निर्णय नं. ६६२६ - उत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायत अन्य जो चाहिने उपयुक्त आदेश जारी गरी पाउँ
निर्णय नं. ६६२६ अंक ११ ने.का.प. २०५५
संयुक्त इजलास
सम्माननीय प्रधान न्यायाधीश श्री मोहनप्रसाद शर्मा
माननीय न्यायाधीश श्री लक्ष्मणप्रसाद अर्याल
सम्वत २०५२ सालको रि.नं........ २८४५
आदेश मितिः २०५५।०६।२७।३
विषयः उत्प्रेषणयुक्त परमादेश लगायत अन्य जो चाहिने उपयुक्त आदेश जारी गरी पाउँ ।
निवेदकः मोरङ जिल्ला मधुमल्ला गा.वि.स. वार्ड नं. ४ घर भई कृषि विकास वैँक उपशाखा कार्यालय रानीवास भोजपुरको लेखापाल (४७४३) पदमा कार्यरत रहेका बखत सेवाबाट हटाइएका वर्ष ३४ को टंक नारायण प्रधान ।
विरुद्ध
प्रत्यर्थी/विपक्षी : कृषि विकास वैँक जनशक्ति व्यवस्थापन विभाग मुख्य कार्यालय रामशाहपथ, काठमाडौँका विभागीय प्रमुख समेत जम्मा ४ ।
§ कृषि विकास वैँक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली २०२४ को परिच्छेद २ को नियम ४ को उपनियम १ मा परीक्षणकालमा रहेको कर्मचारीको कार्यै सम्पादन सन्तोषजनक नभएमा सेवाबाट हटाउन सकिने व्यवस्थ भएकोमा सो बमोजिम निवेदकको परीक्षणकाल सम्मको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएको भनी निजलाई सेवाबाट हटाउने निर्णय गरिएको नभै निज यस अघि विभिन्न संघ संस्थाहरुमा सहभागी भएको र निजको आचरण खराव भएको बुझिएको भन्ने प्रहरी प्रतिवेदनको व्यहोरालाई मात्र आधार बनाइ परीक्षणकालको अवधिमा सेवाबाट हटाउने गरी भएको निर्णय कृषि विकास वैँक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली २०२४ को नियम ४ को उपनियम १ अनुकूल नदेखिदा निवेदकलाई सेवाबाट हटाउने गरी भएको कृषि विकास वैँकको मिति २०५२।१०।८ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेश द्वारा वदर हुने ।
(प्र.नं. ८)
निवेदक तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री हरिप्रसाद उप्रेती
विपक्षी तर्फबाटः विद्वान अधिवक्ता श्री पोषणराज लामिछाने, विद्वान अधिवक्ता श्री कोमल प्रकाश घिमिरे
अवलम्वित नजिरः
आदेश
प्र.न्या.मोहनप्रसाद शर्मा : नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को धारा २३ तथा धारा ८८(२) अन्तर्गत यस अदालतमा दायर हुन आएको प्रस्तुत निवेदनको संक्षिप्त व्यहोरा यस प्रकार छ ।
२. मिति २०५२।४।१० देखि ६ महिनाको परीक्षणकालमा रहने गरी कृषि विकास वैँकको लेखापाल पदमा स्थायी नियुक्तिलाई निरन्तर रुपमा आफ्नो पदीय जिम्मेवारी निर्वाह गर्दै आएकोमा दवैँकको मुख्य कार्यालय, जनशक्ति तथा व्यवस्थापन विभागको मिति २०५२।१०।८ को पत्रको फ्याक्स कपी मलाई मिति २०५२।१०।१० मा बुझाइएको र सो पत्रमा मेरो प्रहरी प्रतिवेदन अनुकूल नभएको र म परीक्षणकाल अवधिमा नै रहेको हुँदा मिति २०५२।१०।८ देखि लागु हुने गरी सेवा बाट हटाउने भनी मिति २०५२।१०।८ मा निर्णय भएको भनी जानकारी गराइएको हुँदा म मिति २०५२।१०।