निर्णय नं. ९३४९ - लागुऔषध
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री गोपाल पराजुली
माननीय न्यायाधीश श्री दीपकराज जोशी
फैसला मिति : २०७१।९।३।५
०६८-CR-११५०
मुद्दा : लागुऔषध ।
पुनरावेदक/वादी : प्रहरी प्रतिवेदनले जाहेरीले नेपाल सरकार
विरूद्ध
विपक्षी/प्रतिवादी : गोरखा जिल्ला प्रोक गा.वि.स. वडा नं.३ घर भई हाल का.जि.का.म.न.पा. वडा नं. १५ स्वयम्भु वडिगालमा डेरा गरी बस्ने ओङ्गेन लामासमेत
प्रतिवादीलाई पटकमा सजाय गर्न त्यस्तो अपराध भई अदालतबाट सजाय पाइसकेको हुनपर्ने अनिवार्य सर्तको रहेको देखिन्छ । एकै व्यक्तिउपर फरक वारदातमा एकै अदालतमा फरकफरक अभियोग दायर भई एकैदिन फैसला भएको अवस्थामा कुन वारदातको अभियोगमा पटक कायम गर्ने हो भन्ने कुरा कानूनले स्पष्ट गर्न सकेको पनि पाइँदैन भने सबै वारदातको कसुरमा सजाय थप गरी सजाय गर्न पनि मिल्ने देखिँदैन ।
पटक कायम गरी सजाय गर्न एकपटक उक्त ऐन अन्तर्गतको अपराधमा सजाय पाइसकेको भन्ने स्पष्ट कानूनी व्यवस्था गरी रहेकामा यी प्रतिवादीहरूलाई भिन्नभिन्न वारदातमा भिन्नभिन्न सजायको मागदावी लिई अभियोग दायर भई सबै अभियोगमा एकै पटक फैसला भएकै आधारमा पटक कायम गरी सजाय गर्न मिल्ने नदेखिने ।
(प्रकरण नं.२)
पुनरावेदक/वादीका तर्फबाट : विद्वान् सह-न्यायाधिवक्ता रमा पराजुली
विपक्षी/प्रतिवादीका तर्फबाट :
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क), १४(१)(घ), १६ नं.
सुरू फैसला गर्ने :
मा.जि.न्या. श्री प्रेमराज ढकाल
पुनरावेदन तहमा फैसला गर्ने:
मा.न्या. श्री माधवप्रसाद चालिसे
मा.न्या. श्री प्रकाशकुमार ढुङ्गाना
फैसला
न्या.गोपाल पराजुली : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम यसै अदालतमा दायर भई निर्णयार्थ पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको सङ्क्षिप्त तथ्य एवम् ठहर यसप्रकार रहेको छ ।
मिति २०६२।७।७ गतेका दिन अवैध लागुऔषध चरेस खरिद बिक्री एवम् ओसारपसारसमेतको कारोबार गरेको मुद्दामा ओङ्गेन लामा, अर्जुन ब्लोन, शुकराज आलेसमेतका तिनजना पचास के.जी. लागुऔषध चरेससहित पक्राउ परी यस कर्यालयमा दाखिल हुन आएको र पक्राउमा परेका मध्ये ओङ्गेन लामाले स्वयम्भुमा डेरा गरी बस्छु भनी बताएको निजको डेरा कोठामा समेत लागुऔषधलगायतका अन्य प्रमाण लाग्ने चिजवस्तु फेला पर्न सक्ने सम्भावना भएकाले निजको डेरा कोठामा खान तलासी गरी अवैध चिजवस्तु फेला परे बरामद गरी दाखिला गर्नुहुन अनुरोध छ भन्नेसमेत व्यहोराको खान तलासीको लागि खटाएको पत्र ।
मिति २०६२।७।७ का.जि.का.म.न.पा. वडा नं. १५ स्थित वडिगाल भन्ने ठाउँमा रहेको ओङ्गेन लामाले भाडामा लिएको घर कोठा कानूनबमोजिम खान तलासी गर्दा निजको कोठाबाट काठका चौरासीवटा कलात्मक कचौराभित्र फिट हुने गरी लुकाइराखेको अवस्थामा लागुऔषध चरेस ६ के.जी. चारसय एक ग्राम फेला परी बरामद भएको ठिक साँचो हो भन्नेसमेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्का ।
