निर्णय नं. १०१४२ - परीक्षाको परिणाम फेरबदल गरी भ्रष्टाचार गरेको
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश डा. श्री आनन्दमोहन भट्टराई
माननीय न्यायाधीश श्री टंकबहादुर मोक्तान
फैसला मिति : २०७५।९।२५
मुद्दाः- परीक्षाको परिणाम फेरबदल गरी भ्रष्टाचार गरेको
०७१-CR-१६३२
पुनरावेदक / प्रतिवादी : मणिप्रसाद ढकालको छोरा, पाल्पा जिल्ला, पोखराथोक गा.वि.स., वडा नं. ४ बस्ने विष्णु उच्च मा.वि. पोखराथोकका शिक्षक मथुरा ढकालसमेत
विरूद्ध
प्रत्यर्थी / वादी : अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगको तर्फबाट अनुसन्धान अधिकृत सरीताकुमारी खतिवडाको प्रतिवेदनले नेपाल सरकार
०७२-CR-०२४०
पुनरावेदक / वादी : अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगको तर्फबाट अनुसन्धान अधिकृत सरीताकुमारी खतिवडाको प्रतिवेदनले नेपाल सरकार
विरूद्ध
प्रत्यर्थी / प्रतिवादी : वीरबहादुर कुँवरको नाति, गणेशबहादुर कुँवरको छोरा, गुल्मी जिल्ला हस्तिचौर गा.वि.स. वडा नं.३ स्थायी ठेगाना भई हाल जिल्ला शिक्षा कार्यालय, रूपन्देहीमा कार्यरत विद्यालय निरीक्षक चन्द्रबहादुर कुँवरसमेत
भ्रष्टाचारजन्य कार्य हुनका लागि आर्थिक लाभ वा हानि मात्र पर्याप्त आधार होइन । अवाञ्छित किसिमको दोषपूर्ण गतिविधि पनि भ्रष्टाचारजन्य कसुरको अर्को महत्त्वपूर्ण आधार हो । प्रतिवादीको गैरकानूनी र अवाञ्छित किसिमको दोषपूर्ण गतिविधिबाट कसैको हानि हुने र कसैले लाभ पाउने अवस्था हुन्छ भने सो कार्य पनि भ्रष्टाचारजन्य कसुरको दायराभित्र पर्ने नै हुन्छ । साथै प्रतिवादीले त्यस किसिमको गैरकानूनी र अवाञ्छित किसिमको गतिविधि केवल आर्थिक लाभ हानि पुर्याउने मनसायका साथ गरेको थिएन भन्ने आधारमा मात्र उक्त दोषपूर्ण कार्यबाट निजले उन्मुक्ति पाउने अवस्था नरहने ।
(प्रकरण नं.१०)
वादीका तर्फबाट : विद्वान् सहन्यायाधिवक्ता श्री गोपालप्रसाद रिजाल
प्रतिवादीका तर्फबाट : विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय श्री शेरबहादुर के.सी. र श्री द्रोणराज रेग्मी र अधिवक्ताहरू श्री धर्मराज रेग्मी, श्री रामचन्द्र पौडेल र श्री प्रपुशा के.सी.
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९
प्रमाण ऐन, २०३१
सुरू तहमा फैसला गर्ने:
सदस्य मा. न्यायाधीश श्री पवनकुमार शर्मा
सदस्य मा. न्या. श्री नरेन्द्रकुमार शिवाकोटी
सदस्य मा. न्या. श्री महेशप्रसाद पुडासैनी
विशेष अदालत
फैसला
न्या.डा.आनन्दमोहन भट्टराई : न्याय प्रशासन ऐन, २०४८ को दफा ९(१) बमोजिम पुनरावेदनको रोहबाट पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको संक्षिप्त तथ्य एवं ठहर यसप्रकार रहेको छः
पाल्पा जिल्ला, श्री जनजागृति नि.मा.वि., भुवनपोखरी ६ मा प्रा.वि. स्तरको करार शिक्षकको आवश्यकता भएको विज्ञापनअनुसार मिति २०७०।२।१६ गते जिल्ला शिक्षा कार्यालयले लिखित परीक्षा लिई नतिजा प्रकाशनलाई १ महिना स्थगित गरी हाल आएर नतिजा प्रकाशन गर्दा विद्यालयका प्र.अ. को मिलेमतोमा विषय विशेषज्ञले दिएको नम्बरमा टिपेक्स लगाई विद्यालय निरीक्षक स्वयंले पुनः कापी चेक गरी रिजल्ट प्रकाशन गरेको भन्ने विषयको मिति २०७०/३/१७ को उजुरी / निवेदन जिल्ला प्रशासन कार्यालय, पाल्पामा परेको ।
जिल्ला शिक्षा कार्यालय, पाल्पाको च.नं. २६११ मिति २०७०/०३/२० को पत्रद्वारा जिल्ला प्रशासन कार्यालय, पाल्पालाई लेखिएको पत्रको बेहोरामा मिति २०७०/०१/२४ गते शिक्षक नियुक्तिको लागि विज्ञापन गरी करार शिक्षक छनौट समितिले मिति २०७०/०२/१६ गते परीक्षा सञ्चालन गरेको र सोही दिन उत्तरपुस्तिका परीक्षण कार्य गर्नुपर्नेमा सो कार्य सम्पन्न हुन नसकी मिति २०७०/०३/१३ गते उक्त समितिको बैठक बसी उत्तर पुस्तिकाको सम्पूर्ण सङ्केत हटाई पुनः कोडिङ गरी परीक्षण गर्ने निर्णय गरेको । उत्तरपुस्तिकाको सङ्केत हटाउने, प्रश्नगत रूपमा अङ्क मापन विधि प्रयोग गरी परीक्षण गर्दा टिपेक्सको प्रयोग गरिएको पाइयो भनी उल्लेख भई आएको ।
अ.दु.अ.आ, पश्चिमाञ्चल क्षेत्रीय कार्यालय पोखराको च.नं.१०४१ मिति २०७०/१२/१० को पत्रबाट श्री केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशाला, महाराजगञ्जलाई टिपेक्स लगाइएको स्थानहरूमा के कति लेखोट रहेका छन् प्राविधिक रूपमा पत्ता लगाई खुलाई पठाई दिन अनुरोध गरिएको ।
केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशालाको च.नं. ४४६८ मिति २०७१/२/२३ को पत्रद्वारा परीक्षण प्रतिवेदनमा A1 देखि A14, B1 देखि B14, C1 देखि C16, D1 देखि D14, E1 देखि E16, F1 देखि F23, G1 देखि G15 र H1 देखि H14 को कोड राखी विभिन्न स्थानहरूमा टिपेक्स प्रयोग भएको स्थानमा लेखिएको लेखोट भनी खुलाई आएको ।
म विष्णु उच्च मा.वि. पोखराथोक, पाल्पामा माध्यमिक तहको शिक्षकको रूपमा २०५८ सालदेखि कार्यरत छु । जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरीको लागि शिक्षक करारमा राख्नको निम्ति शिक्षक छनौट समितिमा म र डोलराज अर्याल विषय विज्ञको रूपमा रहेका थियौँ । जनजागृति नि.मा.वि. को प्राथमिक तहको शिक्षक छनौटमा जम्मा ७ जना परीक्षार्थी सहभागी
थिए । परीक्षा भएको दिनमा तीनवटा विद्यालयको परीक्षा भएको थियो । तीनवटै विद्यालयका लागि एउटै प्रश्नपत्र र उत्तरपुस्तिका निर्धारण गरिएको थियो । अन्य दुईवटा विद्यालयको परीक्षण सम्पन्न भएपछि मात्र जनजागृति नि.मा.वि.को उत्तर पुस्तिका परीक्षण गरिएको थियो । उत्तरपुस्तिकाको परीक्षणको क्रममा विद्यार्थीको थप गरिएको उ.पु.मा सङ्केतहरू देखिएपछि उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने कि नगर्ने भनी निर्णय गर्न सकिएन र उक्त कापी विद्यालय निरीक्षकलाई जिम्मा दिई अर्को दिन पुनः उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने सहमति गरिएको भए तापनि शिक्षक छनौट समितिका सबै सदस्यको कार्यव्यस्तताको कारण कार्य सम्पन्न गर्न सकिएन र लामो अवधिसम्म परीक्षण कार्य स्थगित रह्यो । लामो समयपछिको बैठकपश्चात सबैको सहमतिमा पुनः कोडिङ गरी दिइएका अङ्क मेटाई परीक्षण गर्ने निर्णयअनुसार सर्वसम्मत ढङ्गले अङ्कमाथि टिपेक्स लगाई पुनः सबैको रोहबरमा उत्तरकुञ्जिकालाई आधार मानी उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने कार्य गरियो भन्ने प्रतिवादी मथुराप्रसाद ढकालको अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष भएको बयान ।