१० पश्चात वैकको सेवा बाट गैर कानूनी रुप्ले सेवा मुक्त हुन पुगेको छु । कानूनको स्पष्ट अख्तियारीको अभावमा नै मलाई सेवाबाट हटाउने निर्णय गरिएको छ, प्रहरी प्रतिवेदनमा कुन कुरा उल्लेख भएको कारणले सो प्रतिवदेन अनुकूल नभएको हो सो उल्लेख नगरी आत्मनिष्ट रुपबाट निर्णय गरिएको छ, नोकरी बाट हटाउने निर्णयको जानकारी मलाई मेरो परीक्षणकाल समाप्त भएपछि मात्र गराइएको हुँदा सो निर्णय पुर्वाग्रह प्रेरित रहेको छ । परीक्षणकाल समाप्त भएपछि नोकरी बाट हटाउने कार्य सम्मानित अदालत बाट प्रतिपादन सिद्धान्त समेत विपरित छ, म आफु नैतिक पतन देखिने फौज्दारी अभियोगमा सजाय पाएको व्यक्ति वा सरकारी नोकरीको लागि अयोग्य ठहरीने गरी वर्खास्त गरिएको व्यक्ति समेत नभएको र प्रहरी प्रतिवदेनमा उल्लेखित कुराहरुको पुष्ट्याईँ समेत वस्तुनिष्ट तवरबाट हुनु पर्ने र त्यष्सको सफाइ पेश गर्न मौका मैले पाउनु पर्नेमा त्यो मौका समेत प्रदान गरिएको छैन, कृषि विकास वैक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ मा प्रहरी प्रतिवेदन अनुकूल नभएको अवस्थामा परीक्षणकालमा रहेको कर्मचारीलाई सेवा वाट हटाउन सक्ने व्यवस्था छैन र कस्तो प्रहरी प्रतिवेदनलाई अनुकूल भएको मानिन्छ भन्नेसमेत कानूनमा स्पष्ट किटानी नभएको अवस्थामा सो निर्णय वदर भागी छ । मलाई सेवा बाट हटाउने निर्णय गर्ने व्यक्तिलाई त्यस्तो निर्णय गर्ने अधिकार कानूनले प्रदान गरेको छैन, त्यसरी अनाधिकृत व्यक्ति बाट भएको निर्णय अ.वं. ३५ नं. बमोजिम समेत स्वतः वदरभागी छ । मलाई सेवा वाट हटाउने कार्यले संविधानको धारा ११(१), १२(२) (ङ) र १७(१) द्वारा प्रदत्त मौलिक हकको साथै अन्य कानूनी हकको समेत हनन् हुन पुगेको हुँदा सम्मानित अदालत बाट संविधानको धारा ८८(२) को असाधारण अधिकार क्षेत्र ग्रहण गरी र्वैकको मिति २०५२।१०।८ को निर्णय र सो निर्णय बमोजिम मलाई सेवाबाट हटाइएको भनी दिइएको सोही मितिको तथा सो बमोजिम भए गरेको अन्य कार्यहरु उत्प्रेषणको आदेश द्वारा वदर गरी सेवामा पूर्ववत वहाल राख्न समेत उपयुक्त आदेश जारी गरी पाउँ भन्ने समेत व्यहोराको निवेदक टंक नारायण प्रधानको रिट निवेदन ।
३. यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको माग बमोजिमको आदेश किन जारी हुन नपर्ने हो ? १५ दिन भित्र लिखित जवाफ लिई उपस्थ्ति हुनु भनी विपक्षीलाई सूचना पठाई लिखित जवाफ प्राप्त भए पछि वा अवधि नाघेपछि पेश गर्नु र साथै लिखित जवाफ प्राप्त नभए सम्म निवेदकको पदमा अन्य कसैलाई नयाँ नियुक्ति नगर्नु भन्ने विपक्षीका नाममा अन्तरिम आदेश समेत जारी गरी दिएको छ भन्ने समेत व्यहोराको यस अदालतको एक न्यायाधीशको इजलास बाट भएको आदेश ।
४. विपक्षी टंक नारायण प्रधानलाई वैँक बाट छ महिनाको परीक्षणकालमा रहेको गरी नियुक्ति गरिएकोमा निजको चालचलन र गतिविधि बुझ्दा निज यो भन्दा अगाडि विभिन्न संघ संगठनमा सहभागी भएको र निजको आचरण खराव भएको बुझिएको भन्ने व्यहोरा हुँदा त्यस्ता कर्मचारी बाट वैकले स्वच्छ काम लिन नसक्ने भए बाट कृषि विकास वैँक कमचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ को परिच्छेद २ को नियम ४(१) अनुसार अधिकार प्राप्त अधिकारी महाप्रवन्धक बाट विपक्षीलाई हटाउन मिति २०५२।