निर्णय नं. ९४४० - उत्प्रेषण

सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास

माननीय न्यायाधीश श्री बैद्यनाथ उपाध्याय

माननीय न्यायाधीश श्री जगदीश शर्मा पौडेल

फैसला मिति :- २०७२।०२।१०।१

०६७-WO-०४२२

 

विषय :– उत्प्रेषण ।

 

निवेदक :- सिराहा जिल्ला डुमरी गा.वि.स वडा नं.६ बस्ने सुनैना यादवनी ।

विरूद्ध

विपक्षी :- सिराहा जिल्ला डुमरी गा.वि.स. वडा नं.६ बस्ने लरूवती यादवसमेत ।

 

कुनै विषयमा नालिस गर्न तत्काल बहाल कानूनले किटान गरेको हदम्याद गुज्री सकेको अवस्थामा पछि हदम्यादसम्बन्धी ऐन संशोधन भएकै कारणले मात्र गुज्री सकेको हदम्याद थामिन सक्दैन । यसप्रकार काम भए गरेको समयबाट २ वर्षभित्र फिराद गरी सक्नुपर्ने हदम्यादसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था आकर्षित हुने भै २०४७ सालमा भएको उक्त कार्यका सम्बन्धमा २०५९।५।२७ मा संशोधन भई हाल बहाल रहेको हदम्यादसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था आकर्षित हुन सक्ने नदेखिने ।

(प्रकरण नं. ५)

 

निवेदकको तर्फबाट :- विद्वान् अधिवक्ता अविनाश कुमार प्याकुरेल

विपक्षीको तर्फबाट :- विद्वान् अधिवक्ता सन्तोषकुमार पाण्डे

अवलम्बित नजिर :- 

सम्बद्ध कानून :-

कीर्ते कागजको १८ नं.

 

फैसला

न्या. बैद्यनाथ उपाध्याय :- नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा २३ र १०७(२) बमोजिम यस अदालतमा दायर हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनको सङ्क्षिप्त तथ्य आदेश यसप्रकार छ :– 

 

१. निवेदन व्यहोरा:

जिल्ला सिराहा गा.वि.स. डुमरी वडा नं. ६ बस्ने जहरी दुसाधनीको पति स्व. भुला पासवानका नाममा घरबास मिन्हीमा दर्ता रहेको २००३ सालको नापिको जिल्ला सिराहा प्रगन्ना रामपुर मौजे डुमरी मालको उत्तर, निज दक्षिण, मंगल मुसहर पूर्व, डगर पश्चिम यती चार किल्लाभित्रको सा.कि.नं १२ को ज.वि.०-०-५ जग्गा जहरी दुसाधनीले मिति २०२६।६।१५, २०२६।७।१०, २०२६।८।६, २०२६।९।२१ र २०२६।१०।२२ मा एक धुर गरी रू. ९८ मोलको तत्कालीन कानूनअनुसार मलाई रीतपूर्वक घरसारको सुक्रि बिक्री राजीनामाको कागज लेखि दिएको दिनदेखि मैले निर्विवादरूपमा उक्त घरबास मिन्ही जग्गा भोग चलन गर्दै आइरहेकी छु । उक्त जग्गा हाल सर्वे नापी नभई जिल्ला सिराहा गा.वि.स. डुमरी वडा नं. ६ को गाउँ ब्लकभित्रको घरबास मिन्ही जग्गा हो ।

उक्त जग्गा विपक्षी इनरदेवी पासवानको सासु जहरी दुसाधनी र विपक्षी लरूवती यादवनीको पति मनिकलाल यादवबीच सा.दे.नं. ७८५ को लेनदेन मुद्दा परी मिति २०४६।२।२२ मा फैसला भई २०४६ सालको बिगो नं.२९३/२२ मा कारवाही गराई मिति २०४७।६।४ मा मनिकलाल यादवले आफ्नो नाममा लिलाम सकार गरी २०४७।६।१८ को पर्चाबमोजिम मिति २०४७।६।२१ मा चलनपुर्जीसमेत लिई सोही जग्गा गा.वि.स. को मिति २०६६।११।३ र २०६६।११।४ को झुट्ठा सिफारिस बनाई विपक्षीमध्ये लरूवती यादवले आफ्नै भतिजा नाताका विपक्षी नबल किशोर यादवलाई मिति २०६६।११।६ का दिन मालपोत कार्यालय सिराहाको र.नं. ८४३३ को हालैको बकसपत्रको लिखतबाट हक हस्तान्तरण गरेको कुरा उक्त जग्गामा विपक्षीहरूले जबरजस्ती घर बनाउन खोजेकाले पुनरावेदन अदालत, राजविराजमा निषेधाज्ञा मुद्दा दायर गरेपछि थाहा पाई सम्पूर्ण कागजातहरूको नक्कल मिति २०६६।१२।१ मा सारी लिई जानकारी भयो ।

