निर्णय नं. ६९८९ - उत्प्रेषण समेत

निर्णय नं. ६९८९     ने.का.प. २०५८       अङ्क ३.४

 

पूर्ण इजलास

माननीय न्यायधीश श्री कृष्णजंग रायमाझी

माननीय न्यायधीश श्री केदारनाथ आचार्य

माननीय न्यायधीश श्री ज्ञाइन्द्र बहादुर श्रेष्ठ

सम्वत २०५७ सालको रि.पु.इ.नं. १३९

आदेश मितिः २०५७।६।९।२

 

विषयः उत्प्रेषण समेत ।

 

रिट निवेदकः जिल्ला मकवानपुर शिखरपुर गा.वि.स. वडा नं. ९ बस्ने मर्दन सिंह थोकर समेत ।

विरुद्ध

विपक्षीः मकवानपुर जिल्ला एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालत मकवानपुर समेत ।

 

§  एकै परिवारका नात समेत पर्ने व्यक्तिहरु साथ संलग्न भएको एके कसूरमा कार्वाही शुरु भई मुद्दा चलाएकोमा तत्कालन पक्राउ परेका मानबहादुर थोकर र ज्ञानबहादुर गोलेलाई अभियोग मागदावी अनुसा कसूर ठहर भई विपक्षी वन संरक्षण विशेष अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा फैसला समेत भइसकेकोमा अ.वं. ११० नं. बमोजिमको कानूनी हकम आघात पुगेको अवस्था भए अ.वं. २०८ नं. बमोजिमको वैकल्पिक उपचारको मार्ग रहेकोम निवेदकहरुले सो मार्ग अवलम्वन गर्न सकेको देखिदैन। विपक्षी अदालतको उक्त फैसला तत्काल थाहा नपाएको र फैसला कार्यान्वयनको क्रममा निवेदकरुलाई मिति २०५६।१०।२८ मा पक्राउ गरेपछि मात्र विपक्षी वन संरक्षण विशेष अदालतबाट मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको म्याद रीतपूर्वक तामेल  नभएकोले उक्त अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा भएको फैसला तत्काल थाहा नपाएको भनि उक्त फैसला वदर गराई पाउन मिति २०५६।११।२० मा प्रस्तुत रिट निवेदन परेको देखियो । एकै मुद्दामा तत्काल पक्राउमा परेका एकै परिवा र नाता भित्रका अन्य प्रतिवादीहरुालाई कसूर ठहर भइरहेको अवस्थामा यी निवेदहरुलाई फैसला भएको जानकारी नभएको भन्न सकिने मनासिव आधार पनि देखिंदैन । तसर्थ वैकल्पिक उपचार छँदाछँदै त्यसतर्फ नलागि असाधारण अधिकारक्षेत्र अन्तर्गत परेको प्रस्तुत रिट निवेदनबाट फैसला वदर हुन सक्ने अवस्था नदेखिने ।

(प्र.नं. ११)

 

रिट निवेदन तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री बाबुराम दाहाल

विपक्षी तर्फबाटः विद्वान सह–न्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठक

अवलम्वित नजिरः ने.का.प. २०३१, नि.नं. ८७७, पृष्ठ ४०१

 

आदेश

       न्या. कृष्णजंग रायमाझीः नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ र ८८(२) अन्तर्गत परेको निवेदन निर्णयार्थ पेश हुँदा यस अदालत संयुक्त इजलासका माननीय न्यायाधीशहरु बीच मतैक्य नभई सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०४९ को नियम ३(१)(क) बमोजिम यस इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको व्यहोरा तथा आदेश यस प्रकार छ ।