म मिति ०४८/६/१० गतेदेखि सोही विद्यालयमा प्र.अ. भई काम गरेको छु । मिति ०७०/१/२४ मा शिक्षा कार्यालयमा शिक्षक नियुक्तिको लागि अनुमति माग गरिएअनुसार शिक्षा कार्यालय पाल्पाबाट विज्ञापन गर्ने स्वीकृति पाएबमोजिम वि.नं. १/०६९/७० अनुसार जनचेतना पत्रिकामा र गा.वि.स. भवनलगायत जिल्ला शिक्षा कार्यालयसमेतमा विज्ञापनको सूचना प्रकाशित गरेअनुसार मिति ०७०/२/१६ मा ९ जना परीक्षार्थीमध्ये ८ जनाले परीक्षा दिएकोमा विद्यालय व्यवस्थापन समितिको निर्णयानुसार जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाले तोकेको स्थान र समयमा परीक्षा लिइएको हो र पछि उत्तर पुस्तिका जाँच्ने क्रममा मसमेतका ५ जनाको समितिको रोहबरमा विषय विशेषज्ञहरूको बीचमा कापी जाँच्ने काम भएकोले ३ वटा विद्यालयको परीक्षामध्ये २ वटाको परीक्षा सोही दिन भएको र हाम्रो विद्यालयको परीक्षाफल रातिको समय भएकोले भोलि गर्ने भनी परीक्षार्थीको उत्तरपुस्तिका वि.नि. चन्द्र कुँवरको जिम्मा लगाई शिक्षा कार्यालयमा राख्ने भनी हामीहरू घरमा गयौँ । अर्को दिन शिक्षा कार्यालयमा गई सोधनी गर्दा विषय विशेषज्ञहरू आफ्नो व्यक्तिगत काम विशेषले जुट्न नसकेको हुँदा नतिजा प्रकाशित गर्न विलम्ब भएको हो । पछि मिति २०७०/३/१५ गतेका दिन शिक्षा कार्यालयमा समितिको बैठकको निर्णयानुसार नतिजा प्रकाशित गर्ने क्रममा छलफल हुँदा कापीमा सङ्केतहरू भेटिएकोले सोही बैठकमा सल्लाह गरी निकास निकाल्ने क्रममा हामीहरूको रायबमोजिम माइनुटमा निर्णय गरी पहिले कापीमा भएका उम्मेद्वारको कोड सङ्केतसमेत सबै टिपेक्स लगाई मेटी हामी समितिको रोहबरमा विषय विशेषज्ञहरूले तुलनात्मक रूपमा कापी हेरी नम्बर दिने काम गरिएको र ८ जना परीक्षार्थीमध्ये ३ जना परीक्षार्थी मानवी सोमै, मेघराज भण्डारी, मीना भण्डारीको लिखित परीक्षा अङ्क तालिकाबमोजिम प्रकाशित गरी उच्चतम अङ्क ल्याउने ३ जना परीक्षार्थीको अन्तर्वार्ता लिइएको र पुनःवैठक बसी उच्चतम अङ्क ल्याउने मानवी सोमैको नियुक्तिको लागि सिफारिस गरी पछि छनौट समितिको सिफारिसबमोजिम विद्यालय व्यवस्थापन समितिको मिति २०७०/३/१७ मा बसेको बैठकको बुँदा नं.१ बमोजिम नियुक्ति दिइएको र हाजिर गराई शिक्षण कार्यमा संलग्न गराइएको र नियुक्ति समर्थनको लागि शिक्षा कार्यालय पाल्पामा पठाइएको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी एकप्रसाद श्रेष्ठको अनुसन्धानको क्रममा भएको कागज ।
जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाबाट अनुमति प्राप्त गरी विज्ञापन प्रकाशित गरेअनुसार मिति २०७०।२।१६ गतेका दिन ९ जना परीक्षार्थीमध्ये ८ जना सम्मिलित भई परीक्षा दिएका थिए, परीक्षा लिएपछि ३ वटा विद्यालयमध्ये पहिला जोगमणी मा.वि. र दोस्रो जनप्रिय मा.वि.को नतिजा प्रकाशन भएको र पछि जनजागृति नि.मा.वि.को कापी विषय शिक्षकबाट जाँच्ने काम भएको र कापी चेक गर्ने विषय विशेषज्ञको बीचमा विवाद परी नम्बर जोड्ने काम हुन
सकेन । करिब रातिको १०:१५ बजेको थियो । कापीहरू सिल गरी विद्यालय निरीक्षक चन्दबहादुर कुँवरले आफ्नो जिम्मामा राखी भोलिपल्ट शिक्षा कार्यालयमा मसमेतलाई बोलाइएको त्यसपछि विषय शिक्षकहरूले आफ्ना व्यक्तिगत कारण देखाई घरमा जानुभएको र पछि असार १४ गतेका दिन म शिक्षा कार्यालयमा आई सल्लाह गरी प्र.अ. लगायत विषय शिक्षकहरूलाई खबर गरी असार १६ गतेका दिन बैठक बोलाई मलगायतका ५ जनाको समिति बसी बैठक बसी मैले पहिले दिएको अङ्कबमोजिम नै नतिजा प्रकाशित गर्नुपर्छ भनेँ र परीक्षार्थीमध्येका ६ जनाको परीक्षा स्थगित गर्ने माग राखेबमोजिम प्र.अ. समेतले परीक्षा रद्ध गर्नुपर्छ भन्नुभएको र पछि हाम्रोबीचमा विवाद भएपछि निकास निकाल्ने क्रममा वि.नि. चन्द्र कुँवरको भनाइअनुसार पहिले दिएको अङ्क तालिकामा टिपेक्स लगाई पुनः कापी चेक गरी नम्बर दिने काम गरौं भनेको हुँदा विषय शिक्षकले नमानेपछि पुनः मलगायत वि.नि. चन्द्र, कुवर र प्र.अ. समेत भई नम्बर दिने काम गरियो । त्यसमा परीक्षार्थीमध्येका ६३ अङ्क ल्याई मानवी सोमै उत्तीर्ण हुनुभएको हो र विद्यालय व्यवस्थापन समितिको निर्णयअनुसार नियुक्ति दिइएको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी मिनबहादुर दर्लामीको अनुसन्धानको क्रममा भएको कागज ।
मिति २०७०।२।१६ गते जनजागृति नि.मा.वि. र अन्य दुई विद्यालयको समेत परीक्षा लिई नतिजा प्रकाशन गरिएको बेहोरा साँचो हो । विद्यालयगत रूपमा आ-आफ्नो विद्यालयको करार शिक्षक छनौट समिति सम्बन्धित विद्यालयको अध्यक्षको अध्यक्षतामा गठन हुनेसम्बन्धी काम सकिएपछि जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरीको उत्तरपुस्तिको परीक्षणसम्बन्धी कार्य गर्न समितिको निर्णयानुसार विषय विशेषज्ञ मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याललाई जिम्मा दिइएकोमा साँझ ढिलो हुन गई परीक्षण कार्य सम्पन्न हुन नसकेकोले पुनः समितिको बैठक बसी बाँकी कार्य गर्ने निर्णयबमोजिम उत्तरपुस्तिका सिल गरी कार्य स्थगित भयो । बीचमा अध्यक्ष तथा सदस्य सचिवबाट बैठक केही समय ढिला भएको हो । प्र.अ.को सूचनाअनुसार २०७०।२।१३ गते म समितिको बैठकमा उपस्थित भएँ । उत्तरपुस्तिका परीक्षणको पूरा काम नसकिएको, केही समय ढिला हुँदा परीक्षार्थीमा केही शङ्का उब्जन सक्ने अवस्था भएकोले उत्तरपुस्तिका परीक्षणलाई शतप्रतिशत विश्वसनीय र पारदर्शी बनाउन के गर्न सकिन्छ भनी छलफल गर्दा केही परीक्षार्थीहरूले उत्तरपुस्तिकाको भित्रपट्टि नाम, रोल नं. लेखेका हुनाले त्यसलाई टिपेक्स लगाउने, पहिले उत्तरपुस्तिकागत रूपमा परीक्षण सुरू गरिएकोमा सोभन्दा प्रश्नगत रूपमा सबै उत्तरपुस्तिकाको उत्तर तुलना गरी नम्बर दिँदा बढी विश्वसनीय हुने ठानी समितिको निर्णयानुसार उत्तरपुस्तिकाको सम्पूर्ण सङ्केत हटाई पुनः परीक्षण गर्ने सन्दर्भमा टिपेक्सको प्रयोग भएको हो । यो कुनै गलत मनसायले ‘नभई स्वच्छ र विश्वसनीय परीक्षणको लागि समितिबाट गरिएको निर्णय हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी चन्द्रबहादुर कुँवरको अनुसन्धानको क्रममा भएको कागज ।
पहिलो दिन रिजल्ट प्रकाशित हुन नसक्नुको कारण अन्य २ वटा विद्यालयको परीक्षार्थीको कापी मैले नै चेक गरी सबै शिक्षक तथा समितिको निर्णयानुसार रिजल्ट प्रकाशित गरिएको हो र सो विद्यालयको कापी जाँच्ने क्रममा रात परेकाले समितिको निर्णयानुसार ५ जना समितिका व्यक्तिहरूले सही गरी शिलबन्दी गरी उत्तरपुस्तिका विद्यालय निरीक्षक चन्द्र कुँवरलाई बुझाइएको हो । त्यसपछि विषय विशेषज्ञको समय नमिलेकोले पछि ५ जनाको बैठक बसी कापी जाँच्ने निर्णय गरी पुनः कापी जाँच गर्ने क्रममा परीक्षा समितिको बैठक बसी कापी जाँच्ने निर्णय भएअनुसार कापी जाँच्दै जाँदा उत्तर पुस्तिकामा परीक्षार्थीहरूको नाम, रोल नम्बर र सङ्केत फेला परेकोले पारदर्शी गर्ने क्रममा सबै जनाको सहमतिका आधारमा सङ्केत हटाउनका निम्ति टिपेक्स प्रयोग गरी मेटाई समितिको रायबमोजिम पुनः कापी जाँच गरी उच्चतम अङ्क ल्याउने व्यक्तिहरूको परीक्षाफल प्रकाशित गरी प्रकाशितमध्येका ३ जना व्यक्तिहरूको अन्तरवार्ता लिई सफल उम्मेदवारको सिफारिस गरिएको हो भन्नेसमेत बेहोराको प्रतिवादी डोलराज अर्यालको अनुसन्धानको क्रममा भएको कागज ।
जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६, पाल्पामा प्रा.वि. स्तरको करार शिक्षक नियुक्तिसम्बन्धी सम्पूर्ण कागजात, उत्तरपुस्तिका तथा केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशालाको परीक्षण प्रतिवेदन साथै सम्बन्धित व्यक्तिहरूसँगको बयानको कागजातसमेत विश्लेषण गरी हेर्दा, जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६, पाल्पाले प्रा.वि. स्तरको एक पद करारद्वारा पदपूर्ति गर्ने गरी सूचना प्रकाशित गरी मिति २०७०।२।१६ गते परीक्षा सञ्चालन गरेको देखिन्छ । उक्त परीक्षामा उजुरीकर्ता मीनाकुमारी उचैलगायत अन्य ७ जना गरी जम्मा ८ जना परीक्षार्थी सम्मिलित भएको देखियो । अनुसन्धानको क्रममा उक्त परीक्षामा सम्मिलित सबै उम्मेदवारको उत्तरपुस्तिकामा परीक्षकबाट एक पटक दिइएको नम्बरमा टिपेक्स प्रयोग गरी पुनः नम्बर दिने काम भएको देखिन्छ । परीक्षा सञ्चालन भएकै दिनमा नतिजा प्रकाशन गर्ने भन्ने सहमति भएको भए तापनि परीक्षाफल प्रकाशन गर्न नसक्नुमा फरक-फरक बेहोरा दर्शाई विरोधाभासपूर्ण बयान गरेको
देखिन्छ । अनुसन्धानको क्रममा टिपेक्स लगाउनुपूर्वको प्राप्ताङ्क गणना गर्दा मीनाकुमारी उचैले ६२.५०, मीना भण्डारीले ५८.० र मानवी सोमैले ५५.५० प्राप्त गरी लिखित परीक्षामा क्रमशः पहिलो, दोस्रो र तेस्रो भएको देखिन्छ । टिपेक्स प्रयोगपछिको लिखित परीक्षाको प्राप्ताङ्कअनुसार मानवी सोमैले ६२.५, मीना भण्डारीले ५२.०, मेघराज भण्डारीले ५८.० प्राप्त गरेको देखाई नतिजा प्रकाशन गरेको देखिन्छ । यसबाट सिफारिस गरिएकी मानवी सोमैलाई अगाडि ल्याउने उद्देश्यले पहिला परीक्षण गरी दिएको अङ्कमा टिपेक्स प्रयोग गरी पुनः अर्को अङ्क प्रदान गरिएको देखिन्छ । यसरी उत्तरपुस्तिका परीक्षणमा पहिले दिइएको अङ्क (टिपेक्स प्रयोग गरिएको) र पछि दिएको अङ्कमा भएको फरकपनले एकातिर अन्तरवार्ताको लागि प्रकाशित हुने नतिजा प्रभावित भएको देखिन्छ भने अर्कोतर्फ अन्तरवार्तापछि प्रकाशित भएको अन्तिम नतिजा पनि प्रभावित भई परीक्षाको परिणाममा फेरबदल भई सफल हुनुपर्ने उम्मेदवार असफल र असफल हुनुपर्ने उम्मेदवार सफल हुन गएको देखिन्छ । अतः प्रस्तुत परीक्षाको परिणाम फेरबदल गर्ने कार्यमा को कसको संलग्नता रहेको र निजले के कस्तो अपराध गरेकोमा के कस्तो सजायको मागदाबी लिने भन्ने सम्बन्धमा अध्ययन गरी हेर्दा विषय विशेषज्ञ डोलराज अर्याल र मथुरा ढकालले एक पटक उत्तरपुस्तिका परीक्षण गरी अङ्क प्रदान गरी सकेपछि विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरसमेतले एकआपसमा छलफल गरी मतऐक्य हुन नसक्दा उक्त दिन परीक्षाको परिणाम नै प्रकाशन गरेको देखिएन । पछि करिब १ महिनापछि एकआपसको मिलोमतोमा प्राप्ताङ्कमा टिपेक्स प्रयोग गरी पुनः अङ्क प्रदान गरी परीक्षाको परिणाममा फेरबदल गरेको देखिँदा निजहरूले भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ द्वारा परिभाषित कसुर अपराध गरेको देखिँदा निजहरूलाई सोही दफा १३ द्वारा व्यवस्थित हदैसम्मको सजाय गरिपाउँ भन्ने आरोप पत्र ।
पाल्पा जिल्लाको श्री जनजागृति नि.मा.वि. को प्रा.वि. स्तरको करार शिक्षकको मिति २०७०।२।१६ मा भएको लिखित परीक्षाको उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्न विषय विशेषज्ञ डोलराज अर्याल र मलाई जिम्मेवारी दिएको थियो । हामीले उत्तरपुस्तिका पढी आपसी सल्लाह गरी अङ्क दिने कार्य गरेका थियौं । ३ जना परीक्षार्थीहरूको उत्तर पुस्तिकामा सङ्केतहरू
भेट्टायौँ । सङ्केत भेटिएका उत्तरपुस्तिकामा पाएका अङ्क नजोडी उत्तरपुस्तिका परीक्षा छनौट समितिलाई बुझाएका थियौँ । उत्तरपुस्तिका परीक्षण सम्बन्धमा जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाको निर्देशनअनुसार जिल्ला शिक्षा कार्यालयमै अङ्क र सङ्केत मेटाई प्रश्नगत अङ्क विधि अपनाई विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष, विद्यालय निरीक्षकको रोहबरमा हामीले पुनः परीक्षण गरी अङ्क दिएको हो । अङ्क मेटाई सकेपछि पहिले कति अङ्क पाएको थियो भन्ने कुरा हामीलाई जानकारी थिएन । मैले परीक्षाको परिणाममा कुनै फेरबदल गरेको छैन र कसैलाई गैरकानूनी फाइदा हुने र कसैलाई हानि पुर्याउने कार्य गरेको पनि छैन । आरोप दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादी मथुरा ढकालले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
उक्त विद्यालयको प्रा.वि. तहको करार शिक्षक नियुक्तिको लागि छनौट समितिको बैठकमा म जिल्ला शिक्षा कार्यालयको प्रतिनिधिको रूपमा उपस्थित
थिएँ । बैठकले उत्तरपुस्तिका परीक्षणको जिम्मेवारी विषय विशेषज्ञ मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याललाई दिइएको हो । परीक्षाको परिणाम पारदर्शी बनाउन जि.शि.का. को निर्देशनबमोजिम उत्तरपुस्तिकामा भएका सम्पूर्ण सङ्केत हटाई पुनः परीक्षण गर्ने निर्णय भई पहिलेकै उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने जिम्मेवारी पाएका विषय विशेषज्ञबाट दोस्रो पटक पनि परीक्षण भएको हो । प्राप्त अङ्कमा टिपेक्स लगाएको सम्बन्धमा मलाई थाहा छैन । उत्तरपुस्तिका चेक गरी नम्बर दिने काम मबाट भएको छैन । मैले कुनै गलत कार्य नगरेकाले मलाई अभियोग दाबीबमोजिम सजाय हुनुपर्ने होइन सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादी चन्द्रबहादुर कुँवरले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
उक्त विद्यालयबाट ६ महिने करार शिक्षक नियुक्तिका लागि लिइएको परीक्षामा म र मथुरा ढकाललाई जि.शि.का. ले विषय विशेषज्ञका रूपमा उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने जिम्मेवारी दिएको हो । हामीले आपसी सल्लाह गरी उत्तरपुस्तिका परीक्षण गरेको हो । उत्तरपुस्तिकाहरूमा विभिन्न सङ्केत भेटिएका कारणले सोको जानकारी गराई सङ्केत पाएका उत्तरपुस्तिकामा पाएको अङ्क जोडी परीक्षा छनौट समितिमा बुझायौँ । प्रश्नगत विधिद्वारा अङ्क दिने र परीक्षा मर्यादित बनाउने जिल्ला शिक्षा कार्यालयको निर्देशनबमोजिम उत्तरपुस्तिकामा भएका सम्पूर्ण सङ्केत तथा प्राप्ताङ्क हटाई पुनः परीक्षण गर्न हामीलाई नै तोकिएकाले हामी २ जनाले नै पुनः परीक्षण गरेको हो । पहिले भएको परीक्षणमा प्राप्त भएको अङ्कसमेत हटाइसकेकाले पहिले कति अङ्क पाएका थिए हामीलाई थाहा थिएन । पछिल्लो पटक भएको परीक्षणमा प्रश्नगत अङ्क विधिद्वारा अङ्क दिने भन्ने निर्देशानुसार पुनः परीक्षणमा सोहीबमोजिम अङ्क दिइएको हो । हामीले कसैलाई हानि वा लाभ पुर्याउने उद्देश्यले परीक्षाको परिणाम फेरबदल गरेका छैनौँ । अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादी डोलराज अर्यालको विशेष अदालतसमक्षको बयान ।
