निर्णय नं. १०३३१ - बन्दीप्रत्यक्षीकरण
सर्वोच्च अदालत, संयुक्त इजलास
माननीय न्यायाधीश श्री मीरा खडका
माननीय न्यायाधीश श्री पुरूषोत्तम भण्डारी
आदेश मिति : २०७५।१०।६
०७५-WH-०००५
मुद्दा : बन्दीप्रत्यक्षीकरण
निवेदक : नुवाकोट जिल्ला, साबिक तलाखु गा.वि.स. वडा नं. २ हाल परिवर्तित जिल्ला नुवाकोट, शिवपुरी गा.पा. वडा नं. १ घर भई हाल कारागार कार्यालय, नुवाकोट, ढुङ्गे, विदुरमा कैदमा रहेको प्रेमबहादुर तामाङको हकमा निजको छोरी ज्वाईं धने लामा
विरूद्ध
विपक्षी : नुवाकोट जिल्ला अदालत, विदुर, नुवाकोटसमेत
कैद लागेको व्यक्ति र सो कैद असुलउपर गर्न पक्राउ परेको व्यक्ति एउटै व्यक्ति रहे भएको नदेखिएको अवस्थामा उनाउ व्यक्तिबाट भएको कसुरको सम्बन्धमा अन्य व्यक्तिलाई पक्राउ गर्दा निजको संविधान प्रदत्त सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक र स्वतन्त्रताको हकको हकमा गम्भीर आघात पुग्न जाने ।
(प्रकरण नं.४)
निवेदकका तर्फबाट : विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ता श्री रामनाथ मैनाली, विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री काशीप्रसाद घिमिरे, श्री विक्रम राई र श्री गणेशबहादुर थापा
विपक्षीका तर्फबाट : विद्वान् सहन्यायाधिवक्ता श्री संजिवराज रेग्मी
अवलम्बित नजिर :
सम्बद्ध कानून :
आदेश
न्या.मीरा खडका : नेपालको संविधानको धारा ४६ र १३३(२) बमोजिम यस अदालतको असाधारण अधिकार क्षेत्रभित्र पर्ने प्रस्तुत रिट निवेदनको संक्षिप्त तथ्य एवं आदेश यसप्रकार छः-
नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट वि.सं. २०४१ को स.फौ.नं.१७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा भएको फैसलाबाट १० (दश) वर्ष कैद तोकिएको प्रतिवादी कामी तामाङ भन्ने व्यक्ति म होइन भनी भन्दाभन्दै सो कुरालाई प्रमाणित गराउने समयसम्म पनि नदिई, कुनै कुरा बुझ्न इन्कार गरी प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्तविपरीत विनासबुद प्रमाण उक्त फैसला कार्यान्वयनको नाममा निरपराध मेरो ससुरा प्रेमबहादुर तामाङलाई विपक्षी जिल्ला प्रहरी कार्यालय नुवाकोटले पक्राउ गरी विपक्षी नुवाकोट जिल्ला अदालतले १० (दश) वर्ष कैद तोकी कैदी पुर्जी थमाई विपक्षी कारागार कार्यालय, नुवाकोटमा पठाई कैदमा राखिएको छ । यसरी विपक्षीहरूले नेपालको संविधानद्वारा प्रदत्त सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक (धारा १६), स्वतन्त्रताको हक (धारा १७), समानताको हक (धारा १८), न्यायसम्बन्धी हक (धारा २०), यातना विरूद्धको हक (धारा २२) तथा सूचनाको हक (धारा २७) समेतको प्रतिकूल हुने गरी मेरो ससुरा प्रेमबहादुर तामाङलाई गैरकानूनी ढंगले पक्राउ गरी थुनामा राखिएको हुँदा ती संवैधानिक तथा कानूनी हक तथा अधिकारहरू प्रचलन गराउन अर्को कुनै वैकल्पिक एवं प्रभावकारी उपचारको बाटो केही नभएको हुँदा नेपालको संविधानको धारा १३३ को उपधारा (२) र (३) तथा सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०७४ को नियम ३२ को उपनियम (१) को देहाय (क), ऐ. नियम ३३ तथा नियम ३४ बमोजिम प्रस्तुत रिट निवेदन लिई सम्मानित अदालतको शरणमा उपस्थित भएको छु । यसरी मिति २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मद्दामा नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट मिति २०४१।