मिति २०६२।७।७ गतेको दिन का.जि. धापासी गा.वि.स. वडा नं. ७ स्थित धापासीबाट ५० के.जी. लागुऔषध चरेससहित पक्राउ भई आएका प्रतिवादी ओङ्गेन लामाको डेरा कोठा खानतलासीको लागि आवश्यक मद्दतका साथ मलाई खटाई पठाइएकामा निजको डेरा कोठामा गई कानूनबमोजिम खानतलासी लिँदा सो कोठामा काठका कलात्मक कचौराहरू बनाई सो कचौराका पिंधमा लागुऔषध चरेस लुकाई तयारी अवस्थामा राखेको अवस्थामा चौरासी थान कचौराबाट ६ के.जी. चारसय ग्राम लागुऔषध चरेस र उक्त कचौराहरू समेत बरामद गरी यसै प्रतिवेदन साथ दाखिल गर्न ल्याएका छौं । निज पक्राउमा परेका ओङ्गेन लामाले उक्त लागुऔषध चरेस के कहाँबाट के कसरी ल्याई के कसरी काठको कचौरा बनाई कुन प्रयोजनको लागि कोठामा लुकाई राखेका हुन निजबाट खुलाई कारवाही गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।
बरामद भई आएको ६ के.जी. चारसय एक ग्राम लागुऔषध चरेस कानूनबमोजिम नमुनाको लागि तीन / तीन ग्रामका दरले निकाली सिलबन्दी गरिएको मुचुल्का ।
बरामद भै आएको ६ के.जी. चारसय एक ग्राम लागुऔषध चरेसमध्ये परीक्षणको लागि नमुना निकाली पठाएको छ प्राप्त भएपछि सो नमुना लागुऔषध चरेस हो होइन परीक्षण गरि पठाई दिन हुन अनुरोध छ भन्नेसमेत व्यहोराको राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालालाई लेखेको पत्र ।
म विगत चार वर्षदेखि काठमाडौंमा आई ट्रेकिङ एजेन्सीमार्फत गाइडको रूपमा काम गर्दै आएको थिएँ । यसरी काठमाडौं बसी ट्रेकिङ एजेन्सीको काम गर्ने सिलसिलामा मेरो एक जना साथी भै बरोबर जसो भेटघाट भै रहने र निज मेरो कोठामा आउने जाने क्रममा एकदिन रामकुमार गुरूङले मैले चरेस खरिद गर्ने काम गर्न थालेको छु । तिमी पनि चरेस खरिद बिक्री गर्ने कार्यमा संलग्न हुन्छौ भने आर्थिक फाइदा हुन्छ, मसँग मिलेर काम गर आएको नाफा बाँडी लिउँला भनेकाले हुन्छ भनी सल्लाह गरेपछि निजको र मेरो पटकपटक भेट भई सल्लाह भएअनुसार निज राजकुमार गुरूङले हाल बरामद भै आएको लागुऔषध चरेस ल्याई कलात्मक कचौरा बनाई सो काठका कचौराहरूमा लुकाई तयार गरेपछि बिक्री गर्नुपर्छ भनी अह्राएअनुसार मैले पनि मेरो चिनेको साथी गंगा तामाङलाई त्यसो गर्न भनेपछि गंगा तामाङले पनि कोठामा चौरासी थान कलात्मक कचौरा बनाई लागुऔषध चरेस लुकाई तयार गरी मलाई ल्याई दिएका हुन् । सो लागुऔषध चरेस लुकाई तयार भएपछि राजकुमार गुरूङले चरेस लुकाएको कचौराहरू राखी राख, पछि म बाहिर बिक्रीको लागि पठाउँछु भनेकाले मेरो डेरा कोठामा सञ्चय गरी राखेको हुँ । गंगा तामाङले कुन ठाउँमा चरेस लुकाई तयार गरे मलाई थाहा छैन, चरेस बिक्री गर्न पाएको भए आएको नाफा बाँडेर लिउँला भनी राजकुमार गुरूङले भनेको थियो । आर्थिक प्रलोभनमा परी लागुऔषध खरिद बिक्री तथा सञ्चयसमेतको कारोबारमा संलग्न भएको हुँ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी ओङ्गेन लामाको बयान कागज ।
मिति २०६२।७।७ गतेका दिन धापासीबाट अवैध लागुऔषध चरेस ५० के.जी. सहित पक्राउ परी आएका प्रतिवादी ओङ्गेन लामाको डेरा कोठाबाट कलात्मक काठका कचौराहरूभित्र लुकाई राखेको अवस्थामा फेला परेको ६ के.जी. चारसय एक ग्राम फेला परी बरामद हुँदा निज ओङ्गेन लामाको बयान हुँदा निजको पोलबाट खुल्न आएको काठका कचौरा बनाई लागुऔषध चरेस लुकाउने भनिएका गंगा तामाङलाई खोज तलास गरी पक्राउ गरी दाखिला गर्नु भनी खटाइएकामा सम्भावित एरियाहरूमा खोज तलास गर्दा ओङ्गेन लामाले चिनाएअनुसार बालाजु स्थित सुकुम्बासी टोलमा फेला परेका गंगा तामाङलाई पक्राउ गरी यसै साथ दखिला गर्न ल्याएका छौं भन्नेसमेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।
