाट सम्भाव्य उम्मेदवार हुन नै त्यस्तो योग्यता अनिवार्य हुने भएकोले उल्लेखित प्रतिवादित सिद्धान्तको परिप्रेक्ष्यमा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) बमोजिम दरखास्त दिेन म्यादसम्म प्राप्त गरेको योग्यतालाई न्यूनतम शैक्षिक योग्यता भएको मानिने वा नमानिने जटील कानूनी प्रश्नमा पूर्ण इजलासबाट निर्णय हुन उपयुक्त हुँदा सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०४९ को नियम ३(१) को खण्ड (घ) बमोजिम निर्णयार्थ पूर्ण इजलासमा पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५६।८।१४ को आदेश ।

       १४.  नियमानुसार पेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक तर्फबाट उपस्थित विद्वान  अधिवक्ता श्री हरिहर दाहालले निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७२(२) अनुसार प्रकाशित सूचनामा जेष्ठता प्रयोजनको लागि मात्र आषाढ मसान्तलाई मूल्याङ्कन अवधि मानिने हो । शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रहरु पनि आषाढ मसान्त भित्रै प्राप्त गरिसकेको हुनुपर्ने होइन । शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रहरु दरखास्त साथ पेश गरिने हुँदा निवेदकले पेश गरेको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रको मूल्याङ्कन गरिनुपर्छ । कैलासकुमार वजिमयको मुद्दामा पनि दरखास्त साथ पेश गरिएको शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रलाई मान्यता दिइसकेको हुँदा प्रस्तुत मुद्दामा पनि सो अनुरुप नगरी निवेदकले हासिल गरेको शैक्षिक योग्यता वापतको अंक प्रदान नगरिएको विपक्षीहरुको काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर हुनुपर्छ भन्ने समेत व्यहोराको वहस प्रस्तुत गर्नुभयो । विपक्षी लोकसेवा आयोग समेतका तर्फबाट विद्वान सहन्यायाधिवक्ता श्री नन्दबहादुर सुवेदीले कैलाशकुमार वजिमयको रिट निवेदनमा र प्रस्तुत रिट निवेदनमा समावेश भएको प्रश्न फरक फरक हुँदा उक्त नजिर प्रस्तुत रिट निवेदनमा आकर्षित हुँदैन । उक्त रिट निवेदनमा अतिरिक्त शैक्षिक योग्यता वापत दिइनु पर्ने अंकका सम्बन्धमा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) बमोजिमको सूचनामा उल्लेखित मूल्याङ्क अवधि लागू नहुेन हुँदा बढुवाको दरखास्त साथ पेश गरिएको अतिरिक्त शैक्षिक योग्यता वापतको अंक प्रदान गरिनु पर्ने निर्णय भएको हो । प्रस्तुत मुद्दामा तोकिएको न्यूनतम शैक्षिक योग्यता नभई बढुवाको उम्मेदवार नै हुन नसक्ने नेपाल स्वास्थ्य सेवा नियमहरु २०५१ को अनुसूची ४ को कानूनी व्यवस्था अनुसार निवेदक  सम्भाव्य उम्मेदवार नै हुन सक्तैन । यसैले निवेदकले दरखास्त साथ पेश गरेको शैक्षिक योग्यतालाई मान्यता नदिई अंक प्रदान नगरेको बढुवा समिति तथा लोक सावा आयोगको निर्णय कानूनसम्मत हुँदा निवेदन खारेज हुनुपर्छ भनी तथा विपक्षी डा.पुष्पा मल्ल र डा. शरदचन्द्र वर्माका तर्फबाट उपस्थित  विद्वान वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय श्री मधु शर्मा एर्व श्री सुशिलकुमार सिन्हाले निवेदकले असार मसान्त सम्मको शैक्षिक योग्यता मूल्याङ्कन गरिने भन्ने बढुवा सूचनालाई स्वीकार गर्नु भएको छ । कैलाशकुमार वजिमयको रिट निवेदनमा प्रतिपादित अतिरिक्त शैक्षिक योग्यता सम्बन्धी नजिर प्रस्तुत निवेदन प्रयुक्त हुने होइन । शैक्षिक योग्यता पनि कुनै निश्चित अवधिभित्र हासिल गरिसकेको हुनुपर्ने गरी लोकसेवा आयोगले तोक्न सक्छ । मूल्याङ्कन अवधिभित्र निवेदकले न्यूनतम शैक्षिक योग्यता हासिल गरिसकेको भन्ने नदेखिंदा निजलाई सम्भाव्य उम्मेदवार नमानी भए गरेका काम कारवाही नियमसंगत भएकोले रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत व्यहोराको वहस प्रस्तुत गर्नुभयो ।