१२।१४ मा भएको फैसलाबाट १० (दश) वर्ष कैद सजाय तोकिएको प्रतिवादी कामी तमाङलाई पक्राउ गरी कैद असुल गर्नु पर्नेमा विपक्षीहरूले उक्त मुद्दासँग कुनै सरोकार नभएको निरपराध मेरो ससुरा प्रेमबहादुर तामाङलाई गैरकानूनी ढंगले पक्राउ गरी १० (दश) वर्षको लागि कैदमा राखेको हुँदा विपक्षीहरूको त्यस किसिमको गैरजिम्मेवारपूर्ण तथा गैरकानूनीपूर्ण सम्पूर्ण कार्यलाई नेपालको संविधानको धारा १३३ को उपधारा (३) बमोजिम उपयुक्त आज्ञा, आदेश जारी गरी गैरकानूनी घोषित गरी दिई सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०७४ को नियम ३७ बमोजिम हाल विपक्षी नं. २ कारागार कार्यालयमा कैदमा राखिएका मेरो ससुरा प्रेमबहादुर तामाङलाई अविलम्ब कैद मुक्त गरिदिनु भनी विपक्षीहरूको नाउँमा बन्दीप्रत्यक्षीकरणको आदेश गरिपाउँ भनी प्रेमबहादुर तामाङको हकमा निजको छोरी ज्वाईं धने लामाले दिएको रिट निवेदन ।
यसमा के कसो भएको हो ? निवेदकको मागबमोजिमको आदेश किन जारी हुनु नपर्ने हो ? आदेश जारी हुन नपर्ने भए आधार कारणसहित यो आदेश प्राप्त भएको मितिले बाटाका म्यादबाहेक ३ (तीन) दिनभित्र महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमार्फत लिखित जवाफ पेस गर्नु भनी विपक्षीहरूका नाममा यो आदेश र रिट निवेदनको प्रतिलिपि साथै राखी म्याद सूचना पठाई सोको बोधार्थ महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयलाई दिई म्यादभित्र लिखित जवाफ परे वा अवधि नाघेपछि नियमानुसार पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७५।४।२२ को आदेश ।
नुवाकोट जिल्ला अदालतको मिति २०४१।१२।१४ गतेको फैसलाबमोजिम सोही अदालतको प.सं. २०७४/०७५ चलानी नम्बर १५६६ लगत नं. ३८५ मिति २०७४।११।१० गतेको कैदी पुर्जी आदेशबमोजिम निज प्रतिवादीलाई प्रहरीमार्फत यस कारागारमा पठाइएको र कैदमा राखिएको हुँदा यस कार्यालयबाट निज प्रतिवादीको ऐन नियम र संविधान प्रदत्त अधिकारको हनन् गर्ने कुनै कार्य नभएको नगरेकोले यस कार्यालयलाई विपक्षी बनाई दिएको निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने कारागार कार्यालय, नुवाकोटको लिखित जवाफ ।
निवेदकको निवेदन बेहोरा अध्ययन गरी हेर्दा यस अदालतबाट मिति २०४१।१२।१४ मा फैसला हुँदा निज प्रतिवादी कामी तामाङलाई जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा १० वर्ष कैद हुने ठहरी फैसला भई निज फरारी प्रतिवादीको नाउँको लगत नम्बर ३८५ मा लगत कसिएको छ । निज प्रतिवादी पक्राउ परी दण्ड जरिवाना असुली गर्न जिल्ला प्रहरी कार्यालय नुवाकोट को च.नं. १७२० मिति २०७४।११।१० को पत्रसाथ यस अदालतमा दाखिला गराइएको थियो । यस अदालतबाट जारी भएको कैदी पुर्जीसमेत निजले बुझिलिनु भएको छ । कैदी पुर्जी बुझिलिँदा कामी तामाङका नाउँबाट नै सहिछाप गर्नुभएको पाइन्छ । अदालतबाट मुद्दा फैसला भएपश्चात् निजले मिति २०४५।१।२१ गते प्रेमबहादुर तामाङका नाउँबाट नेपाली नागरिकता लिएको देखियो । निज कामी तामाङ यस अदालतबाट कानूनबमोजिम नै कैदमा राख्न कारागार कार्यालय नुवाकोटमा पठाइएको हुँदा निवेदकका ससुरा कामी तामाङलाई कैदमा राख्ने कार्य कानूनविपरीत नभएको र गैरकानूनी थुनामा नराखिएको हुँदा निवेदकको हक अधिकार हनन् गर्ने कारबाही यस अदालतबाट भएको नहुँदा निवेदन खारेज गरिपाउँ भन्ने नुवाकोट जिल्ला अदालतको लिखित जवाफ ।
