निर्णय नं. ९४०० - लागु औषध सेतो हेरोइन

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री कल्याण श्रेष्ठ

माननीय न्यायाधीश श्री गोविन्द कुमार उपाध्याय

फैसला मिति : २०७१।७।३।२

०६७–CR–०५३८

 

मुद्दा :  लागु औषध सेतो हेरोइन ।

 

पुनरावेदक/प्रतिवादी : नाइजेरियन नागरिक Lagos Centaury Bus Stop मा बस्ने Ozor को नाति Ozor को छोरा वर्ष ३३ को पासपोर्ट नं. 3274228 A का बाहक OBUNNEME MICHAEL OZOR (ओवुनमी माइकल ओजोर) 

विरूद्ध

प्रत्यर्थी/वादी : प्रहरी प्रतिवेदन जाहेरीले नेपाल सरकार 

आफू विरूद्ध लागेको अभियोग, कसुरका बारेमा जानकारी उपलब्ध गराउनु राज्यको प्राथमिक दायित्व हुन आउने । 

विदेशी नागरिकका हकमा भाषागत कठिनाइका कारण हुन सक्ने कठिनाइले न्यायिक प्रक्रियालाई नै कमजोर गराउन सक्ने हुन्छ । न्यायिक प्रक्रियाभित्र ल्याउन यस्ता विदेशी नागरिकलाई पक्राउ गर्दा, अभियोजन गर्दा तथा निज विरूद्ध भएको जुनसुकै न्यायिक कारवाहीमा निजलाई सोधपुछ, निजको बयान तथा निजउपरको न्यायिक दायित्व वहन गराउनसमेतका लागि निजले बुझ्न सक्ने दोभाषेसमेतको व्यवस्था गर्न अनुसन्धान निकाय अभियोजनको निकाय एवम्‌ यस अदालत र मातहतका सबै अदालतहरूमा यथासम्भव प्रतिवादीले बुझ्न वा बोल्न सक्ने भाषा जान्ने व्यक्तिहरूको सूची तयार पारी नियमित वा पटके जुनरूपमा व्यवस्था गर्न व्यावहारिक र सम्भव हुन्छ सोहीरूपमा आवश्यकताअनुसार सेवा लिने र सेवा उपलब्ध गराउने नीतिगत र कार्यगतरूपमा निश्चित व्यवस्था अविलम्ब गराउनु, भाषागत एवम्‌ भाषा जान्ने व्यक्तिको सेवा लिनुपर्ने स्थानको क्षेत्रगत आधारमा दोभाषेहरूको सूची तयार गरी राख्ने व्यवस्था गर्नु, दोभाषेको सेवा लिने गर्दा त्यस्तो दोभाषे छनौट गर्ने, सेवा लिए बापतको शुल्क वा पारिश्रमिक दिने व्यवस्था, दोभाषेको जवाफदेहिताको अतिरिक्त दोभाषेको सेवालाई नियमित बनाउन आवश्यक निर्देशिकासहितको व्यवस्था गर्नु र तत्कालको लागि कम्तिमा अङ्ग्रेजी विषयमा स्नातक उत्तीर्ण गरेको दोभाषेसमेत नियुक्त गर्न जो चाहिने आवश्यक प्रबन्ध गर्नु भनी प्रहरी प्रधान कार्यालय, महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय एवम्‌ यस अदालतका रजिस्ट्रारको नाउँमा निर्देशनसमेत जारी हुने ।

(प्रकरण नं. ७) 

 

वादीको तर्फबाट : 

प्रतिवादीको तर्फबाट : विद्वान्‌ अधिवक्ता केदार प्याकुरेल

अवलम्बित नजिर : 

सम्बद्ध कानून : 

लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को देहाय (ङ) र (च), दफा १४(१) को देहाय (छ) (३)

 

सुरू तहमा फैसला गर्ने  : 

मा.जि.न्या. श्री वीरबहादुर डाँगी

पुनरावेदन तहमा फैसला गर्ने : 

मा.न्या. श्री ठाकुरप्रसाद शर्मा

मा.न्या. श्री प्रकाश कुमार ढुंगाना

 

फैसला

न्या. कल्याण श्रेष्ठ : पुनरावेदन अदालत, पाटनबाट मिति २०६६।८।२३ मा भएको फैसलाउपर न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९ बमोजिम यस अदालतसमक्ष दायर हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको तथ्य र ठहर यसप्रकार छ :

 