       २.    विपक्षी इलाका प्रहरी कार्यालय फापरवारीका प्रहरीले विपक्षी मकवानपुर जिल्ला अदालतबाट जारी भएको पक्राउ पुर्जी अनुसार हामी पक्राउमा परी मकवानपुर जिल्ला अदालतमा हाजिर भएको थियौं । विपक्षी अदालतले कैदी पुर्जी दिएकोले मिति २०५६।१०।२८ गते देखि विपक्षी कारागारमा कैदमा रहेका छौं । कैदी पुर्जीमा उल्लेख भएको मुद्दाको मिसिल सारी हेर्दा हामी समेत उपरको वन क्षेत्रको रुख नोक्सानी गरि जग्गा आवाद गर्‍यो भन्ने मुद्दा दायर भई फैसला भइसकेको रहेछ । हामीहरु समेतलाई जनही कैद वर्ष १ र जनही रु. ७,३७५/– जरिवाना हुने ठहरी फैसला भएको रहेछ । हामी उपर विपक्षी विशेष अदालतबाट जारी भएको १० दिने समाव्हान म्याद वेरीतपूर्वक तामेल भउको कारणले हामी उपरको कसूर थाहा जानकारी नभई एकतर्फी फैसला भएको रहेछ । वेरीतपूर्वक म्याद तामेल भएको कारणले हामी प्रतिवाद गर्ने कानूनी हक समेतबाट बन्चित भएको हुँदा सम्मानित अदालतको असाधारण अधिकारक्षेत्र गुहार्न आएको छौं । शुरु विशेष अदालतले हाम्रो नाउँमा मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको म्याद अ.वं. ११० नं. को देहाय ५ नं. बोजिम रीत वेरीत के कसरी तामेली भएको रहेछ ? भनि जाँच गर्नु पर्नेमा जाँच नभई फैसला भएको रहेछ । अ.वं. ११० नं. को देहाय १ मा सम्बन्धित गा.वि.स. वा नगरपालिकाको सदस्य वा सचिव मध्ये एकलाई अनिवार्य रुपमा म्याद तामेल गर्दा रोहवरमा राख्नुपर्ने वाध्यात्मक कानूनी व्यवस्था भएको पाइन्छ । तर सो विपरीतको म्याद तामेलीको आधारमा प्रतिवादी नपरेको स्थिति देखाई विपक्षी विशेष अदालतले हामीलाई दोषी ठहर गर्दै सजाय समेत गर्ने गरेको मिति २०५०।६।५ को फैसलाबाट हामीहरुलाई अन्याय परेकोले मिति २०४७।१०।८ को वेरीतको तामेली  म्याद एवं उक्त आधारमा २०५०।६।५ को फैसला समेतका गैरकानूनी काम कारवाही उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी हामी निवेदकहरुलाई कैदबाट मुक्त गरि अ.वं. ११० नं. को रिट पर्‍याई पुनः म्याद तामेल गरी हामी निवेदकहरुलाई प्रतिवाद गर्ने मौका दिनु भन्न परमादेश समेत जारी गरि पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको रिट निवेदन ।

       ३.    यसमा के कसो भएको  हो ? निवेदकको माग बमोजिम आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? यो आदेश प्राप्त भएको मितिले बाटाका म्याद बाहेक १५ दिन भित्र लिखित जवाफ मगाई लिखित जवाफ आएपछि  वा अवधि नाघेपछि नियमानुसार गरि पेश  गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालत एक न्यायाधीशको इजलासको मिति २०५६।१२।१० को आदेश ।

       ४.    एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालत मकवानपुरको हेटौंडाको २०५०।६।५ को फैसालाले निज प्रतिवादीहरुलाई लागेको जरिवाना र कैद असूल गर्न यस अदालतमा  मिति २०५१।१।२३ मा लगत प्राप्त भई यस अदालत अरौटे फौ.ल.नं. १७।०५१ मा लगत कसी दण्ड जरिवाना असूल तहसिल तथा फैसला कार्यान्वयनको सिलसिलामा लगत कसी बेरुजु  रहेका प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ गरी यस अदालतमा दाखिल गराई दिनु भन्ने जिल्ला प्रहरी कार्यालय मकवानपुरमा गरिएको पत्रादेश अनुसार इलाका प्रहरी कार्यालय हात्तिसुढेंक प्रहरी कर्मचारी मार्फत पक्राउ परी यस अदालतमा दाखिन हुन आएका प्रतिवादीहरु जि.म. शिखरपुर गा.वि.स. वडा नं. ९ बस्ने प्रतिवादी मर्दन सिंह थोकर, ऐ ऐ बस्ने प्र.चन्द्रलाल थोकर  र ऐ ऐ बस्ने प्र.धन बहादुर गोले समेत जना ३ लाई प्राप्त कैद थुनाम राख्न पठाइएको हो । एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालत मकवानुपरमा मुद्दा दायर भई सोही अदालतबाट फैसला भई लगत मात्र यस अदालतमा प्राप्त भएको हुँदा सो फैसला अनुसारको लगत बमोजिम प्रतिवादीहरुलाई पक्राउ गरी कैद थुनामा पठाइएको हो । तसर्थ रिट निवेदन खारेज गरी पाउँ भन्ने मकवानपुर जिल्ला अदालतको लिखित जवाफ ।