विपक्षी रिट निवेदकले रिट निवेदनमा उल्लेख गरेको बेहोरामा कुनै सत्यता छैन । विपक्षीले रिट निवेदनको प्रकरणहरूमा उल्लेख गरेका जसमान तामाङको जाहेरीले वादी नेपाल सरकार प्रतिवादी जिल्ला नुवाकोट तलाखु गा.वि.स. वडा नं.२ बस्ने धनविर तामाङ छोरा वर्ष ६० को प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने कामी तामाङ भएको मानव बेचबिखन तथा ओसार पसार मुद्दामा नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट मिति २०४१।१२।१४ गते फैसला हुँदा १० वर्ष कैद सजाय हुने ठहरी फैसला भएकोमा उक्त फैसलाको लगत सम्मानित नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट प्राप्त हुन आएकोले निज प्रतिवादी प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने कामी तामाङलाई खोजतलास गर्दै जाँदा निज प्रतिवादीले कैद सजाय भएको जानकारी पाई घरमा नै लुकीछिपी बसेको छ भन्ने विशेष सुराकीको सूचना प्राप्त भयो । सो सूचनाअनुसार निजलाई मिति २०७४।११।१० गते निजको वतनमा गई फेला पारी तपाइँलाई नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट १० वर्ष कैद हुने फैसला भएकोले तपाइँ उक्त अदालतमा उपस्थित हुनुपर्छ भन्दा निजले म यो मान्छे होइन भनेपछि यस कार्यालयबाट खटी गएको प्रहरी टोलीले स्थलगत रूपमा मौखिक रूपमा बुझ्दा निज प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने कामी तामाङ नै हो भन्ने बेहोरा बुझिन आएकोले निजलाई नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट यकिन गर्ने गरी नियन्त्रणमा लिई यस कार्यालयमा दाखिला गरेकोमा यस कार्यालयको च.नं. १०२० मिति २०७४।११।१० गतेको पत्रसाथ सम्मानित नुवाकोट जिल्ला अदालतमा पेस गरेकोमा सो मुद्दामा निज रिट निवेदकलाई सम्मानित नुवाकोट जिल्ला अदालतको च.नं. १५६६ मिति २०७४।११।१० गतेको कैदी पुर्जीसाथ कारागार कार्यालय नुवाकोटमा थुनामा राख्न पठाएको हो । निज रिट निवेदकले कपोलकल्पित निराधार झुठ्ठा बेहोरा उल्लेख गरी यस कार्यालयसमेतलाई विपक्षी बनाई सम्मानित अदालतमा दायर गरेको रिट निवेदन खारेजभागी हुँदा खारेज गरिपाउँ भन्नेसमेत बेहोराको जिल्ला प्रहरी कार्यालय नुवाकोटको लिखित जवाफ ।
यसमा वादी नेपाल सरकार प्रतिवादी कामी तामाङसमेत भएको संवत् २०४१ सालको स. फौ. नं. १७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाको नुवाकोट जिल्ला अदालतको सुरू मिसिल र सो मुद्दाको फैसला कार्यान्वयनको क्रममा मिसिल खडा गरिएको भए सो मिसिलसमेत यथाशीघ्र झिकाई नियमानुसार गरी पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७५।५।६ को आदेश ।