       १५.  आज निर्णय सुनाउन तारेख तोकिएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा विद्वान कानून व्यवसायीहरुको उल्लेखित वहस जिकिर समेत मनन गरी निवेदन सहितको मिसिल तथा प्रकाशित वहस नोट समेत अध्ययन गरियो ।

       १६.   प्रस्तुत रिट निवेदनमा नेपाल स्वास्थ्य सेवा स्वास्थ्य समूह चेष्ट डिजिजेज उप समूहको रा.प.द्वितीय श्रेणीको चेष्ट फिजिसियन पदमा कार्यक्षमताको मूल्याङ्कन बढुवाद्वारा पूर्ति गर्न लोकसेवा आयोगद्वारा प्रकाशित विज्ञापन नं. १६।०५२ को सूचना अनुसार मिति २०५२।७।९ सम्ममा बढुवाको दरखास्त पेश गर्न सूचित गरिए अनुसार उक्त बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रको प्रतिलिपि समेत संलग्न गरी मिति २०५२।६।१५ मा दरखास्त पेश गरेकोमा उक्त शैक्षिक योग्यता वापतको अंक प्रदान  नगर्ने गरी भएको विपक्षीहरुको निर्णय तथा काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी पाउँ भन्ने निवेदन माग दावी रकेको देखिन्छ । विपक्षीहरुको लिखित जवाफमा बढुवाको सूचना २०५२ साल आषाढ मसान्त सम्मको मूल्याङ्कन अवधि तोकिएको छ । सो अवधिसम्म निवेदकले बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यता प्राप्त गरिनसकेकोले  निजलाई बढुवाको लागि सम्भाव्य उम्मेदवार नै मान्न मिल्दैन । यसैले निवेदकले हासिल गरेको न्यूनतम शैक्षिक योग्यता वापतको अंक प्रदान नगर्ने गरी भएको काम कारवाही नियम संगत भएको भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ । प्रस्तुत रिट निवेदन निर्णयार्थ संयुक्त इजलासमा पेश हुँदा निवेदक कैलास कुमार वजिमय विरुद्ध लोकसेवा आयोग समेत भएको उत्प्रेषणको रिट निवेदनमा बढुवाको दरखास्त दिने म्यादसम्म प्राप्त गरेको अतिरिक्त शैक्षिक योग्यता वापतको अंक प्रदान गरिनुपर्ने भनी सिद्धान्त प्रतिपादखन भएको परिप्रेक्ष्यमा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) बमोजिम दरखास्त दिने म्यादसम्म प्राप्त गरेको योग्यतालाई न्यूनतम शैक्षिक योग्यता भएको मानिने वा नमानिने भन्ने जटील कानूनी प्रश्नमा पूर्ण इजालासबाट निर्णय हुनु उपयुक्त हुँदा पूर्ण इजलासमा पेश गर्नु भन्ने आदेश अनुसार प्रस्तुत रिट निवेदन यस इजलासमा पेश हुन आएको देखिन्छ ।

       १७.  उल्लेखित तथ्य समावेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक कैलाश कुमार वजिमय समेत विरुद्ध लोकसेवा आयोग समेत भएको उत्प्रेषणको रिट निवेदनमा प्रतिपादित सिद्धान्त अवलम्वन गरी निवेदकको बढुवाको सूचना अनुसार तोकिएको मूल्याङ्कन अवधि भन्दा पछाडि प्राप्त गरेको न्यूनतम शैक्षिक योग्ता वापतको अंक गणना गरिपाउँ भन्ने निवेदकको माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।