       ५.    मकवानपुर जिल्ला शिखरपुर गा.वि.स. वडा नं. ९ बस्ने मर्दन सिंह थोकर निजको कान्छा छोरा चन्द्रला थोकर, मानबहादुर थोकर, ज्ञान बहादुर गोले, धनबहादुर गोले समेतले शिखरपुर गा.वि.स. वडा नं. ९ मा पर्ने पुख्र्यौली पाखो भन्ने वन जंगलमा ६०।७० वटा रुख नोक्सान गरी १–०–० जग्गा फडानी गरेको भनी गणेशबहादुर थिङले ०४७।२।१५ मा उजूरी गरि सनाखत, समते गरेको उजूरी बमोजिम घटनास्थलमा गै जाँचबुझ हुँदा नोक्सान भएको देखि सो स्थानमा तत्कालै मानबहादुर थोकर र ज्ञानबहादुर गोलेलाई पक्राए गरिएको हो । पक्राउमा परेको प्रतिवादी ज्ञानबहादुरको बयानमा निजको भिनाजु मानबहादुर थोकर, सोना भिनाजु चन्द्रलाल थोकर, बाजे मर्दन सिंह थोकर, मेरो बाबु धनबहादुर गोले र आफू समेतले रुक काटी वन फडानी गरेको कुरा स्वीकार गरेको छ । अर्को प्रतिवादी मानबहादुर थोकरको बयानमा निजको बाबु मर्दन सिंह थोकर, कान्दा भाइ चन्द्रलाल थोकर, भान्जा ज्ञानबहादुर गोले, धनबहादुर गोले र आफू समेतले वन फडानी गरी जग्गा आवाद गरेको कुरा स्वीकार गरेको पाइन्छ । उक्त मुद्दामा छोरालाई पक्राउ गरि कारवाही चलाउँदा बाबुलाई सो मुद्दा सम्बन्धी जानकारी नभएको भन्ने कुरा हुन सक्दैन । निजहरुले सो मुद्दा सम्बन्धी जानकारी नपाएको भनि उल्लेख गरिएको कुरा सरासर झुठ्ठा हो । उजूरी परि छानबिन कार्यमा जाँदा घर छोडी फरार रहेका भन्ने कुरा जाँचबुझ सर्जमित मुचुल्काबाट देखिन्छ । घटनास्थलमा साल जातका १० वटा रुख नोक्सान भएको र १–०–० जग्गा फडानी समेत भएको देखिएको छ । निजहरुलाई उक्त अवधिमा पक्राउ गर्न खोजतलास गर्दा घर  गाउँ नै छाडी फरार रहेको कुरा अनुसन्धान गर्ने कर्मचारीले पेश गरेको प्रतिवेदनबाट देखिन्छ । मुद्दा दायर भै फरार रहेका प्रतिवादी मर्दन सिंह थोकर, धनबहादुर गोले, चन्द्रलाल थोकर समेतको नाउँम मिति २०४७।४।२२ मा म्याद तामेली गर्न पठाएकोमा उक्त अवधिमा गा.वि.स. अन्तर्गतमा जन प्रतिनिधि नभएको अवस्थामा गाउँका भद्र भलादमीहरु जना ४ साक्षी राखि निजहरुका घर दैलोमा म्याद टाँस गरी मिति २०४७।१०।८ मा तामेली भएको र सम्बन्धित गा.वि.स. को च.नं.  १८ मिति २०४७।१०।१०  को पत्र समेतबाट निजहरुको घर दैलोमा टाँस भै तामेली भएको प्रष्ट भएको छ । सो तामेली तत्कालीन व्यवस्था अनुसार रीतपूर्वक तामेली भै आएको देखिन्छ । अतः उपरोक्त सम्पूर्ण कागज प्रमाणको आधारमा अ.वं. नं. ११० नं. बमोजिम रीत पुर्‍याएको साथै अन्य बुझ्नु पर्ने प्रमाण समेत सबै बुझि उक्त फैसला अनुसार निजहरुलाई जनही विगो दण्ड जरिवाना रु.७,३७५/– र १ वर्ष कैदको सजाय समेत भै असूल उपरको लागि ०५०।६।६ मा मकवानपुर जिल्ला अदालतमा लगत पठाइएको हो । तसर्थ रिट निवेदन खारेज हुनुपर्छ भन्ने समेत व्यहोराको जिल्ला वन कार्यालय हेटौंडाको लिखित जवाफ ।