म उक्त विद्यालयको विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष हुँ । उक्त शिक्षक छनौट समितिमा म अध्यक्ष थिएँ । उत्तरपुस्तिका परीक्षण हुँदा केही उत्तर पुस्तिकामा सङ्केत भेटिएकाले जि.शि.का.को परामर्शबमोजिम पहिले भएको परीक्षणलाई शून्यमा ल्याई पुनः परीक्षण गरिएको हो । विशेषज्ञबाट परीक्षण भई दिएको नतिजामा मैले कुनै फेरबदल गरेको
छैन । पहिलेको परीक्षणलाई शून्यमा ल्याउन मैले नै अङ्कतालिकासमेतका सङ्केतमा टिपेक्स लगाउने भनेको हो । कसले कति अङ्क ल्याएको हो हामीलाई थाहा थिएन । मैले सङ्केत हटाउने निर्देशनसम्म दिएको हो । परिणाम फेरबदल गर्ने कार्य नगरेको हुँदा अभियोग दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादी मिनबहादुर दर्लामीले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
म उक्त विद्यालयको प्र.अ.हुँ । शिक्षक दरबन्दी खाली भएकोले जि.शि.का. बाट करारमा शिक्षक नियुक्ति गर्न अनुमति पाई विज्ञापन गराई लिखित परीक्षासमेत लिएको हो । उत्तरपुस्तिका जाँच गर्दा केही उत्तरपुस्तिकामा सङ्केत रहेको कुरा विशेषज्ञबाट जानकारी भएकाले जि.शि.का. को परामर्शबमोजिम पहिले प्राप्त गरेको अङ्कसमेतका सम्पूर्ण सङ्केत हटाई पहिले परीक्षण गर्ने विशेषज्ञबाटै पुनः उत्तरपुस्तिका जाँच गराई नतिजा प्रकाशन गरिएको हो । प्राप्त अङ्कमा टिपेक्स लगाई फरक व्यक्ति छनौट भएको भन्नेबारेमा मलाई केही थाहा छैन । अङ्क दिने कामको अख्तियारी विशेषज्ञलाई नै दिएको थियो । मैले बदनियतपूर्वक काम गरेको छैन र मबाट नतिजा फेरबदल गर्ने काम पनि नभएकोले आरोप दाबीबाट सफाइ पाउँ भन्ने प्रतिवादी एकप्रसाद श्रेष्ठले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बयान ।
करार शिक्षक नियुक्तिको निमित्त लिइएको परीक्षाको परिणाम फेरबदल गर्ने कार्य प्रतिवादी एकप्रसाद श्रेष्ठबाट भएको छैन । उच्च अङ्क प्राप्त गर्ने परीक्षार्थी नै उत्तीर्ण भएको हो भन्ने प्रतिवादी एकप्रसाद श्रेष्ठका साक्षी जीवलाल भण्डारीले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बकपत्र ।
प्रतिवादी मिनबहादुर दर्लामीबाट परीक्षाको परिणाम फेरबदल गर्ने कार्य नभएकोले निजले सफाइ पाउनुपर्छ भन्ने प्रतिवादी मिनबहादुर दर्लामीका साक्षी प्रदिप पौडेलले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बकपत्र ।
परीक्षा परिणाम फेरबदल गरेको भन्ने आरोप गलत हो । पहिले परीक्षण गर्दा सङ्केत भेटिएकाले उत्तरपुस्तिका पुनः परीक्षण गर्ने कार्य असल नियतबाट भएको हो भन्ने प्रतिवादी मथुरा ढकालसमेतका साक्षी नारायणप्रसाद कोइरालाले विशेष अदालतसमक्ष गरेको बकपत्र ।
शिक्षक करारमा नियुक्तिसम्बन्धीको निर्णय पुस्तिका, परीक्षण भएका उत्तरपुस्तिकाहरूको फाइल तथा जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पा तथा अख्तियार दुरूपयोग अनुसन्धान आयोगबाट भएको छानबिन तथा निर्णयसमेतका फाइल मिसिल साथै रहेको ।
यी प्रतिवादीहरूउपर भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ को कसुरमा सोही १३ नं. अनुसार कारबाही भई सजाय हुन मागदाबी रहेकोमा मिसिल संलग्न कागज प्रमाणबाट प्रतिवादीमध्येका विषय शिक्षक (विज्ञ) मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले आफूले गरेको पूर्वपरिणाम परिणत हुने गरी दोस्रो पटक उत्तरपुस्तिका परीक्षण गरी पूर्वपरिणाम फेरबदल हुने कार्य गरेको देखिन आएकोले प्रतिवादी मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले आरोप पत्रबमोजिमको कसुर गरेको देखिँदा निजहरूलाई जनही ३ महिना कैद र रू.५०००/- जरिवानासमेत हुने ठहर्छ । अन्य प्रतिवादीहरू चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मीनबहादुर दर्लामीको हकमा निजहरूको परीक्षा परिणाम फेरबदल गर्ने वा उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने भूमिका रहे भएको भन्ने खुल्न नसकेकाले निजहरूले अभियोग मागदाबीबाट सफाइ पाउने ठहर्छ भन्नेसमेत बेहोराको विशेष अदालत काठमाडौंबाट मिति २०७१/११/२७ मा भएको फैसला ।
विशेष अदालतको फैसलामा चित्त बुझेन । हामी पुनरावेदकहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याल जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरी पाल्पाको प्रा.वि. तहको १ करार अस्थायी शिक्षक पदपूर्तिका लागि मिति २०७०।२।१६ मा परीक्षा छनौट समितिमा विषयविज्ञको रूपमा काम गर्न जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाको निर्देशनबमोजिम गई उक्त समितिमा रही काम गरेका व्यक्ति हौँ । उक्त शिक्षक छनौट समितिमा हामी पुनरावेदकसहित जनजागृति नि.मा.वि.को व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मीनबहादुर दर्लामी, वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर र विद्यालयका प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ गरी ५ जना थियौँ । उक्त समितिबाट हरेक निर्णय गर्दा लिखित रूपमा गरेका थियौँ । एकजना करार अस्थायी शिक्षक छनौटका लागि मिति २०७०।२।१६ मा लिइएको परीक्षामा विषय विज्ञको जिम्मेवारीबमोजिम उत्तर पुस्तिकाको परीक्षण गर्ने क्रममा केही उत्तर पुस्तिकामा सङ्केत देखिएपछि हामीले उक्त उत्तर पुस्तिका परीक्षण गरी रिजल्ट प्रकाशन गर्न नसक्ने भनी २०७०।२।१६ गते बेलुकी १०:१५ बजे उत्तर पुस्तिका वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरलाई बुझाई गएकोमा १ महिनापछि शिक्षा कार्यालयमा पुनः हामीसमेतलाई बोलाई छलफल भएको थियो । ६ महिना समयअवधि भएको करार प्रा.वि. शिक्षक नियुक्ति नगरेमा विद्यालयमा बालबालिकाको पढाइमा बाधा पर्ने भनी जिल्ला शिक्षा अधिकारी, विद्यालय प्रशासन प्रमुख र वि.नि. समेतले भनेकोमा सबैले परीक्षा परिणाम निष्पक्ष बनाउन उत्तर पुस्तिकामा रहेका सङ्केत र पहिले दिएको अङ्क हटाउन निर्देशन भई सङ्केतसमेत हटाई पुनः कोडिङ गरी परीक्षण गर्ने निर्णय भएबमोजिम सोही उत्तरपुस्तिकाको परीक्षण गरेको र उच्चतम अङ्क ल्याउने उम्मेदवारहरूको नतिजा नेपाली वर्णानुक्रमअनुसार प्रकाशित भई मिति २०७०।३।१५ मा अन्तर्वार्ता लिई मानवी सोमैलाई सिफारिससम्म गरेको हो ।
भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ आकृष्ट हुनलाई आफू वा अरू कुनै व्यक्तिलाई गैरकानूनी लाभ पुर्याउने बदनियतले कुनै पनि प्रकारले परीक्षाको परिणाममा फेरबदल गर्नुपर्ने हुन्छ । हामीहरूले बदनियत चिताई त्यस्तो कुनै कार्य गरेका छैनौं । उत्तरपुस्तिकामा सङ्केत नम्बर उल्लेख भएको कारणबाट सङ्केत हटाई पुनः कोडिङ गरी परीक्षण गर्ने जिम्मेवारी दिइएबमोजिम कर्तव्य पालनासम्म गरेका हौँ । लाभ हानि गराउने बदनियत चिताएर आफूखुसी गर्ने कार्य गरिएको होइन । भ्रष्टाचार जस्तो फौजदारी अपराधमा केवल शङ्का र अनुमानका भरमा कसैलाई कसुरदार ठहर्याउन मिल्दैन । भ्रष्टाचार हुनलाई बदनियतसाथ कार्य गरेको हुनुपर्दछ र सो कार्यबाट आफू वा कसैलाई फाइदा वा नोक्सान भएको देखिनु पर्दछ । अभियोग पत्रमा बदनियतसाथ कसैलाई फाइदा वा नोक्सान पुर्याएको प्रमाण स्पष्ट रूपमा प्रस्तुत हुन सकेको छैन । तसर्थ सफाइ पाउने अन्य प्रतिवादीहरूसरह प्रमाणको समान मूल्याङ्कन गरी सफाइ दिनुपर्नेमा प्रमाणको उचित मूल्याङ्कन नगरी हामी पुनरावेदकहरूलाई मात्र सजाय हुने गरी भएको विशेष अदालतको मिति २०७१।११।२७ को फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी हामीहरूउपर लागेको सजायसमेतबाट सफाइ पाउँ भन्नेसमेत बेहोराको मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालको यस अदालतमा पेस हुन आएको संयुक्त पुनरावेदन पत्र ।
विशेष अदालतको फैसलामा चित्त बुझेन । जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६, पाल्पामा प्रा.वि. तहमा करामा शिक्षक नियुक्ति गर्नको लागि मिति २०७०।२।१६ मा लिइएको परीक्षामा उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने विषय विज्ञका रूपमा रहेका प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याललाई आरोपपत्र मागदाबीबमोजिम सजाय हुने ठहर गरी सुरू विशेष अदालतबाट फैसला भएको हुँदा, उक्त परीक्षामा प्रतिवादीहरूले परीक्षाको परिणाम फेरबदल गरेको तथ्य पुष्टि भएको छ । उक्त विद्यालयमा जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाबाट प्रा.वि. तहमा करार शिक्षक नियुक्ति गर्नको लागि स्वीकृति प्राप्त भएपश्चात् मिति २०७०।१।२४ मा विद्यालयले शिक्षक नियुक्तिको लागि विज्ञापन गरी मिति २०७०।२।१६ मा परीक्षा लिएकोमा उक्त परीक्षाको परिणाम १ महिनापछाडि मात्र प्रकाशन गरिएको छ । सो परीक्षाको परिणाम शिक्षक छनोट समितिको निर्णयअनुसार प्रकाशन गरिएको छ । साथै उक्त परीक्षाको परिणाम प्रकाशन गर्दा परीक्षार्थीहरूले प्राप्त गरेको प्राप्ताङ्कलाई टिपेक्स लगाई अङ्क फेरबदल गरी प्रकाशन गरिएको तथ्य केन्द्रीय प्रहरी विधिविज्ञान प्रयोगशालाको परीक्षण प्रतिवेदनबाट समेत पुष्टि भइरहेको छ । उक्त परीक्षाको परिणाम प्रकाशन गर्ने कार्य शिक्षक छनौट समितिका पदाधिकारीहरूसमेत रहेका प्रतिवादीहरू विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरसमेतको निर्णयबाट भएकोले यी प्रतिवादीहरूलाई आरोपपत्र मागदाबीबमोजिम सजाय गर्नुपर्नेमा सफाइ दिने गरी भएको फैसला त्रुटिपूर्ण छ ।
प्रतिवादीहरू मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६, पाल्पाको शिक्षक छनौट समितिका संयोजक तथा सदस्य रहेको तथ्यमा विवाद छैन । यी प्रतिवादीहरूले अनुसन्धानको क्रममा कागज गर्दा मिति २०७०।१।२४ मा जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६ पाल्पामा प्रा.वि. तहको करार शिक्षक छनौट गर्नको लागि परीक्षा सञ्चालन भएकोमा १ महिनापछाडि परीक्षाको परिणाम प्रकाशन गरेको, परीक्षार्थीहरूको उत्तरपुस्तिकामा टिपेक्स लगाएको तथ्यलाई स्वीकार गरेका छन् । उत्तरपुस्तिकामा टिपेक्स लगाएको तथ्यलाई प्रतिवादीमध्ये एकप्रसाद श्रेष्ठ र चन्द्रबहादुर कुँवरले अदालतमा बयान गर्दासमेत स्वीकार गरेका छन् । साथै उत्तरपुस्तिकामा भएका सङ्केतहरू हटाउने निर्णय समितिको सर्वसम्मत निर्णयबाट भएको हो भनी उल्लेख गरेका हुँदा, उत्तर पुस्तिकामा टिपेक्स लगाउने कार्य विषयविज्ञलगायत शिक्षक छनौट समितिका सम्पूर्ण पदाधिकारीको सर्वसम्मत निर्णय भएको र सो टिपेक्स लगाउने कार्य परीक्षाको परिणाम फेरबदल गर्नको लागि गरिएको भन्ने प्रस्ट भएको हुँदा उक्त कार्यमा संलग्न सबै प्रतिवादीहरूलाई आरोपपत्र मागदाबीबमोजिम सजाय गर्नुपर्नेमा प्रतिवादीहरू मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरलाई आरोपपत्र मागदाबीबाट सफाइ दिने गरी भएको विशेष अदालतको मिति २०७१।११।२७ को फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी यी प्रतिवादीहरूलाई समेत अभियोग मागदाबीबमोजिम सजाय तथा जरिवाना गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको नेपाल सरकारको यस अदालतमा पेस हुन आएको पुनरावेदनपत्र ।
यसमा जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाको मिति २०७०।३।२० को मिसिल संलग्न पत्र हेर्दा समग्रमा परिणाममा प्रभाव पार्ने कार्य भए गरेको नदेखिएको भनी जिल्ला प्रशासन कार्यालयलाई जवाफ दिएको देखिएको र उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्दा शिक्षक छनौट समितिमा रहेका प्रधानाध्यापक एकप्रसाद श्रेष्ठ, विद्यालय व्यवस्थापन समितिको अध्यक्ष मिनबहादुर दर्लामी र विद्यालय निरीक्षक चन्द्रबहादुरसमेतको रोहबरमा परीक्षण भएकोमा पुनरावेदकलाई मात्र सजाय गर्ने गरी भएको विशेष अदालत काठमाडौंको मिति २०७१।११।२७ को फैसला प्रमाण मूल्याङ्कनको रोहमा फरक पर्न सक्ने देखिँदा मुलुकी ऐन, अ.बं. २०२ नं. को प्रयोजनार्थ पेसीको जानकारी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई दिई अन्य विपक्षी चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मिनबहादुर दर्लामीलाई झिकाई उपस्थित भएपछि वा म्याद नाघेपछि नियमानुसार पेस गर्नु भन्ने बेहोराको मिति २०७३/१०/१० को यस अदालतको आदेश ।
नियमबमोजिम दैनिक पेसी सूचीमा चढी निर्णयार्थ इजलाससमक्ष पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दामा प्रतिवादीहरूको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ताद्वय श्री शेरबहादुर के.सी. र श्री द्रोणराज रेग्मी र अधिवक्ताहरू श्री धर्मराज रेग्मी, श्री रामचन्द्र पौडेल र श्री प्रपुशा के.सी.ले यी प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याल स्थायी शिक्षक