विपक्षीहरूले उपर्युक्तबमोजिम मेरो हक मेट्ने गरी कीर्ते जालसाज गरेको हुँदा मुलुकी ऐन कीर्ते कागजको १ र ३ नं. को कसुरमा ऐ. को १० र ११ नं बमोजिम सजाय गरिपाउँ भनी ऐ. को १८ नं. बमोजिमको हदम्यादभित्र फिरादपत्र लिई सिराहा जिल्ला अदालतमा जाँदा सिराहा जिल्ला अदालतका नि. स्रेस्तेदारले कीर्ते कागजको १८ नं. को तत्कालीन हदम्याद २ वर्षभित्र फिराद दर्ता गर्न ल्याउनुपर्नेमा हदम्याद नाघी आएको तथा हकदैयासमेत नभएको भनी मिति २०६६।१२।२५ मा दरपिठ गरिदिएकाले उक्त दरपिठ आदेश बदर गरिपाउँ भनी जिल्ला अदालत नियमावली, २०५२ को नियम १३ बमोजिम सिराहा जिल्ला अदालतमा निवेदन गरेकामा “तत्कालीन कीर्ते कागजको १८ नं. को कानूनी व्यवस्थाअनुसार काम भए गरेको मितिले २ वर्षभित्र फिराद गरी सक्नुपर्नेमा सोअनुरूप नभै हदम्याद नाघी सम्मानित सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित नजिर (ने.का.प.२०६२ अङ्क १ नि.नं.७४८०) समेत प्रतिकूल फिराद देखिएकाले स्रेस्तेदारबाट मिति २०६६।१२।२५ मा भएको दरपिठ आदेश मिलेकै देखिँदा सदर हुन्छ” भनी जिल्ला न्यायाधीशबाट मिति २०६७।१।९ मा आदेश भएकाले उक्त आदेश बदर गरिपाउँ भनी अ.बं.१७ नं. बमोजिम पुनरावेदन अदालत, राजविराजसमक्ष निवेदन गरेकामा जिल्ला अदालतको उक्त मिति २०६७।१।९ को आदेश लाई नै सदर गरी मिति २०६७।३।१० मा आदेश भयो । विपक्षीहरूको उक्त कार्यबाट नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को धारा १९ द्वारा प्रदत्त सम्पत्तिसम्बन्धी हकमा आघात पुग्न गएको र अर्को उपचारको बाटो पनि नभएकाले ऐ. को धारा १०७ (२) बमोजिम यो रिट निवेदन गर्न आएको छु ।

मैले मिति २०६६।१२।१ मा प्रमाणित नक्कल लिई मिति २०६६।१२।२५ फिराद दर्ता गर्न गएको अवस्थामा कीर्ते कागजको १८ नं को साबिकको हदम्याद लाग्ने होइन । सो आधारमा भएको आदेश गैरकानूनी छ । विपक्षीहरूले डाँक लिलाम हुनु नपर्ने जग्गा २०४७ सालमा लिलाम गराइ चलन पुर्जी लिई घर नभएको जग्गामा २ वटा घर देखाई गा.वि.स. को कार्यालय डुमरीबाट मिति २०६६।११।४ मा झुट्ठा सरजमिन सिफारिस गराई रजिस्ट्रेसन पारित नहुने जग्गा मिति २०६६।११।६ मा र.नं. ८४३३ बाट विपक्षी लरूवती यादवले भतिजो नाता पर्ने विपक्षी नबल किशोर यादवलाई जालसाजपूर्ण तरिकाले हालैको बकसपत्र लिखत पारित गरी दिएको कुरालाई ध्यान नदिई भएको आदेश कीर्ते कागजको १८ नं. विपरीत 