तथ्य खण्ड

मिति २०६३।२।२२ गतेका दिन कतार एयरवेजको उडान नं. ३५२ बाट काठमाडौंंस्थित त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल आएका राहदानी नं. ३२७४२२८A का बाहक नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR उपर शङ्का लागि चेक जाँच गर्दा निजले लागु औषध हेरोइन लुकाई आफ्नो पेटमा नपच्ने प्लास्टिक कोटेड क्याप्सुल निली हेरोइन पैठारी गरी ल्याएका छन् भन्ने जानकारी प्राप्त भएकाले निज नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR लाई अनुसन्धानको सिलसिलामा पक्राउ गरी दाखिला गरिएको छ, निजको पेटमा हेरोइन लुकाई ल्याएका छन् छैनन् अस्पतालमा लगी जाँच गरी पेटमा हेरोइन लुकाई ल्याएको देखिएमा उपचार पद्धतिबाट निकाली कानूनबमोजिम कारवाही गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।

प्लास्टिक कोटेड क्याप्सुल निलेको शङ्कामा पक्राउमा परेका नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR लाई पठाइएको छ, क्याप्सुल निलेको छ, छैन निलेको देखिएमा निकाल्नेतर्फ आवश्यक व्यवस्था गर्नु भन्नेसमेत व्यहोराको अस्पताललाई लेखेको पत्र ।

लागु औषध हेरोइन क्याप्सुल निलेको शङ्कामा पक्राउ परेका नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR लाई मिति २०६३।२।२२ गतेदेखि ऐ. २३ गतेसम्म विरेन्द्र अस्पतालमा राखी उपचार पद्धतिबाट दिशा गराउँदा निजको पेटबाट हेरोइन लुकाई तयार गरिएको क्याप्सुल थान ६४ निकाली सोबाट एक के.जि. एक सय ग्राम सेतो हेरोइन फेला परेको भन्नेसमेत व्यहोराको बरामदी मुचुल्का र कानूनबमोजिम कारवाही होस् भन्नेसमेत व्यहोराको प्रहरी प्रतिवेदन ।

बरामद भएको लागु औषध सेतो हेरोइन १ के.जि. १०० ग्राममध्ये तीन ठाउँमा ३/३ ग्रामको दरले परीक्षणको लागि नमुना निकालिएको भन्ने मुचुल्का ।

मेरो साथबाट बरामद भै आएको लागु औषध सेतो हेरोइन मलाई एकजना पाकिस्तानमा भेट भएको इमिका ओपोआ भन्ने व्यक्तिले पाकिस्तानबाट नेपालसम्म पैठारी गरी पुर्‍याई देउ भनी दिएकामा उक्त लागु औषधसहित पक्राउमा परेको भन्नेसमेत व्यहोराको नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR ले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष गरेको बयान ।

प्रतिवादी नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR  को सँग साथबाट बरामद भै आएको १ के.जि. १०० ग्राम लागु औषध सेतो हेरोइनमध्ये कानूनबमोजिम नमुना निकाली बाँकी रहेको लागु औषध जलाई नष्ट गरिएको भन्नेसमेतको मुचुल्का ।

परीक्षणका लागि पठाएको नमुना जाँच गर्दा लागु औषध हेरोइन (डायएसिटाईल मर्फिन) पाइएको भन्नेसमेत व्यहोराको राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशालाको प्रतिवेदन ।

अभियोग खण्ड

यी प्रतिवादीले पाकिस्तानबाट लुकाई तयार गरिएको प्लास्टिक कोटेड क्याप्सुल थान ६४ भित्र राखेको सेतो हेरोइन पेटमा निली लुकाई ल्याएकामा निजको पेटबाट उपचार पद्धतिबाट उक्त क्याप्सुल निकाली सो क्याप्सुलबाट १ के.जि. १०० ग्राम सेतो हेरोइन बरामद भएको पुष्टि हुँदा निज प्रतिवादी नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR ले उक्त सेतो हेरोइन ओसार पसार तथा निकासी पैठारी गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को देहाय (ङ) र (च) को कसुर अपराध गरेको हुँदा निज प्रतिवादी नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR लाई सोही लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१) को देहाय (छ)(३) बमोजिम सजाय गरिपाउँ भन्नेसमेत व्यहोराको अभियोग दाबी ।

बयान तथा बकपत्र खण्ड

म फुटबल खेल्न भनी नेपाल आएको थिएँ । मबाट उक्त सेतो हेरोइन बरामद भएको होइन, मलाई शङ्काको रूपमा त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा समातेको हो, त्यसपछि अनुसन्धानप्राप्त अधिकारीले नेपाली भाषामा लेखिएको कागजातहरूमा जबरजस्ती सही गराएका हुन् । उक्त अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्षको बयान मैले भनेबमोजिम लेखिएको होइन, मैले लागु औषध सेतो हेरोइन सेवन र कारोबार गर्ने गरेको छैन, अभियोग दाबी झुट्टा हो मैले सफाइ पाउनुपर्छ भन्नेसमेत व्यहोराको प्रतिवादी नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR ले काठमाडौंं जिल्ला अदालतसमक्ष गरेको बयान ।