हुन् । जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरी पाल्पाको प्रा.वि. तहको १ करार अस्थायी शिक्षक पदपूर्तिका लागि शिक्षा कार्यालय पाल्पाको निर्देशनबमोजिम प्रश्नपत्र निर्माण र उत्तरपुस्तिका परीक्षण यिनै प्रतिवादीहरूबाट भएको हो । परीक्षा सञ्चालनका लागि गठित समितिमा यी प्रतिवादीहरूसहितका जनजागृति नि.मा.वि.को व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मीनबहादुर दर्लामी, वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर र विद्यालयका प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ गरी ५ जना रहेका थिए । मिति २०७०।२।१६ मा लिइएको ७ जनाको उत्तरपुस्तिका परीक्षणका क्रममा केही उत्तर पुस्तिकामा सङ्केत देखिएपछि नतिजामा प्रभाव पर्न सक्ने देखिएकाले उक्त उत्तरपुस्तिका परीक्षणको कार्यलाई तत्काल स्थगित गरी उत्तर पुस्तिका वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरलाई बुझाई गएकोमा १ महिनापछि जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पामा भएको छलफल र सहमतिबमोजिम परीक्षाको परिणामलाई निष्पक्ष बनाउन उत्तर पुस्तिकामा रहेका सङ्केत र पहिले दिएको अङ्क हटाई पुनः कोडिङ गरी परीक्षण गर्ने कार्य यी प्रतिवादीहरूबाट भएको
हो । विषयगत उत्तरपुस्तिकामा Mathematical जस्तो पटकपटक परीक्षण गर्दा पनि एउटै नतिजा आउँदैन । विषयगत प्रश्नहरू रहेको र १ महिनाको अन्तरालमा दुई पटक परीक्षण गर्दा नतिजामा केही फरक पर्नु स्वभाविक हो । यी प्रतिवादीहरूको व्यक्तिगत स्वार्थका कारण उत्तरपुस्तिका दुई पटक परीक्षण गरिएको
होइन । जिल्ला शिक्षा कार्यालयको निर्देशनबमोजिम पूर्व गठित ५ जनाको परीक्षा छनौट समितिको रोहबरमा उत्तर पुस्तिका परीक्षण गरिएकाले नतिजामा फरकपन ल्याउन यी प्रतिवादीहरूको कुनै भूमिका रहेको छैन । भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ आकृष्ट हुने आधार भनेको आफू वा अरू कुनै व्यक्तिलाई गैरकानूनी लाभ पुर्याउने बदनियतले कुनै पनि प्रकारले परीक्षाको परिणाममा फेरबदल गर्नुपर्ने हुन्छ तर यी प्रतिवादीहरूबाट त्यस्तो कुनै कार्य भएको छैन । केवल शङ्का र अनुमानका भरमा कसैलाई भ्रष्टाचारजस्तो कसुरमा कसुरदार ठहर्याउन
मिल्दैन । अतः एउटै उद्देश्यका लागि गठित समितिबाट भएको संयुक्त कार्यबाट कसैलाई सफाइ तथा कसैलाई सजाय गर्ने गरी भएको विशेष अदालतको मिति २०७१।११।२७ को फैसला त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी अन्य प्रतिवादीहरूसरह यी प्रतिवादीहरूलाई पनि निजहरूउपर लागेको सजायसमेतबाट सफाइ दिलाई पाउँ भनी बहस गर्नुभयो ।
पुनरावेदक वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट बहसमा उपस्थित विद्वान् सहन्यायाधिवक्ता श्री गोपालप्रसाद रिजालले जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरी, पाल्पाको प्रा.वि. तहको १ जना करार अस्थायी शिक्षक पदपूर्तिका लागि परीक्षा सञ्चालन गर्न गठित समितिका ५ सदस्यहरूकै आपसी मिलेमतोमा भ्रष्टाचारजन्य कार्य भएको छ । मिति २०७०।२।१६ मा जनजागृति नि.मा.वि.का साथै अन्य २ वटा विद्यालयको पनि परीक्षा सञ्चालन भई नतिजासमेत प्रकाशन भएको छ । अन्य २ वटा विद्यालयको नतिजा प्रकाशनका सम्बन्धमा कुनै विवाद आएको थिएन । यसै जनजागृति नि.मा.वि.को नतिजा प्रकाशन गर्दा समितिका ५ जना सदस्यहरूबीचको आपसी Conflict of Interest का कारण अन्तिम नतिजा प्रकाशनमा ढिलाई भएको हो । उत्तरपुस्तिकामा पहिले दिएको अङ्कमा टिपेक्स लगाई, हटाई पुनः अर्कै अङ्क दिँदा पहिलो पटकको परीक्षणको नतिजा र पछिल्लो पटकको नतिजामा तुलनात्मक रूपमा परिवर्तन भएको छ । उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने कार्यमा यी दुईजना प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याल विषयविज्ञका रूपमा रहे पनि यस कार्यमा समितिका अन्य ३ जना सदस्यहरू मिनबहादुर दर्लामी, वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर र विद्यालयका प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठसमेतको पनि बराबर भूमिका रहेको हुँदा उक्त कार्यमा संलग्न सबै प्रतिवादीहरूलाई आरोपपत्र मागदाबीबमोजिम सजाय गर्नुपर्नेमा प्रतिवादीहरू मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरलाई आरोपपत्र मागदाबीबाट सफाइ दिने गरी भएको विशेष अदालतको मिति २०७१।११।२७ को फैसला सो हदसम्म त्रुटिपूर्ण हुँदा बदर गरी सबै प्रतिवादीहरूलाई अभियोग मागदाबीबमोजिम सजाय तथा जरिवाना गरिपाउँ भनी बहस गर्नुभयो ।
उपर्युक्तबमोजिमको तथ्य, पुनरावेदन जिकिर तथा बहस जिकिर रहेको प्रस्तुत मुद्दामा विशेष अदालतबाट भएको फैसला मिलेको छ छैन, पुनरावेदकको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्छ वा सक्दैन, सोही सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखिन आयो ।
२. यसमा निर्णयतर्फ हेर्दा, जनजागृति नि.मा.वि. भुवनपोखरी-६, पाल्पामा प्रा.वि. स्तरको १ जना करार शिक्षक नियुक्तिका लागि मिति २०७०।२।१६ मा सञ्चालन गरेको परीक्षाको उत्तरपुस्तिका परीक्षणमा पहिले दिइएको अङ्कमा टिपेक्स लगाई पुनः अर्को अङ्क प्रदान गरी परीक्षाको परिणाममा फेरबदल गर्ने विषय विशेषज्ञ डोलराज अर्याल र मथुरा ढकालका साथै विद्यालय व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मिनबहादुर दर्लामी, प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ र वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवरसमेतले आपसमा मिलेमतो गरी भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ द्वारा परिभाषित कसुर अपराध गरेकोले निजहरूलाई सोही दफा १३ द्वारा व्यवस्थित हदैसम्मको सजायँ गरिपाउँ भन्ने आरोप पत्र रहेकोमा प्रतिवादीमध्येका विषय शिक्षक (विज्ञ) मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले आफूले गरेको पूर्वपरिणाम फरक पर्ने गरी दोस्रो पटक उत्तरपुस्तिक परीक्षण गरी पूर्वपरिणाम फेरबदल हुने कार्य गरेको देखिन आएकोले प्रतिवादी मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याललाई जनही ३ महिना कैद र रू.५०००/- जरिवानासमेत हुने साथै अन्य प्रतिवादीहरू चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मीनबहादुर दर्लामीको परीक्षा परिणाम फेरबदल गर्ने वा उत्तरपुस्तिका परीक्षण गर्ने भूमिका रहे भएको भन्ने खुल्न नसकेकाले निजहरूले अभियोग मागदाबीबाट सफाइ पाउने ठहरी भएको विशेष अदालत काठमाडौंबाट मिति २०७१/११/२७ मा भएको फैसलामा चित्त नबुझाई प्रतिवावादीहरूमध्येका मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले आफूहरूउपर लागेको सजायबाट सफाइ पाउँ भनी र वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट विशेष अदालतबाट सफाइ पाएका अन्य प्रतिवादीहरू चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मीनबहादुर दर्लामीसमेतलाई सजाय गरिपाउँ भनी छुट्टाछुट्टै रूपमा यस अदालतमा पुनरावेदन पर्न आएको देखियो ।