छ । अतः स्रेस्तेदारबाट मिति २०६६।१२।२५ मा भएको दरपिठ आदेश सदर गरेको सिराहा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।१।९ आदेश र सो आदेशलाई सदर गरेको पुनरावेदन राजविराजको मिति २०६७।३।१० को आदेशबाट मलाई मर्का पर्न गएकाले उल्लिखित दरपिठ आदेशहरू बदर गरी मेरो फिरादपत्र दर्ता गर्नु भनी आदेश जारी गरिपाऊँ ।

 

२. यस अदालतबाट मिति २०६७।७।२४ मा भएको प्रारम्भिक आदेश:

यसमा के कसो भएको हो, मागबमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो, आदेश प्राप्त भएका मितिले बाटाका म्यादबाहेक १५ दिनभित्र लिखितजवाफ पेस गर्नु भनी विपक्षीहरूका नाममा सूचना पठाई लिखित जवाफ प्राप्त भएपछि वा अवधि नाघेपछि नियमबमोजिम पेस गर्नू । 

 

३. लिखित जवाफ व्यहोरा:

तत्कालीन कीर्ते कागजको १८ नं. को कानूनी व्यवस्थाअनुसार काम भए गरेको मितिले २ वर्षभित्र फिराद पर्नुपर्नेमा सो हदम्याद नघाई विपक्षी फिराद लिई आएका साथै उक्त फिराद सम्मानित सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित नजिरसमेतको प्रतिकूल देखिएकाले स्रेस्तेदारबाट भएको मिति २०६६।१२।२५ को दरपिठ आदेश सदर गरी यस अदालतबाट मिति २०६७।१।९ मा आदेश भएको देखिन्छ । सो आदेश बदर गरी पाउन निवेदकले पुनरावेदन अदालत, राजविराजमा निवेदन गरेकामा २०४७ सालमा भएको डाँक लिलाम चलन पुर्जी जालसाज घोषित गरी पाउन दायर गरेको फिरादपत्र तत्काल कायम रहेको कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्यादको सन्दर्भबाट दरपिठ गर्ने गरेको त्यस अदालतको मिति २०६७।१।९ को आदेश मिलेको देखिँदा परिवर्तन गरी रहन परेन भनी आदेश भएको देखिन्छ । रिट निवेदन मागबमोजिम संविधान प्रदत्त निवेदकको मौलिक हकको अपहरण हुने यस अदालत कुनै काम कारवाही नभएको हुँदा यस अदालतउपरको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने सिराहा जिल्ला अदालतको लिखितजवाफ ।

निवेदन दाबी झुट्ठा हो । वादी मनिकलाल यादव प्रतिवादी जहरी दुसाधनी भएको लेनदेन मुद्दामा सिराहा जिल्ला अदालतबाट मिति २०४६।२।२२ मा भएको फैसला कार्यान्वयनको क्रममा कानूनबमोजिम मिति २०४७।६।४ मा लिलाम हुँदा अरू कसैले सकार नगरेकाले वादी मनिकलाल यादवले जग्गा सकार गरी मिति २०४७।६।२१ को चलनपुर्जीअनुसार मालपोत कार्यालय सिराहाबाट दाखिल खारेज भई हक भोग गरी आएको दाबीको सा.कि.नं १२ को ०-०-५ जग्गा निज मनिकलालको मृत्युपश्चात् हकदार पत्नीको नाताले प्रत्यर्थीमध्येकी म लरूवती यादवको नाममा नामसारी दाखिल खारेज भई आएको हो । उक्त लिलाम सकारको काम कारवाही र नामसारी दाखिल खारेजसमेतका कार्यउपर ऐनको म्यादमा उजुर गरी कसैबाट बदर गराएको अवस्था नभई सदर कायम रहेको छ । यसरी कानूनबमोजिम हक भोग गरी आएको दाबीको जग्गा मिति २०६६।११।६ मा मालपोत कार्यालय सिराहाबाट हालैदेखिको बकसपत्र लिखत पारित गरी प्रत्यर्थीमध्येका नबल किशोर यादवलाई हक हस्तान्तरण गरीदिएको हो । विपक्षीले हकै नभएको जग्गाको विषयमा पुनरावेदन अदालत, राजविराजमा निषेधाज्ञा मुद्दा दायर गरेकामा उक्त मुद्दा मिति २०६७।४।३० मा खारेज हुने ठहरी फैसला भएको हुँदा प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज भागी छ । विपक्षीले निषेधाज्ञा मुद्दामा खारेजी फैसला भएपछि उल्लिखित लिलाम सकार, चलनपुर्जीसमेतको नक्कल लिई जालसाज गरेको भनी कीर्ते कागजको १८ नं को हदम्याद समाई मिति २०६७।१२।२५ मा जालसाज मुद्दाको फिराद लिई आएकामा स्रेस्तेदारबाट हदम्याद र हकदैयाको आधारमा दरपिठ आदेश गरी दिएको र उक्त दरपिठ आदेश जिल्ला र पुनरावेदन अदालत,बाट सदर भएको अवस्था छ । तत्कालीन कीर्ते कागजको १८ नं मा काम भए गरेको मितिले २ वर्षभित्र नालिस दिई सक्नु पर्ने कानूनी व्यवस्था रहेको थियो । सो समयभित्र विपक्षीले नालेस दिएको भनी भन्न देखाउन सकेका छैनन् । २०५९ सालमा संशोधन भएको कीर्ते कागजको १८ नं को व्यवस्था पहिले भइसकेको काम कारवाहीका हकमा लागू हुन सक्दैन । अत: विपक्षी निवदेकको निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी भै फिराद दर्ता हुन नसक्ने हुँदा खारेज गरिपाउँ भन्ने सम्म व्यहोराको लरूवती यादव र नबल किशोर यादवको संयुक्त लिखित जवाफ ।