प्रतिवेदक प्रहरी सहायक निरीक्षक किशोर कुमार खरेल, प्रतिवेदनमा रोहबरमा सही गर्ने 

ऋषिकेश पाण्डे, बरामदी मुचुल्काका साक्षी प्रहरी नायब निरीक्षक सागर अधिकारी, प्रहरी निरीक्षक राजेन्द्रमान कर्माचार्य, प्रहरी नायब निरीक्षक काजीराम बस्नेत, श्रीकृष्ण मानन्धर, बरामदी मुचुल्कामा रोहबरमा सही गर्ने माधव पन्त, विशेषज्ञ वीरेन्द्रराज शाक्य, काम तामेल गर्ने शुभलक्ष्मी लामा र विशेषज्ञ डाक्टर सागर कुमार दुवाल श्रेष्ठसमेतले गरेको बकपत्र मिसिल संलग्न रहेको । 

 

सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट भएको फैसलाको खण्ड

प्रतिवादी माईकल ओवुनमी ओजोरले एक किलो एक सय ग्राम सेतो हेरोइन निकासी पैठारी तथा ओसार पसारसमेत गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को खण्ड (ङ) र (च) को कसुर अपराध गरेको हुँदा निज प्रतिवादीलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिम सत्र वर्ष कैद र रू. सात लाख जरिवाना हुने ठहर्छ भन्ने काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट मिति २०६४।१२।१० मा भएको 

फैसला ।

 

प्रतिवादीको पुनरावेदन अदालत, पाटनसमक्ष परेको पुनरावेदनपत्रको व्यहोरा

मलाई विना वारेण्ट पक्राउ गरी खान तलासी लिएको, मलाई मेरो इच्छा विरूद्ध बयान र उपचार क्रियामा संलग्न गराईएको, बरामद गरिएको क्याप्सुल रहेको वस्तु परीक्षण बिना नै हेरोइन हो भन्ने कुरा अनुसन्धानकर्ताले पुर्वाग्रहीरूपमा यकिन ठहर गरेको, अनुसन्धान अधिकृतले बयान गराउँदाको क्रममा कानूनी व्यवसायी राख्न अनुमति नदिई उनाउ व्यक्तिलाई दोभाषेमा राखी दिएको एवम्‌ म विदेशी नागरिक भएको कारणले कानूनको उचित संरक्षणको आधार हिरासत अवधिमा प्राप्त गर्नसमेत नसकेको हुँदा विवादरहित प्रमाणको अभावमा मलाई दाबीबमोजिमको कसुरमा सजाय गर्न न्यायोचित नहुने हुँदा शङ्काको सुविधा प्रदान गरी आरोपित कसुरबाट मुक्त गरिपाऊँ ।

पुनरावेदन अदालत, पाटनबाट भएको फैसलाको खण्ड

प्रतिवादी OBUNNEME MICHAEL OZOR ले निजबाट बरामद भएको प्लास्टिक कोटेड ६४ थान क्याप्सुलमा लुकाई तयार गरी राखेको एक किलो एकसय ग्राम सेतो हेरोइन पेटभित्र निली राखी लुकाई नाइजेरिया लाने भनी नेपालमा ल्याई उक्त बरामद हेरोइन निकासी पैठारी तथा ओसार पसारसमेत गरी लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को खण्ड (ङ) र (च) को कसुर अपराध गरेकाले निज प्रतिवादीलाई सोही ऐनको दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिम १७ (सत्र) वर्ष कैद र रू. सात लाख जरिवाना हुने गरी गरेको काठमाडौंं जिल्ला अदालतको मिति २०६४।१२।१० को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । पुनरावेदक प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन भन्नेसमेतको पुनरावेदन अदालत, पाटनबाट मिति २०६६।८।२३ मा भएको फैसला ।

 

प्रतिवादीका तर्फबाट यस अदालतसमक्ष परेको पुनरावेदनपत्रको व्यहोरा

म विदेशी नागरिक भएका कारण नेपाली भाषा बोल्न, लेख्न र पढ्न आउँदैन । मेरो नाम अङ्ग्रेजीमा लेखेको सम्मको हरफमा मलाई इच्छाविरूद्ध सही गराएको र मेरो अनुपस्थितिमा थप व्यहोरा लेखिएबाट यस्तो कागजलाई स्वतन्त्र बयानको स्थान दिन 