       १८.  निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) अनुसार कार्यक्षमताको मूल्याङ्कनद्वारा बढुवा हुने पदहरुको विवरण सहित लोकसेवा आयोगद्वारा प्रकाशित हुने सूचनामा बढुवा गरिने पदको लागि आवश्यक पर्ने सेवा अवधि सम्भाव्य उम्मेदवार हुने जेष्ठता, गणना गरिने अवधि, शैक्षिक योग्यता, बढुवा हुने पदको विवरण पदसंख्या समेत खुलाईनुपर्ने देखिन्छ । तदनुरुप लोकसेवा आयोगको मिति २०५२।६।४ को बुलेटिनमा प्रकाशित विज्ञापन नं. १६।०५२ को सूचनामा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७९, ८० र ८१ अनुसार जेष्ठता, अनुभव,  शैक्षिक योग्यता र तालिमको मूल्याङ्कन २०५२ साल असार मसान्तसम्मको विवरणबाट गणना हुने र आवश्यक न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको सम्बन्धमा नेपाल स्वास्थ्य सेवा (गठन, समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ति) नियमहरु, २०५१ को नियम ९ बमोजिम हुने भन्ने उल्लेख गरिएकोमा निवेदकले उक्त सूचनालाई स्वीकार गरी दरखास्त समेत पेश गरेको भन्ने देखिन आउँछ ।

       १९.   नेपाल स्वास्थ्य सेवा (गठन, समूह तथा श्रेणी विभाजन र नियुक्ति) नियम २०५१ को नियम ९(१) मा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ८१ को उप नियम (३) अनुसार राजपत्रांकित द्वितीय श्रेणी भन्दा माथिको पदमा बढुवाको लागि राजपत्रांकित तृतीय श्रेणीको सेवा प्रवेशको लागि निर्धारित न्यूनतम शैक्षिक योग्यतालाई नै न्यूनतम शैक्षिक योग्यता मानिने व्यवस्थालाई स्वीकार गरिएको तथा उक्त नियमको उप नियम (२) मा विशेष योग्यता चाहिने अनुसूची ४ मा उल्लेखित समूह तथा उप समूहको राजपत्रांकित द्वितीय र प्रथम श्रेणीको पदमा बढुवा हुनको लागि मेडिकल अधिकृत पदको लागि तोकिएको न्यूनतम शैक्षिक योग्यता प्राप्त गरी सोही अनुसूचीमा तोकिएको शैक्षिक योग्यता प्राप्त गरेको हुनपर्ने व्यवस्था भएको देखिन्छ । उक्त नियम ९(२) सँग सम्बन्धित अनुसूची ४ को क्रम संख्या ९ मा चेष्ट डिजिजेज समूहको राजपत्रांकित प्रथम र द्वितीय श्रेणीको पदमा बढुवा  हुनको लागि आवश्यक शैक्षिक योग्यतामा “न्यूनतम शैक्षिक योग्यता पछि ट्यूवरक्लोसिस वा चेष्ट डिजिजेजमा डिग्री वा डिप्लोमा वा सो सहर” भन्ने उल्लेख गरिएको पाइन्छ । निवेदकले प्राप्त गरेो ट्यूवरक्लोसिस चेष्ट डिजिजेज एवं चेष्ट रेडियो डाइग्नोसिस विषयको स्नातकोत्तर तहको शैक्षिक योग्यता उल्लेखित नियमानुसारको भएकोमा विपक्षीहरुले आपत्ती जनाएको पाइदैन ।