       ६.    निवेदक मर्दन सिंह थोकर, धनबहादुर गोले र चन्द्रबहादुर थोकर समेतलाई पक्राउ गरी पठाई दिने भनी सम्मानित जिल्ला अदालत मकवानपुरको मिति २०५६।१०।९ गतेको पत्र आदेशानुसार जिल्ला प्रहरी कार्यालय हेटौंडाबाट पक्राउ गरि पठाउने भनि प्रहरी चौकी हात्तिसुढेलाई मिति २०५६।१०।१० मा लेखिएको पत्र आदेशानुसार यस कार्यालय मातहत प्रहरी चौकी हात्तीसुढेबाट खटिगै निवेदक मर्दन सिंह थोकर, धनबहादुर गोले र चन्द्रबहादुर थोकर समेतलाई मिति २०५६।१०।२८ गते मकवानपुर जिल्ला अदालतमा उपस्थित गराएको रहेछ । निज विपक्षी मर्दन सिंह थोकर, धनबहादुर गोले र चन्द्रबहादुर थोकर समेतलाई यस कार्यालयबाट पक्राउ नगरिएको र थुनामा समेत नराखिएको हुँदा निवेदन व्यहोरा झुठ्ठा भएकोले खारेज गरि पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको इलाका प्रहरी कार्यालय फापरवारी मकवानपुरको लिखित जवाफ ।

       ७.    मुलुकी ऐन अ.वं. ११० नं अनुसार सम्बन्धित गा.वि.स. वा नगरपालिकाको सदस्य वा सचिव र अन्य स्थानीय भलाद्मी दुई जना रोहवरमा राखी म्याद तामेली गर्नु पर्नेमा वन संरक्षण विशेष अदालतबाट जारी भएको समाव्हान तामेल गर्दा सो प्रक्रिया पूरा नभएकोले रितपूर्वक म्याद तामेल भएको भन्न मिलेन । आफू उपर लागेको अभियोगमा प्रतिवाद गर्न पाउनु पर्नेमा सो बाट वञ्चित गर्न मिल्ने देखिंदा मकवानपुर जिल्ला एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालतले जारी गरेको मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको समाव्हान म्याद र सो अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा भएको फैसला उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरिएको छ । अब पुनः समाव्हान जारी गरी कानून बमोजिम फैसला गर्नु भनि उक्त विशेष अदालतका नाउँमा परमादेश समेत जारी गरिएको छ । माननीय न्यायाधीश श्री दिलीपकुमार पौडेलको रिट खारेज गर्ने रायसँग सहमत नहुँदा सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०४९ को नियम ३(१)(क) बमोजिम पूर्ण इजलास पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोराको माननीय न्यायाधीश श्री कृष्णकुमार वर्माको राय ।