१०।८ गते निर्णय भै सो को जानकारी जनशक्ति व्यवस्थापन विभागका प्रमुखले दिएको हो, विभागीय प्रमुखले नै हटाएको होइन, मिति किटान गरी सेवा बाट हटाइएको पत्र दिइएकोमा प्राप्त भएको मितिका आधारमा परीक्षणकालको अवधि भुक्तान भइसकेको भन्न मिल्ने होइन । विपक्षीलाई सेवावाट हटाउन नियमअनुसार भएगरेको कामकारवाहीबाट विपक्षको कुनै पनि संविधान प्रदत्त हक हनन हुन गएको छैन, निवेदकको माग बमोजिमको आदेश जारी हुनु पर्ने होइन रिट निवेदन खारेज गरी पाउ भन्नेसमेत व्यहोराको कृषि विकास वैक जनशक्ति व्यवस्थपन विभागका प्रमुख वैँकको महाप्रवन्धक र संचालन समिति समेतका तर्फ बाट प्रस्तुत लिखित जवाफ ।
५. निज टंक नारायण प्रधानलाई प्रहरी प्रंतिवेदनका आधारमा परीक्षणकालको अवधि भित्र अख्तियार प्राप्त अधिकारीको निर्णय अनुसार सेवा वाट हटाइएको हो, नियम अनुसार भए गरेको कार्यबाट निजको संवैधानिक हकहरु हनन् भएको छैन विपक्षीको झुठा एवं गैर कानूनी रिट निवेदन खारेज योग्य भएकोले खारेज गरी पाउ भन्नेसमेत व्यहोराको कृषि विकास वैँक सुपरिवेक्षण तथा नियन्त्रण कार्यलय, विराटनगरका तर्फ बाट प्रस्तुत गरिएको लिखित जवाफ ।
६. नियम बमोजिम पेशी सूचीमा चढी इजलास समक्ष पेश हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदकको निवेदन सहितको मिसिल अध्ययन गरियो । यसमा रिट निवेदक तर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री हरि प्रसाद उप्रेतीले कृषि विकास वैक, कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ को नियम ४(१) मा कर्मचारीको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएमा परीक्षणकालको अवधिमा सेवावाट हटाउन सक्ने प्रावधान रहेको, तर निवेदक कार्यरत रहेको कार्यालय प्रमुखले कार्य सन्तोषजनक नभएको भनी प्रतिवेदन पेश गरेको अवस्था विद्यामान नरहेको र परीक्षणकालमा प्रहरी प्रतिवेदन लिने र प्रहरी प्रतिवेदनका आधारमा सेवाबाट हटाउन सकिने व्यवस्था नियमावलीमा नरहेको हुँदा निवेदकलाई सेवावाट हटाउने निर्णय कानून प्रतिकूल भएकोले सो निर्णय वदरभागी छ भन्ने व्यहोराको वहस जिकिर प्रस्तुत गर्नु भयो । विपक्षी कृषि विाकास वैँकतर्फबाट रहनु भएका विद्वान अधिवक्ता श्री पोषणराज लामिछानेले कर्मचारी सेवा शर्त नियमावलीको नियम ८ को उपनियम ३(२) मा परीक्षणकालमा रहेका कर्मचारीको हकमा सजाय गर्नु परेमा सफाइको मौका दिइरहनु नपर्ने व्यवस्था रहेको निवेदकलाई सेवावाट हटाउने निर्णय मिति २०५२।१०।८ मा भएको हुँदा सो निर्णय परीक्षणकालको अवधि भित्रै रहेकोले निर्णय कानून अनुरुप नै छ भन्ने वहस जिकिर प्रस्तुत गर्नु भयो भने वैंकतर्फ कै अर्का विद्वान अधिवक्ता श्री कोमल प्रकाश घिमिरेले लोक सेवा आयोगबाट निर्धांरित सामान्य सिद्धान्तमा प्रहरी परीक्षणकालमा रहेको कर्मचारीलाई त्यस्तो प्रतिवेदन अनुकूल नभएको आधारमा सेवा वाट अवकाश दिन सकिन्छ भन्नेसमेतको वहस जिकिर प्रस्तुत गर्नुभयो ।