निवेदक सुनैना यादवनी विपक्षी लरूवतीसमेत भएको प्र.द.नं.२७४ मिति २०६७।२।२७ मा दर्ता भएको कीर्ते जालसाज मुद्दाको प्रतिवेदन इजलाससमक्ष पेस हुँदा त्यहाँको मिति २०६७।१।९ को आदेश मिलेको देखिँदा परिवर्तन गरिरहनु परेन कानूनबमोजिम गर्नु भनी यस अदालतबाट मिति २०६७।३।१० मा भएको आदेश कानूनसम्मत हुँदा निवेदकको रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने पुनरावेदन अदालत, राजविराजको लिखित जवाफ ।

विपक्षी इनरदेवी पासवानका नाममा जारी भएको म्याद मिति २०६७।१०।८ मा तामेल भएकामा म्यादभित्र लिखित जवाफ नफिराई गुजारी बसेको देखियो ।

 

४. यस इजलासको अन्तिम आदेश:

नियमबमोजिम पेसी सूचीमा चढी पेस हुन आएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकका तर्फबाट उपस्थित विद्वान् अधिवक्ता श्री अविनाश कुमार प्याकुरेलले निवेदकले २०२६ सालको घरसारको राजीनामाबाट दाबीको कि.नं १२ को ०-०-५ जग्गामा आफ्नो हक भएको भनी २०४७ सालको लिलाम डाँक सकार, चलनपुर्जी, २०६६ सालको सिफारिस र बकसपत्र लिखतसमेत जालसाज घोषित गरी पाउन विपक्षी सिराहा जिल्ला अदालतसमक्ष फिराद लिई गएकामा उक्त अदालतका स्रेस्तादारले कीर्ते कागजको तत्कालीन १८ नं. बमोजिम काम कुरा भए गरेको मितिले २ वर्षको हदम्यादभित्र फिराद नपरेको भनी दरपिठ गरी दिएकामा जिल्ला न्यायाधीश र पुनरावेदन अदालत,समेतबाट सो दरपिठ सदर भएको अवस्था छ । कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्याद मिति २०५९।५।२७ मा भएको संशोधनबमोजिम थाहा पाएको मितिले ६ महिनाभित्रै फिराद लिई गएको हुँदा फिराद दरपिठ गरेको विपक्षीहरूको कार्य सो १८ नं. को कानूनी व्यवस्थाविपरीत भएकाले उत्प्रेषणको आदेशद्वारा बदर गरी फिराद दर्ता गरी दिनु भनी विपक्षीहरूका नाममा आदेश जारी गरिपाउँ भनी र विपक्षी लारूवती यादव र नबल किशोर यादवका तर्फबाट उपस्थित हुनुभएका विद्वान् अधिवक्ता श्री सन्तोषकुमार पाण्डेले मुलुकी ऐन कीर्ते कागजको १८ नं. मा २०५९।५।२७ मा भएको संशोधनभन्दा अगाडि भएको कार्यका सम्बन्धमा उक्त संशोधित हदम्यादसम्बन्धी कानूनी प्रावधान लागू हुन सक्दैन । अतः विपक्षीले दर्ता गर्न ल्याएको फिराद हदम्यादविहीन भएकाले सोही आधारमा दरपिठ भएको हुँदा रिट जारी हुने अवस्था छैन, खारेज गरिपाउँ भनी बहस गर्नुभयो ।