       ८.    अ.वं. २२६ नं. अनुसार गा.वि.स. भंग भएको वा अन्य कुनै कारणले कायम नरहेको अवस्थामा पनि म्याद तामेल गराउन सकिने र अरु कुराको रीत पुगेको भए त्यस्तो सदस्य वा प्रतिनिधिको उपस्थिति वा सहिछाप नभएको भन्न आधारमा मात्र सो काम कारवाही वदर हुन सक्तैन । निवेदकको नाममा जारी भएको म्याद घर दैलोमा टाँस भएको व्यहोरा गा.वि.स. को पत्रबाट प्रमाणित भएकोले उक्त म्याद तामेली रीतपूर्वक नै भएको देखिन्छ । मौकामा पक्राउमा परेको अन्य प्रतिवादीहरु निवेदकहरुको एकाघरका छोराहरु समेत भएको र आफू छोराहरु समेत उपर एउटै कसूरमा कसूरदार कायम गरिएको मुद्दामा छोराहरु पक्राउमा परी पुर्पक्षमा रहेको विषयलाई मौकामा जानकारी हुन नसकेको भन्ने मुनासिव देखिएन । म्याद तामेली वेरीतपूर्वक भई कानूनी हक हनन् भएको अवस्थामा अ.वं. २०८ नं. अनुसारको वैकल्पिक उपचारको बाटो अवलम्वन गरेको नदेखिंदा त्यस्तो अवस्थामा ने.का.प. २०३१, नि.नं. ८७७, पुष्ठ ४०१ मा यस अदालत पूर्ण इजलासबाट प्रतिपादिन सिद्धान्तको परिप्रेक्ष्यमा समेत प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । रिट जारी गर्ने गरेको माननीय न्यायाधीश श्री कृष्णकुमार वर्माको रायसँग सहमत नहुँदा सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०४९ को नियम ३(१)(क) अनुसार प्रस्तुत रिट निवेदन पूर्ण इजलास समक्ष पेश गर्नु भन्ने समेत व्यहोरको माननीय न्यायाधीश श्री दिलीपकुमार पौडेलको राय सहितको यस अदालत संयुक्त इजलासको मिति २०५७।३।१३  को फैसला ।

       ९.    नियमानुसार पेश भएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदक तर्फबाट उपस्थित विद्वान अधिवक्ता श्री बाबुराम दाहालले निवेदकहरु उपर दायर गरिएको मुद्दामा निजहरुको नाममा मकवानपुर जिल्ला एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालतबाट जारी भएको १० दिने समाव्हान म्याद अ.वं. ११० नं. को प्रक्रिया पुरा गरि तामेल भएको छैन । म्याद  तामेली वेरीतको भएको हुँदा निवेदकहरुलाई आफू उपर मुद्दा परेको थाहा जानकारी हुन नसकेकोले प्रतिवाद गर्ने मौका नै नपाई प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्त विपरीत फैसला हुन गएको छ । प्राकृतिक न्याय सिद्धान्तको उल्लघंन भएकोमा रिट क्षेत्र आकर्षित  हुन सक्ने नै हुँदा मिति २०४७।१०।८ मा वेरीतपूर्वक तामेल भएको म्याद र सो आधारमा वन संरक्षण विशेष अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा भएको एकतर्फी फैसला उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर हुनुपर्छ भन्ने समेत वहस प्रस्तुत गर्नुभयो । त्यस्तै विपक्षी तर्फबाट उपस्थित विद्वान सह-न्यायाधिवक्ता श्री राजनारायण पाठकले निवेदकहरुको नाममा जारी भएको म्याद निजहरु घरमा फेला नपरेकाले निजहरुकै घरदैलोमा टाँस गरिएको छ । अ.वं. २२६ नं. अनुसार गाउँ विकास समिति भंग भएको अवस्थामा म्याद तामेल भएकोले गाउँ विकास समितिको सदस्य वा प्रतिनिधि रोहवरमा नराखी म्याद तामेल हुन सक्छ । निवेदकहरुको घर दैलोमा म्याद टाँस गरिएको व्यहोरा गा.वि.स. ले प्रमाणित गरिदिएको हुँदा मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको म्याद रीतपूर्वक कै देखिन्छ । वेरीतपूर्वक म्याद तामेल भएको भए सो आधारमा भएको एकतर्फी फैसला वदर गराउन अ.वं. २०८ नं. बमोजिमको वैकल्पिक उपचारको बाटो भएको र पक्राउमा परेका एकाघर परिवारका मानबहादुर समेतलाई कसूर ठहर भएकोमा समयमा नै उक्त फैसलाको जानकारी निवेदकहरुलाई नभएको विश्वास गर्न नसकिने हुँदा विशेष अदालतबाट भएको फैसला वदर हुनुपर्ने होइन भन्ने समेत व्यहोराको वहस प्रस्तुत गर्नु भयो ।