यसमा कामी तामाङलाई नुवाकोट जिल्ला अदालतको फैसलाले कैद वर्ष १० हुने ठहरी मिति २०४१।१२।१४ मा फैसला भएको छ । सो ठहर भएको व्यक्ति म होइन, मेरो नाम प्रेमबहादुर तामाङ हो भन्ने निवेदकको दाबी छ । अतः व्यक्ति पहिचानको विषय रहेको पाइयो । नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट भएको जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा जसमान तामाङ, सेते तामाङ र मानसिंह तामाङले दिएको जाहेरी दरखास्तको बेहोरा हेर्दा, कामी तामाङलाई मौकामा पक्राउ गरी चौकीमा ल्याउँदा भागेको भन्ने तथ्य उल्लेख भएको छ । जाहेरवाला जसमान तामाङले अदालतमा आई बकपत्र गरेका छन् । अतः यी प्रतिवादी उक्त जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा अभियोग दाबी लिई ठहर भएको कामी तामाङ हुन् वा होइनन् ? जाहेरवालालाई झिकाई कानूनी प्रक्रिया पुर्याई सनाखत गराई पठाइदिनु भनी नुवाकोट जिल्ला अदालतमा सुरू जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाको मिसिलसमेत पठाई दिनू । साथै जिल्ला प्रशासन कार्यालय नुवाकोटबाट निवेदकले मिति २०४५।०१।२१ मा प्राप्त गरेको नागरिकता प्रमाणपत्रसम्बन्धी निवेदनलगायतका प्रमाण कागजका प्रतिलिपि जिल्ला प्रशासन कार्यालय, नुवाकोटबाट झिकाई आएपछि नियमानुसार गरी पेस गर्नु भन्ने यस अदालतको मिति २०७५।६।२१ को आदेश ।
नियमबमोजिम पेस हुन आएको प्रस्तुत मुद्दाको पुनरावेदनसहितको मिसिल अध्ययन गरी निवेदकको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् वरिष्ठ अधिवक्ता श्री रामनाथ मैनाली, विद्वान् अधिवक्ताहरू श्री काशीप्रसाद घिमिरे, श्री विक्रम राई र श्री गणेशबहादुर थापाले नुवाकोट जिल्ला अदालतमा चलेको वि.सं. २०४१ को स. फौ. नं.१७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा उक्त अदालतबाट फैसला हुँदा प्रतिवादीमध्येका कामी तामाङलाई १० (दश) वर्ष कैद सजाय तोकिएको पाइन्छ । उक्त मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङ यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ होइनन् भन्ने कुरा निवेदनसाथ पेस भएका निवेदकको नागरिकता, जग्गाधनी प्रमाण पुर्जा, छोराछोरीको जन्मदर्ता, विवाह दर्ता प्रमाणपत्रसमेतबाट पुष्टि भइरहेको र उक्त जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाको सम्पूर्ण मिसिलमा यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङको नाम कहीँकतै पनि उल्लेख नभएको अवस्थामा कामी तामाङलाई लागेको कैद सजाय असुलउपर गर्ने सम्बन्धमा यी निवेदकलाई कामी तामाङ हो भनी विपक्षीहरूले विनाआधार प्रमाण पक्राउ गरी, कैदीपुर्जी दिई, थुनामा समेत राखेको अवस्था छ । त्यस्तैगरी उक्त मुद्दामा सजाय पाएका प्रतिवादी कामी तामाङ्ग भन्ने व्यक्ति म होइन भनी निवेदकले भन्दाभन्दै सो कुरालाई प्रमाणित गराउने समयसम्म पनि नदिई, कुनै कुरा बुझ्न इन्कार गरी प्राकृतिक न्यायको सिद्धान्तविपरीत विना सबुद प्रमाण उनाउ व्यक्तिलाई लागेको कैद सजाय असुलउपर गर्न यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङलाई कैदमा राखेको विपक्षीहरूको कार्यबाट संविधान तथा कानूनले प्रदान गरेको मौलिक तथा कानूनी हक तथा अधिकार हनन् भएकोले ती हक तथा अधिकारको संरक्षण तथा प्रचलनको लागि सर्वोच्च अदालत नियमावली, २०७४ को नियम ३२ को उपनियम (१) को देहाय (क) तथा ऐ.