उपर्युक्तबमोजिम दुवै पक्षका विद्वान् कानून व्यवसायीहरूले गर्नुभएको बहस सुनी निवेदनसहितका मिसिल कागजात अध्ययन गरी हेर्दा, निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी हुने हो वा होइन भन्ने विषयमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो । 

२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा, भुला पासवानका नाममा २००३ सालको नापिमा दर्ता भएको सिराहा जिल्ला डुमरी गा.वि.स. वडा नं.६ को गाउँ ब्लकभित्रको सा.कि.नं. १२ को ०-०-५ घरबास मिन्ही जग्गा निजकी पत्नी जहरी दुसाधनीले मिति २०२६।६।१५, २०२६।७।१०, २०२६।८।६, २०२६।९।२१, २०२६।१०।२२ मा तत्कालीन कानूनअनुसार रू.९८।- मोलमा घरसारको सुक्रि बिक्री राजिनामाको कागज गरीदिई भोग गरी आएकामा जहरी दुसाधनी र मनिकलाल यादवले आपसमा लेनदेन मुद्दा गरी लेनदेन मुद्दाको बिगोमा उक्त जग्गा मनिकलाल यादवले सकार गरी मिति २०४७।६।२१ मा चलनपुर्जीसमेत पाएको र मनिकलालको मृत्युपश्चात् निजकी श्रीमती विपक्षी लरूवती यादवले गा.वि.स. बाट मिति २०६६।११।३ र २०६६।११।४ को झुट्ठा सिफारिस बनाई विपक्षी नवलकिशोर यादवलाई मिति २०६६।११।६ मा हालैदेखिको बकसपत्र लिखतबाट हक हस्तान्तरण गरिदिएको कुरा मिति २०६६।१२।१ मा नक्कल सारी थाहा पाएकाले विपक्षीहरूले मेरो हक मेट्ने गरी कीर्ते जालसाज गरेकाले सजाय गरिपाउँ भनी कीर्ते कागजको १८ नं. बमोजिमको हदम्यादभित्र फिराद लिई सिराहा जिल्ला अदालतमा गएकामा उक्त अदालतका स्रेस्तेदारले कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्याद नाघी फिराद दर्ता गर्न ल्याएको भनी मिति २०६६।१२।२५ मा दरपिठ गरिदिएकाले जिल्ला न्यायाधीशसमक्ष निवेदन गर्दा स्रेस्तेदारबाट भएको दरपिठ आदेशलाई नै सदर गरेको र सोउपर अ.बं. १७ नं. बमोजिम पुनरावेदन अदालत, राजविराजमा निवेदन गर्दासमेत जिल्ला न्यायाधीशबाट भएको आदेशलाई नै सदर गरी मिति २०६७।३।१० मा आदेश भयो । मैले २०६६।११।४ समेतको सिफारिस र मिति २०६६।११।६ को बकसपत्र लिखतसमेत जालसाजपूर्ण भएको भनी मिति २०६६।१२।१ मा थाहा पाई कीर्ते कागजको १८ नं को संशोधित हदम्यादभित्र फिरादपत्र लिई गएकामा सो कुरालाई बेवास्ता गरी उक्त संशोधनभन्दा अगाडिको हदम्याद लगाई दरपिठ गरेको कार्य सो कानूनविपरीत भएकाले बदर गरिपाउँ भन्ने निवेदकको मुख्य निवेदन दाबी रहेको पाइयो । विपक्षीहरूको लिखतजवाफ हेर्दा २०४७ सालमा भएको डाँक लिलाम, चलनपुर्जीसमेतका कार्य जालसाज घोषित गरी पाउन हाल बहाल रहेको कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्याद आकर्षित हुन सक्दैन, दरपिठ आदेश कानूनबमोजिम भएकाले रिट निवदेन खारेज गरिपाउँ भन्ने व्यहोरा उल्लेख भएको देखियो । 

३. मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा, दाबीको कि.नं. १२ को जग्गा साबिकमा जहरी दुसाधनीका पति भुला पासवानको नाममा दर्ता कायम रहेको कुरामा विवाद छैन । निज भुला पासवानको पत्नी जहरी दुसाधनी र मनिकलाल यादवका बिचमा लेनदेन मुद्दा परी वादी मनिकलाल यादवले लेनदेनको बिगो भरीपाउने ठहरी सिराहा जिल्ला अदालतबाट मिति २०४६।२।२२ मा फैसला भएको देखियो । उक्त लेनदेनको बिगो भरी पाउँ भनी वादी मनिकलाल यादवले निवेदन दिई कारवाही हुँदा निज मनिकलाल यादवले नै उक्त जग्गा लिलाम सकार गरी मिति २०४७।६।२१ मा चलनपुर्जीसमेत पाएको देखियो । निज मनिकलालको मृत्युपश्चात् निजकी पत्नी विपक्षी लरूवती यादवले उक्त जग्गा र.नं. ८४३३ मिति २०६६।११।६ मा मालपोत कार्यालय सिराहाबाट विपक्षी नवलकिशोर यादवलाई हालैको बकसपत्र लिखतद्वारा हक हस्तान्तरण गरिदिएको देखिन्छ । यी रिट निवेदक सुनैना यादवले उक्त कि.नं १२ को जग्गा साबिक जग्गा धनी भुला पासवानको पत्नी जहरी दुसाधनीले २०२६ सालमा पटक गरी दिएको घरसारको राजिनामा लिखतबाट आफ्नो हक भएको भनी उल्लिखित लिलाम सकार, चलनपुर्जी, बकसपत्र लिखतसमेतलाई जालसाज घोषित गरी विपक्षीहरूलाई सजाय गरिपाउँ भनी २०६६।१२।१ लाई थाहा पाएको मिति कायम गरी कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्यादभित्र भनी मिति २०६६।१२।२५ मा फिराद दायर गर्न गएकामा सिराहा जिल्ला अदालतका स्रेस्तेदारबाट कीर्ते कागजको १८ नं. को तत्कालीन हदम्याद २ वर्षभित्र फिराद दर्ता गर्न ल्याउनुपर्नेमा हदम्याद नाघी आएको भनी फिराद दरपिठ गरिदिएको र उक्त दरपिठ आदेश सिराहा जिल्ला अदालत तथा पुनरावेदन अदालत, राजविराजबाट समेत सदर भएको देखियो ।

४. उल्लिखित तथ्य भएको प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकले दर्ता गर्न खोजेको फिरादपत्र कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्यादभित्रको नभएको भनी दरपिठ गरेको विपक्षीहरूको कार्य कानूनसम्मत रहे नरहेको र कीर्ते कागजको १८ नं. मा २०५९।५।२७ मा भएको संशोधनभन्दा अगाडिको कानूनी व्यवस्था वा सो संशोधनपश्चात् हाल कायम रहेको कानूनी व्यवस्थामध्ये कुन प्रयुक्त हुने हो भनी निष्कर्षमा पुग्नु पर्ने भएकाले उक्त दुवै कानूनी व्यवस्थाको विश्लेषण गर्नुपर्ने देखियो । उक्त २०५९ सालको संशोधनभन्दा अगाडि कीर्ते  कागजको १८ नं. मा “... सो काम भए गरेको मितिले दुई वर्षभित्र नालिस नदिए लाग्न सक्दैन” भन्ने र २०५९ सालको संशोधनपश्चात् हाल कायम रहेको उक्त १८ नं. मा  “...सो काम भए गरेको थाहा पाएको छ महिना भित्र नालिस नदिए लाग्न सक्दैन” भन्ने वाक्यांश रहेको पाइयो । उल्लिखित कानूनी व्यवस्थाबमोजिम २०५९।५।२७ भन्दा अगाडिको कुनै कार्यलाई कीर्ते वा जालसाजी घोषित गरिपाउँ भनी नालेस गर्नु परेमा त्यस्तो कीर्ते वा जालसाजी जन्य कार्य भएको मितिबाटै २ वर्षको म्यादभित्रै नालिस गरी सक्नु पर्ने देखिन्छ भने सो संशोधनपश्चात् हाल बहाल रहेको उक्त १८ नं. मा कीर्ते वा जालसाजी जन्य कार्यका सम्बन्धमा नालिस गर्नुपर्दा सो कार्य भए गरेको थाहा पाएको मितिबाट ६ महिनाभित्रमा नालिस गरिसक्नु पर्ने देखियो । 