मिल्दैन । म प्रतिवादीलाई बिना वारेन्ट पक्राउ गरी खानतलासी लिइएको छ । मलाई गैर कानूनीरूपमा पक्राउ गरेको र अनुसन्धान अधिकारीले कानूनले तोकेको लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा २१(ख)(२) बमोजिमको खानतलासी पूर्जी जारी गरिएको छैन । जेठ २२ को प्र.स.नि. किशोरकुमार खरेलको प्रतिवेदन कहिँकतै दर्ता भएको छैन । यस्तो प्रतिवेदनलाई प्रमाणमा लिन मिल्दैन । २०६३।२।२२ को प्रारम्भिक परीक्षणमा लागु औषध निली आएको अर्थात् H/O पृष्ठभूमिमा अस्पतालले परीक्षण गरेको विषय र प्रारम्भिक प्रतिवेदन व्यहोरा आपसमा बाझिएको छ । प्रारम्भिक प्रतिवेदनमा क्याप्सुल निली पेटमा राखी ल्याएको उल्लेख छ । गैर कानूनीरूपले बरामद गरिएको वस्तु भएबाट त्यस्तो गैरकानूनी मुचुल्कालाई आधार लिई फैसला गर्न मिल्दैन । बरामद भएको वस्तु बरामदी प्रकृतिअनुसार दाखेल भएको छैन । दिसा गराएर बरामदी भएको भनिएको क्याप्सुल अदालतमा पेस हुन सकेको छैन । क्याप्सुलको साइजको विषयमा बरामदी मुचुल्काको व्यक्तिहरूको भनाई परस्परमा बाझिएको छ । बरामद गरिएका भनिएका ६४ वटा क्याप्सुल एकै पटकको दिसाबाट बरामद गरिएको होइन भन्ने कुरा रोहबरमा रहेका राजेन्द्रमान कर्माचार्य, ऋषिकेश पाण्डेसमेतको बकपत्रबाट देखिएको छ । बरामदी मुचुल्का एक थानमात्र छ । बरामदी प्रक्रिया कानूनबमोजिम नभै प्रहरीको आफूखुसी हिसाबले तयार भएको छ । ६४ वटा क्याप्सुल एकैपटक दिसाबाट निकालेको होइन भन्ने तथ्य स्थापित भएबाट त्यस्तो बरामदी मुचुल्कालाई प्रमाणमा लिन मिल्दैन । बरामदी मुचुल्कामा सुरेश चन्दले मिति लेखिसकेपछाडि आफ्नो नाम घुसाएको र निज बकपत्रसमेत नआएकाले सो स्पष्ट भएको छ । बरामदी मुचुल्काबमोजिमको वस्तुको सम्बन्धमा मुचुल्काका राजेन्द्र कर्माचार्यले क्याप्सुलसहितको तौल गरिएको तथ्य बताएका 

छन् । जबकि अरूले क्याप्सुल फोरी त्यसबाट धूलो पदार्थ जम्मा गरी ठाउँ ठाउँमा राखी तौलिने काम गरिएकाले एउटै तथ्यका सम्बन्धमा एकै समयमा दुइवटा भनाईले स्वतन्त्र र शङ्कारहित प्रमाणको स्थान लिन सक्दैन । विवादग्रस्त नमुना मबाट बरामद भएकै होइन भनी अदालतमा बयान गरेको 

छु । प्रारम्भिक प्रतिवेदन गर्दाको अवस्थामा लेखिएको पत्र सङ्ख्याको अङ्क सच्चिएको छ । परिक्षणकर्ता वैज्ञानिक अधिकृतले Sample T1 had shown positive test for heroin भन्ने राय व्यक्त गरेकामा Sample T1 नं. विवादास्पद छ । नमुना निकालिएका वस्तुलाई सिलबन्दी गर्दा मेरो सहिछाप लिइएको छैन ।

परीक्षण प्रतिवेदनले नमुनामा लागु औषध हेरोइन पाइयो भनेपनि कति प्रतिशत मात्राको प्रतिबन्धित लागु औषधको बनावट थियो भन्ने कुरा उल्लेख छैन । तसर्थ झुट्टा व्यहोराको बरामदी मुचुल्कालाई आधार मानि कानूनसम्मत प्रक्रियाको अवलम्बन नगरी म विदेशी नागरिकलाई १७ वर्ष कैद र रू. ७०००००।– रूपैयाँ जरिवाना तिर्नुपर्ने गरी भएको सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालत तथा पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला बदर गरी अभियोग दाबीबाट फुर्सद पाऊँ । 