       २०.  लोकसेवा आयोगद्वारा प्रकाशित बढुवा सम्बन्धी सूचना २०५२ साल आषाढ मसान्तसम्मको मूल्याङ्कन अवधि (Cut of Date) को निर्धारण गरेको र निवेदकले आफूले प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यता उक्त अवधिभित्रै प्राप्त गरिसकेको भन्ने उल्लेख गर्न नसकी मिति २०५२।६।१५ मा बढुवाको लागि प्रेषित दरखास्तसाथ पेश गरेको पाइन्छ । चेष्ट फिजिसियन पदमा बढुवाको लागि छुट्टै विशेष शैक्षिक योग्यतालाई न्यूनतम शैक्षिक योग्यता मानेको र निवेदकले प्राप्गत गरेको शैक्षिक योग्यता उक्त मूल्याङ्कन अवधिभित्र प्रापत गरिसकेको भन्ने नदेखिंदा मूल्याङ्कन अवधि (Cut of Date) भन्दा पछि प्राप्त गरेको शैक्षिक योग्यताले बढुवा हुने पदको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको स्थान ग्रहण गर्न सक्ने मान्न मिल्ने देखिंदैन । निवेदक कैलास कुमार वजिमय समेत विरुद्ध लोकसेवा आयोग समेत भएको उत्प्रेषणको रिट निवेदनमा यस अदालत संयुक्त इजलासबाट मिति २०५३।४।१६ मा निजामती सेवा नियमावली, २०५० को नियम ७४(२) अनुसार बढुवाको सम्भाव्य उम्मेदवार हुन जेष्ठता गणना गर्दा असार मसान्तको हिसाबले गर्नुपर्ने कानूनी व्यवस्था भएकोमा शैक्षिक योग्यता समेतको लागि असार मसान्तको समयावधि कायम गरेको त्रुटिपूर्ण देखिएको भनी विज्ञापन अुनसार दरखास्त पेश गर्ने म्याद भित्र बढुवाको दरखास्तसाथ पेश गरेको अतिरिक्त शैक्षिक योग्यता वापतको अंक बढुवा प्रयोजनको लागि गणना गर्नुपर्ने भनी ने.का.प. २०५३, निर्णय नं. ६१९३, पुष्ठ ३९८ मा सिद्धान्त प्रतिपादिन भएको पाइन्छ । प्रस्तुत रिट निवेदनमा बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यता भनी सम्बन्धित नियमद्वारा तोकिएको शैक्षिक योग्यता बढुवाको सूचनामा तोकिएको मूल्याङ्कन अवधिभित्र प्राप्त गरिनसकेको तर दरखास्त पेश गर्नुपर्ने अवधि भित्र प्राप्त गरी दरखास्त साथै पेश गरिएकोमा त्यस्तो न्यूनतम शैक्षिक योग्यता वापतको अंक गणना गर्नुपर्ने हो होइन ? भन्ने प्रश्न समावेश भएको देखिन्छ । बढुवाको सूचना बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने भनी नियमानुसार तोकिएको शैक्षिक योग्यता निवेदकले तोकिएको मूल्याङ्कन अवधि भन्दा पछाडि मात्र प्राप्त गरी बढुवाको दरखास्त साथ पेश गरेको भन्ने तथ्यमा कुनै विवाद रहेका पाइदैन । मूल्याङ्कन अवधिभित्र बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यता हासिल गरी नसकेको अवस्थामा निवेदकलाई बढुवाको लागि सम्भाव्य उम्मेदवार नै मान्न मिल्ने हुँदैन । यसर्थ विवादमा समावेश भएको मूल विषयवस्त तथा प्रश्न नै अलग अलग रहेको देखिंदा प्रस्तुत विवादमा उल्लेखित कानूनी सिद्धान्त अवलम्वन गरी बढुवाको प्रयोजनको लागि निवेदकले दरखास्त साथ पेश गरेको न्यूनतम शैक्षिक योग्यताको प्रमाणपत्रलाई मान्यता दिई सो वापतको अंक प्रदान गरिनुपर्छ भन्ने निवेदन जिकिर तथा विद्वान कानून व्यवसायीको वहस जिकिरसँग सहमत हुन सकिएन ।

       २१.  माथि गरिएको कानूनी आधार विवेचनाको आधारमा बढुवाको सूचनामा तोकिएको मूल्याङ्कन अवधि अर्थात २०५२ सालआषाढ मसान्तसम्म निवेदकले बढुवाको लागि आवश्यक पर्ने न्यूनतम शैक्षिक योग्यता हासिल गरिसकेको भन्ने नेदेखिएको अवस्थामा बढुवाको दरखास्तसाथ पेश हुन आएको न्यूनतम शैक्षिक योग्यतालाई मान्यता दिई बढुवा प्रयोजनको लागि सो वापत अंक प्रदान गर्न मिल्ने नदेखिंदा विपक्षी बढुवा समितिको निर्णय अनुसार मिति २०५३।४।१ को गोरखापत्रमा प्रकाशित बढुवा सिफारिश सम्बन्धी सूचना र सो सिफारिश उपर निवेदकले गरेको उजूरीका सम्बन्धमा विपक्षी लोकसेवा आयोगबाट मिति २०५३।६।१७ मा भएको निर्णय मनासिव नै देखिंदा निवेदन माग बमोजिमको आदेश जारी हुनुपर्ने अवस्था देखिएन । अतः प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनु ।

 

उपयुक्त रायमा सहमत छौं ।

 

न्या.केदारनाथ उपाध्याय

न्या.हरिश्चन्द्रप्रसाद उपाध्याय

 

इति सम्वत् २०५७ साल मार्ग १ गते रोज ५ शुभम् ।