५. उल्लिखित कानूनी व्यवस्थाको सन्दर्भमा यी निवेदिकाले मिति २०४७।६।४ मा विपक्षी लरूवती यादवनीका पति मनिकलाल यादवले गरिलिएको लिलाम सकार, २०४७।६।२१ को चलनपुर्जी, २०६६।११।६ को हालैको बकसपत्र लिखतसमेतलाई जालसाज घोषित गरिपाउँ भनि २०६६।१२।१ लाई थाहा पाएको मिति कायम गरी कीर्ते कागजको १८ नं. को हदम्याद उल्लेख गरी फिरादपत्र दर्ता गर्न ल्याएको देखियो । निवेदकले जालसाज भनी दाबी गरेको कार्य २०४७ सालको रहेको देखिन्छ । उक्त कार्य हुँदाको अवस्थामा कीर्ते कागजको १८ नं. ले काम भए गरेको मितिबाट २ वर्षभित्र नालिस गर्नुपर्ने भन्ने हदम्यादको व्यवस्था रहेको देखिन्छ । जालसाजी भनी दाबी लिएको कार्य मिति २०४७।६।४ को भएकाले तत्कालीन २ वर्ष हदम्याद २०४९।६।३ मा गुज्रेको देखियो । पछि मिति २०५९।५।२७ मा थाहा पाएको ६ महिनाभित्र नालिस गर्नुपर्ने भनी हदम्याद विषयमा कीर्ते कागजको १८ नं. मा संशोधन भएको देखिन्छ । अब सो कार्यलाई जालसाज भनी नयाँ संशोधित ऐनअनुरूप फिराद दायर गरेको देखिन्छ । कुनै विषयमा नालिस गर्न तत्काल बहाल कानूनले किटान गरेको हदम्याद गुज्रिसकेको अवस्थामा पछि हदम्यादसम्बन्धी ऐन संशोधन भएकै कारणले मात्र गुज्रिसकेको हदम्याद थामिन सक्दैन । यसप्रकार काम भए गरेको समयबाट २ वर्षभित्र फिराद गरी सक्नुपर्ने हदम्यादसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था आकर्षित हुने भै २०४७ सालमा भएको उक्त कार्यका सम्बन्धमा २०५९।५।२७ मा संशोधन भई हाल बहाल रहेको हदम्यादसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था आकर्षित हुन सक्ने देखिएन । 

६. तसर्थ माथि उल्लिखित आधार कारणबाट २०४७ सालको डाँक लिलाम, चलनपुर्जीसमेतका कार्य जालसाज घोषित गरी सजाय गरिपाउँ भनी फिराद दर्ता गर्नका लागि कीर्ते कागजको १८ नं. मा हाल बहाल रहेको हदम्यादसम्बन्धी कानूनी व्यवस्था आकर्षित हुने नदेखिँदा हदम्यादविहीन भनी फिराद दरपिठ गरेको सिराहा जिल्ला अदालतका स्रेस्तेदारको मिति २०६६।१२।२५ आदेश सदर गरेको सिराहा जिल्ला अदालतको मिति २०६७।१।९ आदेश र सो आदेशलाई सदर गरेको पुनरावेदन अदालत, राजविराजको मिति २०६७।३।१० को आदेश कानूनअनुरूप नै रहेको देखिँदा निवेदन मागबमोजिमको आदेश जारी हुने देखिएन । प्रस्तुत रिट निवेदन खारेज हुने ठहर्छ । दायरीको लगत कट्टा गरी यो आदेशको जानकारी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई दिई नियमानुसार मिसिल बुझाइदिनू । 

 

उक्त रायमा सहमत छु ।

न्या. जगदीश शर्मा पौडेल

 

इति संवत् २०७२ साल जेठ १० गते रोज १ शुभम् ।

इजलास अधिकृत : सन्तोषप्रसाद पराजुली