यस अदालतको ठहर

नियमबमोजिम पेसी सूचीमा चढी निर्णयार्थ पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा पुनरावेदक प्रतिवादीका तर्फबाट उपस्थित विद्वान्‌ अधिवक्ता श्री केदार प्याकुरेलले सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालत तथा पुनरावेदन अदालत, पाटनले मेरो पक्षलाई कसुरदार ठहर्‍याउँदा केवल बरामदी मुचुल्कालाई आधार मानी फैसला ठहर गरेको छ । बरामदी मुचुल्का तयार गर्ने कर्मचारीहरूकै बकपत्र तथा व्यहोरा परस्परमा बाझिएको र सो बरामदी मुचुल्कासमेत कानूनको रीत नपुर्‍याई गरिएको हुँदा त्यस्तो बरामदी मुचुल्काका आधारमा भएको फैसला कानूनसम्मत छैन । मेरो पक्ष विदेशी नागरिक भएको र निजले नेपाली भाषा पढ्न र बुझ्नसमेत नसक्ने भएबाट निज विरूद्ध भएका अनुसन्धानलगायतका प्रक्रियाका बारेमा निजउपर के कारवाही भएको हो भन्नेसमेत निजलाई ज्ञान छैन । यस्ता विदेशी नागरिकले दोभाषे राख्न पाउने निजको अधिकार भएकामा सो प्रक्रियासमेत अवलम्बन नगरिएबाट पक्षलाई अन्याय महसुस हुन गएको छ । बरामदी भएका वस्तुको परीक्षण व्यहोरामा नै अन्तर्विरोध भएबाट सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट भएको कैद तथा सजाय नै सदर गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसलासमेत बदर हुनुपर्दछ ।

पुनरावदेक प्रतिवादीका तर्फबाट उपस्थित विद्वान्‌ कानून व्यवसायीको बहससमेत सुनी प्रस्तुत मुद्दाको मिसिल अध्ययन गर्दा, यी प्रतिवादीउपर लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ को देहाय (ङ) र (च) द्वारा निषेधित लागु औषधको निकासी पैठारी र ओसार पसारसमेतको कसुर अपराधमा निज प्रतिवादीउपर सोही ऐनको दफा १४(१) को देहाय (छ) (३) बमोजिम हदसम्मको सजायको मागदाबी लिई अभियोगपत्र दायर भएकामा सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट प्रतिवादी Obunneme MICHAEL OZOR लाई लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिम १७ वर्ष कैद र रू. ७,००,०००।– जरिवाना ठहर्‍याई फैसला भएकामा पुनरावेदन अदालत, पाटनबाटसमेत सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतको फैसलालाई सदर गरेको 

देखिन्छ । यी दुवै अदालतका फैसलाउपर चित्त नबुझाई प्रतिवादीले यस अदालतसमक्ष पुनरावेदनपत्र दायर गरेकामा प्रस्तुत मुद्दा निर्णयार्थ यस इजलाससमक्ष पेस हुन आएको देखियो ।

अब प्रस्तुत मुद्दामा यी पुनरावेदक प्रतिवादीलाई सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट १७ वर्ष कैद र ७,००,०००।– जरिवानासमेत हुने ठहर्‍याई भएको फैसला सदर गरेको पुनरावेदन अदालत, पाटनको फैसला मिलेको छ छैन ? अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्ने हो होइन सो सम्बन्धमा निर्णय दिनुपरेको छ ।