७. आज निर्णय सुनाउनका लागि तोकिएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा अधिकार विहिन व्यक्तिले गरेको गैर कानूनी निर्णय उत्प्रेषण आदेशद्वारा बदर गरी पूर्ववतः सेवामा वहाली गराई पाउँ भन्ने मुख्य निवेदन जिकिर लिइएकोमा प्रहरी प्रतिवेदन अनुकूल नरहेको कारणबाट परीक्षणकालको अवधि भित्रै अख्तियार प्राप्त अधिकारीबाट निर्णय गराई सेवाबाट अवकास दिइएको हुँदा झुठा निवेदन खारेज योग्य भएकाले खारेज गरी पाउँ भन्ने लिखित जवाफ रहेको पाइयो । दुवै तर्फका विद्वान कानून व्यवसायीको बहस जिकिरलाई समेत मध्ये नजर राखी निर्णयतर्फ विचार गर्दा प्रथमतः कृषि विकास वैंक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ ले परीक्षणकालमा रहेका कर्मचारीलाई सेवाबाट अवकास दिनु पर्दा के कस्तो प्रकृया अवलम्बन गर्नुपर्ने गरी आधारहरु, निर्धारण गरेको छ ? र निवेदकलाई सेवाबाट हटाउने निर्णय गर्दा ती प्रकृयाहरुको अवलम्बन गरिएको छ या छैन ? भन्ने सम्बन्धमा नै विश्लेषण गर्नुपर्ने देखियो । कृषि विकास वैंक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ को परिच्छेद २ को नियम ४(१) मा सहायक स्तरका कर्मचारीको परीक्षणकालको अवधि ६ महिना हुने र यसरी परीक्षणकालको अवधि ६ महिना हुने र यसरी परीक्षणकालमा रहेका कर्मचारीको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएमा नियुक्तिगर्ने अधिकारीले उक्त अवधि भित्रै निजलाई सेवाबाट हटाउन सक्नेछ भन्ने व्यवस्था रहेको पाइयो । नियमावलीका अनुसार परीक्षणकालमा रहेको कर्मचारीलाई निजको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएको अवस्थामा सेवाबाट हटाउन सक्ने गरी एक मात्र आधार निर्धारण गरिएको देखिन्छ । निज टंक नारायण प्रधानलाई सेवाबाट हटाउने निर्णय गर्दा निजको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएको भन्ने आधार लिइएको नभै निज यो भन्दा अगाडि विभिन्न संघ संगठनमा सहभागी भएको र निजको आचरण खराव भएको बुझिएको भन्ने व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदनलाई मात्र आधार मानी निर्णय भएको देखिन आयो ।
८. यसरी कृषि विकास वैँक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ को परिच्छेद २ को नियम ४ को उपनियम १ मा परीक्षणकालमा रहेको कर्मचारीको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएमा सेवावाट हटाउन सकिने व्यवस्था भएकोमा सो बमोजिम निवेदकको परीक्षणकाल सम्मको कार्य सम्पादन सन्तोषजनक नभएको भनी निजलाई सेवा वाट हटाउने निर्णय गरिएको नभै निज यस अघि विभिन्न संघ संगठनहरुमा सहभागी भएको र निजको आचरण खराव भएको बुझिएको भन्ने प्रहरी प्रतिवेदनको व्यहोरालाई मात्र आधार बनाइ परीक्षणकालको अवधिमा सेवावाट हटाउने गरी भएको निर्णय कृषि विकास वैक कर्मचारी सेवा शर्त नियमावली, २०२४ को नियम ४ को उपनियम १ अनुकूल नदेखिदा निवेदकलाई सेवा वाट हटाउने गरी भएको कृषि विकास वैँकको मिति २०५२।१०।८ को निर्णय उत्प्रेषणको आदेश द्वारा वदर हुने ठहर्छ । अरुमा कानून बमोजिम गर्नु ।
उक्त रायमा मेरो सहमति छ ।
न्या.लक्ष्मणप्रसाद अर्याल
इति सम्वत् २०५५ साल आश्विन २७ गते रोज ३ शुभम्...................।