को नियम ३५(क) वमोजिम निवेदक प्रेमबहादुर तामाङलाई यथाशीघ्र अदालतमा उपस्थित गराउन लगाई अविलम्ब कैद मुक्त गरिदिनु भनी विपक्षीहरूको नाउँमा बन्दीप्रत्यक्षीकरणको आदेश गरिपाउँ भनी गर्नुभएको बहस तथा विपक्षीहरूको तर्फबाट उपस्थित विद्वान् सहन्यायाधिवक्ता श्री संजिवराज रेग्मीले यी निवेदकले पक्राउ तथा थुनुवा पुर्जी बुझ्दा र फैसलाको नक्कल लिँदा कामी तामाङ भनी सही गरेको तथा यी निवेदक र वि.सं. २०४१ को स. फौ. नं.१७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङको वतन तथा उमेर मिलिरहेबाट उक्त मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङ यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ एकै व्यक्ति हुन् भन्ने कुरा पुष्टि भइरहेको अवस्थामा वारदातपछि लिएका नागरिकतासमेतका कागजातको आधारमा यी निवेदक र उक्त मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङ एकै व्यक्ति होइनन् भनी भन्न मिल्ने नहुँदा रिट निवेदन खारेज गरिपाउँ भनी गर्नुभएको बहससमेत सुनियो ।
दुवै पक्षको तर्फबाट प्रस्तुत भएको बहस जिकिर सुनी मिसिल अध्ययन गरी हेर्दा प्रस्तुत रिट निवेदनमा निवेदकको मागबमोजिम बन्दीप्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी हुने हो होइन ? भन्ने सम्बन्धमा निर्णय दिनुपर्ने देखियो ।
२. निर्णयतर्फ विचार गर्दा, संवत् २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को वादी नेपाल सरकार प्रतिवादीहरू कामी तामाङ र गुप्तबहादुर गुरूङ भएको जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट मिति २०४१।१२।१४ मा फैसला हुँदा दश (१०) वर्ष कैदको सजाय हुने ठहरेको व्यक्ति प्रतिवादी कामी तामाङ भन्ने व्यक्ति नै यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ हुन् भनी फैसला कार्यान्वयनको क्रममा यी निवेदकलाई पक्राउ गरी कैदी पुर्जीसमेत दिई थुनामा राखेको देखिन्छ । उक्त स.फौ.नं. १७/६६ को अभियोगपत्र हेर्दा अभियोगपत्रको विपक्षी खण्डमा कामी तामाङ भन्ने प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने उल्लेख नभएको र अभियोग मागदाबी खण्डमा पनि कामी तामाङ भन्ने प्रेमबहादुर तामाङलाई सजाय गरिपाउँ भन्ने मागदाबी लिइएकोसमेत देखिँदैन । त्यस्तैगरी उक्त जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाको मिसिल संलग्न कागज प्रमाणहरूबाट कामी तामाङ र प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने व्यक्ति एउटै व्यक्ति हो भन्ने नदेखिएको र फैसलाले पनि कामी तामाङलाई १० (दश) वर्ष कैद हुने ठहर गरेकोमा उक्त फैसला कार्यान्वयनको सिलसिलामा फैसलाले कैद लागेको कामी तामाङ भन्ने व्यक्तिलाई रिट निवेदक यी प्रेमबहादुर तामाङ नै हो भनी स्पष्ट रूमा यकिन गरी थुनामा राख्न पठाएकोसमेत देखिँदैन । प्रस्तुत रिट निवेदनमा विपक्षीहरूले पेस गरेको लिखित जवाफमा पनि यो यति कागज प्रमाणहरूबाट कामी तामाङ भन्ने व्यक्ति नै प्रेमबहादुर तामाङ हो भनी भन्न सकेको अवस्था पनि रहेको पाइँदैन । स.फौ.