२. प्रतिवादीउपर मूलतः लागु औषध (नियन्त्रण) ऐन, २०३३ को दफा ४ खण्ड (ङ) र (च) को कसुर अपराधमा ऐ. को दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिमको सजायको मागदाबीसहित प्रस्तुत मुद्दाको अभियोगपत्र दायर भएको देखिएको छ । २०६३।२।२२ का दिन कतार एयरवेजको ३५३ को उडानद्वारा दोहा हुँदै काठमाडौंंस्थित त्रिभुवन विमानस्थल आइपुगेका राहदानी नं. ३२७४२२८A का बाहक वर्ष ३३ को नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR भन्ने व्यक्तिले अवैध लागु औषध हेरोइन लुकाई तयार गरिएको प्लास्टिक कोटेड गराई पेटमा नपच्ने हेरोइन लुकाइ बनाई तयार गरिएका क्याप्सुल आफ्नो पेटमा निली काठमाडौंंतर्फ हेरोइन पैठारी गरी ल्याएको भन्ने सुराकी प्राप्त भएको आधारमा निजलाई दाखेल गरी ल्याएको र स्वास्थ्य जाँच परीक्षण गरी पेटमा हेरोइन लुकाई ल्याएको देखिएमा पेटबाट निकाली बरामद गरिपाउँ भन्ने प्रतिवेदनका आधारमा प्रस्तुत मुद्दाको कारवाही प्रारम्भ भएको देखिएको छ । उल्लिखित प्रतिवेदनका आधारमा लागु औषध नियन्त्रण कानून कार्यान्वयन इकाइबाट विरेन्द्र प्रहरी अस्पताललाई परीक्षण गरी पठाई दिनेसमेतको पत्राचार भएको मिसिलबाट देखिन्छ । उक्त अस्पतालको इमर्जेन्सी वार्डमा तयार गरिएको बरामदी मुचुल्कामा पासपोर्ट नम्बर 3274228A का बाहक वर्ष ३३ को नाइजेरियन नागरिक OBUNNEME MICHAEL OZOR लाई विरेन्द्र प्रहरी अस्पताल, महाराजगञ्जको इमर्जेन्सी वार्डमा राखी उपचार पद्धतिद्वारा दिसा गराउँदा निजको पेटबाट लागु औषध हेरोइन सेतो टल्किने झिलझिल कागजमा राखी सो कागजलाई सेतो नरम प्लास्टिकले प्याक गरी ल्याएको क्याप्सुल आकारको ६४ वटा अवैध लागु औषध हेरोइनको क्याप्सुल पेटबाट निकालिएको, सो ६४ वटा क्याप्सुलको प्लास्टिक हटाई सो ६४ वटा क्याप्सुलको लागु औषधको मात्रा एक मुष्ट मान्यता प्राप्त तराजुमा तौल गर्दा अवैध लागु औषध हेरोइनको मात्रा ११०० (एघार सय) ग्राम भएको भन्नेसमेत व्यहोरा उल्लेख गरी बरामदी मुचुल्का तयार भएको र सो बरामदी मुचुल्काको रोहबरमा यी प्रतिवादीसमेतले बुझ्ने गरी This Seizer of document is made in front to me the above mentioned drug is discovered from my body in presence of the above mentioned officers भन्ने व्यहोरासमेतमा निज प्रतिवादीले सहिछाप गरेको देखिएको छ । मौकामा भएको बरामदी मुचुल्कामा नै उक्त क्याप्सुलहरू सोही बखत नै खोली जम्मा लागु औषध मात्रा ११०० ग्राम रहेको यकिन भैरहेको र निजका साथबाट बरामद भएको उक्त लागु औषधको मात्रा र स्थितिसमेत निजको रोहबरमा भएको कुरालाई यी प्रतिवादीले स्वीकार गरी सनाखत गरी दिएकोसमेत देखिएको छ । अनुसन्धान अधिकृतसमक्ष यी प्रतिवादीलाई बयान गराउने क्रममा उक्त सवाल नं. ३ मासमेत तपाइँलाई अङ्ग्रेजी भाषा बुझ्ने दोभाषेमार्फत नेपाली भाषामा सोधिएको प्रश्न अङ्ग्रेजी भाषामा उल्था गरी पढी बाची सुनाइन्छ अङ्ग्रेजी भाषामा बयान दिन तयार हुनुहुन्छ भनी सोध्नेसम्मको प्रक्रिया गरिएको मिसिलबाट देखिएको हुँदा यी प्रतिवादीले पुनरावेदन जिकिरमा उल्लेख गरे जस्तो आफूलाई उक्त भाषाका बारेमा दोभाषे उपलब्ध नगराईएको भनी मान्न मिलेन ।

३. अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्षको बयानमा यी प्रतिवादीले उक्त हेरोइन लुकाई तयार गरिएको भनिएको क्याप्सुल बनाई मलाई तयारी अवस्थामा EMEKA OKOYA भन्नेले दिएकाले निजबाट लिई पेटमा निली नेपालमा पैठारी गरी ल्याएको, निज OKOYA सँग पाकिस्तानमा भेट हुँदा निजले मलाई युरोपियन देशतिर पठाई दिन्छु बहुमूल्य सामान प्लास्टिक कोटेड गरी बनाइएको छ सो पेटमा राखी नेपाल लिएर जाने र पुनः नेपालबाट नाइजेरिया लैजाने भनेबाट आफूले हुन्छ भनी निजबाट लिई पेटमा निली ल्याएको हो भन्नेसमेतको व्यहोरा उल्लेख गरी बयान गरेको देखिन्छ । उक्त बयानमा समेत निजले नेपाली भाषामा सोधिएको प्रश्नमार्फत अङ्ग्रेजी भाषामा उल्था गरी सुनाएको र मैले अङ्ग्रेजी भाषामा दिएको उत्तर नेपाली भाषामा उल्था गरी भनेबमोजिम लेखिएको ठीक छ भनी सहीसमेत गरेको देखियो । राष्ट्रिय विधि विज्ञान प्रयोगशाला नार्कोटिक्स इकाईको परीक्षण प्रतिवेदन व्यहोराबाट सङ्कलित नमुना T1 नमुना लागु औषध सेतो हेरोइन (डाएसिटाइल मर्फिन) पाइएको भनी परीक्षण विवरणमा Sample T1 had shown positive test for heroin (Diacetyl morphine) भन्ने उल्लेख गरी B.R. Shakya ले प्रतिवेदन दिएको देखिन्छ । अदालतसमक्षको बयानमा यी प्रतिवादीले लागु औषध बरामद नभएको तथा अनुसन्धानका क्रममा अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्षको बयानमा आफूलाई सहिमात्र गराएको भनी जिकिर लिएपनि त्यस्तो जिकिर खण्डन हुने गरी निजले प्रमाणसमेत पेस गर्न सकेको देखिन्न । बरामद भएको लागु औषध सेतो हेरोइन जस्तो लागु औषध यी पुनरावेदक प्रतिवादीले पेटमा निली राखेको र निजको पेटबाट दिसाद्वारा निकाल्ने पद्धति अवलम्बन गरी बरामद गरिएकोसमेत पुष्टि भैरहेको देखिँदा निज प्रतिवादीको अदालतसमक्षको इन्कारी बयानलाई मात्र आधार मानी लागु औषध ओसार पसारमा संलग्न सुगठित अपराध जस्तो गम्भीर प्रकृतिको कसुरमा संलग्नताको प्रतिनिधित्व गर्ने यी प्रतिवादीलाई कसुरबाट उन्मुक्ति दिन मिलेन ।

४. बरामदी मुचुल्काका साक्षी प्र.नि. 

राजेन्द्रमान कर्माचार्यसमेतले अदालतमा आइ बकपत्र गर्दा दिसा गरी सकेपछि ६४ वटा क्याप्सुल झरिसकेपछि बरामदी मुचुल्का बनाएको भनी बकपत्र गरिदिएको देखिन्छ भने अर्का प्रतिवेदक रोहबर साक्षी ऋषिकेश पाण्डेसमेतले लागु औषध हेरोइनको मात्रा तौल गर्दा ११०० ग्राम लागु औषध हेरोइन वजन निजको रोहबरमा नै गरेको हो भनी बकपत्रसमेत गरेको देखिन्छ । यसै गरी उक्त बरामद भएको लागु औषध नमुना परीक्षण गरी प्रतिवेदन पेस गर्ने विशेषज्ञ विरेन्द्रराज शाक्यले सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतसमक्ष बकपत्र गर्दासमेत परीक्षण प्रतिवेदनमा हेरोइनको केमिकल नामबाट खुलाइएको र हेरोइनको केमिकल नाम Diacetyl morphine हो भनी बकपत्रसमेत गरेबाट यी पुनरावेदक प्रतिवादीले जिकिर लिएको विशेषज्ञको बकपत्र नै नभएको भन्ने जिकिर खण्डित भएकोसमेत छ ।

५. यी प्रतिवादीको पेटबाट ६४ थान पत्थर प्लास्टिक कोटेड गरी बनाएको क्याप्सुल निकालेको र त्यसमा ११०० ग्राम हेरोइन रहेको परीक्षण प्रतिवेदनबाट प्रमाणित भैरहेको स्थितिमा यी प्रतिवादीले लागु औषध बरामद भएको कुरामा अदालतसमक्ष इन्कारी गरेपनि प्रहरीमा साबित रही बयान गरेको, पेटबाट बरामद भएका उक्त परिमाणमा रहेका ६४ थान क्याप्सुल विरेन्द्र प्रहरी अस्पतालबाट निकालिएको र उक्त अस्पताल मै तयार गरिएको बरामदी मुचुल्का रीतपुर्वककै देखिएको हुँदा पुनरावेदक प्रतिवादीले बरामदी मुचुल्का नै रीतपूर्वक भएको छैन भनी लिइएको पुनरावेदन जिकिर र सोही जिकिरलाई समर्थन गर्ने गरी पक्षको तर्फबाट उपस्थित कानून व्यवसायीको बहस जिकिरसँग सहमत हुन सकिएन ।