       १०.   आज निर्णय सुनाउन तारेख तोकिएको प्रस्ततु मुद्दामा दुबैपक्षका विद्वान कानून व्यवसायीहरुको उल्लेखित बहस जिकिर तर्फ विचार गरी सम्बन्धित मिसिल समेत अध्ययन गरि निर्णय तर्फ विचार गर्दा निवेदन माग बमोजिम आदेश जारी हुनुपर्ने हो होइन ? भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनु पर्ने देखियो ।

       ११.   प्रस्तुत रिन निवेदनमा मर्दन सिं ठोकर, निजको कान्दा छोरा चन्द्रलाल थोकर,  मानबहादुर थोकर, ज्ञानबहादुर गोले र धनबहादुर गोले समेत मकवानपुर जिल्ला शिखरपुर गा.वि.स. वडा नं. ९ को अख्र्यौली पाखा भन्ने वन जंगलमा रुख नोक्सान गरि जग्गा फडानी गरेका भन्ने समेत व्यहोराको गणेशबहादुर थिङले इलाका वन कार्यालय फापरवारीमा दिएको उजूरीबाट यी निवेदकहरु समेत उपर विना इजाजत वन क्षेत्रको रुख नोक्सान गरि जग्गा आवाद गरेको भन्ने मुद्दाको कारवाही शुरु भएको र विपक्षी मकवानपुर जिल्ला एक सदस्यीय वन संरक्षण विशेष अदालतबाट तत्काल फरार रहेका यी निवेदकहरुको नाममा मिति २०४७।१०।८ मा १० दिने समाव्हायन निजहरुको घर टाँस गरि तामेल भएकोमा निजहरु म्याद भित्र हाजिर नभई म्यादै गुजारी बसेको र विपक्षी अदालतबाट वन संरक्षण विशेष व्यवस्था ऐन, २०२४ को दफा ३(क) र (ख) बमोजिमको कसूरमा सोही ऐनको दफा ९(क) र (ख) बमोजिम तत्काल पक्राउमा परेका मानबहादुर थोकर र ज्ञानबहादुर गोलेको हकमा जनही रु. ५,२७५/– दण्ड जरिवाना गर्ने र फरारमा रहेका निवेदकहरुलाई जनही रु. ७,३७५/– दण्ड जरिवाना र जनही एक वर्ष कैद समेत हुने ठहरी मिति २०५०।६।५ मा फैसला भएको पाइन्छ । निवेदकहरुको नाममा मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको समाव्हान वेरीतसँग तामेल भएकोले उक्त म्याद तामेली र वेरीतसँग तामेल भएको म्यादको आधारमा विपक्षी अदालतले निवेदकहरुलाई दोषी ठहर गरि सजाय समेत गरेको उक्त अदालतको मिति २०५०।६।५ को फैसला समेत उत्प्रेषणको आदेशद्वारा वदर गरी अ.वं. ११० नं. को रित पुर्‍याई पुनः म्याद तामेल गरी निवेदकहरुलाई प्रतिवादको मौका दिनु भन्ने परमादेश समेत जारी गरी पाउँ भनी प्रस्तुत रिट निवेदन परेको देखिन्छ ।