मलाई पोल गरी पक्राउ गराउने ओङ्गेन लामासँग मेरो काठमाडौंमा भेट भई परिचय भएको र यस्तै भेटघाटको क्रममा साथी ओङ्गेन लामासँग मैले एकजना राजकुमार गुरूङ भन्ने मेरा साथीसँग मिली लागुऔषधको खरिद बिक्रीको काम गर्न लागेको
छु । निजले मलाई काठका कचौराहरू बनाई सोभित्र लागुऔषध चरेस लुकाई तयार गर्ने काम गर्नोस, तपाई पनि लागुऔषधको कारोबारमा संलग्न हुनुहुन्छ भने हुनुहोस् आर्थिक फाइदा हुन्छ भनेकाले मैले पनि हुन्छ भनी सरसल्लाह भई सोही अनुसार हाल मलाई पोल गरी पक्राउ गराउने ओङ्गेन लामाले चरेस ल्याई मलाई दिई काठका कचौराहरू बनाई सो कचौराको पिंधमा लागुऔषध चरेस लुकाई तयार गर्ने काम गर्नोस मेरो साथीले बाहिर पठाउने चरेस खरिद गर्ने ग्राहक खोजी कचौराहरूमा लुकाएको चरेस बिक्री गर्ने काम
गर्छन । त्यसबाट आएको पैसाबाट तपाईलाई पनि दिउँला भनेकाले मैले पनि हुनछ भनी ओङ्गेन लामाबाट चरेस लिई मैले चिनेको डुक्पा लामालाई काठका कचौराहरू बनाई त्यस भित्र लागुऔषध चरेस लुकाई तयार गर भनी दिएको र निजले काठका कलात्मक चौरासी थान कचौराहरू बनाई सोको पिंधमा लागुऔषध चरेस लुकाई तयार गरी मलाई दिएको
हो । यसरी साथी ओङ्गेन लामाले लागुऔषध चरेसको कारोबारमा संलग्न होउ भने अनुसार उक्त कारोबारमा संलग्न भएको हुँ । यस भन्दा अगाडि पनि एकपटक काठका ढ्याङग्राहरूमा चरेस लुकाई जापान पठाई देउ भनी कान्छा तामाङलाई भनेकामा कान्छा तामाङले मैले भनेअनुसार जापानमा चरेस पठाउन लाग्दा कान्छा तामाङ पक्राउमा परेकाले म सोही बेला देखि फरार भएको हुँ । आर्थिक प्रलोभनमा परी लागुऔषध कारोबारको कार्यमा संलग्न भएको हुँ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी गंगा तामाङको बयान कागज ।
बरामदी लागुऔषध चरेस ६ के.जी. चारसय एक ग्राममध्येबाट नमुनाको लागि निकाली अन्य बाँकी रहेको लागुऔषध चरेस जलाई नष्ट गरेको ठिक साँचो हो भन्नेसमेतको नष्ट गरेको मुचुल्का ।
प्रतिवादी ओङ्गेन लामासमेतको संलग्नतामा सञ्चय गरी राखेको लागुऔषध चरेस ६ के.जी. चारसय एक ग्राममध्येबाट कानूनबमोजिम निकालिएको नमुना जाँच परीक्षणको लागि पठाइएकामा उक्त वस्तु परीक्षण गर्दा सो नमुना लागुऔषध चरेस हो भन्ने राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाको परीक्षण प्रतिवेदन ।
प्रतिवादी ओङ्गेन लामा र गंगा तामाङको कार्य लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क) बमोजिमको निषेधित कसुर अपराध भएको हुँदा निज प्रतिवादीहरूलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(घ) (४) बमोजिम हदैसम्म सजाय गरिपाउँ र प्रतिवादी ओङ्गेन लामाउपर ५० के.जी. चरेस बरामद भएको मुद्दामा कारवाहीको लागि आजै अभियोगपत्र पेस भएको हुँदा उक्त ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजाय गरिपाउँ र अर्का प्रतिवादी गंगा तामाङको हकमा प्रहरी प्रतिवेदनले वादी श्री ५ को सरकार प्रतिवादी कान्छा तामाङसमेत भएको लागुऔषध चरेस निकासी मुद्दा मिति २०६०।११।४ गते अदालतसमक्ष पेस गरिएको देखिँदा निजलाईसमेत ऐ. दफा १६ बमोजिम थप सजाय गरिपाउँ भन्ने मागदावी लिई दायर भएको अभियोगपत्र ।