३. सर्वप्रथम प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले आफूहरूले सजाय पाउनु पर्ने होइन भनी लिएको पुनरावेदन जिकिरका सम्बन्धमा हेर्दा जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरी पाल्पाको प्रा.वि. तहको १ करार अस्थायी शिक्षक पदपूर्तिका लागि मिति २०७०।२।१६ मा सञ्चालित परीक्षाका लागि गठित परीक्षा छनौट समितिमा विषयविज्ञको रूपमा यी प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालका साथै सोही नि.मा.वि.को व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मीनबहादुर दर्लामी, वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर र विद्यालयका प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठ गरी ५ जना सम्मिलित रहेको देखिन्छ । उक्त दिन लिइएको परीक्षाको उत्तर पुस्तिका परीक्षणको सम्पूर्ण जिम्मेवारी यी दुईजना विषयविज्ञहरूलाई दिइएकोमा उत्तर पुस्तिका परीक्षणको क्रममा केही उत्तर पुस्तिकामा सङ्केतहरू देखिएपछि परीक्षण कार्यलाई तत्काल स्थगित गरिएको हो भनी यी पुनरावेदकहरूले आफ्नो बयान बेहोरामा उल्लेख गरे तापनि मिसिलसाथ प्राप्त उक्त मिति २०७०।२।१६ को माइन्युट हेर्दा समय अभावका कारण उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने कार्य सम्पन्न हुन नसकेकोले समय मिलाई आपसी समन्वयमा बैठक बसी कार्य सम्पन्न गर्ने भन्ने उल्लेख भएको देखिन्छ ।
४. परीक्षा सञ्चालन भएको करिब १ महिनापछि मिति २०७०।३।१३ मा शिक्षक छनौट समितिको बैठक बसी मिति २०७०।२।१६ मा लिइएको लिखित परीक्षाको उत्तर पुस्तिका परीक्षण कार्य सम्पन्न हुन नसकेकोले सबै उत्तर पुस्तिकाहरूको सम्पूर्ण सङ्केत हटाई पुनः कोडिङ गरी परीक्षण गर्ने निर्णय भएको कार्यबाट मिति २०७०।२।१६ मा उल्लेख गरिएको समय अभावका कारण उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने कार्य सम्पन्न हुन नसक्नुको कारण पहिले एक किसिमको अङ्क प्रदान गरिएको र सो अङ्कका सम्बन्धमा आपसमा विवाद भई पुनः अर्को पटक अर्को अङ्क दिएको कुरालाई पुष्टि गर्छ ।
५. दुई पटक उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने कार्य आफूहरूको व्यक्तिगत स्वार्थका कारण नभई उत्तर पुस्तिकामा देखिएको सङ्केतका कारण नतिजामा शुद्धता ल्याउनका लागि समितिको सर्वसम्मत निर्णयका कारण भएको हो भनी यी प्रतिवादीहरूले अधिकारप्राप्त अधिकारीसमक्ष र अदालतसमक्षको बयानमा समेत उल्लेख गरेको भए तापनि एक पटक विषयविज्ञका रूपमा आफूहरूले उत्तर पुस्तिका परीक्षण गरिसकेपछि अर्को पटक पनि सोही उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्न निजहरूलाई अनुरोध गरिएकोमा यी प्रतिवादीहरूले तत्काल सो कार्य गर्न इन्कार गर्न सक्ने अवस्था रहे पनि सो सम्बन्धमा यी प्रतिवादीहरूले कुनै इन्कारी गरेका थिए भन्ने कुराको प्रमाण कहीँकतै प्रस्तुत गर्न सकेको पाइँदैन ।
६. उक्त उत्तर पुस्तिकाहरूमा पुनः परीक्षण गर्दा पहिले प्रदान गरिएको प्राप्ताङ्क र पछि प्रदान गरिएको प्राप्ताङ्कमा फरक परे नपरेको सम्बन्धमा केन्द्रीय प्रहरी प्रयोगशालाबाट भएको परीक्षणमा देहायबमोजिमको देखिएको भनी परीक्षण प्रतिवेदनमा उल्लेख भएको पाइन्छ ।
सि.
नं. उच्चतम अंक ल्याउने तीन सहभागीको नाम टिपेक्स प्रयोग गरेको ठाउँमा दिएको नम्बरको आधारमा प्राप्त हुने नतिजाको विवरण पछि दिएको नम्बरको आधारमा प्राप्त हुने नतिजाको विवरण
लि.प. विषयगतवस्तुगतजम्माअन्तर्वार्ताजम्माकैफियतलि.प. विषयगतवस्तुगतजम्माअन्तर्वार्ताजम्माकैफियत
१ मानवी सोमै ३९.५० १६.०० ५५.५० ८.१० ६३.६० II ४६.५० १६.०० ६२.५० ८.१० ७०.६० I
२ मिना भण्डारी ४९.०० ९.०० ५८.०० ६.९० ६४.९० I ४३.०० ९.०० ५२.०० ६.९० ५८.९० III
३ मेघराज भण्डारी ३९.०० १६.०० ५५.०० ८.५० ६३.५० III ४२.०० १६.०० ५८.०० ८.५० ६६.५० II
४बबिता पौडेल३६.००१४.००५०.००५०.००३५.००१४.००४९.००४९.००
५इन्दु ज्ञवाली२७.००१३.००४०.००४०.००३२.००१३.००४५.००४५.००
६मिनाकुमारी उचै४४.५०१८.००६२.५०६२.५०३१.००१८.००४९.००४९.००
७दिपेन्द्र रेग्मी२६.००१०.००३६.००३६.००२५.००१०.००३५.००३५.००
८मधु श्रेष्ठ२५.००७.००३२.००३२.००१९.५०७.००२६.५०२६.५०
७. उक्त परीक्षण प्रतिवेदनलाई हेर्दा पहिले भएको परीक्षणमा विषयगततर्फ उच्च अङ्क ल्याउने मिनाकुमारी उचैले ४४.५० अङ्क प्राप्त गरेकोमा पुनः परीक्षण गर्दा निजले ३१.०० अङ्क पाएको
देखियो । त्यसैगरी पहिलो पटकको परीक्षणमा ३९.५० अङ्क प्राप्त गर्ने मानवी सोमैको पुनः परीक्षण गर्दा ४६.५० अङ्क भई सबैभन्दा बढी प्राप्ताङ्क ल्याउने उम्मेदवार भएको देखियो । साथै पहिलो परीक्षणमा सबै परीक्षाको अङ्क जोड्दा मिना भण्डारी प्रथम, मानवी सोमै दोस्रो र मेघराज भण्डारी तेस्रो भएकोमा पुनः परीक्षण गरी प्रदान गरिएको सबै परीक्षाको अङ्क जोड्दा मानवी सोमै प्रथम, मेघराज भण्डारी दोस्रो र मीना भण्डारी तेस्रो भएको देखियो । यसरी समग्र नतिजामा नै फरकपन आई पहिलो परीक्षणमा दोस्रो स्थान हासिल गर्ने मानवी सोमै पछिल्लो परीक्षणमा पहिलो स्थान हासिल गरेको र पहिलो परीक्षणमा प्रथम स्थान हासिल गर्ने मीना भण्डारी दोस्रो परीक्षणमा तेस्रो स्थान हासिल गरेको स्थिति भई समग्र परीक्षाको नतिजामा नै व्यापक परिवर्तन भएको देखियो । साथै मिसिलसाथ प्राप्त उत्तर पुस्तिकाहरू हेर्दा पहिले दिएको प्रत्येक प्रश्नको उत्तरमा टिपेक्स लगाई मेटी नदेखिने बनाई अर्को ठाउँमा नयाँ अङ्क दिइएको स्पष्ट देखियो । यस अवस्थामा जिल्ला शिक्षा कार्यालय पाल्पाको च.नं.२६११ मिति २०७०।३।२० को पत्रमा उल्लेख भएबमोजिम टिपेक्स लगाई पुनः परीक्षण गर्ने कार्यबाट समग्र परीक्षाफलमा प्रभाव पार्ने काम भए गरेको नदेखिएको भन्ने बेहोरासँग सहमत हुन सक्ने अवस्था देखिँदैन ।
८. यसरी उक्त जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरीमा करार अस्थायी शिक्षक छनौटका लागि प्रश्नपत्र निर्माण, सोको परीक्षण गरी अन्तिम नतिजा प्रकाशन गर्ने विषयविज्ञका रूपमा रहेका यी प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालले प्रदान गरेको फरक फरक अङ्कका कारण पहिलो परीक्षण र दोस्रो परीक्षणबाट फरक फरक नतिजा प्राप्त भएको देखिएको छ । विषयगत उत्तर पुस्तिका परीक्षण गरी अङ्क दिँदा वस्तुगत उत्तरमा जस्तो एउटै नतिजा आउन सक्दैन भन्ने कुरा केही हदसम्म उचित नै भए पनि एउटै परीक्षकले आफैँले प्रश्नपत्रका साथै कुन प्रश्नमा कति उत्तर लेखेमा कति अङ्क दिने भन्ने महत्त्वपूर्ण आधारका रूपमा रहने उत्तरकुञ्जिकासमेत बनाई सोही उत्तर कुञ्जिकाका आधारमा एउटै परीक्षार्थीको उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्दा एकपटक अङ्क दिँदा ४४.५० अङ्क दिने र सोही परीक्षार्थीको १ महिनाको अन्तरालमा उनै परीक्षकबाट आफैँले निर्माण गरेको उत्तर कुञ्जिकालाई आधार मानी अङ्क दिँदा ३१ अङ्क प्रदान गरी प्रतिस्पर्धात्मक परीक्षामा १३.५० अङ्कको फरक हुनु कुनै तर्कबाट समर्थन हुन सक्ने देखिँदैन ।
९. भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ मा भएको परीक्षाको परिणाम फेरबदल गर्नेलाई हुने सजायसम्बन्धी कानूनी व्यवस्थालाई हेर्दा “....कुनै राष्ट्रसेवकले आफू वा अरू कुनै व्यक्तिलाई गैरकानूनी लाभ पुर्याउने बदनियतले कुनै पनि प्रकारले त्यस्तो परीक्षाको परिणाममा फेरबदल गरेमा वा गर्न लगाएमा त्यस्तो राष्ट्रसेवकलाई तीन महिनादेखि एक वर्षसम्म कैद र पाँच हजार रूपैयाँदेखि दश हजार रूपैयाँसम्म जरिवाना हुनेछ” भन्ने उल्लेख भएको पाइन्छ । यहाँ उत्तर पुस्तिकामा फरक अङ्क दिइएको स्पष्ट देखिएको छ र सो कार्यबाट परीक्षाको परिणाम फरक परेको अवस्था हुँदा कार्यको प्रकृतिबाटै यस्तो कार्य बदनियतपूर्ण रहेछ भन्ने मान्नुपर्ने हुन
आयो । यी प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याल विषयविज्ञका रूपमा परीक्षा सञ्चालनदेखि नतिजा प्रकाशनका हरेक चरणहरूमा मुख्य भूमिकामा रही कार्य गरेको साथै निजहरूले गरेको पुनः परीक्षणको कारण परीक्षाको परिणाममा समेत फेरबदल भएको अवस्थाबाट निजहरूले भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ अन्तर्गतको कसुर गरेको देखिन आयो ।
१०. भ्रष्टाचारजन्य कार्य हुनका लागि आर्थिक लाभ वा हानि मात्र पर्याप्त आधार
होइन । अवाञ्छित किसिमको दोषपूर्ण गतिविधि पनि भ्रष्टाचारजन्य कसुरको अर्को महत्त्वपूर्ण आधार हो । प्रतिवादीको गैरकानूनी र अवाञ्छित किसिमको दोषपूर्ण गतिविधिबाट कसैको हानि हुने र कसैले लाभ पाउने अवस्था हुन्छ भने सो कार्य पनि भ्रष्टाचारजन्य कसुरको दायराभित्र पर्ने नै
हुन्छ । साथै प्रतिवादीले त्यस किसिमको गैरकानूनी र अवाञ्छित किसिमको गतिविधि केवल आर्थिक लाभ हानि पुर्याउने मनसायका साथ गरेको थिएन भन्ने आधारमा मात्र उक्त दोषपूर्ण कार्यबाट निजले उन्मुक्ति पाउने अवस्था रहँदैन ।
११. यस अवस्थामा यी प्रतिवादीहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालको फरक फरक अङ्क प्रदान गर्ने दोषपूर्ण कार्यबाट शुद्ध नतिजा ननिस्किई अशुद्ध र फरक प्रकृतिको नतिजा निस्किइरहेको देखिएकोले निजहरूलाई भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ को कसुरमा सोही ऐनको दफा १३ बमोजिम तीन महिना कैद र पाँच हजार रूपैयाँ जरिवाना गर्ने गरी भएको विशेष अदालतको फैसलालाई अन्यथा भन्न मिल्ने देखिएन ।
१२. अब प्रतिवादीहरू चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मीनबहादुर दर्लामीलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिएउपर परेको वादी नेपाल सरकारको पुनरावेदन परेतर्फ विचार गर्दा जनजागृति नि.मा.वि. भुवन पोखरी, पाल्पाको प्रा.वि. तहको १ करार अस्थायी शिक्षक पदपूर्तिका लागि मिति २०७०।२।१६ मा परीक्षा सञ्चालनका लागि गठित ५ सदस्यीय परीक्षा छनौट समितिमा विषयविज्ञहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालका अलावा सोही नि.मा.वि. को व्यवस्थापन समितिका अध्यक्ष मीनबहादुर दर्लामी, वि.नि. चन्द्रबहादुर कुँवर र विद्यालयका प्र.अ. एकप्रसाद श्रेष्ठसमेत संलग्न रहेको देखिन्छ । परीक्षा सञ्चालनका हरेक चरणमा हुने निर्णयहरू समितिका पाँचै जना सदस्यहरूको लिखित निर्णयबाट हुने गरेको भन्ने कुरा मिसिलसाथ पेस भएको निर्णय पुस्तिकाबाट देखिए पनि परीक्षाका लागि आवश्यक प्रश्नपत्र निर्माण, उत्तर कुञ्जिका निर्माण र दुवै पटकको उत्तर पुस्तिका परीक्षणमा विषयविज्ञहरू मथुरा ढकाल र डोलराज अर्यालको प्रमुख भूमिका रहेको देखिन्छ । पहिलो पटक मिति २०७०।२।१६ मा नतिजा प्रकाशन गर्न नसकिएको कारण पुनः २०७०।३।१३ मा उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्न भएको सहमतिबमोजिम पुनः परीक्षण गर्ने कुरामा यी प्रतिवादीहरू मीनबहादुर दर्लामी, चन्द्रबहादुर कुँवर र एकप्रसाद श्रेष्ठसमेत भई निर्णय गरेको भए पनि सो निर्णयबमोजिम भएको उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने सम्पूर्ण कार्य विषयविज्ञहरूबाट नै भएको पाइयो । साथै पुनः परीक्षण गर्दा पनि यो उम्मेदवारलाई पास र यो उम्मेदवारलाई फेल गराउन वा यो यसलाई यति अङ्क दिनुपर्छ भनी यी प्रतिवादीहरूले विषयविज्ञहरूलाई दबाब र प्रभावमा पारेका थिए भन्ने कुरा उत्तर पुस्तिका परीक्षण गर्ने विषयविज्ञहरूले अनुसन्धान अधिकारी वा अदालतसमक्ष गरेको बयानसमेतमा पोल गर्न सकेको देखिँदैन र सोबमोजिमको वस्तुनिष्ठ प्रमाण अभियोजन गर्ने वादी नेपाल सरकारको तर्फबाट पनि पेस हुन आएको देखिँदैन ।
१३. फौजदारी मुद्दामा कसुर प्रमाणित गर्ने भार वादी पक्षको हुने व्यवस्था प्रमाण ऐन, २०३१ को दफा २५ ले गरेको पाइन्छ । प्रतिवादीउपर आरोपित कसुर विश्वसनीय तवरले प्रमाणित गर्ने भार अभियोजन पक्षको हुन्छ । प्रस्तुत मुद्दामा यी प्रतिवादीहरू मिनबहादुर दर्लामी, चन्द्रबहादुर कुँवर र एकप्रसाद श्रेष्ठले यी विषयविज्ञहरूलाई उत्तरपुस्तिका परीक्षण गरी परीक्षाफल नै परिवर्तन गर्नका लागि प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रूपमा दबाब र प्रभावमा पारेको भन्ने कुरा अभियोजन पक्षले पुष्टि गर्न नसकेको अवस्थामा शङ्काको सुविधा प्रतिवादीले पाउँछ भन्ने फौजदारी न्यायको सर्वमान्य सिद्धान्तअनुसार शङ्काकै आधारमा यी प्रतिवादीहरू कसुरदार हुन् भनी भन्न सकिने अवस्था नहुँदा अभियोग मागदाबीबाट यी प्रतिवादीहरू मिनबहादुर दर्लामी, चन्द्रबहादुर कुँवर र एकप्रसाद श्रेष्ठलाई सफाइ दिने गरी भएको विशेष अदालत काठमाडौंको फैसला कानूनसङ्गतको नै देखिन आयो ।
१४. तसर्थः प्रतिवादीमध्येका विषय शिक्षक (विज्ञ) मथुरा ढकाल र डोलराज अर्याललाई भ्रष्टाचार निवारण ऐन, २०५९ को दफा १३ को कसुरमा सोही ऐनको दफा १३ बमोजिम जनही ३ महिना कैद र रू.५०००/- जरिवाना हुने र अन्य प्रतिवादीहरू चन्द्रबहादुर कुँवर, एकप्रसाद श्रेष्ठ र मिनबहादुर दर्लामीलाई अभियोग दाबीबाट सफाइ दिने गरी भएको विशेष अदालत काठमाडौंको मिति २०७१/११/२७ को फैसला मिलेकै देखिँदा सदर हुने ठहर्छ । वादी तथा प्रतिवादीहरूको पुनरावेदन जिकिर पुग्न सक्दैन । प्रस्तुत मुद्दाको दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार गरी अभिलेख शाखामा बुझाई दिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या. टंकबहादुर मोक्तान
इजलास अधिकृत: विष्णुप्रसाद पौडेल
इति संवत् २०७५ साल पौष २५ गते रोज ४ शुभम् ।