नं. १७/६६ को मिसिल संलग्न उक्त मुद्दाका प्रतिवादीमध्येका गुप्तबहादुर गुरूङको मौकाको बयानसमेतका कागजातहरूबाट उक्त मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङको बाबुको नाम बरू रहेको खुल्न आउँछ भने यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङको नागरिकतासमेतका कागजातबाट निजका बाबुको नाम धनवीर तामाङ रहेको देखिन्छ । उक्त जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङ र यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ तथा निजहरूका बाबु क्रमशः बरू र धनवीर तामाङ एकै व्यक्ति हुन् भन्ने कुरासमेत मिसिल संलग्न कुनै पनि कागजातबाट खुल्न आएको
पाइँदैन । संवत् २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को उक्त जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाका जाहेरवालाहरूबाट प्रतिवादी कामी तामाङ र यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ एकै व्यक्ति हुन् वा होइनन भनी सनाखत गराउने भनी यस अदालतबाट मिति २०७५।०६।२१ मा आदेश भएकोमा जाहेरवालाहरूको मृत्यु भइसकेको कारण सो आदेशबमोजिम सनाखतसमेत हुन सकेको पाइँदैन ।
३. नुवाकोट जिल्ला अदालतको लगत नं. ३८५ बमोजिम कामी तामाङको नाममा रहेको असुलउपर हुन बाँकी कैद १० (दश) वर्ष असुलउपर गर्ने सन्दर्भमा यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङलाई पक्राउ गर्ने क्रममा कामी तामाङ र प्रेमबहादुर तामाङ एउटै व्यक्ति हुन् भन्ने सन्दर्भमा स्थानीय व्यक्तिहरूले पहिचान गरी दिएकोसमेत देखिँदैन । त्यस्तै गरी विपक्षी जिल्ला प्रहरी कार्यालयको लिखित जवाफ हेर्दा कामी तामाङ भनी प्रेमबहादुर तामाङलाई पक्राउ गर्ने क्रममा निजले संवत् २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाको प्रतिवादी कामी तामाङ म होइन भनी भनेपछि निजलाई नुवाकोट जिल्ला अदालतबाट यकिन गर्ने गरी नियन्त्रणमा लिई अदालतमा पेस गरेको भन्ने देखिन्छ । तथापि यसरी लिखित जवाफमा उल्लेख गरेबमोजिम यी निवेदक प्रेमबहादुरलाई पक्राउ गरी नुवाकोट जिल्ला अदालतमा पेस भएपश्चात् पनि कामी तामाङ र प्रेमबहादुर तामाङ एउटै व्यक्ति हुन, होइनन् भन्ने यकिन गर्ने सन्दर्भमा कुनै कार्यसमेत गरेको पाइदैन । यसरी विपक्षीहरूबाट कामी तामाङ भन्ने व्यक्ति नै प्रेमबहादुर तामाङ हुन् भनी कुनै पनि वस्तुनिष्ठ प्रमाणबाट प्रमाणित गर्न सकेको अवस्था पनि मिसिलबाट देखिन आउँदैन । यस्तो अवस्थामा प्रस्तुत मिसिल संलग्न कागजातहरूबाट संवत् २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दाका प्रतिवादी कामी तामाङ र यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङको बाबुको नाम मिलेको नदेखिएको, स्वयं उक्त मुद्दाका प्रतिवादी र यी निवेदकको नामसमेत नमिलेबाट समेत प्रतिवादी कामी तामाङ भन्ने व्यक्ति नै यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ हुन् भन्ने तथ्यगत आधारबाट पुष्टि भएको देखिन आएन ।