मैले कुनै पनि लागुऔषधको सेवन गर्दिन साथै लागुऔषधको खरिद बिक्री कारोबार पनि गरेको छैन । गंगा तामाङले ८४ वटा काठका कचौरा ल्याई छोडेको हो । सो कचौराहरू मेरो कोठामा राखेको ८ महिना जति भयो । गंगा तामाङले राजकुमार गुरूङ आएपछि दिनु भनी छोडी गएको थियो । तर राजकुमार गुरूङ लिन पनि आएन गंगा तामाङ पनि बीचमा आएन भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी ओङ्गेन लामाले अदालतमा गरेको बयान ।
मैले लागुऔषध सेवन गर्दिन र खरिद बिक्री गर्ने सञ्चय गर्ने केही कारोबार गर्दिन । बरामदी मुचुल्काको बारेमा मलाई थाहा छैन । मलाई डुक्पा लामाले २०६१ साल फागुनमा यी कचौराहरू राजकुमार गुरूङलाई देउ भनी मलाई दिई छाडेको थियो भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी गंगा तामाङ गरेको बयान ।
मिति २०६२।७।७ मा ५० किलो चरेससहित पक्राउ परेका प्रतिवादी ओङ्गेन लामालाई बुझ्दा निजले बताएअनुसार निजले डेरा गरी बस्ने का.जि.का.म.न.पा. वडा नं. १५ बडिगालस्थित घरमा कानूनबमोजिम खान तलासी गर्दा निजको कोठाको विस्तरासहित भएको खाटमुनी सेतो प्लाष्टिक बोरामा लुकाई राखेको चौरासी ओटा कलात्मक काठका कचौराहरू फेला परेको र त्यसमध्ये एउटा कचौरालाई फोरी हेर्दा ला.औ. चरेस फेला परेको र सबै कचौरा फोरी हेर्दा सबैमा चम्का आकारका गोलो लागुऔषध भएको तत्काल एकमुष्ट तौल गर्दा ६ किलो चारसय एक ग्राम फेला परेको भन्नेसमेत व्यहोराको वादीका साक्षी झुपलाल खड्काले गरेको बकपत्र ।
मिति २०६२।७।७ गते प्रतिवादी ओङ्गेन लामा ५० के.जी. लागुऔषध चरेससहित पक्राउ परेपश्चात् निजको कोठाबाट तत्काल कानूनबमोजिम एकमुष्ट तौल गर्दा ६ किलो ४०१ ग्राम फेला परेको र निजको अन्य सामानहरू कुनै पनि हिनामिना नगरी बरामद भएको लागुऔषध फेला परेको ठिक हो भन्नेसमेत व्यहोराको प्र.स.नि. किशोर खरेलले अदालतमा बकेको बकपत्र ।
यसमा प्रतिवादीहरू आरोपित कसुरमा इन्कारी रहे तापनि बरामद भएको कुरालाई स्वीकार नै गरेको, इन्कारीको पुष्ट्याइँको निम्ति साक्षी सबुत केही गुजार्न नसकेको, अनुसन्धानको क्रममा आरोपित कसुरमा साबित रहेको र उक्त साबिती बयानलाई बरामदी मुचुल्काका किशोर खनाललगायतले अदालतमा गरेको बकपत्रसमेतले समर्थन गरेको हुँदा प्रतिवादीहरूले लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ (क) को कसुर गरेको हुँदा ऐ. ऐनको दफा १४(१)(घ)(४) बमोजिम जनही १ वर्ष ३ महिना कैद र रू.१५,०००।- रूपैयाँ जरिवानासमेत हुने ठहर्छ । लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १६ को मागदावीसम्बन्धमा यी प्रतिवादीहरूले पहिला कसुर ठहर भइसकेपछि अर्को कसुर गरेको देखिन नआएको हुँदा उक्त दफाको दावी पुग्न सक्तैन भन्नेसमेत व्यहोराको काठमाडौं जिल्ला अदालतबाट मिति २०६३।११।९ मा भएको फैसला ।