       १२.  विपक्षी अदालतबाट मिति २०४७।४।२१ मा रिट निवेदकहरुको नाउँमा समाव्हान जारी भई मिति २०४७।१०।८ मा निवेदकहरु घरमा नभेटी घर दैलामा टाँस भएको १० दिने म्याद अ.वं. ११० नं को रिट नपुर्‍याई तामेल भएकोले म्याद भित्र हाजिर हुन नसकी प्रतिवाद गर्न नपाएको भन्ने जिकिर रहेको सम्बन्धमा उक्त अदालतबाट फैसला भएको ६ महिनाभित्र थाहा पाएको ३५ दिन भित्र वेरितसँग म्याद तामेल भएको भन्ने कारणबाट थाहा पाउन नसकेको भनि निवेदन साथ प्रतिउत्तर दिन सक्ने कानूनी व्यवस्था अ.वं. २०८ नं. मान भएको पाइन्छ । वेरीतसँग म्याद तामेल भएको कारणबाट थाहा पाउन नसकेको भनि अ.वं. ११० नं को कानूनी हकमा आघात पुगेको अवस्थामा सो हकको संरक्षणको लागि अ.वं. २०८ नं. बमोजिम अन्य उपचारको व्यवस्था रहेकोले नेपाल संविधानको धारा ७१ अन्तर्गत असाधारण अधिकारक्षेत्रको प्रयोग गर्न नमिल्ने भनि ने.का.प. २०३१, पृ ४०१ मा प्रकाशित नि.नं. ८७७ को उत्प्रेषण मुद्दामा यस अदालतको पूर्ण इजलासबाट सिद्धान्त समेत प्रतिपादन भएको पाइन्छ । निवेदकहरु समेत उपर परेको मुद्दामा तत्काल पक्राउमा परी अदालत समक्ष उपस्थ्ति गराइएका प्रतिवादीहरु मानबहादुर थोकर र ज्ञानबहादुर गोलेलाई अभियोग माग दावी बमोजिमको कसूरमा सजाय भई फैसला भएको र निजहरुले सो फैसला उपर पुनरावेदन समेत नगरी लागेको दण्ड जरिवानामा चित्त बुझाई बसको अवस्था रहेको देखिन्छ । यी निवेदकहरु मध्ये मर्दनसिंह थोकर र चन्द्रलास थोकर प्रतिवादी मानबहादुर थोकरका बाबु तथा कान्छा भाइ भएको र निवेदक धनबहादुर गोले प्रतिवादी ज्ञानबहादुर गोलेको आफ्नै बाबु भएको र निजहर परस्परमा नजिकैको नाता पर्ने व्यक्तिहरु भएको तथ्य मिसिल संलग्न जिल्ला वन कार्यालयको लिखत जवाफबाट देखिन्छ । यसरी एकै परिवारका नात समेत पर्ने व्यक्तिहरु साथ संलग्न भएको एके कसूरमा कार्वाही शुरु भई मुद्दा चलाएकोमा तत्कालन पक्राउ परेका मानबहादुर थोकर र ज्ञानबहादुर गोलेलाई अभियोग मागदावी अनुसा कसूर ठहर भई विपक्षी वन संरक्षण विशेष अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा फैसला समेत भइसकेकोमा अ.वं. ११० नं. बमोजिमको कानूनी हकम आघात पुगेको अवस्था भए अ.वं. २०८ नं. बमोजिमको वैकल्पिक उपचारको मार्ग रहेकोम निवेदकहरुले सो मार्ग अवलम्वन गर्न सकेको देखिदैन । विपक्षी अदालतको उक्त फैसला तत्काल थाहा नपाएको र फैसला कार्यान्वयनको क्रममा निवेदकरुलाई मिति २०५६।१०।२८ मा पक्राउ गरेपछि मात्र विपक्षी वन संरक्षण विशेष अदालतबाट मिति २०४७।१०।८ मा तामेल भएको म्याद रीतपूर्वक तामेल  नभएकोले उक्त अदालतबाट मिति २०५०।६।५ मा भएको फैसला तत्काल थाहा नपाएको भनि उक्त फैसला वदर गराई पाउन मिति २०५६।११।२० मा प्रस्तुत रिट निवेदन परेको देखियो । एकै मुद्दामा तत्काल पक्राउमा परेका एकै परिवा र नाता भित्रका अन्य प्रतिवादीहरुालाई कसूर ठहर भइरहेको अवस्थामा यी निवेदहरुलाई फैसला भएको जानकारी नभएको भन्न सकिने मनासिव आधार पनि देखिंदैन । तसर्थ वैकल्पिक उपचार छँदाछँदै त्यसतर्फ नलागि असाधारण अधिकारक्षेत्र अन्तर्गत परेको प्रस्तुत रिट निवेदनबाट फैसला वदर हुन सक्ने अवस्था देखिएन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहराएको हदसम्म माननीय न्यायाधीश श्री दिलीपकुमार पौडेलको राय मनासिव ठहर्छ । मिसिल नियमानुसार गरि बुझाई दिनु।

 

उपयुक्त रायमा सहमत छौं ।

 

न्या.केदारनाथ आचार्य

न्या.ज्ञाइन्द्रबहादुर श्रेष्ठ

 

इति सम्वत् २०५७ साल आश्विन ०९ गते रोज २ शुभम् ।