६.११०० ग्राम लागु औषध सेतो हेरोइन बरामद भएको, दिसाद्वारा निकाली नापजोख गर्दासमेत त्यति परिमाणमा हेरोइन फेला परेको प्रमाणबाट पुष्टि हुँदा यी प्रतिवादीलाई सुरू काठमाडौंं जिल्ला अदालतबाट लागु औषध (नियन्त्रण)  ऐन, २०३३ को दफा ४ को खण्ड (ङ) र (च) को कसुर अपराधमा ऐ. ऐनको दफा १४(१)(छ)(३) बमोजिम १७ वर्ष कैद र रू. ७,००,०००।– जरिवाना हुने ठहर्‍याई भएको फैसलालाई सदर गर्ने गरी भएको पुनरावेदन अदालत, पाटनको मिति २०६६।८।२३ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुन्छ । अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादीको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन ।

७. तर यी प्रतिवादी विदेशी नागरिक भएका कारण आफूउपरको अनुसन्धान, अभियोजनलगायतका सम्पूर्ण न्यायिक प्रक्रियाका बारेमा नेपाली भाषा बुझ्न नसक्ने भनी पुनरावेदन जिकिरमा चासो व्यक्त गरी आफूले दोभाषेसमेतको व्यवस्था हुनुपर्ने भन्नेसमेतको जिकिर लिएकोसमेत देखियो । वस्तुतः आफू विरूद्ध लागेको अभियोगमा निजलाई कसुरका बारेमा जानकारी उपलब्ध गराउनु राज्यको प्राथमिक दायित्व हुन आउँछ । अझ विदेशी नागरिकका हकमा त भाषागत कठिनाइका कारण हुन सक्ने कठिनाइले न्यायिक प्रक्रियालाई नै कमजोर गराउन सक्ने 

हुन्छ । तसर्थ न्यायिक प्रक्रियाभित्र ल्याउन यस्ता विदेशी नागरिकलाई पक्राउ गर्दा, अभियोजन गर्दा तथा निज विरूद्ध भएको जुनसुकै न्यायिक कारवाहीमा निजलाई सोधपुछ, निजको बयान तथा निजउपरको न्यायिक दायित्व वहन गराउनसमेतका लागि निजले बुझ्न सक्ने दोभाषेसमेतको व्यवस्था गर्न अनुसन्धान निकाय अभियोजनको निकाय एवम्‌ यस अदालत र मातहतका सबै अदालतहरूमा यथासम्भव प्रतिवादीले बुझ्न वा बोल्न सक्ने भाषा जान्ने व्यक्तिहरूको सूची तयार पारी नियमित वा पटके जुनरूपमा व्यवस्था गर्न व्यवहारिक र सम्भव हुन्छ सोहीरूपमा आवश्यकताअनुसार सेवा लिने र सेवा उपलब्ध गराउने नीतिगत र कार्यगतरूपमा निश्चित व्यवस्था अविलम्ब गराउनु, भाषागत एवम्‌ भाषा जान्ने व्यक्तिको सेवा लिनुपर्ने स्थानको क्षेत्रगत आधारमा दोभाषेहरूको सूची तयार गरी राख्ने व्यवस्था गर्नु, दोभाषेको सेवा लिने गर्दा त्यस्तो दोभाषे छनौट गर्ने, सेवा लिएबापतको शुल्क वा पारिश्रमिक दिने व्यवस्था, दोभाषेको जवाफदेहिताको अतिरिक्त दोभाषेको सेवालाई नियमित बनाउन आवश्यक निर्देशिकासहितको व्यवस्था गर्नु र तत्कालको लागि कम्तिमा अङ्ग्रेजी विषयमा स्नातक उत्तीर्ण गरेको दोभाषेसमेत नियुक्त गर्न जो चाहिने आवश्यक प्रबन्ध गर्नु भनी प्रहरी प्रधान कार्यालय, महान्यायाधिवक्ताको कार्यालय एवम्‌ यस अदालतका रजिस्ट्रारको नाउँमा यो निर्देशनसमेत जारी गरिदिएको छ । यस व्यवस्थाको प्रभावकारी कार्यान्वयन भए नभएको सम्बन्धमा आवश्यक विवरण यस अदालत अनुगमन महाशाखामा आवधिकरूपमा पठाउन भनी सम्बन्धित निकायलाई लेखी पठाउनु । प्रस्तुत फैसलाको विद्युतिय प्रति अपलोड गरी दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार बुझाइदिनू ।

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

न्या. गोविन्दकुमार उपाध्याय 

 

इति संवत् २०७१ साल कात्तिक ३ गते रोज २ शुभम् ।

इजलास अधिकृतन : विष्णुप्रसाद गौतम