प्रतिवादीहरू उपर दावी लिइएको लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४ (१)(घ)(४) को कसुर ठहर भएको छ । उक्त ऐनको दफा १६ मा बारबार अपराध गर्नेलाई थप सजाय भन्दै यस ऐनअन्तर्गत अपराध गरेमा निजलाई पछिल्लो प्रत्येक पटकको निमित्त तोकिएको सजायमा थप सजाय गर्ने व्यवस्था गरेको पाइन्छ । प्रतिवादीहरूमध्ये गंगा तामाङसमेत विरूद्ध प्र.ना.उ. ठाकुरप्रसाद ज्ञवालीसमेतको प्रतिवेदनले निजसमेत भएको लगाउको लागुऔषध चरेस मुद्दा मिति २०६०।११।४ मा दायर भएकामा सो मुद्दामा निजहरूको कसुर ठहर भई सजाय भएको यसै गरी प्रतिवादी ओङ्गेन लामासमेतका विरूद्ध दायर भएको प्रस्तुत मुद्दाका अतिरिक्त मिति २०६०।११।४ मा दायर भएको लगाउका लागुऔषध चरेस मुद्दामा निजउपरको कसुर ठहर भएको अवस्थाबाट निजहरूले बारम्बार लागुऔषधसम्बन्धी अपराध गरेको भन्ने तथ्यमा विवाद देखिँदैन । पटक कायम गर्ने सम्बन्धमा अभियोग दावी लिँदैमा पटक कायम नहुने तर अदालतको ठहर बोलेको मात्र पटक कायम गर्दै आएको देखिन्छ । तसर्थ माथि उल्लिखित प्रतिवादीहरूको मुद्दामा बोली सकेपछि पुन: सोही व्यक्तिको हकमा बोल्दा पटकमा सजाय गर्नुपर्दछ भन्ने कानूनी व्यवस्थासमेत रहेको अवस्थामा सोतर्फ नबोली प्रतिवादीहरूलाई ऐ. ऐनको दफा १६ नं. बमोजिम थप सजाय नगरेको फैसला त्रुटिपूर्ण छ । प्रतिवादीहरूले ८४ वटा काठका कलात्मक कचौरामा राखिएको अवस्थामा लागुऔषध बरामद भएको भन्ने बरामदी मुचुल्का एवम् बयानसमेतबाट पुष्टि भएको देखिएको र सो तथ्यलाई फैसलाले समेत स्वीकार गरेको देखिँदा उक्त बरामद भएका कचौराहरू जफतसमेत गरेको नदेखिँदा सो हदसम्म बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई अभियोग मागदावीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट मिति २०६४।१२।१ मा पुनरावेदन अदालत, पाटनमा परेको पुनरावेदनपत्र ।
यसमा प्रतिवादीहरूलाई लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(घ)(४) बमोजिम सजाय गरी ऐ. ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजायसमेत गरिपाउँ भन्ने अभियोग मागदावी भएकामा प्रस्तुत मुद्दाको अभियोगपत्र दायर हुनु अघि प्रतिवादीमध्ये गंगा तामाङउपर २०६०।११।४ मा दायर भएको लागुऔषध मुद्दा र प्रतिवादी ओङ्गेन लामाउपर २०६२।९।२८ मा औषध मुद्दा दायर भई अघि दायर भएका मुद्दामा कसुर ठहर भई सजाय भइसकेको स्थितिमा प्रस्तुत मुद्दामा दफा १६ बमोजिम थप दावी लिएको अवस्थामा सोतर्फ कुनै विवेचना र विश्लेषण नगरी र बरामद मुचुल्कामा उल्लिखित चरेस लुकाउन प्रयोग गरेका काठका कचौराहरूका बारेमा केही नबोली भएको सुरू फैसला फरक पर्न सक्ने देखिँदा अ.बं. २०२ नं. बमोजिम प्रत्यर्थी झिकाई नियमानुसार पेस गर्नु भन्ने पुनरावेदन अदालत, पाटनको मिति २०६७।१।१२ मा भएको आदेश ।
विभिन्न वारदात कायम गरी अभियोग दायर गरी एकै दिन फैसला भएको मुद्दामा पटके सजाय गर्न ऐनको दफा १६ ले निकाश दिएको देखिँदैन । तसर्थ पटके सजाय कायम गरिपाउँ भन्ने नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकिरसँग सहमत हुन सकिएन । साथै प्रतिवादीहरूले लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४(क) को कसुर गरेको देखिई ऐ. ऐनको १४(१)(घ)(४) बमोजिम जनही एक वर्ष तीन महिना कैद र पन्ध्र हजार रूपैयाँ जरिवाना हुने ठहर्याई भएको सुरू काठमाडौं जिल्ला अदालतको मिति २०६३।११।९ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १८ बमोजिम अपराधसित सम्बन्धित माल सामान जफत गर्नुपर्नेमा चरेस बरामद भएका चौरासी (८४) वटा काठका कलात्मक कचौरा जफत नगरेको हदसम्मको सुरू फैसला मिलेको नदेखिँदा उल्टी हुने भई ती बरामदी कचौराहरू जफत हुने ठहर्छ । लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १६ बमोजिम थप सजायको हकमा वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन भन्नेसमेत व्यहोराको पुनरावेदन अदालत, पाटनको २०६७।९।२५ को फैसला ।
प्रस्तुत मुद्दाका प्रतिवादी ओङ्गेन लामाबाट मिति २०६२।७।८ मा ६ के.जी. ४०१ ग्राम बरामद भएको यसै लगाउको स.वा.फौ. १४०७ को बरामदी मुचुल्काबाट मिति २०६२।७।७ गते ५० के.जी. प्रतिवादीहरू अर्जुन ब्लोन, ओङ्गेन लामा र शुक्रराज आलेसमेतबाट बरामद भएको लगाउको स.वा.फौ. १४०१ मा भएको बरामदी मुचुल्काअनुसार मिति २०६०।८।१३ मा प्रतिवादी गंगा तामाङसमेतबाट ११ के.जी. चरेस बरामद भएबाट वारदात मिति फरक फरक देखिएकामा मिति २०६३।११।९ मा उक्त तीनै थान मुद्दा एकै मितिमा फैसला भएको अवस्था छ । लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १६ मा यस ऐनअन्तर्गत एकपटक सजाय पाइसकेको व्यक्तिले पुन: यसै ऐनअन्तर्गत अपराध गरेमा प्रत्येक पटकमा निमित्त ५ वर्षसम्म थप कैद र रू.१ लाख जरिवाना हुने व्यवस्था छ । वारदात एकपटक नभई पटकपटक गरेको भन्ने तथ्यमा विवाद नरहेको अवस्थामा पटक वारदातको विषयमा केबल मुद्दा एकै मितिमा फैसला भएको भन्ने आधारमा दफा १६ बमोजिम थप सजाय हुन नसक्ने होइन । दफा १६ को मनसायसमेत त्यो हो होइन । अत: लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १६ को व्याख्याको प्रश्न सन्मिहीत उक्त फैसलामा लागुऔषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १६ को गम्भीर व्याख्यात्मक त्रुटि हुन पुगेकाले फैसला बदर भागी हुँदा पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसलाले थप सजाय नगरेको हदसम्म त्रुटिपूर्ण भएकाले बदर गरी प्रतिवादीहरूलाई अभियोग दावीबमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको नेपाल सरकारको पुनरावेदनपत्र ।
नियमबमोजिम आजको दैनिक मुद्दा पेसी सूचीमा चढी पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा मिसिलसमेत अध्ययन गरी पुनरावेदक वादी नेपाल सरकारका तर्फबाट उपस्थित विद्वान् सह-न्यायाधिवक्ता श्री रमा पराजुलीले प्रतिवादीलाई मृतक कायम गरी सजाय थप गरी सजाय गर्नुपर्नेमा सुरूले पटक कायम नगरी गरेको फैसलालाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालतको फैसला मिलेको नहुँदा अभियोग मागदावीअनुसार पटक कायम गरी सजाय हुनुपर्ने माग राखी गर्नुभएको बहससमेत सुनियो ।
यसमा प्रतिवादी ओङ्गेन लामाको डेरा कोठा खान तलासी गर्दा काठका कलात्मक कचौरा बनाई सो कचौराको पिंधमा लागुऔषध लुकाई तयारी अवस्थामा राखेको अवस्थामा चौरासी थान कचौराहरूबाट ६(छ) किलो चारसय एक ग्राम लागुऔषध चरेस र कचौरासमेत बरामद भएकामा “मेरो साथी रामकुमार गुरूङले म चरेस खरिद किनी गर्ने काम गर्छु तिमी पनि यसमा संलग्न हुन्छौं भने मसँग मिलेर काम गर नाफा बाँडी लिउँला भन्ने भनेकाले सल्लाहअनुसार रामकुमार गुरूङले बरामदी चरेस ल्याई कलात्मक