४. नेपालको संविधानद्वारा सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक, स्वतन्त्रताको हक, न्यायसम्बन्धी हकसमेतलाई मौलिक हकको रूपमा ग्यारेन्टी गरेको पाइन्छ । अदालतबाट कैद लागेको व्यक्ति र सो कैद असुलउपर गर्न पक्राउ परेको व्यक्ति एउटै व्यक्ति रहे भएको नदेखिएको अवस्थामा उनाउ व्यक्तिबाट भएको कसुरको सम्बन्धमा अन्य व्यक्तिलाई पक्राउ गर्दा निजको संविधान प्रदत्त सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक र स्वतन्त्रताको हकको हकमा गम्भीर आघात पुग्न जान्छ । सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक र वैयक्तिक स्वतन्त्रताको अपहरण हुनु अति संवेदनशील विषय हो । यस्तो विषयमा अदालत गम्भीर
हुनुपर्दछ । कानूनले तोकेको विधि र प्रक्रिया पूरा नगरी बिना आधार, कारण र पहिचानविना उनाउ व्यक्तिबाट भएको कसुरको सम्बन्धमा अन्य व्यक्तिलाई पक्राउ गर्ने कार्य गरी व्यक्तिको वैयक्तिक स्वतन्त्रता हनन गर्ने अधिकार संविधान र कानूनले कसैलाई पनि प्रदान गरेको छैन । यस्तो अवस्थामा कामी तामाङबाट भएको कसुरको सम्बन्धमा सम्बन्धित अभियुक्त र बाबुको नाम नै नमिल्ने र अन्य कुनै आधार प्रमाणबाट जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा अदालतको फैसलाबाट सजाय हुने ठहरेको व्यक्ति कामी तामाङ र यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ एउटै व्यक्ति रहे भएको भनी प्रमाणित हुन सकेको नदेखिएको अवस्थामा कामी तामाङलाई लागेको कैद असुलउपर गर्ने सिलसिलामा यी निवेदक प्रेमबहादुर तामाङलाई पक्राउ गरी थुनामा राखेको कार्यलाई कानूनबमोजिमको थुनामा राखेको मान्न मिल्ने देखिएन ।
५. अत: कामी तामाङ र प्रेमबहादुर तामाङ भन्ने व्यक्ति एउटै व्यक्ति हो भन्ने प्रमाणित नभएको अवस्थामा संवत् २०४१ सालको स.फौ.नं. १७/६६ को जिउ मास्ने बेच्ने मुद्दामा प्रतिवादी कायम गरिएका कामी तामाङलाई १० (दश) वर्ष कैद हुने ठहरेकोमा सो फैसला कार्यान्वयनको सिलसिलामा उक्त मुद्दामा प्रतिवादी नै कायम नरहेका यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ नै १० (दश) वर्षको कैद सजाय पाएका प्रतिवादी कामी तामाङ हुन् भनी पक्राउ परेका यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङलाई नै प्रतिवादी कामी तामाङ भन्ने नाम उल्लेख गरी विपक्षी नुवाकोट जिल्ला अदालतले मिति २०७४।११।१० मा कैदी पुर्जी दिई थुनामा राखेको कार्य गैरकानूनी देखियो । यस गैरकानूनी थुनाबाट यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङको संविधान प्रदत्त व्यक्तिगत स्वतन्त्रताको हक हनन् भएको देखिँदा उक्त गैरकानूनी थुनाबाट मुक्त गरी दिनु भनी विपक्षीहरूको नाममा बन्दीप्रत्यक्षीकरणको आदेश जारी हुने ठहर्छ । यी रिट निवेदक प्रेमबहादुर तामाङ गैरकानूनी थुनाबाट छाडी दिनु भनी विपक्षीहरूको नाममा संक्षिप्त आदेश जारी भई निज थुनाबाट मुक्त भइसकेको हुँदा अरू केही गरी रहनु परेन । प्रस्तुत आदेशको प्रतिलिपिसहित आदेशको जानकारी महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयमार्फत विपक्षीहरूलाई दिई आदेशको प्रति विद्युतीय अपलोड गरी दायरीको लगत कट्टा गरी मिसिल नियमानुसार बुझाई दिनू ।
उक्त रायमा सहमत छु ।
न्या.पुरूषोत्तम भण्डारी
इजलास अधिकृत:- शिवप्रसाद पराजुली
इति संवत् २०७५ साल माघ ६ गते रोज १ शुभम् ।