कचौरा बनाई सो काठ कचौरामा लुकाई तयार गरेपछि बिक्री गर्नुपर्छ भनी मलाई अह्राएकाले मैले मेरो साथी गंगा तामाङलाई त्यसो गर्न लगाएको र निज गंगा तामाङले काठको कचौरामा तयार पारी ल्याई मलाई दिएको र साथी रामकुमार गुरूङले चरेस लुकाएका कचौराहरू राखी राख पछि बाहिर बिक्रीको लागि पठाउँछु भनेकाले मैले सञ्चय गरी राखेको हुँ आर्थिक प्रलोभनमा मैले लागुऔषध खरिद बिक्री सञ्चयसमेतको कारोवारमा संलग्न भएको हुँ” भनी गरेको प्रतिवादी ओङ्गेन लामाको बयान र यिनै प्रतिवादीको बयान समर्थन हुने गरी गरेको प्रतिवादी गंगा तामाङको बयान तथा नमुना परीक्षण गर्दा सो नमुना लागुऔषध चरेस हो भन्ने विधी विद्वान् प्रयोगशालाको परीक्षण प्रतिवेदनसमेतका आधारमा यी प्रतिवादीहरू ओङ्गेन लामा र गंगा तामाङको कार्य लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क) बमोजिमको कसुरमा सोही ऐनको दफा १४(१)(घ)(४) बमोजिम हदैसम्म सजाय र प्रतिवादी ओङ्गेन लामाउपर ५० किलोग्राम चरेस बरामद भएको मुद्दामा छुट्टै अभियोगसमेत पेस भएकाले ऐजन ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजाय र प्रतिवादी गंगा तामाङको हकमा कान्छा तामाङसमेत भएको लागुऔषध चरेस निकासी मुद्दामा पनि अभियोगपत्र साथ सुरू अदालतमा पेस गरेको हुँदा ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजायको मागदावी लिई अभियोगपत्र दायर भएकामा सुरूले उक्त ऐनको दफा १४(१)(घ)(४) बमोजिम जनही १ वर्ष ३ महिना कैद र रू.१५०००।– जरिवाना ठहर गरी र ऐजन ऐनको दफा १६ को मागदावीसम्बन्धमा यी प्रतिवादीहरूले पहिला कसुर गरेको ठहर भई सकेपछि मात्र अर्को कसुर गरेको देखिन नआएकाले पटकमा सजाय गर्ने तर्फको दावी पुग्न सक्तैन भनी गरेको फैसलाउपर वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन परी बरामदी सामान जफत नगरेतर्फ सुरू काठमाडौं जिल्ला अदालतको फैसला उल्टी गरी कैद तथा सजाय तर्फ सुरूको फैसला सदर ठहर्याई भएको पुनरावेदन अदालत, पाटनको मिति २०६७।९।२५ को फैसलाउपर प्रस्तुत पुनरावेदन पर्न आएको पाइयो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क) को कसुरमा सोही ऐनको दफा १४(१)(घ)(४) बमोजिम सजायको मागदावीसम्बन्धमा प्रतिवादीहरूलाई कसुर ठहर गरी सजाय गरेतर्फ सुरू तथा पुनरावेदन अदालतको फैसलामा चित्त बुझाई उक्त ऐनको दफा १६ बमोजिम थप सजाय नभएतर्फ प्रस्तुत पुनरावेदन पर्न आएको पाइयो । बारदात एकपटक नभै पटकपटक भएको भन्ने तथ्यमा विवाद नरहेको अवस्थामा पटकपटक गरी भएको बारदातको विषयमा एकै मितिमा फैसला भएको भन्ने आधारमा उल्लिखित लागुऔषध नियन्त्रण ऐन, २०६३ को दफा १६ बमोजिम थप सजाय नहुने हैन । सुरू तथा पुनरावेदन अदालतको फैसलामा उल्लिखित दफा १६ को कानूनी व्यवस्थाको व्याख्यात्मक त्रुटि रहेको छ भन्ने नै मुख्य पुनरावेदन जिकिर रहेको देखिन्छ । उक्त ऐनको दफा १६ व्यवस्था हेर्दा “यस ऐनअन्तर्गत एकपटक सजाय पाइसकेको व्यक्तिले पुनः यसै ऐनअन्तर्गत अपराध गरेमा निजलाई त्यस्तो पछिल्लो प्रत्येक पटकको निमित्त तोकिएको सजायमा थप पाँच वर्ष कैद र एक लाख रूपैयाँसम्म जरिवाना हुनेछ” भन्ने कानूनी व्यवस्था रहेको
पाइन्छ । प्रस्तुत कानूनी प्रावधानलाई हेर्दा प्रतिवादीलाई पटकमा सजाय गर्न त्यस्तो अपराध भई अदालतबाट सजाय पाइसकेको हुनपर्ने अनिवार्य सर्तको रहेको देखिन्छ । एकै व्यक्तिउपर फरक वारदातमा एकै अदालतमा फरकफरक अभियोग दायर भई एकैदिन फैसला भएको अवस्थामा कुन वारदातको अभियोगमा पटक कायम गर्ने हो भन्ने कुरा कानूनले स्पष्ट गर्न सकेको पनि पाइँदैन भने सबै वारदातको कसुरमा सजाय थप गरी सजाय गर्न पनि मिल्ने देखिँदैन । यसरी कानूनले सजाय पाइसकेको भनी स्पष्ट व्यवस्था गरेकामा प्रतिवादीको सुविधामा असर पुग्ने गरी अदालतले अन्यथा अर्थ गरी सजाय गर्न पनि मिल्ने पनि हुँदैन । यी प्रतिवादीहरू उपर अभियोग दायर हुँदा र दायर भएको अभियोगबमोजिम सुरू फैसला हुँदाका अवस्थासम्म प्रतिवादीहरूका यस्तै अन्य अपराधमा कसुर ठहर भई सजाय पाएको भन्ने पनि देखिँदैन । लागुऔषधसम्बन्धी कसुर सजायको व्यवस्था गर्ने उक्त ऐनको अपराधको पटक र सजाय कायम गर्नेसम्बन्धमा त्यस्तो पटक कायम गरी सजाय गर्न एकपटक उक्त ऐन अन्तर्गतको अपराधमा सजाय पाइसकेको भन्ने स्पष्ट कानूनी व्यवस्था गरी रहेकामा यी प्रतिवादीहरूलाई भिन्नभिन्न वारदातमा भिन्नभिन्न सजायको मागदावी लिई अभियोग दायर भई सबै अभियोगमा एकै पटक फैसला भएकै आधारमा पटक कायम गरी सजाय गर्न मिल्ने देखिँदैन । यी प्रतिवादीमध्ये ओङ्गेन लामाबाट मिति २०६२।७।७ मा निजको घर डेरा खानतलासी गर्दा ६ के.जी. लागुऔषध चरेस बरामद भएको भन्ने आधारमा र प्रतिवादी गंगा तामाङलाई मिति २०६०।८।१३ मा निजसमेतबाट ११ के.जी. चरेस बरामद भएको र यसै मुद्दाका प्रतिवादी ओङ्गेन लामाले पोल गरेको आधारमा छुट्टाछुट्टै मुद्दा दायर भएको भई वारदात मिति फरक भएको आधारमा कसुरको पटक कायम हुनुपर्छ भन्ने वादी पक्षको जिकिर भएपनि लागुऔषध नियन्त्रण गर्ने सम्बन्धमा बनेको विशेष ऐनले नै खत पटक कायम गर्ने सम्बन्धमा विशेष व्यवस्था गरी अदालतबाट कसुरदार ठहर भई सजाय भइसकेको हुनुपर्ने भन्ने बाध्यात्मक कानूनी व्यवस्था गरेको हुँदा अभियोग दावीअनुसार फरकफरक वारदातबाट फरकफरक अभियोग दायर भएकै आधारमा प्रतिवादीहरू उपर दायर भएका २०६३/६४ को स.फौ.नं. १४०७ को लागुऔषध मुद्दा र ०६३/६४ को बा.फौं.नं. १४११ को लागुऔषध मुद्दा साथै प्रस्तुत मुद्दा पनि एकैदिन फैसला भएको आधारमा मात्र प्रस्तुत मुद्दा फैसला हुनुअघि यस्तै कसुरमा सजाय नपाएका यी प्रतिवादीहरूलाई पटकेमा थप सजाय हुनुपर्छ भन्ने वादीको पुनरावेदन जिकिरसित सहमत हुन सकिएन । तसर्थ सुरूले लागु औषध नियन्त्रण ऐन, २०३३ को दफा ४(क) को कसुरमा सोही ऐनको दफा १४(१)(घ) बमोजिम प्रतिवादीहरूलाई जनही एक वर्ष तीन महिना कैद र पन्ध्र हजार जरिवाना गर्ने गरी गरेको सुरूको फैसला सदर गरी बरामद भएका कचौरासमेत जफत हुने ठहर गरेको पुनरावेदन अदालत, पाटनको मिति २०६७।९।२५ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठर्हछ । वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्तैन । प्रस्तुत मुद्दाको दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी बुझाइदिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.दीपकराज जोशी
इति संवत् २०७१ साल पुस ३ गते रोज ५ शुभम् ।
इजलास अधिकृतः उमानाथ गौतम